استفتائات امام خمینی با حواشی آیت الله نوری همدانی

تقليد

سؤال1-  آيا در رساله هاي فتوايي حضرت  آيت اللهي، عباراتي مانند «لايبعد، لايخلو عن قرب، لايخلو عن وجه» مقصود فتوي است يا نه، و اگربعد از فتوي تعبير به لايترك الاحتياط شد آيا اين احتياط واجب است؟

جواب-تعبيرات مزبور درمقام بيان فتوا است مگر آن كه قرينه بر خلاف در بين باشد، و عبارت لايترك الاحتياط اگر در موردي بعد از بيان فتوي ذكر شود براي بيان تأكد حسن احتياط است.

سؤال2- تقليد اغلب مؤمنين بدون تحقيق و تشخيص اعلم است، مثلاً در ماه مبارك رمضان يك مبلغي وارد دهي مي شود و به مردم فتواي مرجعي را مي گويد، و يا رسماً او را در بين مردم معرفي مي كند، مردم هم بواسطه حسن نيت از او قبول مي كنند، آيا اين گونه تقليدها هم ثمري دارد يا خير؟ و آيالازم است بيدار نمودن آنها كه وظيفه چيست؟ يا چون تقليد از غير اعلم مي كنند و معلوم نيست مخالفت با فتواي اعلم باشد اشكال ندارد؟

جواب-حكم شرعي بايد بيان شود، لكن آگاه كردن اشخاص بالخصوص لازم نيست، و تقليد اگر از روي موازين شرعيه نباشد صحيح نيست.

وضو

سؤال3- اگر قبل از وقت نماز وضو بگيرد براي نماز صحيح است يا خير؟ و در صورتي كه صحيح باشد فرقي بين اينكه وقت نماز نزديك باشد يا نه هست يا خير؟

جواب-وضو براي نماز اگر نزديك وقت باشد صحيح است و وضو قبل از وقت و بعد از وقت براي بودن بر طهارت  مستحبّ است.

مسجد

سؤال4- گذاشتن مرده پيش از غسل و بعد از غسل در مسجد، و شستن و غسل دادن مرده در حياط مسجد چه صورت دارد؟

جواب-نهادن جسد ميت در مسجد پيش از غسل دادن اگر موجب سرايت نجاست و مستلزم هتك مسجد نباشد مانع ندارد و بعد از غسل دادن بي اشكال است. و در صحن مسجد اگر مسجد نباشد شستن و غسل دادن ميت در آنجا اگر مخالفت با وقف نباشد و موجب هتك نشود اشكال ندارد.

وقت نماز  و روزه

سؤال5- شبهايي كه متهاب تا صبح هست اگر كسي يقين كند كه فجر صادق طالع شده مي تواند نماز صبح را بخواند يا بايد صبر كند تا سپيده صبح بالحس آشكار شود، و وظيفه او در امساك روزه ماه رمضان چگونه است، و در صورتي كه وقت نماز از اول آشكار شدن سفيده باشد در شبهاي ابر يا در شهرستانهايي كه روشنايي برق بحدي زياد است كه بايد خيلي صبر كرد تا سفيده آشكار شود اگر به اندازه دو دقيقه از اول فجر متيقن صبر كند بعد از ده دقيقه وقت نمازصبح است يا خير؟

جواب-احتياط لازم در شبهاي مهتاب آن است كه صبر كند تا سفيده صبح در افق ظاهر شود و غلبه كند بر روشنايي مهتاب[1]بلكه خالي از وجه نيست و اين حكم در روشني برق و شبهاي ابرنيست، و در روزه احتياط كنند در شبهاي مهتاب اگر چه بعيد نيست كه لازم نباشد امساك قبل از آنچه كه ذكر شد.

بعض مسائل نماز

سؤال6- كسي كه به قصد نماز عصر مشغول نماز مي شود، در بين نماز خيال مي كند نماز ظهر مي خواند، مقداري از نماز را با همين خيال مي خواند و قبل از تمام شدن نماز يادش مي آيد كه نمازش نماز عصر بوده و اول هم قصد نماز عصر كرده ، آيا نمازش صحيح است؟ و آيا اگر بعد از تمام شدن نماز يادش بيايد تكليفش چيست؟

جواب-نماز محكوم به صحت است، و فرقي بين اثناء و بعد از فراغ نيست.

سؤال7- اگر كسي در حال قيام شك ميان يك و دو كند آيا جايز است در حال شك قرائت را تمام كند و موقع رفتن به ركوع تروّي يا خير[2]؟ و همچنين در افعال، مثلاً اگر در سجده شك كند كه سجده اول است يا دوم آيا جايز است در حال شك ذكر سجده را بگويد و بعد از نشستن تروي كند يا خير؟

جواب-از حين عروض شك بايد تروّي كند و اگر بدون تروي به انتظار اين كه بعداً تروي مي كند تا ببيند وظيفه چيست به عمل ادامه دهد چنانچه چيزهايي كه به واسطه آنها ممكن است يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا شود از بين نمي رود عمل او در صورتي كه موافق با وظيفه اش انجام گرفته باشد اشكال ندارد.

احكام نماز

سؤال8- آيا نماز جمعه در زمان غيبت واجب عيني است يا تخييري و آيا كفايت از نماز ظهر مي نمايد؟ و اگر كفايت نكند و محتاج به اعاده ظهر باشد آيا اقتداي عصر به امامي كه واجب مي داند جايز است آن كه عصر را هم در صورت اقتدا بايد اعاده كرد؟

جواب-واجب تخييري است و احتياط در اعاده ظهر استحبابي است و اقتدا به عصر مي تواند بكند.

سؤال9- كسي كه سجده سهو به عهده اش آمده و فراموش كرده تا وارد نماز شده و در بين نماز متذكر شده تكليفش چيست؟

جواب-لازماست نماز را اگر فريضه است تمام كند بعد از آن بلافاصله سجده را بجاآورد.

مسائل روزه

سؤال10- اگر به گمان اينكه بلوغ پسر، پانزده سال شمسي است ماه رمضان را روزه نگرفت و بعد معلوم شد كه قبل از ماه رمضان پانزده سال قمريش تمام بوده آيا كفاره هم لازم است يا نه؟

جواب-كفاره واجب نيست لكن بايد قضا كند.

سؤال11- بچه هاي بالغ يا جوانهايي كه در اثر ضعف مفرط روز گرفتن برايشان سخت است چه كنند؟

جواب- ضعف ناشي از روزه مجوز ترك روزه نيست مگر آنكه حرجي باشد و بايد اكتفا به رفع ضرورت كند و قضا نمايد.

بعض احكام روزه

سؤال12- كسي كه در روزه ماه رمضان از محل خود مسافرت مي كند و قبل از ظهر همان روز مراجعت مي كند چنانچه مفطري انجام نداده باشد حكمش حكم كسي است كه مسافر بوده و قبل ازظهر به وطن مي رسد يا اين كه حكم ديگري دارد؟

جواب-با فرض عدم تناول مفطر تا بازگشت به وطن لازم است نيت روزه و امساك كند و روزه صحيح است.

سؤال13- هرگاه كسي روزه خود را عمداً باطل كرد اگر در روز غسل ارتماسي كند غسل او صحيح است يا خير؟

جواب- صحت غسل ارتماسي مشكل است، و أحوط ترك است.

سؤال14- اشخاصي كه معتاد به كشيدن ترياك هستند و نمي توانند ترك كنند و با اين حال نمي توانند روزه بگيرند نه ادايي و نه قضايي اين طور اشخاص حكم مريض را دارند كه بايد براي هر روز يك مد كفاره بدهد يا اين كه حكم ديگري را دارند؟

جواب-روزه را واجب است بگيرد[3]و با فرض اضطرار در كشيدن ترياك جايز است كشيدن آن در حال روزه به مقدار دفع ضرورت.

بعض احكام نماز جماعت

سؤال15- مفاد رساله توضيح المسائل حضرت آيت اللهي در مورد كسي كه در نمازجماعت پشت ستون ايستاده باشد اين است كه اگر از جلو اتصال نداشته باشد نمازش اشكال دارد، آيا در صورتي كه از يكي از دو طرف اتصال داشته باشد وصف جلو را هم ببنيد باز هم نمازش اشكال دارد؟

جواب-اشكال ندارد.

سؤال16- در حال تجافي[4] در نماز جماعت آيا مأموم مي تواند ساكت بنشيند و يا بايد تشهد يا تسبيح را به نحو واجب تخييري بگويد؟ و همچنين اگر تجافي را عمداً يا جهلاً يا سهواً ترك كند به نماز يا جماعتش ضرر وارد مي آيد يا نه؟

جواب- ذكر و تسبيح لازم نيست ولي أحوط آن است كه تجافي كند و اگر نكرد جماعتش يا نمازش باطل نمي شود.

سؤال17- درسابق اجازه نمي فرموديد كه نماز عيدين (فطرو قربان) به جماعت خوانده شود اخيراً شنيده شده كه اجازه فرموده ايد، آيا صحيح است؟

جواب- احتياط واجب آن است كه آن را به جماعت نخوانند مگر به قصد رجاء بلي اگر فقيه عادل يا مأذون از قبل او و آن را اقامه كند جماعت خواندن با او مانعي ندارد.

احكام نماز و روزه مسافر

سؤال18- كساني كه در طياره يا قطار شغل قهوه چي دارند و گاه بگاه هم در وطن خود ده روز و بيشتر مي مانند تكليف نماز و روزه آنان چگونه است؟

جواب- اگراز كارگزاران قطار و طياره محسوب ميشود نماز او تمام و روزه بر او واجب است ولي اگر ده روز در وطن يا در غير وطن توقف نمايند، در سفر اول بعد از آن ده روز حكم مسافر دارند.

سؤال19- كسي كه در سه سال دو يا سه سفر مي رود كه هر كدام سه يا چهارماه طول مي كشد و بقيه سال را در وطن است تكليفش نسبت به نماز و روزه چگونه است؟

جواب- اگر سفر شغل او نيست در سفرقصراست[5].

سؤال20- چوپاني كه در سال نه ماه همراه گوسفندان مي رود بدون آنكه در جايي ده روز بماند و سه ماه زمستان را در وطن خود بسر مي برد تكليف نماز و روزه اش چيست؟

جواب- درحالي كه اشتغال به چوپاني دارد اگر به مقدار سفر شرعي هم برود تمام است.

سؤال21- طلاب قم كه در قم به قصد مدت غير معين مانده اند اگر هفته اي يك مرتبه مسافرت كنند قصد اقامه آنها به هم مي خورد يا آنكه اين اشخاص چون قصد مدت غير معين نموده اند وطن آنها محسوب مي شود و نماز آنها تمام است؟

جواب- وطن محسوب نيست[6] و نماز آنها قصر است مگر قصد اقامه كنند.

سؤال22- آيا مراد از اعراض از وطن آن است كه ديگر بناء برماندن دائم نداشته باشد يا آن كه بكلي قطع علاقه كند و املاك خود را بفروشد؟

جواب-  اعراض ازماندن كافي است لازم نيست ملك خود را بفروشد.

بعض احكام نماز مسافر

سؤال23- اشخاصي كه شغلشان سفر نيست بلكه مثلاً در محلي آموزگارند، و از محل سكونتشان تا محل مزبور به مقدار مسافت شرعي فاصله است و همه روزه و يا بدون توقف ده روز در آن محل، به آنجا رفت وآمد مي كنند وظيفه شان نسبت به نماز و روزه چيست؟ و ايا ميان نماز و روزه فرقي است؟

جواب- نمازشان قصر و روزه نمي توانند بگيرند[7]و فرقي بين نماز و روزه نيست، لكن قضاي روزه سال را علي الاحوط نبايد از ماه رمضان سال بعد تأخير بيندازند.

سؤال24- كسي كه براي اصلاح سيمهاي برق يا تلفن ما بين شهرستانها استخدام شده است كه همه روزه بايد برود دربيابانها گردش كند تا اگر سيمي خراب شده اصلاح كند و با قصد به اندازه مسافت يا زيادتر هم خواهد رفت نماز او قصر است يا تمام؟

جواب- در فرض سؤال سفر شغل محسوب است.

سؤال25- اشخاصي مستخدم اداره خون هستند و هر روز به موجب دستور مافوق براي خون گرفتن از افراد و خون دادن در حركت هستند تكليفشان در نماز و روزه چيست؟

جواب- اگر عمل به طور دوره گردي است حكم سفر شغل را دارد و گرنه در سفر حكم مسافر جاري است[8].

سؤال26- شخصي استخدام شده براي تعمير جاده كه بايد هر روز برود دربيابان و خرابيها را اصلاح كند كه نيتجةً به حدّ مسافت يا بيشتر هم خواهد رفت آيا نماز او قصر است يا تمام؟

جواب- در فرض سؤال نماز قصر است[9] مگر آنكه از ابتداي حركت قصد مسافت نداشته باشد و يا آنكه مسئوليت روزانه تعمير جاده در چندين نقطه مسير مسافت به نحو دوره گردي باشد كه در اين صورت نماز تمام است.

نماز مسافر

سؤال27- طلابي كه مثلاً در قم از شهرستانهاي ديگر آمده و مشغول تحصيلند و نسبت به آينده خود از نظر ماندن هميشه تصميمي ندارند، آيا قم براي آنها وطن محسوب مي شود؟ و آيا در صورتي كه مصمم باشند پس از گذشت دوران تحصيل، به محل خود يا محل ديگري بروند وظيفه شان در ايام تحصيل چيست؟

جواب-  با تصميم به مراجعت حكم مسافر بار مي شود، و در صورت تردد در بقاء و اقامت[10]؛ اگر مدت اقامت طولاني شود به حدي كه عرفاً از اهل محل اقامت محسوب شود حكم وطن بار مي شود و گرنه حكم مسافر را دارد.

سؤال28- شخصي يك شغل ثابتي در ادارات دولتي دارد، و يكي دو روز شغلش رانندگي است به اين معني كه دو روز درحضر و وطن باشد و يك روز يا دو روز در سفر به شغل رانندگي اشتغال دارد آيا در اين مدت مسافرت قصر است يا تمام؟

جواب- اگر رانندگي در سفر به نحوي باشد كه شغل محسوب شود نماز تمام است.

سؤال29- آموزگار در هفته اي شش روز براي آموزگاري در سفراست و يك روز به وطن بر مي گردد تكليف نماز و روزه او چيست؟

جواب- در سفر نمازش قصر است و نبايد روزه بگيرد[11]مگر آن كه بعد از ظهر از وطن بيرون رود، و در وطن نمازش تمام و بايد روزه بگيرد.

سؤال30- آموزگار مأمور است در مدت سه سال در قريه اي آموزگار باشد و هر شب جمعه به شهري كه غير از وطن او است مسافرت مي كند تكليف نماز  وروزه او چيست؟

جواب-نمازش در غير وطن قصر است و نبايد روزه بگيرد[12] ولي تأخير قضاي روزه هر سالي از رمضان ديگر جايز نيست به احتياط لازم.

بعض مسائل خمس

سؤال31- هرگاه شخص مطالباتي در رأس سال خمسش به عهده مردم دارد و وقت پرداختن آن رسيده است، ولي به خاطر اين كه خجالت مي كشد مطالبه نمي كند، و يا در مطالبه آن مسامحه مي كند، و يا مطالبه مي كند ولي بدهكار نمي پردازد تا آن كه سالش مي گذرد و بالاخره در سال بعد به دستش مي رسد آيا اين قسمت از درآمد سال سابق حساب مي شود يا از درآمد سال وصول؟

جواب- اگر با مطالبه وصول مي شود بدون آن كه حرجي در بين باشد لازم است خمس آن سر سال پرداخت گردد ولو اين كه مطالبه و وصول نكرده باشد و اگر مطالبه بر او حرجي است و بدون آن وصول نمي شود يا آنكه با مطالبه هم فعلاً وصول نمي شود چنانچه مطالبات بابت فروش اقساطي [13]و نسيه مال التجاره باشد ازعوايد سال وصول محسوب است ولي اگر بابت قرض دادن از درآمد سال باشد هر وقت در سال بعد وصول شد بايد همان موقع خمس آن را بدهد.

سؤال32- شخصي كه زميني را از ارباح مكاسب براي تجارت مي خرد و همه ساله قيمت بازارش ترقي مي كند و پس از گذشت چند سال مي فروشد آيا پرداخت خمس قيمت فروش در اداي خمس واجب كفايي است يا آنكه بايد حساب كند و بعلاوه خمس قيمت فروش ارتفاع قيمت سوقي چهار پنجم مانده در سال اول را در رأس سال دوم بدهد و همچنين خمس ارتفاع قيمت سوقي مخمس شده را در سال سوم... و خلاصه آن كه در سال اول خمس زمين ملك ارباب خمس مي شود و ترقي قيمت سوقي آن ملك خود آنهاست و در سال دوم معادل خمس ارتفاع سوقي بقيه، ملك ارباب خمس مي شود و ترقي اين هم ملك خود آنهاست و همچنين در تمام سالها...

جواب- در سر هر سال بايد تخميس كند و اگر نكرد در مقدار سهم حكم شريك دارد.

سؤال33- اين فرع كه در ارتفاع قيمت سوقي ذكر شد آيا در مورد نماي درختاي كه براي كسب، كشت و يا خريداري مي شود و بعد از گذشت چند سال قطع مي كنند جاري است يا خير؟

جواب- جاري است.

احكام خمس

سؤال34- كسي كه مجاز است سهم سادات را خودش بدهد چنانچه بخواهد چيزي به عنوان پيشكش و هديه به سيّد مستحق بدهد جايز است يا خير؟

جواب- پيشكش از مال خودش مانع ندارد، ولي سهم سادات محسوب نيست مگر آن كه قصد پرداخت و اداي خمس داشته باشد ولو آنكه در ظاهر به صورت پيشكش تسليم نمايد.

سؤال35- شخصي در يك دفترچه بانكي دو نوع پول دارد يكي مخمس و ديگري غيرمخمس در وقت دريافت آن مي خواهد آن پولي را بگيرد كه خمس تعلق گرفته يا نوع ديگر را آيا به قصد معين مي شود يا نه؟

جواب- در فرض سؤال با قصد تعيّن پيدا مي كند.

سؤال36- در رسائل عمليه حضرت آيت اللهي آمده است «كه هرگاه مثلاً از مال مخمس يا مالي كه خمس به آن تعلق نمي گيرد جنسي را بخرد نه براي آنكه با عين آن وترقي قيمتش تجارت كند، و يا مالي به ارث به كسي برسد و سپس قيمتش زيادتر شود و بفروشند اين ترقي قیمت، خمس ندارد» در صورتي كه گاهي خلاف اين از حضرت عالي نقل مي شود آيا نظر مبارك تغيير كرده است؟

جواب- در فرض سؤال، ترقي قيمت حتي بعد از فروش خمس ندارد[14].

سؤال37-در استفتائي كه به حضرت مقدس آيت اللهي نسبت داده مي شود چنين آمده است كه : «هرگاه كسي مؤونه اي را بخرد و پس از گذشت سال آن را بفروشد بايد خمس آن را فوراً بدهد» مستدعي است بيان فرماييد:

اولا: آيا اين حكم اختصاص به قيمت خريد دارد و مبلغ مازاد بر خريد نفع جديد و جزء در آمد همان سال فروش حساب مي شود و يا آنكه اداء خمس نفع هم فوراً واجب است؟

ثانياً: آيا اين حكم مختص به موردي است كه مؤونه از ربح سنه خريداري شود و يا در جايي هم كه از پول مخمس و يا ارث خريده شود جريان دارد؟

جواب-1- هرگاه چيزي را براي مؤونه از ربح سال تهيه كند و آن را در سال بعد بفروشد واجب است خمس آن را به قيمت فروش فوراً بدهد[15].

جواب-2- به چيزي كه از مال مخمس يا ارث يا مال ديگري كه متعلق خمس نيست تهيه مي شود خمس تعلق نمي گيرد مگر ›آن كه آن را بفروشد و از آن ربح به دست آيد كه در اين صورت به ربح آن خمس تعلق نمي گيرد[16]اگر چه آن را بيش از قيمت خريد فروخته باشد.

سؤال38- درمورد مؤونه اي كه از ارباح مكاسب تهيه شود و پس از سال خمسي[17] بفروشند فرموده ايد بايد خمس بدهند در صورتي كه در مورد چيزي كه ازموؤنه بودن خارج شود مانند زيورآلات زنان احتياط واجب فرموده ايد آيا اين مورد هم از باب احتياط است؟

جواب- در هر دو صورت وقتي كه از مؤونه بودن خارج شود خمس واجب است[18]

سؤال39- آيا مطالباتي را كه شخص در رأس سال خمسش بر عهده مردم دارد و مطمئن به وصول آنها هست لكن مدت دار است و زمان وصولش سال آينده است جزء درآمد و موجودي همين سال محسوب مي شود؟

جواب- در مفروض سؤال اگر بابت فروش نسيه مال التجاره باشد جزء درآمد سال وصول محسوب است[19].

سؤال40- آيا شخص مي تواند رأس سال خمسش را تغيير دهد؟ و كيفيت آن چگونه است؟

جواب- سال را نمي تواند تغيير دهد مگر با اجازه وليّ امر.

سؤال41- پولهايي كه مسلماني بابت تراشيدن صورت مي گيرد حلال است يا حرام؟ و بر فرض حرمت اگر با پولهاي حلالش مخلوط باشد و بخواهد اموالش را تخميس كن دوبار بايد تخميس كند يا خير؟

جواب-  با اجرت ريش تراشي علي الاحوط معامله پول حرام مي شود. و در مورد اختلاط أحوط تخميس است و پول حلال در بين كه از درآمد كسب و متعلق خمس است جداگانه خمس دارد و تفصيل و ترتيب هر يك در كتاب «تحرير الوسيله» مسطور است.

سؤال42- شخصي در آخر هر سال كه به حساب مازاد خود رسيدگي كرده مثلاً اگر از نقد و جنس هزار تومان داشته و پانصد تومان مقروض بوده فقط خمس پانصد تومان را مي داده آيا به نظر مبارك شما صحيح است و صرف مقابله مازاد با دين از مؤونه است و يا آنكه تنها اداي دين قبل از تمام شدن سال جزء مؤونه مي باشد؟

جواب- اگر قرض مذكور براي معاش بين سال بوده است استثناء مي شود اگر چه نپرداخته باشد ولي در قروض ديگر تا نپرداخته مؤونه نيست و بايد خمس بدهد.

سؤال43- گوسفند معيني را نذر ميكند كه در  وقت معيني آن را در راه خير مصرف كند قبل از اين كه آن وقت معين برسد آخر سال خمس او مي شود آيا بايد خمس اين گوسفند را بدهد يا خير؟

جواب- خمس ندارد.

سؤال44- افرادي كه در ادارات و مؤسسات دولتي استخدام مي شوند از موقعي كه حقوق به آنها داده مي شود اداره و مؤسسه مربوطه مبلغي از حقوقش را به عنوان بازنشستگي كسر مي كند و موقعي كه بازنشسته شد هرماه مقداري از مبلغ مذكور را به او مي دهد آيا اين مبلغ را كه كسر كرده اند و فعلاً به او مي پردازند خمس دارد يا نه؟ و بر فرض وجوب تخميس واجب فوري است يا اين كه جزءمنافع سالي است كه به او داده مي شود؟

جواب-  دريافتي هر سال در زائد بر مؤونه آخر سال خمس دارد.

سؤال45- شخصي پنج هزار تومان به عنوان سرقفلي به صاحب ملك داد تا ملك را مالك به او اجاره دهد آيا مستأجر كه سرقفلي مي دهد اگر اين وجه را در بين سال از ارباح مكاسب بدهد بايد خمس آن رابدهد يا آن را كه از قبيل كسب است- مثل اجاره دكان- و خمس ندارد؟

جواب- پولي را كه مالك براي سرقفلي داده است و از ارباح مكاسب است بايد خمس بدهد[20].

سؤال46- مالك كه سرقفلي مي گيرد براي او اين وجه هبه محسوب مي شود و خمس ندارد يا از ارباح مكاسب است و خمس دارد؟

جواب- وجه سرقفلي نيز از ارباح مكاسب است و خمس دارد.

سؤال47- مركبي كه از ربح كسب تهيه مي شود براي اين كه سوار شود و به تجارتخانه يا مزرعه يا دكان يا محل كار خود برود بدون آن كه جنس تجارت با او حمل نمايد خمسش واجب است يا نه؟

جواب- بايد خمس آن را بدهد[21].

سؤال48- شخصي كه كارخانه يا اتومبيل يا ساير ابزار كسب دارد كه به قيمتي خريده است و سرمايه او همين مي باشد و در اثر كار كردن فرسوده شده و قيمت آن كمتر شده است ولي باز هم با همين ابزار كار مي كند و تأمين معاش مي نمايد آيا در آخر سال مقداري را كه در اثر فرسودگي از قيمت اين ابزار كم شده است مي تواند از ربح بردارد و جبران كند و خمس بقيه ربح رابدهد يا آنكه خمس تمام ربحي را كه آخر سال برايش مي ماند بايد بپردازد؟

جواب-  فرسودگي و استهلاك ابزار كسب در طريق استرباح[22] كه موجب تنزل قيمت مي شود از درآمد استثنا مي شود و خمس بقيه را بايد داد[23].

سؤال49- اگر زميني را به ذمه خريد و در وقت معامله توجه نداشت كه قيمت را بعداً از چه پولي بدهد و بعد از تمام شدن معامله قيمت را از ربح كسب خود قبل از اين كه سال بر آن بگذرد داد اكنون پس از چند سال كه قيمت آن زمين ترقي كرده بايد خمس ارزش آن را بدهد يا خمس قيمت (ثمن) كافي است؟

جواب- سر سال خمس زمين را به قيمت فعلي آن بدهد.

سؤال50- شخصي خود و فرزندان اناث و ذكورش و غير بالغ كار مي كنند و اجرت همه به دست او مي دهد كه خرج زندگي كند و مقدار زائد از مؤونه را صرف تهيه باغ و خانه و سرمايه مي نمايد اكنون پس از چند سال تكليف خمس نسبت به زائد از مؤونه چگونه است؟ در حالي كه فرزندان بالغ اجرتهاي خود را به عنوان هبه يا قرض و يا امانت به پدر واگذار ننموده يعني اسمي روي آن نگذاشته اند؟

جواب- اگر از مال مشترك با رضايت بالغين و به ولايت بر غير بالغين صرف در زندگي كرده و بقيه را صرف تهيه باغ و سرمايه كرده فرزندان بالغ و غير بالغ در باغ و سرمايه شريكند و هر كدام درسهم خودشان خمس را ضامنند و راجع به تهيه خانه اگر از مؤونه باشد خمس ندارد و اگر نه حكم باغ و سرمايه را دارد.

سؤال51- اگر مبلغي پول خمس داده و مبغلي از طريق قرض و مبلغي هم از ربح كسب خرج احياي زميني نمود و نمي داند از هر كدام چه اندازه خرج كرده  است اكنون براي مصالحه به يك مبلغي بايدارزش زمين را حساب كند يا مبالغي كه خرج كرده است؟

جواب- زمين احياء شده به قيمت فعلي خمس دارد[24] و هزينه احياء قبلاً از آن استثناء مي شود.

سؤال52- اگر زميني را از درآمد كسب براي ساختن خانه خريده و تا چند سال نتوانست بسازد آيا خمسش واجب است يا نه؟

جواب- واجب نيست مادامي كه به قصد ساختن خانه است، و اگر از آن منصرف شده[25]بايد خمس بدهد.

سؤال53- اگر مسأله گو، يا مجاز در رسيدگي به امور حسبيه[26] مسأله را اشتباه گفت و گوسفند بر خلاف دستور شرع ذبح شد يا بيش از بدهكاري مردم خمس يا زكات از آنان گرفت و به مصرف رساند و بعد كشف خلاف شد آيا ضامن است يا نه؟

جواب- اگر شخصاً مباشر در ذبح حيوان و يا اخذ و صرف مال نبوده ضامن نيست.

سؤال54- گوينده مذهبي منبر مجاني زياد مي رود و مقيد نيست كه وجهي بابت منبر به او بدهند اما مي داند كه بعضي از صاحبان مجالس يا اهل قريه مبلغهاي نامعلومي به او خواهند داد اكنون اگر اينگونه پولها از مؤونه سالش زياد بيايد خمس دارد يا نه؟

جواب- اگر به عنوان اجرت مي دهند بايد خمس آنها را بدهد.

سؤال55- اگر خانه مسكوني خود را فروخت كه جاي ديگر خانه بخرد و پولش را چند ماه به كاسبي زد و سود برد و قبل از سال خانه خريد تكليف خمسش نسبت به اصل پول و سود چگونه است؟

جواب- بايد خمس همه را بدهد[27].

سؤال56- ملكي كه به ارزش معيني ارث به او رسيده است اگر بعد از چند سال به گرانتر از آن قيمت فروخت خمس زياده واجب است يا نه؟

جواب- خمس واجب نيست[28].

سؤال57- اگر سرمايه اش كمتر شده اما مقداري آذوقه كه از ربح سال خريده است باقيمانده خمس آنها واجب است يا نه؟

جواب- اگر باقيمانده به مقدار ضرورت است يا كمتر خمس ندارد.

سؤال58- افرادي هستند كه خمس بدهكار بوده و تاكنون نداده اند و حالا نميتوانند بدهند يا خيلي برايشان مشكل است تكليف چيست؟

جواب-  بدهي را بايد ولو به تدريج ادا كند و اگر تمكن نداده ندارند منتظر تمكن شود[29].و بدون پرداخت بدهي برائت حاصل نمي شود.

سؤال59- كساني كه اصلاً خمس نداده و نمي دهند وظيفه همسايه و خانواده آنها چيست؟

جواب- با رعايت شرايط امر به معروف او را امر به معروف نمايند و مالي را كه علم دارند متعلق خمس بوده و خمس آن را اداء نكرده نمي توانند تصرف كنند.

سؤال60- جواني را كه مي داند پنج سال ديگر عيال مي گيرد و محتاج خانه مي شود اگر در مدت اين پنج سال از درآمد خود خانه تهيه كند خمس آن واجب است يا نه؟

جواب- اگر در موقع حاجت نتواند خانه را تهيه كند و بايد به تدريج مايحتاج آن را تهيه كند خمس ندارد و اگر پول را جمع كند خمس سالهاي گذشته را بايد بدهد[30].

سؤال61- شخصي داراي باغي است كه چند سال است در آمدي نداشته  اما از نظر قيمت براي سفر حج كافي بوده است و صاحب آن اطمينان عرفي دارد كه وقتي باغ ثمر دهنده شود او هم از كارافتاده خواهد شد و بايد از در آمد باغ امرار معاش نمايد آيا چنين شخصي مستطيع شده است يا نه؟

جواب- اگر تمكن از امرار معاش به غير از درآمد آن باغ نداشته باشد مستطيع نيست.

سؤال62- اگر براي حج نيابتي اجير شد و بعد در همان سال استطاعت مالي پيدا كرد بايد چه كند؟

جواب- بايد حج نيابتي به جاي آورد.

سؤال63- كسي كه غني شرعي مي باشد و امور او مي گذرد اگر خانه مسكوني خود را به قصد تبديل به خانه بهتر فروخت درحالي كه ميسر او هست با خانه اجاره زندگاني نمايد آيا به واسطه پول خانه مستطيع مي شود، يا مستطيع نيست و مي تواند خانه خريداري نمايد؟

جواب- اگر شرايط استطاعت حاصل است و نداشتن خانه ملكي براي او خلاف شؤون يا موجب زحمت نيست مستطيع هست.

سؤال64- آيا اول سال استطاعت براي حج، اول ماه شوال است يا پيش از ماه شوال اگر قدرت مالي پيدا شد جايز است مكلف به مصرف ديگر برساند و ديگر حج بر او واجب نيست يا آن كه بعد از ايام حج تا سال ديگر سال استطاعت حساب مي شود و جايز نيست خود را از استطاعت خارج كند؟

جواب- اگر استطاعت مالي پيدا شود و استطاعت بدني و ساير شرايط موجود باشد نمي تواند خود را از استطاعت خارج كند حتي در اوائل سال.

سؤال65- اگر قريه موقوفه به واسطه توسعه يافتن احتياج به احداث حمال و مسجد و مدرسه و خيابان پيدا كند كه در همان مقدار قبل از توسعه احداث شود ايا جايز است از درآمد ملك آنها را احداث كند؟

جواب- جايز نيست.

سؤال66- اگر مزرعه اي را وقف كرده اند كه در آمدش صرف اقامه عزاي سيد الشهداء عليه السلام شود آيا جايز است با رعايت مصلحت مقداري از درآمد آن را صرف توسعه دادن آن مزرعه و كاشتن درخت نمود يا نه؟

جواب-  جايز نيست.

سؤال67- قريه موقوفه اي در اثر خشكسالي بكلي از بين رفت و باير شد و سكنه اش متواري شده اند و پس از چند سال آب فراوان شد و كسي از مال خود خرج كرده آن را احيا نمود آيا مالك مي شود يا نه؟

جواب- قريه به وقفيت خود باقي است و آباد كننده مالك آن نمي شود.

سؤال68- آيا مي توان محلي را به مدت ده سال به عنوان مسجد وقف نمود كه بعد از آن برگردد به ملك واقف يا ورثه اش؟

جواب- مسجد نمي شود.

سؤال69- محلي را به نام سقاخانه يا حمام قريه ساخته و وقف نموده اند اكنون سالهاست كه مخروبه شده و به واسطه فراهم شدن آب و حمام جديد ديگر اميدي نيست كه آنها را ساختمان نموده و طبق وقف از آنها استفاده گردد اكنون اجازه مي فرماييد چنين مخروبه هايي جزء صحن مسجد يا حسينيه يا ساختمان خيريه ديگر گردد يا نه؟

جواب-  اگر ممكن باشد تعميرآنها و استفاده از آنها در جهت وقف، تغيير و تبديل به عنوان آنها جايزنيست.

سؤال70- زمين و املاك وقفي كه متعلق به حضرت رضا عليه السلام و حضرت معصومه سلام الله عليها و سائر ائمه عليهم السلام باشد اجاره نمودن از متصرفين فعلي كه مدعي توليت مي باشند به همان قرارداد ايشان اجازه مي فرماييد يا آن كه بايد اجاره ديگري از حاكم شرع نموده و اجاره ديگري به فقيه جامع الشرائط داد و همچنين در مؤسسه آن موقوفات و امور متعلقه به آن كارمند شدن و تصرفات نمودن و اجرت گرفتن، مثل سايرمؤسسه هاي دولتي اجازه مي فرماييد يا محتاج به اذن فقيه جامع الشرائط و شرايط ديگر مي باشد و در مسأله اول اگر محتاج به اذن و اجازه از فقيه مي باشد اجاره دوم را در چه مصرفي بايد صرف نمود؟

جواب- اجاره موقوفات مزبور و اجير شدن و ساير تصرفات، موقوف به نظر متولي خاص شرعي است و با نبودن او به اجازه حاكم شرع و با فرض صحت اجاره مال الاجاره بايد در همان جهت وقف مصرف شود.

بعض احكام معاملات

سؤال71- يك قالي هفتصد توماني را با هزار تومان پول فروختن به دو هزار تومان كه شش ماه ديگر بدهند باطل است؟

جواب- باطل است.

سؤال72- يك چك نهصد توماني نقد را فروختن به يك چك هزار توماني يك ماه چگونه است؟

جواب- باطل است.

سؤال73- اگر به قرض ربايي جدي ملكي را خريد و پس ازچند سال ازمنافع كسب قرض را پرداخت آيا مالك آن ملك مي شود يا نه؟

جواب-  مالك ملك مي شود[31].

سؤال74-  قراردادي كه بين ارباب حاجت و دلالها به نام قولنامه معمول است و مبلغي را معين مي كنند كه هر يك از طرفين حاضر به معامله نشد آن مبلغ را به ديگري بپردازد آيا لازم الوفاء است اينگونه قرارداد يا نه؟

جواب-  لازم الوفاء نيست مگر اين كه در زمان نوشتن قولنامه معامله واقع شود وشرط مزبور در ضمن آن قيد گردد.

سؤال75- اگر كسي از طرف متولي مغازه اي را در ملكي كه به نام مسجد واگذار شده است ساختمان نمود به قرار اين كه پنج سال خودش در آن مغازه كسب كند اكنون بعد از پنج سال سرقفلي مغازه مال كي است؟

جواب- مال مسجد است.

چند مسأله بانكي

سؤال76- وجوهي كه در بانكها به قصد محفوظ ماندن نه سود بردن گذاشته مي شود ولي هنگام دريافت متصديان بانك مبلغي كمي از خودشان حساب نموده اند اضافه بر اصل پول به صاحب وجوده مي دهند آيا اين مبلغ حلال است يا خير؟

جواب- اگر به عنوان سود بدهند گرفتن آن جايز نيست، اگر چه قرار نداده باشند[32].

سؤال77- سودي كه در بانكها دوليت بابت پس انداز مي پردازند، آيا جايز است بابت ماليات يا بهره اي كه خود شخص با بستگانش مجبوراً به دولت يا بانكها پرداخته تقاصّاً اخذ كند يا خير؟

جواب- سود پول حرام است لكن تقاص بابت طلب شرعي خودش از همان شعبه اشكال ندارد.

سؤال78- بهره دادن و گرفتن از بانكها بدون قرارداد لفظي و كتبي حلال است يا حرام؟

جواب- دادن (و اخذ) جايزنيست اگر به عنوان بهره باشد اگر چه قراري نداده باشد.

سؤال79- به نظر مبارك شما راه تخلص از نزول و ربا درپولهاي بانكي كه اغلب تجار بلكه ديگران هم مبتلا هستند چيست؟

جواب- تخلص از ربا نزد اينجانب مشكل است بلكه جايز نبودن آن قوي است.

مسائل متفرقه

سؤال80- ازدواج زن مسلمان با مرد بهايي چه صورت دارد؟

جواب- ازدواج با فرقه ضاله بهايئه باطل است.

سؤال81- آيا حقوق بازنشتگي افراد اداري مانند ماترك آنها بعد از فوتشان بين تمام ورثه تقسيم مي شود يا نه چون طبق قانون دولتي به بعضي از وراث داده نمي شود؟

جواب- اگر از حقوق زمان خدمت كم شده و در وقت بازنشستگي پرداخت مي شود جزء تركه است و به تمام ورثه مي رسد و اگر از طرف خود اداره پرداخت مي شود به هر كس بدهند به او اختصاص دارد.

سؤال82- ماهيهايي كه طبخ شده اند و بسته بندي شده اند و از بلاد كفر مي آورند محكوم به حليّت هستند يا خير؟

جواب-  اگر معلوم  نباشد كه آيا از قسم ماهي حلال است و زنده از آب گرفته شده و در خارج از آب مرده است يا نه محكون به حرمت است و با احراز اين كه زنده از آب گرفته شده و در بيرون آب مرده است محكوم به حليت است ولو آنكه نداند كه از قسم حلال است يا از قسم حرام.

سؤال83- تراشيدن صورت با تيغ يا با ماشين كه مثل تيغ از ته مي تراشد چه صورت دارد؟

جواب- احتياط واجب در ترك آن است.

سؤال84- در زورخانه ها مرسوم است موقع ورزش افراد ضرب مي زنند آيا اين كارجايز است يا خير؟ و همچنين طبل و موزيك كه در ارتش مي زنند جايز است يا خير؟

جواب- اگر به نحو مناسب با مجالس لهو و لعب باشد جايز نيست.

سؤال85- اطاعت پدر و مادر تا چه حد بر فرزند لازم است و آيا اجداد و جدّات هم حكم پدر و مادر را دارند؟

جواب- در اموري كه انجام آن موجب ناراحتي آنها است از حيث شفقت پدر ومادري اطاعت مي شود و فرقي بين پدر ومادر و اجداد نيست.

سؤال86- استخدام مسلمانها در مؤسسات كليميها در صورتي كه بدانند به اسرائيل كمك مي نمايند جايز است يا نه و هرگاه ندانند كمك مي كنند به طور روزمزد استخدام چطور است؟

جواب- استخدام جايزنيست، و حقوق و اجرت آنها حرام است و در مورد شك هم در اين مؤسسات وارد نشوند.

سؤال87- بازي كردن با آلات قمار در صورتي كه قصد برد و باخت در كار نباشد و فقط صرف بازي كردن است چه صورت دارد؟

جواب- جائز نيست.

سؤال88- معمول است بعد از نماز ها اول به حضرت اباعبدالله عليه السلام و بعد به حضرت رضا عليه السلام و سپس به حضرت ولي عصر ارواحنا له الفداء سلام مي كنند آيا به اي كيفيت دستور رسيده يا نه؟ و به نظر شريف شما رجحاني دارد اگر دستوري نرسيده باشد؟

جواب- سلام به ائمه هدي عليهم السلام مستحب است و كيفيت مزبوره به قصد رجاء مانع ندارد.

سؤال89- اگر از روي ميل جنسي به غير زوجه خود نگاه كند و بداند كه به حرام نمي افتد باز هم حرام است يا مثلاً نظر به حيوانات يا مجسمه و يا حجم بدن از روي پوشش؟

جواب-  نظر به ريبه[33] حرام است.

سؤال90- اگر پيوند غصبي را به درخت خود زد نمو آن و ميوه اش مال كي است؟

جواب-  مال صاحب پيوند است نه صاحب درخت.

سؤال91- يهود و نصاري و مجوس كه در ممالك اسلامي مي باشند و به شرايط ذمه عمل نمي كنند و اصلاً ذمه در بين نيست جزء همين كه در شهرهاي اسلامي مي باشند آيا همين مقدار اسباب مصونيت مال و عرض و دم آنان مي باشد؟

جواب- بلي همين مقدار موجب مصونيت است.

سؤال92- فرزنداني كه قبل از بلوغ شاگردي مي كنند و مزدشان بيش از خرجشان است آيا پدرانشان بايد مقدار بيشتر را حفظ كنند و بعد از بلوغ تحويلشان دهند يا نه؟

جواب- واجب است حفظ و رد در حال بلوغ.

سؤال93- زني كه مي خواهد به تحصيل خود ادامه دهد كه بعدها شغلي انتخاب كند (البته شغل حلال) ولي فعلاً ادامه تحصيل ملازم با اين است كه با مرد نامحرم روبرو شود مثلاً در دانشگاه نزد مرد درس بخواند يا اين كه با مردها در يك كلاس باشد همچه تحصيل جايز است يا خير؟

جواب- ادامه تحصيل در رشته هاي حلال اشكال ندارد وليكن تستّر از اجانب و خود داري از اختلاط با آنها لازم است و اگر ادامه تحصيل مستلزم اختلاط با اجانب باشد و مفاسد ديني و اخلاقي در بر داشته باشد ترك كند.

سؤال94- دختر و پسرهاي امروزه كه در مدارس و دبيرستانها و دانشگاهها و مؤسسات باهم معاشر هستند و براي محرميت ، صيغه براي خودشان يا پدر و فرزندانشان قصد دارند جاري كنند كه اين معاشرتها حرام نباشد، چون حضرتالي اذن پدر را در باكره احتياط واجب مي فرماييد و در اين موارد چه بسا هست كه پدرها راضي نمي شوند و آنكه نميشود اذن گرفت، اجازه مي فرماييد كه اين احتياط ترك شود و بدون اذن وليّ صيغه جاري گردد يا خير؟و  ديگر آنكه بعضي موارد هست كه پسر و دختر به هم علاقه دارند و تحصيل اذن از پدر بواسطه شرم و حيا و موانع ديگر مشكل است ، آيا ترك اين احتياط در اين صورت جايزاست يا خير؟

جواب- اذن پدر ساقط نمي شود[34]بلكه اخيراً اذن پدر را شرط مي دانم به حسب فتوي.

سؤال95- آيا اموالي كه مرتدّ بعد از ارتداد تحصيل كرده جايزاست نقل و انتقال و معامله با آو؟ و آيا اولاد او هم مثل ساير فرق مرتدّ ملي[35]حساب مي شوند و معامله با او جايز است يا خير؟

جواب- اموالي كه بعد از ارتداد تحصيل كدره محكوم به ملك اوست و اولاد او قبل از ارتداد به حكم مسلمان است مگر آن كه بعد از بلوغ اظهار كفر كند كه در اين صورت حكم مرتد دارد و اولاد بعد از ارتداد حكم ساير كفار را دارد و حكم مرتد را ندارد.