جاهایی که فقط قضای روزه واجب است-روزه

مسأله 1688- در چند صورت1 فقط قضاي روزه بر انسان واجب است و كفّاره واجب نيست: اول: آن كه روزه دار در روز ماه رمضان عمداً قي كند. 2 دوم: آن كه در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصيلي كه در مسأله [1630] گفته شد تا اذان صبح از خواب سوم3 بيدار نشود4. سوم: عملي كه روزه را باطل مي كند بجا نياورد ولي نيّت روزه نكند، يا ريا كند، يا قصد كند كه روزه نباشد5. چهارم: آن كه در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش كند و با حال جنابت يك روز يا چند روزروزه بگيرد6. پنجم: آن كه در ماه رمضان بدون اين كه تحقيق كند صبح شده يا نه7، كاري كه روزه را باطل مي كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده8 و نيز اگر بعد از تحقيق اين كه گمان دارد صبح شده، كاري كه روزه را باطل مي كند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده قضاي آن روزه بر او واجب است (ولي اگر بعد از تحقيق گمان يا يقين كند9 كه صبح نشده و چيزي بخورد و بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نيست10) بلكه اگر 11 بعد از تحقيق شك كند كه صبح شده يا نه12 و كاري كه روزه را باطل مي كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضا واجب نيست13. ششم: آن كه كسي بگويد 14صبح نشده و انسان به گفته او كاري كه روزه را باطل ميكند انجام دهد، بعد معلوم صبح بوده است. هفتم: آن كه كسي بگويد صبح شده و انسان به گفته او يقين نكند يا خيال كند شوخي مي كند15 و كاري كه روزه را باطل مي كند انجام دهد ، بعد معلوم شود صبح بوده است . هشتم: آن كه به گفته كسی ديگر كه عادل باشد افطار كند16 بعد معلوم شود مغرب نبوده است17. نهم: آن كه در هواي صاف بواسطه تاريكي يقين كند18 كه مغرب شده و افطار كند بعد معلوم شود مغرب نبوده است19 ولي اگر درهواي ابري 20 به گمان اين كه مغرب شده افطار كند بعد معلوم شود مغرب نبوده، قضا لازم نيست21 . دهم: آن كه براي خنك شدن ،يا بي جهت مضمضه كند22 يعني آب در دهان بگرداند و بي اختيار فرو رود23 ولي اگر فراموش كند كه روزه است و آب را فرو دهد، يا براي وضو مضمضه كند24 و بي اختيار فرو رود، قضا براو واجب نيست25.

1- سيستاني: در چند مورد غير از مواردي كه قبلاً به آنها اشاره شد...

2- [مورد اول بجر رساله آيت الله نوري در رساله بقيه آيات عظام نيست]

3- گلپايگاني: از خواب دوم و يا سوم...

خویی، تبریزی، سیستانی، صافی، فاضل، سبحانی: از خواب دوم...

وحید: از خواب دوم و سوم...

زنجاني: از خواب دوم يا بيشتر...

4- صافي: ولي در خواب سوم احتياط مستحب مؤكّد كفّاره است...

زنجاني: و كسي كه در خواب محتلم شود و بعد بيدار شود و ببيند جنب شده و دوباره بخوابد و تا اذان صبح بيدار نشود، بايد روزه آن روز را قضا كند، چنانکه در مسأله [1631] گفته شد...

5- اراكي، خوئي، گلپايگاني، تبريزي، صافي، نوري، وحید: يا قصد كند كاري كه روزه را باطل مي كند انجام دهد...

زنجانی: یا قصد کند کاری که متوجه است روزه را باطل می کند انجام دهد...

سيستاني: و همچنين اگر قصد كند كاري كه روزه را باطل مي كند انجام دهد به تفصيلي كه در مسأله 1570 بيان شد...

6- زنجاني: [سوم] در ماه رمضان ، غسل جنابت را فراموش كند و بعد از گذشتن ماه رمضان متوجّه شود و اگر در ماه رمضان بعد از گذشتن يك هفته متوجّه شود به احتياط مستحب روزه را قضا نمايد...

[مورد چهارم در رساله آيت الله سيستاني نيست]

7- فاضل: بدون اینکه تحقيق در افق كند...

8- سيستاني: [پايان مورد پنجم]

9- فاضل: بعد از تحقيق يقين كند...

10- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: خوئي، گلپايگاني، صافي و تبريزي نيست]

11- اراكي: اما اگر...

فاضل: و اگر...

12- گلپايگاني، صافي: يا ظن پيدا كند به آنكه صبح نشده...

13- اراكي: قضا واجب است...

خوئي، تبريزي: بايد قضاي روزه آن روز را بجا آورد...

گلپايگاني، صافي: احتياط واجب آن است كه قضاي روزه آن روز را بجا آورد...

فاضل: بنابراحتياط واجب قضاي آن روز را بجا آورد.

سبحانی: اگر بعداز تحقیق یقین کند که صبح نشده و چیزی بخورد و بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نیست اما اگر بعد از تحقیق گمان کند که صبح نشده و یا شک کند که صبح شده و کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده قضای آن روز واجب است...

وحید: پنجم: آنکه در ماه رمضان بدن اینکه خودش تحقیق کند صبح شده یا نه کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده و نیزاگر بعد از تحقیق گمان داشته باشد که صبح شده یا شک کند که صبح شده یا نه و کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده قضای آن روزه بر او واجب است ...

[مورد پنجم در رساله آيت الله زنجاني نيست]

14- سبحانی: ششم: ان که کسی که مورد اعتماد و اطمینان نیست بگوید...

15- سيستاني: و خود هم تحقيق نكند...

زنجانی: انسان به گفته او اطمینان نکند یا خیال کند که شوخی می کند...

16- خوئي، گلپايگاني، فاضل، صافي، تبريزي، وحید، سبحانی ،نوري: آن كه كور و مانند آن به گفته كسي ديگر افطار كند...

سيستاني: آن كه به گفته كس ديگري كه گفته او شرعاً برايش حجت است يا او به اشتباه معتقد باشد كه خبر او حجت است افطار كند...

17- فاضل: و اگر به گفته آدم دروغگو افطار كند كفّاره هم واجب مي شود...

[مورد هشتم در رساله آيت الله زنجاني نيست]

18- سيستاني: آن كه يقين يا اطمينان كند...

19- گلپايگاني، صافي: و اگر شك داشته باشد كه مغرب شده و افطار كند و معلوم شود مغرب نبوده كفّاره هم واجب است...

20- سيستاني: هواي ابري و مانند آن...

21- سيستاني: وجوب قضا در اين صورت بنابراحتياط است...

[مورد نهم دررساله آيت الله زنجاني نيست]

22- سيستاني: آن كه از جهت تشنگي مضمضه كند...

23- خوئي، تبريزي، زنجاني: و همچنين است بنابراحتياط واجب اگر مضمضه براي وضوي غير نماز واجب باشد...

گلپايگاني، صافي: آن كه براي خنك شدن، مضمضه كند يعني آب در دهان بگرداند و بي اختيار فرو رود و اگر بي جهت مضمضه كند و فرو رود احتياط لازم قضا است...

24- خوئي، تبريزي، زنجاني: براي وضوي نماز واجب مضمضه كند...

سيستاني: براي غير جهت تشنگي مثل مواردي كه مضمضه در آن جاها مستحب است مانند وضو مضمضه كند...

25-خوئي، تبريزي، وحید: [و دهم]: آن كه كسي كه از جهت اكراه يا اضطرار يا تقيه افطار كند (خویی، تبریزی: لازم است قضا نمايد و كفّاره واجب نيست.)

فاضل: [و دهم:]: آن كه با زن خود شوخي كند و بي اختيار مني از او بيرون آيد، با اينكه از اول قصد نداشته، و عادتاً هم با شوخي كردن مني خارج نمي شده به نحوي كه مطمئن بوده كه مني خارج نمي شود و به احتياط واجب قضا لازم است.

سيستاني: [و دهم]: آن كه كسي كه از جهت اكراه يا اضطرار يا تقيه افطار كند، اگر مورد اكراه و تقيه خوردن يا آشاميدن يا جماع باشد و همچنين در غير آنها بنابراحتياط واجب.

صافي: [و دهم]: آن كه روزه دار از جهت اكراه يا اضطرار يا تقيه افطار كند كه در اين صورت لازم است قضا نمايد و كفّاره ندارد.

زنجاني: [و هفتم]: آن كه افطار كردن به جهتي، چون اكراه يا اضطرار يا تقيه يا رعايت واجب مهمتر يا مساوي، جايز يا واجب باشد. [هشتم]: اگر در سحر ماه رمضان افق، ابري باشد و افطار كند، بعد معلوم شود كه در روز، افطار كرده است در این صورت بايد روزه آن روز را قضا نمايد، هر چند يقين داشته باشد كه صبح نشده است. [نهم]: آن كه در سحر ماه رمضان افق، صاف باشد و بدون نگاه كردن به افق، کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد مثلا غذا بخورد همچنین اگر نگاه کرده در حالي كه ترديد داشته كه صبح شده يا نه، کاری را انجام دهد که روزه را باطل می کند و در هر دو صورت ؛ بعد معلوم شود صبح بوده است، [دهم]: اگر در ماه رمضان گمان کند که مغرب شده و به خیال اینکه می تواند به گمان خود اعتماد کند و یکی از کارهایی که روزه را باطل می کند بجا آورد که در این صورت باید روزه خود را قضا کند مگر بعدا معلوم شود که مغرب بوده است و در اين مسأله فرقي نيست كه هوا صاف باشد يا ابري، مكلّف بينا باشد يا نابينا، وروزه نذر معيّن در سه مورد اخير حكم روزه ماه رمضان را دارد.

*****

بهجت: مسأله- غير از مواردي كه در مسائل گذشته بيان شد در چند صورت ديگر هم فقط قضاي روزه بر انسان واجب است و كفّاره واجب نيست:

1- در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصيلي كه در مسائل قبلي گفته شد تا اذان صبح از خواب دوم بيدار نشود ولي چنانچه گفته شد علاوه برقضا، احتياط واجب نيز در دادن كفّاره است

2- كسي كه مي تواند از صبح شدن مطلع شود، بدون تحقيق كاري كه روزه را باطل مي كند انجام دهد و بعد معلوم شود كه صبح بوده است ولي اگر چنين كسي تحقيق كرد و اطمينان پيدا كرد كه صبح نشده ولي بعد معلوم شد كه صبح شده بوده قضا بر او واجب نيست.

3- كسي كه قادر به تحقيق است، به قول كسي كه مي گويد: صبح نشده، اعتماد كند اگر چه از حرف او اطمينان پیدا كند كه شب است، و كاري كه روزه را باطل مي كند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده است، و همچنين است اگر دو نفر عادل شهادت دهند صبح نشده و انسان يقين به شب بودن نداشته باشد، حتي اگر از حرف آنها اطمينان پيدا كند.

4 - اين كه كسي بگويد: صبح شده و انسان گمان كند شوخي مي كند يا دروغ مي گويد و چيزي بخورد بعد معلوم شود صبح بوده است، در حالي كه خودش به تنهايي مي توانست تحقيق كند.

5- دو نفر عادل يا شخص موثقي بگويد كه مغرب شده است، و انسان از گفته آنان اطمينان پيدا كند افطار نمايد، اما بعداً بفهمد مغرب نشده بود.

6- انسان به خاطر تاريكي افطار كند، بعد بفهمد مغرب نبوده است، ولي بنابراحتياط واجب نيز در اين صورت بايد كفّاره بدهد، ولي اگر به خاطر تاريكي اطمينان داشته مغرب شده و افطار كرد، بعد معلوم شد مغرب نبوده، كفّاره ندارد، بلكه بنابرأظهر قضا هم واجب نيست.

7- كسي كه غسل جنابت را فراموش كند و روزه بگيرد، يا اينكه تمام روز را خواب باشد و نيّت روزه نكرده باشد، يا روزه گرفتن را فراموش كند،

8- شخص نابينا يا زنداني بدون سؤال و تحقيق از صبح شدن، كاري كه روزه را باطل مي كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است. اگر كسي عمداً قي كند روزه اش باطل است و قضا دارد، ولي كفّاره واجب نيست و در صورت اماله كردن با چيز روان، بنابراحتياط واجب، كفّاره لازم است.

مكارم: مسأله- در چند صورت فقط قضاى روزه لازم است و کفّاره واجب نیست:

1ـ در صورتى که در شب ماه رمضان جُنُب باشد و بخوابد و بیدار شود و براى بار دوم یا سوم بخوابد و بیدار نشود، در این صورت احتیاط واجب قضاى روزه است. امّا اگر در خواب اوّل بیدار نشود، قضا ندارد و روزه اش صحیح است.

2ـ هرگاه کارى که روزه را باطل مى کند انجام ندهد، ولى نيّت روزه نکرده باشد یا قصد کند که روزه خود را بخورد، یا با ریا روزه خود را باطل نماید.

3ـ هرگاه در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند و با همان حال یک یا چند روز روزه بگیرد بنابراحتیاط واجب.

4ـ در ماه رمضان بدون آن که تحقیق کند صبح شده یا نه، کارى که روزه را باطل مى کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، همچنین اگر بعد از تحقیق شک یا گمان کند که صبح شده است; ولى اگر بعد از تحقیق یقین کند صبح نشده، و چیزى بخورد، بعد معلوم شود که صبح بوده، قضا واجب نیست.

5ـ هرگاه کسى بگوید صبح نشده و هنوز وقت باقى است و انسان به گفته او کارى که روزه را باطل مى کند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده، در اینجا نیز قضا لازم است، ولى اگر بعد از تحقیق یقین کند صبح نشده و چیزى بخورد بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نیست.

6ـ کسى بگوید صبح شده و انسان به گفته او یقین نکند یا خیال کند شوخى مى کند و کارى که روزه را باطل مى کند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده.

7ـ هرگاه شخص عادلى خبر دهد مغرب شده و او افطار کند بعد معلوم شود مغرب نبوده است.
8ـ هرگاه در هواى صاف به واسطه تاریکى یقین کند مغرب شده و افطار کند بعد معلوم شود مغرب نبوده.

9ـ هرگاه براى خنک شدن، یا بدون هدف، آب در دهان بگرداند و بى اختیار فرو رود باید قضا کند، امّا اگر فراموش کرده که روزه است و آب را فرو برد قضا ندارد، همچنین اگر براى وضو آب در دهان کند و بى اختیار فرو رود قضا بر او واجب نیست.

10ـ کسى که با همسر خود بازى کند بدون این که قصد استمناء داشته باشد و منى از او خارج شود، ولى اگر اطمینان داشت که با این کار منى خارج نمى شود و تصادفا خارج شد روزه اش صحیح است و قضا ندارد.

مظاهری: مسأله- اگر انسان شک کند که مغرب شده یا نه نمی تواند افطار کند ولی اگر شک کند که صبح شده یا نه پیش از تحقیق هم می تواند کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد ولی در چهار صورت باید روزه آن روز را قضا کند: اول: در ماه رمضان بدون اینکه تحقیق کند صبح شده یا نه کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده است.

دوم: شخص غیر ثقه بگوید صبح نشده یا بگوید صبح شده و انسان خیال کند شوخی می کند و کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده است .

سوم: کسی که نمی تواند تحقیق کند مثل کور و زندانی و مانند این ها به گفته شخصی غیر ثقه افطار کند بعد معلوم شود مغرب نبوده است .

چهارم: در هوای صاف به واسطه تاریکی یقین کند که مغرب شده و افطار کند بعد معلوم شود مغرب نبوده است ولی اگر در هوای ابری به گمان اینکه مغرب شده افطار کند بعد معلوم شود مغرب نبوده قضا لازم نیست.