اوقات نماز-آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)

اقامه نماز با شنیدن صدای اذان

سؤال: آیا خواندن نماز در نمازخانه دانشگاه درست هنگام شنیدن اذان ظهر درست است؟ زیرا همیشه من این کار را می کنم و منتظر نمی مانم که نماز جماعت شروع شود چون باید به سر کارم برگردم.

پاسخ:در صورتی که با شروع اذان اطمینان به دخول وقت ظهر شرعی پیدا کنید می توانید همان زمان نماز را شروع کنید.

جمع بین دو نماز

سؤال: چرا شیعیان نمازهاى ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا را با هم مى خوانند ولى سایر مسلمین این نمازها را از هم جدا و در پنج نوبت مى خوانند؟

پاسخ:جدا خواندن نمازها به عقیده ما هم مستحب و سنّت است ولى جمع میان آنها جایز مى باشد حتّى در روایات اهل تسنّن نیز دلیل بر جواز داریم بنابر این جمع رخصت است ولى جدا کردن فضیلت است.

جواز جمع بین دونماز درآئین اهل بیت (ع)

سؤال: شخصى در یکى از شهرهاى هندوستان مقاله اى بدین مضمون نوشته است: «جمع بین نماز ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا مطابق آیین اهل بیت(علیهم السلام)نیست! حضرت على(علیه السلام) در نامه 52 نهج البلاغه خواندن نمازها را به طور جداگانه و در پنج وقت سفارش فرموده، و در نامه 27 از خواندن نماز قبل و بعد از وقت منع نموده است» بنابراین جمع بین نمازهاى ظهر و عصر و مغرب و عشا تحریف است؟

پاسخ:شک نیست که خواندن نمازهاى پنج گانه در اوقات فضیلت، که در رساله ها آمده و پنج وقت جداگانه است، افضل مى باشد; ولى جمع میان نماز ظهر و عصر، یا مغرب و عشا نیز رخصت است، و در منابع اهل سنّت آمده که گاه پیامبر(صلى الله علیه وآله) بدون هیچ عذرى آن دو را با هم مى خواند، که عملا بیان کند این رخصت است، و تجربه نشان داده که استفاده از این رخصت، مخصوصاً در عصر و زمان ما، باعث کثرت نمازگزاران مى شود، در حالى که اصرار بر جدا خواندن پنج نماز از یکدیگر بسیارى را به ترک نماز دعوت مى کند. باید از افراط و تفریط پرهیز کرد، و به دستور پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و ائمّه معصومین(علیهم السلام)، که در بالا اشاره شد، عمل نمود.

پخش اذان بر اساس زمانبندی تقویم

سؤال: با توجّه به مسأله 2 و 6 مبحث وقت نماز مغرب تحریر الوسیله، وقت فضیلت نماز مغرب محدود، و وقت نماز غفیله بعد از نماز مغرب تا تمام شدن حمره مغربیّه مى باشد. در این صورت، آیا صحیح است که بعضى از رسانه ها (در بعضى از استانها) و یا تبلیغات بعضى از اماکن مهمّ زیارتى، به مجرّد این که احیاناً تقویمى نوشته باشد مثلا قم مقدّسه 2 دقیقه از تهران از جهت افق عقب تر است، اذان را با آن تقویم پخش کنند؟ و آیا شرعاً مى توان با این کار مردم را از فضیلت نماز اوّل وقت و فضیلت نماز غفیله باز داشت؟ (در حالى که بعضى از شهرها مثل اهواز، افق صبح آن از تهران حدود 20 دقیقه عقب تر است ولى مغرب آن گاهى همزمان است. یا طلوع فجر در اصفهان گاهى چند دقیقه عقب تر از افق تهران است، ولى مغرب حدوداً ده دقیقه زودتر است، و رسانه هاى آنها اوقات را رعایت مى کنند، و در شهر قم اذان مغرب حدود 5 دقیقه از تهران زودتر است.

پاسخ:معمولا وقتى تفاوت افق را بیان مى کنند، منظور تفاوت نصف النهارها و وقت ظهر است; ولى صبح و مغرب در فصول سال کاملا متغیّر است. مثلا اصفهان همیشه ظهرش کمى بعد از تهران است، ولى صبح آن در تابستان دیرتر و در زمستان زودتر است.

نمازی که در تنگی وقت بدون سوره خوانده شده

سؤال: آیا نمازی که در تنگی وقت سوره را نخوانده ایم اعاده دارد؟

پاسخ:اعاده ندارد.

اوقات فضیلت نمازهای یومیه نزد شیعیان

سؤال: اگر فضیلت بر خواندن نمازها در وقت خود است چرا این فضیلت در میان ما شیعیان غریب مانده است؟ اگر پیامبر گاه برای به زحمت نیافتادن امت، نمازها را جمع کرده اند چرا باید اصل را بر این قرار دهیم؟ چرا نباید تنها در وقت مشغله و گرفتاری اینگونه رفتار کنیم؟ و یا چرا اصلا وقت ۵ وعده از طریق رسانه ها اعلام نمی شود؟ اینها همه سوالات اهل سنت است؛ خواهش می کنم مرا راهنمایی کنید.

پاسخ:شما اگر در بسیاری از جوامع اهل سنت مخصوصا کشورهایی مانند مصر و سوریه و لبنان دقت کنید می بینید در حال حاضر بسیاری از جوانان آنها نماز را ترک می گویند زیرا انجام نماز در 5 وقت به آن صورت عملا برای آنها میسر نیست و بعلاوه هم قرآن اشاره به سه وقت دارد و هم در روایات صریح پیامبر (صلی الله علیه و آله) اجازه داده شده است.

قضای نماز صبح قبل از نماز ظهر

سؤال: اگر نماز صبح شخصی قضا شده باشد آیا می تواند در اول وقت ظهر شرعی ابتدا نماز های ظهر و عصر را بخواند و سپس نماز قضای صبح را به جا آورد؟

پاسخ:بنابر احتیاط اول نماز قضای صبح را بجا بیاورد.

نماز اول وقت و رعایت حق الناس

سؤال: اینجانب بسیار مقید به نماز اول وقت هستم. اول اذان هر جا که باشم بیابان و خیابان فرقی ندارد، مشغول نماز می شوم. گاهی اوقات کسانی سوار ماشین من هستند که برای اقامه نماز من معطل می شوند، آیا کار من درست است یا خیر؟ آیا این حق الناس در وقت آنان نمی شود؟

پاسخ:در اینگونه موارد اشکالی ندارد که نماز را کمی به تاخیر بیاندازید زیرا جنبه حق الناس دارد.

حکم نماز خواندن در مناطقی که آفتاب طلوع و غروب شش ماهه دارد.

سؤال: حکم نمازدر مکانهای شمالی که آفتاب طلوع و غروب نداردیا 6 ماه شب است مانندشهرهای شمالی روسیه چیست؟

پاسخ:مسلمانان ساکن چنان مکانهایی باید نماز و روزه خود را مطابق یکی از کشورهای معتدلی که در نصف النهار آنها قرار دارد انجام دهند .
شرح این مطلب را در کتاب نماز و روزه در قطبین نوشته ایم.

خواندن نماز و افطار با اوقات شرعی اهل تسنن

سؤال: بنده در کشور ترکیه زندگی می کنم ، با توجه به آنکه مردم ترکیه از برادران سنی مذهب هستند ، و اوقات شرعی آنها کمی با مذهب ما تفاوت دارد ، مثلا اذان صبح را چند دقیقه ای دیر تر و اذان مغرب را چند دقیقه ای زودتر می گویند ، حکم نماز و به خصوص روزه ما به چه صورت است؟ آیا می توانیم مثلا افطار را مطابق با اوقات شرعی اینجا انجام بدهیم؟

پاسخ:مانعی ندارد ولی بهتر است کمی دیرتر افطار کند.

اقامه نماز در ابتدای اذان

سؤال: چه موقع می توان شروع به نماز خواندن کرد؟آیا با گفتن الله اکبر اذان می توان نماز را شروع کردیا تا پایان اذان باید منتظر بود؟

پاسخ:احتیاط آن است که چند دقیقه پس از اذان شروع کنید مگر این که اطمینان به دخول وقت داشته باشید که در این صورت با شروع اذان می توانید نماز را شروع کنید.

نماز خواندن بین غروب و مغرب

سؤال: از ظاهر مسئله 673 رساله حضرتعالى این طور برداشت مى شود که بین غروب و مغرب، وقت نماز نمى باشد؛ یعنى نماز عصر قضا شده و هنوز وقت نماز مغرب نرسیده است، آیا این برداشت از فتواى حضرتعالى صحیح است؟

پاسخ:با غروب آفتاب نماز ظهر و عصر قضا مى شود؛ ولى احتیاط آن است که نماز مغرب و عشاء را تا مغرب تأخیر بیندازد

خواندن نماز و افطار روزه در هنگام غروب

سؤال: آیا هنگامى که قرص خورشید در اُفق پنهان شود، میتوان نماز مغرب را خواند و روزه را افطار کرد؟ آیا پنهان شدن قرص خورشید در افق، همان غروب آفتاب است؟

پاسخ:پنهان شدن قرص در اُفق همان غروب آفتاب است؛ ولى احتیاط آن است که نماز مغرب و افطار روزه را تا مغرب تأخیر بیندازد.

وقت خواندن نماز صبح

سؤال: حدود 18 سال قبل به منظور دستیابى به ساعات شرعى دقیق به راهنمائى دفتر حضرت امام خمینى(رضوان اللّه تعالى علیه)، به محضر حضرت آیت اللّه العظمى مرعشى نجفى (رضوان اللّه تعالى علیه) هدایت و با راهنمائیهاى پرارج معظّم له توفیق این کار حاصل شد. ایشان پس از اطمینان از انطباقِ کاملِ ساعاتِ شرعىِ مستخرجِ مرکزِ تقویم مؤسّسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با موازین شرعى، نسبت به صدور حکم شرعى اقدام فرمودند. اضافه مى نماید که این ساعات شرعى با ساعات شرعى استفاده شده در چندین قرن گذشته در ایران نیز بخوبى مطابقت دارد؛ لذا حدود 15 سال است که ساعات شرعى استخراج این مرکز، مورد استفاده امّت مسلمان ایران و جهان قرار مى گیرد و از رسانه هاى گروهى اعلام مى شود. اخیراً مقام معظّم رهبرى(مدّظلّه) در پاسخ به استفتاى مصلاّى امام خمینى تهران، که علّت استفتاء عدم امکان تشخیص دقیق لحظه طلوع فجر اعلام شده است، فرمودند: «با شروع اذان صبح اعلامى از رسانه ها روزه داران امساک کنند و حدود 5 تا 6 دقیقه بعد از آن، شروع به اداى فریضه صبح شود»، بنابراین ساعات شرعى، از جمله لحظه اذان صبح استخراج این مرکز با تغییرى حدود 8 تا 10 دقیقه از رسانه ها اعلام مى شود، این عمل رسانه ها با توجّه به این که در 15 سال گذشته ساعات شرعى استخراج این مرکز، بطور گسترده در شهر یا بخش یا روستاهاى کشور مورد استفاده قرار گرفته، مردم را در بلاتکلیفى قرار داده است، از این رو تقاضا مى شود نظر مبارک را درباره لحظه اذان صبح استخراج این مرکز و تغییرى که در رسانه ها داده شده است اعلام فرمائید.

پاسخ:قبل از آن که سر و صدا درباره چگونگى استخراج تقویمى که ملاک رسانه هاى گروهى بود بلند شود، ما احساس کرده بودیم که این استخراج منطبق با وقت شرعى نماز صبح (فجر صادق) نیست، لذا خود اینجانب شخصاً قبل از طلوع فجر به بیابان رفتم و ملاحظه کردم که حدود یک ربع ساعت میان اذان صبح رادیو و صبح واقعى فاصله است؛ یعنى اذان رادیو زودتر گفته مى شود، جمعى از آقایان مورد اعتماد در قم نیز همین کار را در وقت دیگرى انجام داده بودند و نتیجه آن نیز همین بود. بنابراین عقیده ما این است که آنچه اخیراً مورد عمل قرار گرفته، که وقت اذان صبح را حدود 10 دقیقه عقب کشیده اند، و با توجّه به این که حدود 5 دقیقه نیز اذان طول مى کشد، بعد از پایان اذان وقت نماز صبح داخل شده است و قبل از آن مشکل است.

وظیفه کسی که تا 5 دقیقه به غروب نماز ظهر و عصر نخوانده

سؤال: شخص مکلّفى 5 دقیقه مانده به اوّل غروب شرعى مى خواهد نماز ظهر و عصر را بجا آورد، با احتساب یک دقیقه براى هر رکعت، 4 دقیقه اول را نماز ظهر بجا مى آورد، منتهى در نماز ظهر به دلیل شکّ بین 3 و 4 احتیاج به نماز احتیاط جهت تکمیل نماز ظهر اقامه شده دارد، آیا یک دقیقه باقیمانده را نماز عصر بخواند، یا صرف نماز احتیاطى مکمّل ظهر نماید؟

پاسخ:نماز عصر را بجا آورد و نماز ظهر را قضا کند.

وقت نماز در جاهایی که آفتاب غروب نمی کند

سؤال: تعدادى از پرسنل شرکت فولاد آلیاژ ایران، براى آموزش فنى، مدّتى به کشورهاى اروپائى مى روند، در مناطق شمالى اروپا، واقع در بالاى مدار قطبى، از 26 ماه مه (5 خرداد) تا 18 ژوئیه (27 تیر) خورشید در آسمان غروب نمى کند، در 21 ژوئن در «ماپاراند» واقع در خلیج «بوتینا»، طول روز 23 ساعت و در «آکین»، در منتهى الیه جنوب، 17 ساعت مى باشد. تکلیف نماز و روزه این برادران در این ایّام چیست؟

پاسخ:در مناطقى که خورشید غروب نمى کند، یا طول روز بسیار زیاد و خارج از متعارف مناطق مختلف دنیا است، باید بر طبق مناطق معتدله در آن فصل از سال عمل کنند؛ یعنى اگر در مناطق معتدله (روى همان خطّ نصف النهار) روزها در آن موقع 14 ساعت است و شبها 10 ساعت، به همان صورت نماز و روزه خود را تنظیم کنند؛ شرح بیشتر درباره این موضوع را در کتاب «معراج، شقّ القمر، عبادت در قطبین» نوشته ایم.

انجام تکالیف بر طبق اوقات شرعی همان شهر

سؤال: جهت معالجه به یکى از شهرهاى «آلمان»، که در 75 کیلومترى «فرانکفورت» مى باشد، رفتم. چون هوا ابرى و مه آلود بود، تشخیص طلوع و غروب آفتاب امکان نداشت، یک مسجد که مربوط به برادران اهل تسنّن ترکیه بود، پیدا نمودم. کسى جز امام مسجد در آنجا نبود. از او اوقات شرعى را سؤال کردم. ایشان تقویم دیوارى که اوقات نماز هر روز زیر آن نوشته شده بود را به من داد، مطابق آن نماز صبح و ظهر را بجا مى آوردم ولى نماز مغرب و عشاء را ده دقیقه بعد از زمان تقویم انجام مى دادم، تا این که در تاریخ 13پاسخ:6پاسخ:76 روزنامه اطّلاعات خارج از کشور، شماره 811 بدستم رسید. اوقات شرعى که در آن قید شده بود با اوقات شرعى ترکها تفاوت فاحشى به شرح زیر داشت: اوقات شرعى روزنامه اطّلاعات: طلوع آفتاب (45و5)، ظهر (24و12)، مغرب (24و19) (که البتّه ساعت 45و19 هم آفتاب روى دیوار مشاهده مى شد!). و امّا اوقات شرعى ترکها: طلوع آفتاب (39و6)، ظهر (39و13)، مغرب (10و20). از آن تاریخ نمازها را بدین شرح به جا مى آوردم: طبق روزنامه اطّلاعات نماز صبح را در ساعت 5، ظهر را در ساعت 40و13 و نماز مغرب را، با توجّه به رؤیت آفتاب، ساعت 15و20، آیا نمازهایم صحیح بوده است؟

پاسخ:چنانچه در آنجا، مطمئن ترین طریق شما براى وقت، همان شیوه اى بوده که عمل کرده اید عمل شما صحیح و کافى بوده است، در این گونه موارد اگر مقدارى احتیاط در تأخیر بشود، بهتر است.

عمل بر طبق اوقات شرعی اعلامی از طریق رسانه ها

سؤال: آیا مى توان به ساعات شرعى رسانه هاى خبرى و تقویمها عمل نمود؟

پاسخ:چنانچه موجب اطمینان یا ظنّ قوى شود، مانعى ندارد.

وقت نافله صبح

سؤال: ابتداى وقت اداء نماز نافله صبح و انتهاى آن چه زمانى است؟

پاسخ:وقت نافله صبح پیش از نماز صبح است، از طلوع فجر تا آشکار شدن سرخى در طرف مشرق، و مى توان آن را بعد از نماز شب بلافاصله بجا آورد.

وقت قضا شدن نماز مغرب و عشاء

سؤال: وقت قضا شدن نماز مغرب و عشا چه موقع است؟

پاسخ:بعد از نیمه شب باید به قصد ما فی الذمه بخواند.

نماز در شبهای مهتابی

سؤال: تأخیر نماز در شبهاى مهتابى به نظر شما چگونه است؟

پاسخ:شبهاى مهتابى و غیر مهتابى تفاوت نمى کند.

وقوع قسمتی از نماز در خارج وقت

سؤال: در صورتى که یک یا دو رکعت از نماز در وقت، و بقیّه در خارج از وقت واقع شود، آیا این نماز ادا محسوب مى شود، یا قضا، یا ادا و قضا؟

پاسخ:اگر حتّى یک رکعت آن در وقت واقع شود، ادا است.

ضیق وقت نماز حین عمل جراحی

سؤال: هرگاه به هنگام عمل جرّاحى وقت نماز تنگ شود، و امکان وضو و تیمّم نباشد، با توجّه به اینکه کادر اطاق عمل باید تمام هوش و هواس خود را بر روى بیمار متمرکز کنند تکلیف نماز آنان چه مى شود؟

پاسخ:در صورتى که هیچ راهى ندارد نماز را به همان صورت در حین کار انجام دهد، و اگر آن هم میسّر نیست به چند تکبیر قناعت کند و بعداً قضا نماید.

تعیین زمان نماز عصر به وسیله شاخص در مناطق سردسیر

سؤال: در مورد تعیین زمان نماز (عصر) به وسیله شاخص مشکلی وجود دارد: شخصی در کانادا زندگی می‏کند، و با این‏که از قطب شمال فاصله زیادی دارد، امّا باز در زمستان، هنگام ظهر که سایه‏ی شاخص به کوتاه‏ترین طول خود می‏رسد همان کوتاه‏ترین طولش هم نسبتاً بلند است و بیش از طول خود شاخص است. در نتیجه در هیچ زمانی از روز سایه‏ی شاخص به دو هفتم یا چهار هفتم یا خود طول شاخص نمی‏رسد. با این فرض، هنگام فضیلت نوافل عصر و خود نماز عصر را چگونه تعیین کند؟ لازم به ذکر نیست که جایز بودن جمع بین 2 نماز این سؤال را جواب نمی‏دهد، زیرا سؤال از هنگام فضیلت و حکم جایگزین برای معیار شاخص است.

پاسخ:منظور از سایه آن سایه است که بعد از زوال ظهر پیدا می شود به این معنی که هنگام ظهر نوک سایه را علامت می گذارند بعدا که اضافه شد آن اضافه معیار است.

خواندن نماز مغرب در وقت مخصوص نماز عشاء

سؤال: پس از آنکه نماز مغرب را شروع کردم با نگاه کردن به ساعت متوجه شدم که در وقت مخصوص نماز عشاء هستم. در این موقعیت می توان نیت نماز مغرب را به عشا تغییر داد و نماز را ادامه داد و یا باید نماز را بشکنیم و با نیت نماز چهار رکعتی نماز عشا را شروع کنیم؟

پاسخ:باید نماز را رها کرده و بلافاصله عشاء را شروع نمایید و بعد نماز مغرب را قضا کنید.

شک در گذشتن وقت نماز

سؤال: اگر ندانیم وقت نماز گذشته است یا خیر مخصوصا در نماز صبح، وظیفه چیست؟

پاسخ:باید به نیت مافی الذمه بخوانید.

زمان نیمه شب در کشوری که وقت اذان صبح معلوم نیست

سؤال: در کشوری که وقت اذان صبح آن معلوم نیست از چه طریقی می توان وقت نیمه شب را فهمید؟

پاسخ:در اینگونه امور باید از کسانی که به وضع محل آشنایی دارند تحقیق نمود و در صورت عدم دسترسی باید عمل به احتیاط کرد.

زمان نیمه شب در کشوری که وقت اذان صبح معلوم نیست

سؤال: در کشوری که وقت اذان صبح آن معلوم نیست از چه طریقی می توان وقت نیمه شب را فهمید؟

وقت قضا شدن نماز صبح

سؤال: لطفاً بفرمایید نماز صبح در چه هنگامی قضا می شود و چگونه می توان فجرصادق را تشخیص داد؟ آیا نماز صبح در زمان روشن شدن هوا در صورتی که هنوز نور خورشید بر کوه تابیده نشده قضا است؟

پاسخ:نماز صبح هنگام طلوغ آفتاب از افق قضا می شود.

وقت قضا شدن نماز مغرب و عشاء

سؤال: دقیقاً در چه ساعتی نماز مغرب و عشاء قضا می شود و چگونه باید زمان آن را حساب کرد؟

پاسخ:احتیاط واجب آن است که از نیمه شب شرعی تاخیر نیاندازید و نیمه شب شرعی نصف مابین غروب آفتاب و طلوع صبح است