چیزهایی که تیمم به آنها صحیح است

(مسأله 684) تیمّم به خاک و ریگ و کلوخ و سنگ اگر پاک باشند صحیح است، و به گل پخته مثل آجر و کوزه نیز صحیح است1.

1- اراکی: به گل پخته مثل آجر و کوزه، هرچند کوبیده شود و نرم گردد صحیح نیست.

نوری: به گل پخته مثل آجر و کوزه و همچنین به گچ و آهک پخته صحیح نیست.

بهجت: به آجر و کوزه قبل از پخته شدن نیز صحیح است، ولی اگر پخته شده باشد و چیز دیگری برای تیمّم  ندارد احتیاطاً هم به اینها و هم به مانند گل یا غبار تیمّم نماید.

*****

گلپایگانی، خوئی، تبریزی، سیستانی، صافی: مسأله- تیمّم به خاک و ریگ و کلوخ و سنگ صحیح است، ولی احتیاط مستحب آن است که اگر خاک ممکن باشد به چیز دیگر تیمّم نکند. و اگر خاک نباشد با ریگ، و اگر ریگ نباشد با کلوخ و چنانچه کلوخ هم نباشد با سنگ تیمّم نماید.

. خوئی، تبریزی: و اگر خاک نباشد، با ریگ یا کلوخ، ‌و چنانچه ریگ و کلوخ هم نباشد با سنگ تیمّم نماید.

. سیستانی: و اگر خاک نباشد، با ماسه بسیار نرمی که خاک بر آن صدق کند؛ و اگر ممکن نباشد با کلوخ و اگر ممکن نباشد با ریگ و چنانچه ریگ و کلوخ هم نباشد با سنگ تیمّم نماید.

مکارم: مسأله- تیمّم بر چند چیز جایز است: خاک، شن، ریگ، کلوخ (خاکهای به هم چسبیده) و سنگ، به شرط این که پاک باشند

زنجانی: مسأله- در حال اختیار تیمّم باید به خاک یا چیزهایی که از زمین بوده و پودر شده؛ مانند سنگ پودر شده و گچ پودر شده صورت گیرد، و تیمّم به گچ و آهک پخته و آجر پخته که پودر شده است در حال اختیار جایز است.

مظاهری: مسأله- تیمّم بر خاک، سنگ، ریگ، کلوخ، شن، موزائیک و دیوار گلی صحیح است؛ همچنین تیمّم بر چیزهای پخته مثل گچ ، آجر، کوزه و سیمان صحیح است ،ولی خوب است اگر نپخته این ها در دسترس باشد بر پخته این ها تیمّم نکند، چنانکه خوب است اگر خاک دارد آن را بر همه چیز مقدّم بدارد.

وحید: مسأله- تیمّم به خاک و ریگ و کلوخ و سنگ و هر چه در عرف ، او را از اجزاء زمین می دانند صحیح است، ولی احتیاط مستحب آن است که اگر خاک ممکن باشد به چیز دیگر تیمّم نکند ، و اگر خاک نباشد  با ریگ و کلوخ و چنانچه ریگ و کلوخ هم نباشد با سنگ تیمّم نماید.

سبحانی: مسأله- تا انجا که ممکن است باید به خاک پاک تیمّم کرد، و اگر خاک نباشد می توان بر ریگ و شن و کلوخ و سنگ، در صورتی که به هنگام تیمّم گردی از آنها بر دست بنشیند، تیمّم کرد. 

(مسأله 685) تیمّم بر سنگ گچ و سنگ آهک و سنگ مرمر سیاه و سایر اقسام سنگها صحیح است ولی تیمّم به جواهر مثل سنگ عقیق و فیروزه باطل می باشد1 و احتیاط واجب آن است که با بودن خاک یا چیز دیگری که تیمّم به آن صحیح است، به گچ و آهک پخته هم تیمّم نکند و اگر دسترسی به خاک و مانند آن ندارد و امر دایر است بین گچ یا آهک پخته و بین غبار  یا گل  باید به احتیاط واجب جمع کند بین تیمّم به هر دو.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- نوری، مظاهری: [پایان مسأله].

فاضل: و احتیاط واجب آن است که به گچ و آهک پخته هم تیمّم نکند.[پایان مسأله]

مکارم: و احتیاط واجب آن است که بر گچ و آهک پخته و همچنین بر آجر و سفال تیمّم نکند.[پایان مسأله]

*****

خوئي، مسأله- تيمّم بر سنگ گچ و سنگ آهك صحيح است. و بنابراحتیاط واجب در حال اختیار به گچ و آهک پخته و آجر پخته و به سنگ معدن مثل سنگ عقیق تیمّم ننمایند..

. وحید: بنابراحتیاط مستحب در حال اختیار به گچ و آهک پخته و آجر پخته تیمّم ننماید؛ و اما بر مثل سنگ فیروزه و عقیق و مانند این ها تیمّم جایز نیست.

. تبریزی: بنابراحتیاط در حال اختیار به گچ و اهک پخته و به سنگ معدن مثل سنگ عقیق تیمّم ننماید.

گلپایگانی، صافی: مسأله- تیمّم بر سنگ گچ و سنگ آهک صحیح است. و با بودن چيزي كه تيمّم بر آن صحيح است، أحوط آن است كه به گچ و آهك پخته تيمّم نكند (گلپايگاني: ولي به سنگ معدني مثل سنگ عقيق تيمّم باطل مي باشد).

زنجانی: مسأله- تیمّم بر سنگ و هر چیزی که مانند سنگ با زدن دست هیچ چیزی از آن به دست نمی چسبد، در حال اختیار یا غیر اختیار جایز نیست. و کسی که تنها سنگ در اختیار دارد، بنابراحتیاط مستحب با آن تیمّم نموده و نماز بخواند، ولی باید بعداً نماز را قضا نماید. سنگ گچ و سنگ آهک حکم سایر سنگها را دارد و تیمّم به جواهر، مانند عقیق، هرچند پودر شده باشد، جایز نیست.

سیستانی: مسأله- تیمّم با سنگ گچ و سنگ آهک صحیح است و همچنین تیمّم با گرد و غباری که روی فرش و لباس و مانند اینها جمع می شود چنانچه به قدری باشد که در نظر عرف، خاک نرم محسوب شود صحیح است. اگر چه احتیاط مستحبّ آن است که در حال اختیار بر آن تیمّم ننمایند. و همچنین بنابراحتیاط مستحبّ در حال اختیار با گچ و آهک پخته و آجر پخته و با سنگ معدن مثل سنگ عقیق تیمّم ننمایند.

بهجت: مسأله- تیمّم بر سنگ گچ و سنگ آهک قبل از پخته شدن صحیح است،و اگر سنگ گچ و آهک پخته شده است و چیز دیگری ندارد  احتیاطاً هم به آنها و هم به گل یا غبار اگر برایش ممکن است، تیمّم نماید. ولی تیمّم به جواهر، مانند سنگ عقیق و فیروزه باطل می باشد.

(مسأله 686) اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید به گرد و غباری که روی فرش1 و لباس و مانند اینهاست تیمّم نماید (واگر غبار در لای لباس و فرش باشد تیمّم به آن صحیح نیست مگر آن که اول دست بزند تا روی آن غبار آلوده شود بعد تیمّم کند2) و چنانچه گرد پیدا نشود، باید به گل تیمّم کند3 و اگر گل هم پیدا نشود، احتیاط مستحب4 آن است که نماز را بدون تیمّم بخواند 5و بنابراحتیاط بعداً قضای آن را بجا اورد6.

1- خوئی، فاضل، تبریزی: در فرش...

2- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: اراکی، خوئی، مکارم، تبریزی و فاضل نیست]

3- خوئی: و در هر دو صورت احتیاط واجب آن است که در صورت تمکّن، به یکی از امور گذشته (گچ، آهک، آجر، سنگ معدن) نیز تیمّم کند، و اگر غبار و گل میسور نشد فقط به یکی از این امور تیمّم نماید، و اگر هیچیک از اینها پیدا نشود احتیاط مستحبّ آن است که نماز را بدون تیمّم بخواند، ولی واجب است بعداً قضای آن را بجا آورد.

4- فاضل، سبحانی: احتیاط واجب...

5- اراکی: و بعدا قضای آن را بجا آورد.

فاضل: واجب است بعداً قضای آن را بجا آورد.

نوری: وبنابراحتیاط واجب بعدا قضای آن را بجا آورد.

6-  تبریزی: اگر گل هم پیدا نشود واجب است، بعداً قضای آن را بجا آورد.

*****

گلپایگانی، صافی: مسأله- اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید به گرد و غباری که در فرش و لباس و مانند اینها نشسته اگر ظاهر است تیمّم کند و اگر گرد و غبار آنها ظاهر نیست، ولی وقتی دست به آن می زنند گرد بر می خیزد، احتیاط، جمع بین تیمّم به آن و تیمّم به گل است و چنانچه اصلاً گرد پیدا نشود، باید به گل تیمّم کند واگر گل هم پیدا نشود، احتیاط آن است که نماز را بدون تیمّم بخواند، ولی واجب است بعدا قضای آن را بجا آورد.

سیستانی: مسأله- اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ پیدا نشود، باید به گل تیمّم کند و اگر گل هم پیدا نشد باید بر روی فرش یا لباس و مانند اینها که گرد و غبار در لای آنها می باشد یا آنکه بر روی آنها نشسته ولی به مقداری نیست که از نظر عرف، خاک محسوب شود تیمّم کند و اگر هیچ یک از اینها پیدا نشود احتیاط مستحبّ آن است که نماز را بدون تیمّم بخواند،  ولی واجب است بعداً قضای آن را بجا آورد.

بهجت: مسأله- اگر خاک، ریگ، کلوخ و سنگ پیدا نشود باید با تکان دادن لباس و فرش و مانند آن خاک تهیّه کند. همچنین اگر با خشک کردن گل بتواند خاک تهیّه کند باید این کار را انجام دهد و اگر تهیّه خاک  به هیچ صورتی ممکن نیست، دست خود را بر لباس یا فرش و مانند آن بزند تا روی آن غبار آلود شود و بر آن تیمّم کند و اگر غبار در لای لباس یا فرش باشد تیمّم بر آن صحیح نیست؛‌چنانچه گرد و غبار هم پیدا نشود باید به گل تیمّم کند، و اگر گل هم پیدا نشود، احتیاط مستحب آن است که نماز را بدون تیمّم بخواند و بنابرأقوی بعداً قضای آن را بجا آورد.

زنجانی: مسأله- در صورتی که خاک و مانند آن پیدا نشود باید به گرد و غباری که روی اشیاء نشسته تیمّم کند و اگر آن هم پیدا نشد باید به گل تیمّم کند و در صورتی که گل هم پیدا نشد بنابراحتیاط  مستحب بدون تیمّم نماز بخواند ، ولی باید بعداً نماز را قضا نماید.

مکارم: مسأله- هر گاه چیزهایی که در مسأله سابق گفتیم پیدا نشود، باید بر گرد و غباری که روی لباس و مانند آن است تیمّم کند و چنانچه غبار پیدا نشود باید بر گل تیمّم کند و اگر گل هم پیدا نشود احتیاط واجب ان است که نماز را بدون تیمّم بخواند و بعدا قضای آن را نیز بجا آورد و چنین کسی را فاقد الطّهورین نامند.

وحید: مسأله- اگر خاک و ریگ و کلوخ و سنگ حتی سنگ گچ و سنگ آهک پیدا نشود ، باید به گرد و غباری که در فرش و لباس و مانند اینهاست تیمّم نماید ، و چنانچه گرد هم  پیدا نشود باید به گل تیمّم کند، و اگر گل هم پیدا نشود احتیاط مستحب ان است که نماز را بدون تیمّم بخواند، ولی واجب است بعد قضای ان را بجا اورد.

مظاهری: مسأله- هر گاه چیزهایی که در مسأله سابق گفته شد پیدا نشود ،می تواند به فرش و لباس و مانند اینها  که غبار دار باشند تیمّم کند.

(مسأله 687) اگر بتواند با تکاندن فرش و مانند آن خاک تهیّه کند، تیمّم به گرد1 باطل است 2و اگر بتواند گل را خشک کند و از آن خاک تهیّه نماید، تیمّم به گل باطل می باشد.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

1- سیستانی: ‌تیمّم به چیز گرد آلود...

2- سبحانی: با وجود خاک، تیمّم به گرد باطل است ...

بهجت: رجوع کنید به ذیل مسأله 686.

*****

مظاهری: مسأله- چنانچه غبار پیدا نشود باید به گل تیمّم کند و باید بعد از دست زدن به گل ، گل را از دست پاک کند و بعد  به صورت بکشد.

(مسأله 688) کسی که آب ندارد اگر برف یا یخ داشته باشد، چنانچه ممکن است باید آن را آب کند و با آن وضو بگیرد یا غسل نماید1 و اگر ممکن نیست و چیزی هم که تیمّم به آن صحیح است ندارد، احتیاط مستحب 2آن است که نماز را بدون وضو و تیمّم بخواند3 و بنابراحتیاط واجب بعداً قضا کند4.

1- مکارم: [پایان مسأله].

2- سبحانی: احتیاط واجب...

3- اراکی: و بعداً قضا کند.

بهجت: و بعداً باید قضای آن را هم بخواند.

فاضل: احتیاط واجب آن است که نماز را بدون وضو و تیمّم بخواند و به هر حال باید بعداً قضا کند.

4- گلپایگانی، صافی: اگر ممکن نیست و چیزی هم که تیمّم به آن صحیح است ندارد، احتیاط واجب (صافی: احتیاط) آن است که با برف یا یخ اعضاء وضو یا غسل را نمناک کند، و اگر این هم ممکن نیست به یخ یا برف تیمّم نماید؛ ولی در دو صورت اخیر، نمازی را که خوانده باید قضا کند.

تبریزی: اگر ممکن نیست و چیزی هم که تیمّم به آن صحیح است ندارد، لازم است نماز خود را  در خارج وقت قضا نماید.

خوئی، سیستانی: اگر ممکن نیست و چیزی هم که تیمّم برآن صحیح است ندارد، لازم است نماز خود را در خارج وقت قضا نماید و بهتر آن است که با برف یا یخ، اعضاء وضو یا غسل را نمناک کند (سیستانی: و در وضو با رطوبت دست، سر و پاها را مسح نماید) و اگر این هم ممکن نیست به یخ يا برف تیمّم نماید و در وقت نیز نماز را بخواند (سیستانی: ودر هر دو صورت قضا لازم است).

زنجانی: اگر ممکن نیست، باید تیمّم کند؛ ولی اگر چیزی هم که تیمّم به آن صحیح است ندارد، بنابراحتیاط واجب با برف یا یخ اعضای وضو یا غسل را نمناک کند و نماز خوانده و در خارج وقت قضای نماز را نیز بخواند ، و اگر نمناک کردن اعضا با برف و یخ هم ممکن نیست بنابراحتیاط مستحبّ با یخ و برف تیمّم کند و در وقت نماز بخواند، ولی لازم است نماز خود را در خارج وقت قضا نماید.

وحید: احتیاط مستحب آن است که با برف و یخ، اعضای وضو یا غسل را نمناک کند و نماز را بخواند، ولی باید نمازی را که خوانده قضا کند.

*****

مظاهری: مسأله- اگر چیزی که تیمّم بر ان صحیح است پیدا نشود، باید نماز را بدون تیمّم بخواند.

(مسأله 689) اگر با خاک (و ریگ1) چیزی مانند کاه که تیمّم به آن باطل است مخلوط شود، نمی تواند به آن تیمّم کند، ولی اگر آن چیز به قدری کم باشد که در خاک (یا ریگ2) از بین رفته حساب شود، تیمّم به آن خاک (و ریگ3) صحیح است4.

1،2و3- [قسمت های داخل پرانتز در رساله آیت الله زنجانی نیست]

4- بهجت: بلکه اگر آن چیز کم باشد و از بین رفته هم حساب نشود ولی عرفاً خاک و ریگ گفته شود بعید نیست تیمّم صحیح باشد.

(مسأله 690) اگر چیزی ندارد که بر آن تیمّم کند چنانچه ممکن است1، باید به خریدن و مانند آن تهیّه نماید.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- وحید: و حرجی نیست...

(مسأله 691) تیمّم به دیوار گِلی صحیح است و احتیاط مستحب آن است که با بودن (زمین یا) خاک خشک، به (زمین یا) خاک نمناک تیمّم نکند.

این مسأله در رساله آیات عظام: مظاهری و سبحانی نیست

*****

بهجت: مسأله-  تیمّم به دیوار گلی صحیح است و همچنین است تیمّم به زمین و خاک نمناك؛ و تيمّم به گِل سفت شده نيز صحيح است، بنابراين گلي كه تيمّم به آن با وجود زمين و خاك خشك صحیح نیست، گِلی است که تر باشد.

زنجانی: مسأله- تیمّم به دیوار گلی که با زدن دست بر آن، دست انسان خاکی می شود صحیح است و احتیاط مستحب آن است که با بودن خاک خشک به خاک نمناک تیمّم نکند.

(مسأله 692) چیزی که بر آن تیمّم می کند باید پاک باشد1 و اگر چیز پاکی که تیمّم به آن صحیح است ندارد،  نماز براو واجب  نیست2 ولی باید قضای آن را بجا آورد3.

1- سیستانی: چیزی که بر آن تیمّم می کند باید شرعاً پاک باشد و بنابراحتیاط واجب عرفاً نیز پاکیزه باشد، یعنی آلوده به چیزی که موجب تنفّر است نباشد...

2-  سبحانی: بنابراحتیاط واجب بدون تیمّم نماز بخواند...

3- خوئی، سیستانی: و بهتر آن است که در وقت نیز نماز بخواند (سیستانی: مگر در موردی که نوبت به فرش گردآلود و مانند آن رسیده است، که اگر نجس باشد احتیاط واجب این است که با آن تیمّم کند  و نماز بخواند و بعداً هم قضا کند).

گلپایگانی، صافی: احتیاط آن است که نماز را بی تیمّم بخواند، ولی واجب است بعد قضای آن را بجا آورد.

تبریزی: نماز را بنابراحتیاط  با تیمّم بخواند و نیز قضای آن را  بجا آورد.

بهجت: احتیاط در این است که نماز را بدون تیمّم بخواند و بعداً با وضو یا غسل یا تیمّم نماز را دو مرتبه بخواند.    

فاضل: بنابراحتیاط واجب بدون تیمّم و وضو نماز را بخواند و باید قضای آن را بعداً بجا آورد.

مظاهری: باید بر چیز نجس تیمّم کند و نماز بخواند .

وحید: بنا برا حتیاط مستحب به همان چیز نجس تیمّم نماید و نماز بخواند و باید بعد قضای آنرا بجا آورد.

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 684.

*****

زنجانی: مسأله- اگر چیز پاکی که تیمّم به آن صحیح است ندارد، بنابراحتیاط به چیز نجس تیمّم کرده و نماز خوانده و بعداً قضای آن را نیز بجا آورد.

(مسأله 693) اگر یقین داشته باشد که تیمّم به چیزی صحیح است و به آن تیمّم نماید، بعد بفهمد تیمّم به آن باطل بوده نمازهایی را که با آن تیمّم خوانده باید دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام: مکارم و بهجت نیست.

(مسأله 694) چیزی که برآن تیمّم می کند1 باید غصبی نباشد2.

1- خوئی، گلپایگانی، تبریزی، صافی، مظاهری:  و مکان آن چیز...

2- خوئی، گلپایگانی، تبریزی، صافی، وحید: پس اگر بر خاک غصبی تیمّم کند، یا خاکی را که مال خود اوست بی اجازه، در ملک دیگری بگذارد و برآن تیمّم کند، تیمّم او باطل است.(وحید: و اما غصب نبودن مکان تیمّم کننده در صحت تیمّم معتبر نمی باشد).

سیستانی: پس اگر بر خاک غصبی تیمّم کند تیمّم او باطل است.

زنجانی: بنابراحتیاط همچنین مکان آن چیزی که بر آن تیمّم می کند در صورتی که تیمّم تصرف در چیزغصبی به شمار آید، بنابراحتیاط غصبی نباشد، پس اگر بر خاک غصبی تیمّم کند، یا خاکی را که مال خود اوست بی اجازه در در ملک دیگری بگذارد و بر آن تیمّم کند، تیمّم او بنابراحتیاط باطل می باشد.

مکارم: بنابراحتیاط واجب. امّا اگر نداند غصبی است یا فراموش کرده باشد، تیمّم او صحیح است مگر آنکه خودش آن را غصب کرده باشد.

(مسأله 695) تیمّم در فضای غصبی باطل نیست1 پس اگر در ملک خود، دستها را به زمین بزند و بی اجازه داخل ملک دیگری شود و دستها را به پیشانی بکشد، تیمّم او باطل نمی شود2.

این مسأله در رساله آیات عظام: مکارم، بهجت، مظاهری و سبحانی نیست.

1- اراکی، گلپایگانی، خوئی،صافی، تبریزی: باطل است...

2- اراکی، گلپایگانی، خوئی، تبریزی، صافی: باطل است.

سیستانی: تیمّم او صحیح می باشد، اگر چه گناه کرده است.

*****

زنجانی: مسأله- تیمّم در فضای غصبی بنابراحتیاط باطل است.

وحید: مسأله- تیمّم در فضای غصبی –مثل اینکه در ملک خود، دست ها را بر زمین بزند و بی اجازه داخل ملک دیگری شود و دستها را به پیشانی بکشد- بنابراحتیاط باطل است.

(مسأله 696) اگر نداند محل تیمّم غصبی است و یا فراموش کرده باشد تیمّم او صحیح است1، اگرچه  فراموش کننده خود غاصب باشد.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت  و مظاهری نیست.

1- فاضل: مگر آنکه فراموش کننده خود، غاصب باشد، که بنابراحتیاط تیمّمش باطل است.

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 694.

*****

خوئی، تبریزی: مسأله- تیمّم به چیز غصبی، یا در فضای غصبی یا بر چیزی که در ملک غصبی است؛ در حالی که فراموش کرده یا غفلت داشته باشد صحیح است. ولی اگر چیزی را خودش غصب کرده و فراموش کند  که غصب کرده ( و برآن تیمّم کند، یا ملکی را غصب کند و فراموش کند که غصب کرده*) و چیزی را که بر آن تیمّم می کند در آن ملک بگذارد، یا در فضای آن ملک تیمّم نماید. حکم او حکم عامد است.

. گلپایگانی، صافی: در صورتی باطل است که انسان بداند غصب است و عمداً تیمّم کند و چنانچه نداند یا فراموش کرده باشد تیمّم او صحیح است...

* [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله تبریزی نیست].

.گلپایگانی، صافی: باطل است.

سیستانی: مسأله- تیمّم با چیز غصبی در حالی که فراموش کرده یا غفلت داشته باشد صحیح است،  ولی اگر چیزی را خودش غصب کند و فراموش کند که غصب کرده صحت تیمّم او بر آن چیز محلّ اشکال است.

زنجانی: مسأله-  اگر تیمّم به جهت غصب باطل  باشد، در صورت عذر، مانند فراموشی یا غفلت صحیح است،ولی فراموشی و غفلت برای خود غاصب عذر نیست، بنابراین تیمّم او بنابراحتیاط باطل است؛ و نیز کسی  که به جهت ندانستن مسأله به چیز غصبی تیمّم کند، چنانچه در ندانستن مسأله کوتاهی نکرده باشد تیمّم او صحیح است.

وحید: مسأله- تیمّم به چیز غصبی یا بر چیزی که در ملک غصبی است، هر چند نداند غصب است، باطل است، و همچنین در فضای غصبی بنابراحتیاط واجب.و در صورت فراموشی یا غفلت از غصب صحیح است، مگر آنکه خودش غاصب بوده و از غصب توبه نکرده باشد که تیمّمش بر چیز غصبی یا بر چیزی که در ملک غصبی است باطل، و اگر توبه کرده باشد بنابراحتیاط باطل است.

(مسأله 697) کسی که در جای غصبی حبس است1، اگر آب و خاک او غصبی است، باید با تیمّم نماز بخواند2.

1- مکارم: می تواند بر خاک یا سنگ آن تیمّم نماید و نماز بخواند.

2- اراکی: چنانچه آن آب دارای قیمت است باید با تیمّم نماز بخواند و چنانچه قیمت ندارد، احتیاط واجب آن است که با تیمّم نماز بخواند، بعداً نماز را اعاده  یا قضا نماید.

بهجت: در صورتی که تیمّم موجب تصرفی بیشتر از ماندن در آنجا نشود یا صاحب آن زمین به تیمّم کردن او راضی باشد.

مظاهری: هر گونه تصرّفاتی که زیان اور نباشد برای او جایز است، بنابراین وضو وغسل و تیمّم او صحیح است.

سبحانی: احتیاطا با تیمّم نماز بخواند.

(مسأله 698) مستحبّ است چیزی که بر آن تیمّم می کند گردی داشته باشد که به دست بماند و بعد از زدن دست برآن، مستحب است دست را بتکاند که گرد آن بریزد.

*****

خوئی: مسأله- چیزی که بر آن تیمّم می کند بنابراحتیاط . در صورت امکان باید گردی داشته باشد که به دست بماند و بعد از زدن دست بر آن، دست را بتکاند که گرد آن بریزید*.

.زنجانی: بنابراحتیاط واجب...

*تبریزی: بنابراحتیاط مستحب دست را بتکاند که گرد آن بریزد.

* زنجانی: مستحبّ است دست را بتکاند که بیشتر گرد آن بریزد.

سیستانی: مسأله- چیزی که برآن تیمّم می کند، بنابراحتیاط لازم باید گردی داشته باشد که به دست بماند و بعد از زدن دست برآن، نباید دست را به شدت بتکاند که همه گرد آن بریزد.

بهجت: مسأله- مستحبّ است بعد از زدن دست بر چيزي كه تيمّم بر آن صحيح است دست را بتكاند كه گرد آن بريزد.

وحید: مسأله- بنابراحتیاط واجب چیزی که بر آن تیمّم می کند ، در صورت امکان باید گردی داشته باشد که به دست بماند و بعد از زدن دست بر آن، مستحب است دست را بتکاند.

مكارم: مسأله- بهتر است تا آنجا که امکان دارد چیزی که بر آن تیمّم می کند گردی داشته باشد که بردست بماند و بعد از زدن دست بر آن، مستحبّ است دست را بتکاند که گرد و خاک اضافی آن بریزد.

سبحانی : مسأله- واجب است چیزی را که بر آن تیمم می کند گردی داشته باشد که به دست بماند.

(مسأله 699) تیمّم به زمین گود و خاک جاده و زمین شوره زار که نمک روی آن را نگرفته مکروه است و اگر نمک روی آن را گرفته باشد باطل است.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و سبحانی نیست.

*****

مکارم: مسأله- بهتر است از تیمّم بر زمین های آلوده، زمین گود، کنار جاده ها، و زمین شوره زار در صورتی که نمک روی آن را نگرفته باشد خودداری کند و اگر نمک روی آن را گرفته است باطل است . اگر آلودگی طوری است که از تیمم بیم بیماری می رود، بنابراحتیاط واجب باید بدون تیمّم نماز بخواند و بعداً قضا کند.