بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
السَّلاَمُ عَلَى مَهْدِيِّ الْأُمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِمِ.
وَ اَلسَّلاَمُ عَلَى عِبَادِ اَللَّهِ اَلصَّالِحِين وَ رَحمَةُ الله
حکم استفاده از دف در مجالس جشن
دفّ از آلات لهو به شمار مى‌رود؛ که از آن در مراسم عروسی و غیر عروسی و ختنه سوری استفاده می شود.
بدون شک موسیقی اگر مناسب مجالس لهو و لعب باشد، از نظر شرع و اسلام حرام است، اما آیا این عمل در مورد عروسی استثنا شده یا نه؟
در برخی کتب تاریخی از برگزاری مراسم عروسی و شادی های دیگر در زمان پیامبر، مثل ازدواج حضرت فاطمه (سلام الله علیها) یا دیگر مسلمانان یا شادی مردم مدینه در زمان ورود آن حضرت به مدینه، مطالبی نقل شده.
اما شادی مردم آن زمان و صدر اسلام نوع ساده ای از شادی بوده است.
بیشترین موردی که در میان مردم صدر اسلام برای شادی مرسوم بوده آواز خوانی و دف زنی بوده است و به رقص و نواختن آلات موسیقی دیگر در شادی ها کمتر اشاره شده است.
نک: اصفهانی، ابو الفرج، اغانی، ج ۲، ص ۱۷۵، استفاده شده از مقاله: قاضی زاده، کاظم، غناء از دیدگاه اسلام، مجله فقه، شماره ۴-۵، تابستان و پاییز ۱۳۷۴.
اشاره به چند نمونه در این زمینه:
(۱) حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله سلّم) از عروسی شخصی خبر دار شدند فرمودند که عروسی نباید در خفا برگزار شود و باید دود به پا شود و صدای دف شنیده شود و فرق بین عروسی و زنا همین سر و صدای دف است!.
دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۲۰۷،
شبیه این روایت در: امالی شیخ طوسی، ص ۵۱۸.
(۲) امام صادق (علیه السلام): در شب عروسی حضرت زهرا (سلام الله علیها)، رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم) صدای دف شنیدند پرسیدند این چیست؟ گفتند اسماء برای این که حضرت زهرا را شاد نگه دارد تا بی مادری را احساس نکند، دف می زند. پس رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم) دعا کردند همان طور که اسماء دختر مرا شاد کرد خدایا او را شاد نما و به اسماء فرمودند که در شادیتان حرف های نا مناسب نزنید.
دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۲۰۶.
نکته:
کتاب دعائم الاسلام؛ در زمره کتابهای روایی شیعه است که جنبه نقلی آن بر جنبه استدلالی اش، چیرگی دارد.
فقیهان شیعه، در بابهای گوناگون فقه، روایات این کتاب را مورد توجه قرار داده اند و در فروع فراوانی، از آنها بهره جسته اند، ولی آنچه در متنهای فقهی به چشم می خورد، فقیهان به روایات این کتاب، فقط به عنوان تایید کننده نگریسته اند، نه به عنوان دلیل.
برخی از بزرگان مانند: محدث والامقام میرزا حسین نوری در اثبات اعتبار این کتاب و نویسنده آن، بسیار تلاش ورزیده است.
برخی از بزرگان مانند: صاحب جواهر و امام خمینی (رحمةالله علیهما) به مؤلف این کتاب به چشم اعتبار ننگریسته اند.
برخی از بزرگان مانند: مرحوم آیةالله خوئی با این که گردآورنده کتاب یاد شده را، شخصیتی بزرگ و درخور اعتماد دانسته اند، ولی به روایات آن، به سبب مرسله بودن آنها، اعتنا نکرده اند.
این نکته ها و مطالب، موجب میشود به احادیث این کتاب خیلی اعتماد نشود.
(۳) وقتی مسلمانان از ازدواج حضرت علی (علیه السلام) با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) مطلع شدند و به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم) تبریک گفتند حضرت رو به همسران خود کرد و به آنها دستور داد برای فاطمه (سلام الله علیها) دف بزنند و آنها مشغول دف زدن شدند.
کشف الغمه، ج۱، ص.
(۴) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله سلّم) بر قومی گذر کرد که مشغول بازی و رقص بودند حضرت به آنها فرمودند به این کار خود جدی ادامه دهید تا یهود و نصاری بدانند در دین ما آزادی هست.
ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۶، ص۳۳۱.
ولی از این نقل ها نمی توان حکم فقهی استخراج کرد. فقها برای دست یابی به احکام شرعی دقّت موشکافانه ای در مجموع دلیل هایی که به دست ما رسیده می نمایند و به ظاهر چند نقل تاریخی اکتفا نمی کنند.
چند نکته:
{۱} سند اکثر قریب به اتفاق این روایات تاریخی محکم نیست و یا اصلا زنجیره سند در این روایات، اتصال ندارد. پس این روایات به خودی خود نمی توانند دلیلی برای حکم شرعی باشند.
{۲} بعضی از این نقل ها، با روایات معتبر و محکمی که به دست ما رسیده منافات دارند و به همین دلیل کنار گذاشته می شوند.
شیخ انصاری روایاتی که درباره حرمت غنا وارد شده را شامل هر عمل لهوی می داند و بنا بر این تمام روایات حـرمت غـنا در مـقابـل نقل های تاریخی ضعیفی که در بالا اشاره کردیم قرار می گیرد.
ایشان می فرماید: از مجموع روایات زیادی که درباره حرمت غنا است چنین برداشت می شود که ملاک حرمت غنا لهوی بودن آن است و هر صوتی که به صورت لهو باشد چه با آلات موسیقی و چه بدون آن، حرام است.
المکاسب شیخ انصاری، ج ۱، ص ۲۹۶.
از جمله این روایات، روایتی است که محمد بن ابی عباد نقل می کند: از امام رضا درباره غنا پرسیدم، ایشان فرمودند ... آن در زمره باطل و لهو است ...
وسائل الشیعه، ج ۱۷، ص ۳۰۸.
و روایت اعمش که در آن امام صادق (علیه السلام) در بیان موارد گناهان کبیره این را می فرمایند: کار های لهوی که انسان را از ذکر خدا باز می دارند مانند غناء و نواختن اوتار (نوعی آلت موسیقی) ...
وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص۳۳۱.
روایت اعمش علاوه بر اینکه حرام بودن هر لهوی را بیان می دارد از موسیقی به طور مخصوص اسم می برد در روایات دیگری نیز از موسیقی نام برده شده مثل روایتی از امام صادق (علیه السلام) که می فرمایند: «آلات ساز و آواز، از عمل شیطان است پس هر چه در زمین از این نوع وجود دارد از ناحیه ی شیطان است.»
وسائل الشیعه، ج ۱۷، ص۳۱۳.
از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) نیز روایت شده که فرموده اند: «شما را از مزمار و کوبات (آلات موسیقی) نهی می کنم.
وسائل الشیعه، ج ۱۷، ص۳۱۳.
نظر فقها درباره موسیقی
اکثر مراجع عظام: معیار در حرمت موسیقی را مطرب و لهوی بودن آن می دانند یعنی اگر موسیقیی لهوی و مطرب نباشد حرام نیست.
بعضی مراجع مانند آیات عظام: تبریزی، سیستانی و مکارم شیرازی؛ تنها لهوی بودن را معیار حرمت موسیقی دانسته اند.
در بحث موسیقی نیز مراجع فرقی بین مجالس عروسی و غیر آن و استفاده از دف و غیر آن نگذاشته اند و تشخیص مصداق انواع موسیقی به عهده خود مکلّف می باشد که با توجه به معیارهای موجود از طرف شرع مقدس، تشخیص بدهد موسیقی ای حرام است یا حرام نیست و طبق آن عمل کند.
با توجه به آن چه گفته شد نتایج زیر را به این ترتیب بیان می کنیم:
{۱} خوب است که مجلس عروسی به صورت شاد و پر شور برگزار شود. و البته شادی و نشاط عروسی می تواند به صورت های زیر اجرا شود:
الف: استفاده از افراد خوش صوت برای خواندن اشعار در مدح اهل بیت (علیهم السلام) و اشعار فکاهی و طنز.
بـــــ: استفاده از گروه های تئاتر و نمایش های کمدی.
جــــ: استفاده از موسیقی های غیر حرام.
{۲} شور عروسی نباید حرامی در پی داشته باشد چرا که توجه به حرمت، بسیار مهمتر از توجه به شادی و نشاط عروسی است.
نکته:
حرام هایی که باید هر کس با توجه به نظر مرجع تقلید خود آنها را رعایت کند عبارتند از:
الف: مزاحمت و آزار مردم و همسایه ها.
بـــــ: گوش دادن به موسیقی حرام.
جــــ: رقص های حرام و تماشای آن و حضور در مجلسی که تایید آن به حساب می آید.
د. اختلاط های حرام زن و مرد و نگاه های حرام.
حُکم حضور در مراسمی که گناه میشود چیست؟
همه مراجع: اگر شخص احتمال تاثیر می دهد، با فراهم بودن شرایط، نهی از منکر کند و اگر نمی پذیرند – چنانچه حضور شخص باعث استماع موسیقی حرام یا تایید گناه می گردد- باید مجلس را ترک کند مگر آنکه عُسر و حَرَج پیش آید.
رساله دانشجویی، ص ۱۷۷.
بدیهی است که صرف بوجود آمدن کدورت بین فامیل ها توجیهی برای گناه و شرکت در مجالس گناه نمی شود مگر آنکه عُسر و حَرَج پیش آید.
سؤال از مراجع عظام:
سؤال:
حکم استفاده از دایره در مجلس جشن زنانه چیست؟ لطفا در مورد دایره زنگوله دار و بدون زنگوله توضیح دهید. همچنین در مورد دایره هایی که از جنس تلق یا پوست آهو هستند پاسخ دهید
پاسخ:
آیةالله العظمی سیستانی: اگر نواختن دایره به صورت عادی باشد اشکال ندارد، ولی اگر به سبک مجالس لهو و لعب باشد جایز نیست و فرقی بین زنگوله دار و بدون زنگوله و تلق و پوست آهو نمی باشد.
جزوه موسیقی، تدوین جامعة الزهراء(س)، ص۱۳.
سوال از دفتر آیت الله سیستانی(شماره تلفن: ۳۷۷۴۱۴۱۵ - ۰۲۵).
سؤال:
آوازه خوانی زنان در مجالس مولودی ،جشن و شادی و عقد و عروسی ، در صورتی که نا محرم صدای زن را نشنود و آلات لهو هم استعمال نشود، در موارد ذیل چه حکمی دارد؟
الف: به صورت تک خوانی و جمع خوانی؛
بـــــ: خواندن متن برخی ترانه ها بدون موسیقی
پاسخ:
آیةالله العظمی امام خمینی: الف و ب: آوازه خوانی اگر به نحو غنایی باشد اشکال دارد مگر غنای در عروسی ها که استثنا ء شده است و این بعید نیست و احتیاط واجب آن است که به هنگام شب زفاف ومجلسی که قبل از آن تدارک شده اکتفا شود ، نه هر مجلسی بلکه احتیاط این است که مطلقاً و به طور کلی اجتناب شود.
تحریر الوسیلة ،دارالعلم ،ج۱، ص۴۹۷، م۱۳.
سؤال:
غنا در مجالس عروسی از حرمت استثناء شده و جایز است یا خیر؟
پاسخ:
آیةالله العظمی اراکی: احوط ترک است.
استفتائات ،ص۲۵۶، س۱۳.
پاسخ:
آیةالله العظمی بهجت: الف و ب: اگر به حد غنا باشد حرام است مگر غنا مغنّیات ( زنان خواننده ) در عروسی ها اشکال ندارد به شرط آن که به کلام باطل تعلق نگیرد .
استفتائات ج۴، ص۵۳۰، س۶۳۵۱،و وسیلة النجاة ج۱، ص۴۱۶، م۱۶ (۱۴۴۹)
پاسخ:
آیةالله العظمی تبریزی:
الف: آوازه خوانی مناسب با مجالس خوشگذرانی که در مضمون باطل باشد حرام است و بنابر احتیاط واجب باید از مطلق خواندنی که با ترجیع صوت (چهچهه) و کیفیت لهوی است ـ هر چند باطل نباشد ـ اجتناب نمود. البته غناء در خصوص عروسی در صورتی که مشتمل بر موسیقی لهوی نباشد استثنا شده است.
سؤال:
خواندن بعضی اشعار بدون موسیقی (متن بعضی ترانه ها ) در مجالس عقد و عروسی چه حکمی دارد ؟
پاسخ:
آیةالله العظمی تبریزی:
اگر مشتمل بر کذب و افتراء و امثال آن نباشد مانعی ندارد. والله العالم.
استفتائات جدید ،ج۲،ص۲۰۸، س۹۴۴،(قسمت ب ) وص۲۱۲، س۹۱۶، و ص۲۱۶س۹۸۴.
سؤال:
آيا زدن بر ظرفها و ساير وسايلى که جزء آلات موسيقى نيستند، در عروسىها توسط زنان جايز است؟ اگر صدا به بيرون از مجلس برسد و مردان آن را بشنوند چه حکمى دارد؟
پاسخ:
آیةالله العظمی امام خامنه ای:
جواز اين عمل بستگى به کيفيت نواختن دارد. اگر به شيوه متداول در عروسىهاى سنّتى باشد و لهو محسوب نشود و فسادى هم بر آن مترتّب نگردد، اشکال ندارد.
اجوبةالإستفتائات س ۱۱۳۴.
سؤال:
دف زدن توسط زنان درعروسى‌ها چه حکمى دارد؟
پاسخ:
آیةالله العظمی امام خامنه ای:
استفاده از آلات موسيقى براى نواختن موسيقى لهوى و مطرب جايز نيست.
اجوبةالإستفتائات س ۱۱۳۵.
برخی دیگر از فتاوای مراجع عظام در باره انواع آلات موسیقی
آیةالله العظمی بهجت:
سؤال: ۱۷۷۳. نى زدن اگر موجب فساد نباشد، چه حكمى دارد؟
پاسخ:
نى از آلات مخصوص موسيقى است و اشكال دارد.
سؤال: ۱۷۸۲. آيا دايره زدن حلال است؟
پاسخ:
دايره نيز از آلات و وسايل طرب مىباشد و استعمال آن حرام است.
سؤال: ۱۷۸۳. حكم وسايل طرب و استفاده و خريد و فروش و ساختن و تعليم و تعلم آنها از قبيل تار، سه تار، سنتور، تنبور، قانون، قيچك، كمانچه، نى، تنبك، دف، پيانو، ويولون، ويلا، كلارينت، فلوت، هورن، ترومپت، و سازهاى كوبهاى، چه صورتى دارد و خانهها و مؤسسات و اشتغال و درآمد از اين راه چه حكمى دارد؟ شكستن آنها ضمانآور است يا خير؟
پاسخ:
چون وسايل ذكر شده، ابزار و آلات ويژه لهو مىباشند اشتغال و درآمد آنها و كلّ امور مذكور حرام است و از بين بردن صورت و شكل ظاهرى آنها واجب است و در اين خصوص ضمانى ندارد.
سؤال: ۱۷۸۴. آيا از لحاظ شرعى نواختن موسيقى و آموزش و فراگيرى آن، شغل و درآمد آن حلال محسوب مىشود؟
پاسخ:
اشتغال و كسب درآمد از چنين حرفه هايى حرام است.
سؤال: ۱۷۸۷. خريد و فروش اسباب مشتركه موسيقى، چه حكمى دارد؟
پاسخ:
خريد و فروش آلات لهو، مثل تار و حتى سازهاى كوچك حرام است؛ مگر اين كه منفعت مشروع و حلالى از آن برده شود و معامله براى آن منفعت حلال واقع شود كه بنابر اظهر در اين صورت معامله صحيح است.
آیةالله العظمی سیستانی:
سؤال:
خريد آلات موسيقى جهت استفاده مشروع ولهو ولعب نباشد چيست ؟
پاسخ:
خريد وفروش آلات موسيقى اگرعرفاً از آلات مختص لهو باشد مانند تار وتنبک وگیتار ومانند ان جایز نیست .
سؤال:
آيا خريد پيانو جهت استفاده شخصى وبدون لهو ولعب جايز است ؟
پاسخ:
اگرازالات مختص لهو ولعب باشد جایز نیست .
سؤال:
آيا نواختن دف اشكال شرعى دارد ؟
پاسخ:
اگر به كيفيتى باشد که موسیقی مناسب مجالس لهو ولعب ازان بلند شود جایز نیست .
سؤال:
موسيقى متناسب با مجالس لهو ولعب كدام است؟
پاسخ:
آنچه كه مردمان لاابالى در مجالس بزم و عياشى مى نوازند و يا مى خوانند.
سؤال:
آيا خريدن سنتور اشكال دارد؟
پاسخ:
از الات مختص لهو ولعب است وحرام است .
آیةالله العظمی خراسانی:
سؤال:
۲۶۰: آيا شنیدن موسيقي كه ملايم يا غمگين است يعني مناسب مجالس لهو و لعب نيست حرام است يا نه؟
پاسخ:
استماع موسیقی که با آلات لهو مثل تار و پیانو و سنتور نواخته میشود، در صورتی‌که مناسب با مجالس لهو و لعب باشد حرام است و اگر مناسب با مجالس لهو و لعب نباشد بنابر احتیاط واجب جایز نیست، و استماع آنچه که با آلات مشترکه نواخته میشود، در صورتی‌که مناسب با مجالس لهو و لعب باشد جایز نیست.
سؤال:
۲۶۱: رفتن به کلاس آموزش آلات موسیقی مثل سنتور و یادگیری آن چه حکمی دارد؟
پاسخ:
استفاده از آلات موسیقی مثل سنتور و خريد و فروش آن و ياد گيري آن جايز نيست .
سؤال:
۲۶۲: حکم خرید و فروش ساز های موسیقی سنتی و همچنین نواختن آن را برای استفاده شخصی بیان فرمایید ، البته در صورتی که مورد استفاده در مجالس لهو و لعب نباشد.
پاسخ:
خريد و فروش آن حرام و باطل است، و همچنين نواختن آن ولو براى استفاده شخصى حرام است و از گناهان كبيره مى باشد ولو مورد استفاده در مجلس لهو و لعب نباشد، آلات موسيقى حتى سنتى، آلات مختصه به لهو است و اشتغال به آن، اشتغال به ملاهى است، و بنابر احتیاط واجب خرید و فروش سازهای کوچک که برای بازی بچه ها است، جایز نمی باشد.
آیةالله العظمی مکارم شیرازی:
سؤال:
آیا خرید و فروش آلات موسیقی مخصوصا ارگ حرام است؟ اگر در صورتی حلال می باشد آن را برای من بفرمائید.
پاسخ:
آلاتی که بیشتر از آن برای موسیقی های حرام استفاده می شود خرید و فروش آن حرام است.
سؤال:
نى زدن اگر موجب فساد نباشد چه حکمى دارد؟
پاسخ:
اگر از قبیل آهنگهایى باشد که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام است.
سؤال:
حکم شرعى وسایل موسیقى از قبیل سه تار و سنتور و... که در مجالس لهو و لعب مانند مجالس عروسى از آنها استفاده نمى شود چیست؟
پاسخ:
ساختن و خرید و فروش هرگونه وسیله اى که غالباً براى حرام از آن استفاده مى شود حرام است و اگر وسیله مشترک باشد جایز است.
سؤال:
دایره زدن در مجالس عروسى و غیر عروسى چه حکمى دارد؟
پاسخ:
حکم دایره زدن حکم سایر آلات موسیقى است و فرقى میان مجالس عروسى و غیر آن نمى باشد (بنابر احتیاط واجب).
سؤال:
چه نوع آلات موسیقى حرام است، آیا آهنگهایى که همراه با رژه نظامى نواخته مى شود حرام است؟
پاسخ:
منظور آلاتى است که غالباً از آن براى حرام استفاده مى شود، امّا آهنگهاى رژه نظامى حرام نیست.
آیةالله العظمی امام خامنه ای:
سؤال:
۱۱۳۵: دف زدن توسط زنان درعروسى‌ها چه حکمى دارد؟
پاسخ:
استفاده از آلات موسيقى براى نواختن موسيقى لهوى و مطرب جايز نيست.
سؤال:
۱۱۴۵: آيا آموختن موسيقى به‌خصوص سنتور جايزاست؟ ترغيب و تشويق ديگران به آن چه حکمى دارد؟
پاسخ:
بکارگيرى آلات موسيقى براى نواختن موسيقى غيرلهوى، اگر براى اجراى سرودهاى انقلابى يا دينى و يا براى اجراى برنامههاى فرهنگى مفيد و برنامههاى ديگر با غرض عقلايى مباح باشد، اشکال ندارد به شرط اينکه مستلزم مفاسد ديگرى نباشد و همچنين آموختن و ياد دادن نوازندگى براى امر فوق فىنفسه اشکال ندارد. ولى ترويج موسيقى با اهداف عاليه نظام مقدس اسلامى سازگار نيست.
سؤال:
۱۱۵۰: خريد و فروش آلات موسيقى چه حکمى دارد؟ و حدود استفاده از آنها کدام است؟
پاسخ:
خريد و فروش آلات مشترک براى نواختن موسيقى غير لهوى اشکال ندارد.
سؤال:
۱۱۶۲: طبل زدن در جشنهاى ميلاد و غير آن چه حکمى دارد؟
پاسخ:
استفاده از آلات نوازندگى و موسيقى به نحو لهوى و مطرب و مناسب با مجالس لهو و گناه به‌طور مطلق حرام است.
سؤال:
۱۱۶۵: چه آلاتى لهو محسوب مىشوند و استفاده از آنها به هيچ وجه جايز نيست؟
پاسخ:
آلاتى که نوعا در لهو و لعب بکار مىروند و منفعت حلالى دربرندارند.
تاریخ به روزرسانی: سه شنبه, ۱۶ خرداد ۱۴۰۲
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
(1).gif)
(1)(3).jpg)
.jpg)
.jpg)
