چهل حدیث درباره حقّ النّاس-رفتارشناسی مؤمنان

بسم الله الرحمن الرحیم

متصرف مال مؤمن، پیرو امام صادق (علیه السلام) نیست.

قال الصادق (علیه‌السلام): لَیسَ بِوَلِیٍّ لی مَن أَكَلَ مالَ مؤمنٍ حَراماً.[1]

هر کس مال مؤمنی را به ناحق بخورد پیرو من نیست.

قال المهدی (ارواحنا فداه): لایَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یَتَصرَّفَ فی مالِ غیرهِ اِلاّ بِاِذنِه.[2]

کسی حق ندارد در مال دیگری بدون اجازة او دخل و تصرف نماید.

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): أعظمُ الخطایا اِقتِطاعُ مالِ امرِیءٍ مُسلِمٍ بِغَیر حَقٍّ.[3]

عظیم‌ترین گناهان، خوردنِ به ناحق و تجاوز به مال یک مسلمان است.

قال الصادق (علیه‌السلام): ما عُبِدَ اللهُ بِشیءٍ اَفضلَ مِن اداءِ حَقِّ المُؤمِنِ.[4]

هیچ عبادتی بالاتر از ادای حق مؤمن نیست.

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): جَعَلَ اللهُ سُبحانَهُ حُقوقَ عِبادِهِ مُقَدَّمَةً لِحُقوقِهِ.[5]

خداوند سبحان حقوق بندگانش را مقدمة رسیدن به حقوق خود قرار داده است.

قال الصادق (علیه‌السلام): لَو أَنَّ الناسَ أَدُّوا حُقوقَ اَموالِهِم لَكانوُا عایِشینَ بَخَیر.[6]

مردم اگر حقوق و واجبات مالی خود را ادا می‌کردند مسلّماً همه از یک زندگی مطلوب و رضایتبخشی برخوردار می‌شدند.

قال الباقر (علیه‌السلام): اوَّلُ قطرةٍ مِنَ الشَّهیدِ كفّارَةٌ لِذُنوبِهِ اِلاّ الدَّین فَاِنَّ كفّارَتَه قَضاءُه.[7]

اوّلین قطرة خون شهید کفارة گناهان او است مگر قرض و بدهکاری او که کفاره‌اش ادا کردن آن است (بدهی و حق‌الناس شهید را وارثان باید ادا كنند).

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): وصاحِبُهُم مُحتَبِسٌ علی بابِ الجَنّةِ بِثَلاثةِ دَراهِمٍ لفلانِ الیَهودی، وَ کانَ شَهیداً![8]

یکی از افراد (فلان قبیله) که شهید شده به خاطر سه درهم که به فلان یهودی بدهکار بوده بر دَرِ بهشت زندانی گشته و به وی اجازة ورود می‌دهند!

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): الحَجَرُ الغَصبُ فی ‌الدّارِ رَهنٌ عَلی خَرابِها![9]

وجود یک آجر غصبی در بنای یک خانه، رهن بر ویرانی آن خانه خواهد بود!

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): أَعطِ الأَجیرَ اَجرَهُ قَبلَ أَن یَجِفَّ عَرقُهُ.[10]

مزد کارگر را پیش از آنکه عرق بدنش خشک شود به او بپرداز.

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): مَن ظَلم اَجیراً أَجرَهُ احبَطَ اللهُ عَمَلهُ وَ حرَّمَ عَلیهِ ریحَ الجَنَّةِ.[11]

کسی که به اجیر و کارگر خود ستم کند و حق او را نپردازد خداوند اعمال نیکش را به کلی تباه و بوی بهشت را بر وی حرام خواهد نمود.

قال الصادق (علیه‌السلام): مَن اَكَلَ مِن مالِ اَخیهِ ظُلماً وَ لَم یَرُدَّهُ اِلَیهِ اَكَلَ جَذوَةً مِنَ النّارِ یَومَ‌الِقیامَةِ.[12]

کسی که از مال برادر دینی خود به ناحق بخورد و آن را به صاحبش برنگرداند خوراک او در روز قیامت شعله‌های آتش خواهد بود.

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): لایُعابُ المَرءُ بِتأخیرِحَقِّهِ اِنّما یُعابُ مَن اَخَذَ ما لَیسَ لَهُ.[13]

کسی که گرفتن حق و طلب خود را به تأخیر بیندازد مورد سرزنش واقع نمی‌شود، سرزنش متوجه آن کسی است که چیزی که مال او نیست بدان تعّدی و تجاوز نماید.

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): مَن أَخَذ أَرضاً بِغیرِ حَقٍّ كُلِّفَ أَنْ یَحمِلَ تُرابَها اِلی المَحشَرِ![14]

هر کس به ناحق زمینی را تصرف کند (فردا) وادار می‌شود که خاک آن را تا محشر قیامت بر دوش خود بار نماید!

قال الصادق (علیه‌السلام): لایُصلِحُ شِراءُ السَّرِقَةِ و الخِیانَةِ اذا عُرِفَت.[15]

کسی که مال سرقت و غصبی را شناخت دیگر حق خرید آن را ندارد.

قالت فاطمة الزهرا (سلام الله علیها): جَعَلَ اللهُ تَرْكَ السَّرِقَةِ ایجاباً لِلْعِفَّةِ.[16]

خداوند، احتراز و پرهیز از سرقت را جهت مصونیت و امنیت اجتماعی واجب فرموده است.

قال الصادق (علیه‌السلام): السُّراّقُ ثَلاثَةٌ: مانِعُ الزّكاةِ وَ مُستَحِلُّ مُهورِ النِّساءِ! وَ كَذلِكَ مَنِ اسْتَدانَ دَیناً وَ لَم یَنوِ قَضاءَهُ.[17]

دزدان سه نفرند:‌ کسی که زکات و وجوهات خود را نمی‌پردازد و کسی که (خوردن) مهریة زنان را برای خود حلال می‌داند! و آن کس که قرض می‌گیرد و قصد پرداختن آن را نداشته باشد.

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): أَدِّ الأَمانَةَ إذاَ ائْتُمِنتَ وَ لا تَتَّهِمْ غَیرَكَ إِذاَ ائْتَمَنتَهُ.[18]

امانتی كه به تو سپردند به صاحبانش برگردان و تو نیز كسی‌كه او را امین و امانت‌دار خود دانستی مورد شك و اتهام قرار مده.

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): حُرمةُ مالِ المُسلِم كَحُرمَةِ دَمِهِ.[19]

حرمت داشتن مال یک مسلمان همچون حرمت خون و جان او است (مراعات آن بر همه واجب است).

قال الصادق (علیه‌السلام): اَلمِرصادُ قَنطَرةٌ علی‌الصِّراطِ لایجوزُها عبدٌ بمَظلَمةِ عَبدٍ.[20]

مرصاد (کمینگاه) جایگاه رفیعی است بر روی پل صراط که (فردا) هیچ‌ بنده‌ای که حق و مظلمه‌ای از مظالم عباد به گردنش باشد از آن عبور نخواهد کرد.

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): مَن غَشَّ مُسلِماً فی‌ شِراءٍ أو بَیعٍ فَلَیسَ مِنّا و یُحشرُ یَومَ‌القِیامَةِ مَع‌الیهودِ لِأَنَّهُم أَغشُّ الخَلقِ لِلمُسلمین.[21]

کسی که با مسلمانی در معاملة خرید و فروش تقلب و خیانت کند پیرو ما نیست و در قیامت با قوم یهود که خیانتکارترین خلق خدا نسبت به مسلمانان به شمار می‌آیند محشور خواهد شد.

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): وَقودُ النّارِ یومَ القِیامَةِ كُلُّ بَخیلٍ بِمالِهِ علیَ الفُقَراءِ و كُلُّ عالِمٍ باعَ الدّینَ بِالدُّنیا.[22]

دو دسته، فردای قیامت هیزم جهنم خواهند بود: آدم بخیلی که وجوهات و حق فقرا را از مال خود نپردازد و دیگر عالِمی که دین خود را به دنیای خود بفروشد.

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): إنَّ اللهَ سُبحانَهُ فَرَضَ فی‌اَموالِ الأغنیاءِ اَقواتَ الفُقراءِ، فَما جاعَ فقیرٌ اِلاّ بِما مَنَع غنیُّ.[23]

خداوند سبحان خوراک فقرا را در اموال اغنیا قرار داده هر فقیری که گرسنه بماند در نتیجة دریغ داشتن یك غنی از مال خود بوده است.

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): مَن ظَلَمَ أَحَداً وَفاتَه فَلیَستَغفِر اللهَ لَهُ فَاِنَّهُ كَفّارَةٌ لَه.[24]

هر کس که به دیگری (در غیر اموال) ظلم و ستمی کرده و دیگر دسترسی به او ندارد، از خدا برایش طلب مغفرت و آمرزش كند کفارة خطاهایش خواهد بود.

قال الکاظم (علیه‌السلام): إنّ مِن أَوجَبِ حَقِّ أخیكَ أنْ لاتَكتُمَه شیئاً ینفَعُهُ لأَمرِ دُنیاهُ وَ لِأَمرِ آخِرَتِه.[25]

یکی از واجب‌ترین حقوق برادر دینی تو این است که چیزی که به نفع دنیا و آخرت او باشد از وی پنهان نداری.

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): حَقُّ الوالِدِ عَلَی الوَلدِ أَن یُطیعَهُ فی كُلِّ شَیءٍ اِلاّ فی مَعصِیَةِ اللهِ سُبحانَه.[26]

حق پدر بر اولاد آن است که جز در گناه و نافرمانی خدای سبحان در همه‌چیز از پدر خود اطاعت نماید.

قال الباقر (علیه‌السلام): ما مِن عَبدٍ مَنعَ زَكاةَ مَالِهِ شیئاً اِلاّ جَعَلَ اللهُ ذلِكَ یَومَ القیامَةِ ثُعباناً مِن نارٍ طَوقاً فی عُنُقِه یَنهَشُ مِن لَحمِهِ حَتّی یَفرغَ مِن الحساب.[27]

هر کس که زکات و وجوهات مالی خود را نپردازد خداوند همان را در روز قیامت اژدهایی آتشین بر گردن او طوقی قرار می‌دهد که گوشت بدنش را نیش می‌زند تا از حساب فارغ گردد.

قال الصادق (علیه‌السلام): اَشَدُّ مایكونُ الناسُ حالاً یَومَ القیامَةِ اذاقامَ صاحبُ الخُمسِ فَقالَ: یا رَبِّ خُمسی؟[28]

سخت‌ترین حالات خلق‌الله در روز قیامت زمانی است که طلبکار خمس سر بلند کرده و ندا کند: خدایا خمس من چه شد؟

قال الصادق (علیه‌السلام): مَن حَبَس حَقَّ المُؤمِنِ، اَقامَهُ اللهُ یَومَ القِیامَةِ خَمسَمِأَةَ عامٍ عَلی رِجلَیهِ حتّی یسیلَ مِن عَرَقِهِ أَودِیَةٌ... ثُمّ یُؤمَرُ بِه اِلی النّار![29]

هر کس حق یک مؤمن را در نزد خود حبس کند خداوند در روز قیامت او را پانصد سال سرپا نگه می‌دارد آنچنان که سیلابهای عرق از او به جریان می‌افتد... آنگاه با فرمان به دوزخ افکنده می‌شود!

قال الصادق (علیه‌السلام): اِنَّ الله لایَرفَعُ اِلَیهِ دُعاءَ عَبدٍ فی بَطنِهِ حرامٌ أَو عِندَهُ مَظلِمةٌ لِأَحَدٍ مِن خَلقِه.[30]

خداوند دعای کسی که در شکمش لقمة حرام و یا به گردن او مظالم یکی از عباد باشد اجابت نمی‌کند

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): لاتُضیعَنَّ حَقََّ اَخیك اِتّكالاً عَلی ما بَیْنَكَ و بَینَهُ فاِنَّهُ لَیسَ لَكَ بِأَخٍ مَن أَضَعتَ حَقَّهُ.[31]

حق برادر دینی خود را به خاطر سابقه‌ای که با یکدیگر دارید ضایع مکن که با این کار برادری‌تان نیز از بین خواهد رفت.

قال الصادق (علیه‌السلام): لایُخرَجُ الرّجُلُ مِن مَسقَطِ رأسِه بِالدَّینِ.[32]

هیچ‌کس حق ندارد بدهکار خود را (به خاطر عدم توانائی پرداخت بدهی) از خانه و كاشانة خود بیرون کند. (كه خانه‌اش را بفروشد و بدهی‌اش را پرداخت نماید).

قال الباقر (علیه‌السلام): مَن سَرَّهُ أن یَقیَهُ اللهُ مِن نَفَحاتِ جَهنَّمَ فَلیُنظِرْ مُعسِراً أَو لِیَدَعْ لَهُ مِن حَقِّه.[33]

هر کس دوست دارد که خدا (فردا) او را از عذاب جهنم ایمن بدارد بدهکار تنگدست خود را مُهلت دهد یا مقداری از طلب خود صرفنظر نماید (به او ببخشد).

قال الصادق (علیه‌السلام): أَنظرَ مُعسِراً كانَ لهَ علیَ اللهِ فی ‌‌كُلِّ یَومٍ صَدَقَةٌ بِمثلِ مالَهُ عَلَیهِ حتّی یَستوفِیَ حقَّه.[34]

هر کس که بدهکار تنگدست خود را مهلت دهد خداوند به تعداد هر روز مُهلت، به اندازة طلب او برایش صدقه می‌نویسد تا زمانی كه طلب خود را دریافت نماید.

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): كما لا یحلُّ لِغَریمِك أنْ یُمطِلَكَ وَ هُوَ موسِرٌ فَكَذلِكَ لایَحِلُّ لَكَ أنْ تُعسِرَهُ اذا عَلِمْتَ اَنّهُ مُعسِرٌ.[35]

همان طور که بدهکار تو در حال تمکّن حق ندارد در پرداخت بدهی خود سهل‌انگاری نماید تو نیز در صورت نداری او نباید که وی را تحت فشار قرار دهی.

قال الصادق (علیه‌السلام): أَیُّما مُؤمنٍ حَبَسَ مُؤمِناً عَن مالِهِ وَ هُوَ مُحتاجٌ اِلیهِ لَم یَذُقْ وَ اللهِ مِن طَعامِ الجَنَّةِ وَ لایَشرَبُ مِن الرّحیقِ المَختوم.[36]

هر کس از پرداختن مال مؤمنی که در نزد او است و او بدان احتیاج دارد خودداری کند به خدا قسم که نه از طعام بهشتی خواهد چشید و نه از شراب ناب آن خواهد نوشید.

قال الصادق (علیه‌السلام): اذا ارادَ اَحدُكُم أَن یُستجابَ لَهُ فَلیُطَیّبْ كَسْبَهُ وَ لِیَخْرُجْ مِن مَظالِمِ النّاسِ.[37]

اگر کسی بخواهد دعایش مستجاب شود باید که درآمدش حلال و طَیِّب باشد و از حقّ الناس و مظالم عباد چیزی به گردنش نباشد.

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): لاخیرَ فی صُحبةِ مَن لایَری لَكَ مِنَ الحَقِّ مِثلَ الّذی تَری لَه.[38]

رفاقت و دوستی با کسی که به اندازة حقّی که برای او قائل هستی برای تو قائل نباشد هیچ ارزشی ندارد.

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): قَضاءُ حقوقِ الاخوانِ اَشرفُ اَعمالِ المُتّقین، یَستَجلِبُ مَوَدَّةَ المَلائِكةِ المُقَرَّبینَ و شَوقَ الحوُرِ العین.[39]

افضل اعمال‌ متقیان، ادای حقوق برادران دینی است که محبّت فرشتگان مقربیّن و اشتیاق حوریان بهشتی را برای خود به دنبال خواهد داشت.

قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): ایّاكُمُ وَ الدَّینَ، فَاِنَّهُ هَمٌّ بِاللّیل وَ ذُلٌّ بِالنّهارِ.[40]

برحذر باشید و از قرض کردن (حتی‌الامکان) خودداری کنید. بدهکاری برای انسان مایة همّ و غمّ در شب و ذلّت و سرشكستگی در روز است.

منبع: شکوفه‌های حکمت

[1] وسائل، ج ١٢، ص ٥٣

[2] بحارالأنوار، ج ٥٣، ص ١٨٣.

[3] تحف‌العقول، ص ٢١٧.

[4] بحارالأنوار، ج ٧٤، ص ٢٤٢.

[5] فهرست غررالحکم، ص ٧٧.

[6] وسائل الشیعه، ج ٦، ص ٢.

[7] وسائل الشیعه، ج ١٣، ص ٨٥.

[8] احتجاج طبرسی، ج ١، ص ٣٣٣.

[9] نهج‌البلاغه، کلمة ٢٣٢.

[10] شهاب‌الاخبار، ص ٣٢٧.

[11] وسائل، ج ١١، ص ٦٤٢

[12] وسائل، ج ١١، ص ٦٤٢

[13] نهج‌البلاغه، کلمة ١٥٧

[14] تهذیب الأحکام، ج ٧، ص ١٣١.

[15] تهذیب الأحکام، ج ٧، ص ١٣١.

[16] بحار الأنوار، ج ٢٩، ص ٢٢٣.

[17] خصال الأعمال، ج ١، ص ٧٤.

[18] بحارالأنوار، ج ٧٧، ص ٨٥.

[19] میزان‌الحکمة، ج ٢، ص ٥١٠.

[20] بحارالأنوار، ج ٨، ص ٦٦.

[21] سفینة البحار، ج ٢، ص ٣١٨.

[22] فهرست غررالحکم، ص ٢٧٢.

[23] نهج‌البلاغه، کلمة ٣٢٠.

[24] وسائل الشیعة، ج ١٦، ص ٥٣.

[25] بحارالأنوار، ج ٧٨، ص ٣٢٩.

[26] نهج‌البلاغه، کلمة ٣٩١.

[27] ثواب‌الاعمال، ص ٥٢٩.

[28] بحارالأنوار، ج ٩٣، ص ١٩٣.

[29] ثواب‌الاعمال، ص ٥٤٥.

[30] بحارالأنوار، ج ٩٣، ص ٣٢١.

[31] نهج‌البلاغه، نامه ٣١.

[32] وسائل الشیعه، ج ١٣، ص ٩٥.

[33] وسائل الشیعه، ج ١٣، ص ١١٤.

[34] وسائل الشیعه، ج ١٣، ص ١١٤.

[35] وسائل الشیعه، ج ١٣، ص ١١٣.

[36] ثواب‌الاعمال، ص ٥٤٥.

[37] بحارالأنوار، ج ٩٣، ص ٣٢١.

[38] مواعظ العددیه، ص ١٤.

[39] بحارالأنوار، ج ٧٤، ص ٢٢٩.

[40] بحارالأنوار، ج ١٠٣، ص ١٤١.