بسم الله الرحمن الرحیم
حُـــرمــت قــطـع رحــم
فـضیلت صــلــه رحـــم
ارزشمندی صله رحم
«صله رحم» یکی از رفتارهای بسیار ارزشمند و بسیار مفید امّا فراموش شده دستورات اسلام در زمان حاضر است.
اهمیت «صله رحم» در اسلام به حدی است که جزء اولویت‌های بزرگ اخلاقی و اسلامی است.
رحم دو قسم است:
قسم اول: رحم نسبی:
رحم نسبی آن است كه از طريق وحدت خون و رحم پيدا می شود مانند پدر، مادر، برادر، خواهر، عمو، عمه، دايی، خاله، جدّ و جدّه و فرزندان آنها كه اينها را خويشاوندان نسبی و ارحام می نامند و هر يك از اینها به تنهايی رحم می باشد.
قسم دوم: رحم سببی:
رحم سببی آن است که از طريق ازدواج و زناشويی به وجود می آيد مانند خويشاوندی ميان زن و شوهر و خويشان دو طرف.
رحِم که صله آن واجب و قطع آن حرام است كيست؟
مراد از رحمی كه بريدن از او حرام و صله با او واجب است، و اگر چيزی به وی بخشيدی باز پس گرفتن آن روا نباشد رحم نسبی است، هر چند نسبت دوری داشته باشد.
معنای قطع رحم
معنی قطع رحم اين است كه او را به:
(۱) گفتار يا كردار بيازاری،
(۲) با او رفتار ناشايست كنی،
(۳) او نياز شديد به چيزی دارد و تو علاوه بر قدر حاجت ضروری خود قدرت بر رفع احتياج او داشته باشی، از مسكن و لباس و خوراك و از دادن آن به او خودداری و امتناع كنی،
(۴) دفع ظلم از او برای تو ميسّر باشد و نكنی،
(۵) به سبب كينه و حسد از او دوری و كناره كنی و هنگام بيماری عيادتش نكنی و چون از سفر آيد به ديدنش نروی. همه اينها و امثال اينها قطع رحم است.
معنای صله رحم
معنی صله رحم اين است كه ۱- از او دفع اذيت کنی 2- به مالت یاریش کنی 3- با دست و زبان و قدم و مقامت و... به او رسیدگی کنی.
تأکید به صله رحم
(۱) «صله رحم» کنید ولو فاصله راه یک سال باشد.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): أُوصِي اَلشَّاهِدَ مِنْ أُمَّتِي وَ اَلْغَائِبَ مِنْهُمْ وَ مَنْ فِي أَصْلاَبِ اَلرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ اَلنِّسَاءِ إِلَى يَوْمِ اَلْقِيَامَةِ أَنْ يَصِلَ اَلرَّحِمَ وَ إِنْ كَانَ مِنْهُ عَلَى مَسِيرِ سَنَةٍ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنَ اَلدِّينِ.
سفارش می کنم حاضران و غائبان از امتم را و کسانی را که در پشت پدران و در رحم مادران خویش هستد تا روز قیامت، که صله رحم نمایند گر چه به فاصله یک سال راه باشد؛ زیرا صله رحم جزو دین است.
(۲) «صله رحم» کنید ولو با تو قطع رابطه شده باشد.
قال الصادق (عليه السلام): صِلْ مَنْ قَطَعَكَ وَ اَعْطِ مَنْ حَرَمَكَ وَ اَحْسِنْ اِلى مَنْ اَساءَ اِلَيْكَ وَ سَلِّمْ عَلى مَنْ سَبَّـكَ وَ اَنْصِفْ مَنْ خاصَمَكَ وَ اعْفُ عَمَّنْ ظَـلَمَكَ.
با كسى كه با تو قطع رابطه كرد، رابطه برقرار كن. به كسى كه از تو دريغ داشت، ببخش. به كسى كه به تو بدى كرد، نيكى كن. بر كسى كه تو را ناسزا گفت، سلام كن. با دشمنت، منصفانه رفتار كن و كسى را كه بر تو ستم نمود، عفو كن.
آثار و برکات صله رحم
(۱) «صله رحم» موجب اسلام می شود
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام): إنَّ صلةَ الارحام لَمِن موجباتِ الاِسلام اِنَّ اللهَ سبحانَه أمَر بِإکرامِها.
صله رحم از موجبات دین اسلام است و خداوند سبحان نسبت به اکرام ارحام و خویشان امر فرموده است.
(۲) دو گام دوست داشتنی برای خدا: ۱- «صله رحم» با قاطع رحم، ۲- جهاد در راه خدا
قال علی بن الحسین (علیهما السلام): ما مِنْ خُطْوَهٍ أحبُّ الی اللهِ من خُطْوَتین: خُطْوَهٌ یُسَرُّ بِها صفَّا فی سبیلِ الله تعالی وَ خُطوَهٌ الی ذی رَحم قاطعٍ.
دو گام نزد خداوند، محبوب ترین گام هاست؛ گامی در راه خدا برای تحقق لشکر اسلام (برای جهاد) برداشته شود و گامی به سوی خویشاوندی که با انسان قطع رابطه کرده است.
(۳) «صله رحم» سریع ترین پاداش برای انسان است.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): انَّ أعجَل الخیرِ ثواباً صلهُ الرَّحم.
پاداش صله رحم، سریع ترین پاداش کار خیری است که به انسان می رسد.
(۴) «صله رحم» موجب عنایت خداوند متعال می شود.
قال علی (علیه السلام): أنه تعالی یَصل مَن وصلِها و یَقطَعُ مَن قَطَعها و یَکرَم مَن أکرَمَها.
همانا خداوند متعال به کسی که صله رحم نماید، توجه و عنایت می کند و کسی که با خویشاوندان خود قطع رابطه کند، خداوند توجه خویش را از او سلب می نماید.
(۵) «صله رحم» از برترین جوانمردی ها است.
قال علی (علیه السلام): من أفضَلِ المُرُوّهِ صلَهُ الرّحم .
صله رحم، از برترین جوانمردی ها است.
(۶) پاداش «صله رحم» بیشتر از پاداش ۱- صدقه، ۲- قرض ۳ - و دیدار برادران دینی است.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): اَلصّدَقَهُ بِعَشرَهٍ و القَرضُ بثَمانیهَ عَشَرَ و صلَهُ الرَّحم بأربعهٍ و عِشْرین وَ صلهُ الِاخوان بِعِشْرینِ.
پاداش صدقه در راه خدا، ده برابر است و قرض دادن، هیجده برابر و پاداش صله و پیوند با خویشاوندان، بیست و چهار برابر و پیوند با برادران دینی، بیست برابر است.
(۷) «صله رحم» با جان و مال موجب اندازه اجر ۱۰۰ شهید می شود.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): مَنْ مَشی الی ذی قرابهٍ بنفسِهِ و مالِهِ لیَصِلَ رَحِمَه أعطاهُ الله عزّ و جلّ اجرَ مِأه شهیدٍ.
کسی که با جان و مالش در پی صله رحم بر آید، خداوند متعال اجر صد شهید را به او عطا می کند.
(۸) «صله رحم» موجب پنج چیز می شود: (۱.اخلاق نیکو ۲.با سخاوت شدن دست۳.پاک شدن نفس ۴.روزی زیاد ۵- تأخیر مرگ).
قال الصادق (علیه السلام): صِلَهُ الارحام تُحسِّنُ الخُلقَ و تُسَمِّحُ الکَفَّ و تُطَیِّبُ النَّفسَ و تَزیدُ فی الرّزقِ و تُنسئُ فی الأجلِ.
صله ارحام، اخلاق را نیکو، دست را با سخاوت، دل و جان را پاک و روزی را زیاد می کند و مرگ را به تأخیر می اندازد.
(۹) «صله رحم» موجب دو چیز می شود: ۱.آسان شدن حساب در قیامت، ۲.مصونیت از گناه.
قال الصادق (علیه السلام): اِنَّ صلهَ الرَّحم و البرّ لیُهَوِّنانِ الحسابَ و یَعصِمانِ من الذُّنوبِ.
صله رحم و نیکی کردن، حساب رسی را آسان می کنند و انسان را از گناه باز می دارند.
(۱۰) «صله رحم» موجب پاک شدن اعمال و دور شدن بلا می شود.
قال الباقر (علیه السلام): صِلَهُ الارحام تُزَکّیِ الاعمال و تَدفَعُ البلْوی.
صله ارحام، اعمال را پاک و بلاها را دور می سازد.
(۱۱) «صله رحم» عمر سه ساله را سی سال می کند.
قال الرّضا (علیه السلام): یَکونُ الرّجل یَصِلُ رَحِمَهُ فیکونُ قَد بَقِیَ من عمرِهِ ثلاثُ سنین فَیُصَیِّرُها اللهُ ثَلاثینَ سَنَهً...
چه بسا مردی که سه سال از عمرش بیش نمانده، ولی صله رحم به جا آورد و خدا به خاطر این کار، عمرش را به سی سال افزایش دهد و خدا آنچه را می خواهد انجام می دهد.
(۱۲) «صله رحم» موجب ضمانت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در چهار چیز می شود:
قال رسول الله(صلی الله علیه وآله وسلّم): مَنْ ضَمِنَ لِي وَاحِدَةً ضَمِنْتُ لَهُ أَرْبَعَةً يَصِلُ رَحِمَهُ فَيُحِبُّهُ اَللَّهُ تَعَالَى وَ يُوَسِّعُ عَلَيْهِ رِزْقَهُ وَ يَزِيدُ فِي عُمُرِهِ وَ يُدْخِلُهُ اَلْجَنَّةَ اَلَّتِي وَعَدَهُ…
هر کس برای من، انجام دادن یک کار را تضمین کند، من چهار چیز را برای او تضمین می کنم: ۱- صله رحم کند تا خداوند او را دوست بدارد ۲- و روزیش را وسیع نماید، ۳- عمرش را زیاد ۴- و او را در بهشت جای دهد.
(۱۳) «صله رحم» موجب برقراری محبت بین ارحام و خواری و حقارت دشمنانشان می شود.
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام): صلهُ الرّحم تُوجِبُ المُحبَّه و تکبِتُ العدوّ.
صله رحم باعث ایجاد محبت (در بین خویشاوندان) و خوار و حقیر شدن دشمنان می گردد.
(۱۴) «صله رحم» موجب عطوفت و مهربانی به یکدیگر می شود.
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام): اِنّ الرّحم اذا تَماسَتْ تَعاطَفَتْ.
خویشاوندان اگر با یکدیگر تماس و ارتباط برقرار کنند، نسبت به یکدیگر مهربان و با عطوفت می شوند.
(۱۵) «صله رحم» موجب سرازیر شدن نعمت ها و دوری گرفتاری ها می شود.
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام): صلهُ الرَّحم تُدِرُّ النِّعمَ و تَدفَعُ النِّقَم.
صله رحم نعمت ها را بر شما سرازیر می کند و گرفتاری ها را دور می سازد.
(۱۶) «صله رحم» موجب آبادانی شهرها و افزایش عمر می شود.
قال الصادق (علیه السلام): صلهُ الرّحم و حسنُ الجوارِ یعمُرانِ الدّیارَ و یزیدانِ فی الاعمارِ.
صله رحم و خوش رفتاری با همسایه، شهرها را آباد و بر عمرها می افزاید.
(۱۷) «صله رحم» موجب حفظ نعمت ها می شود.
قال علی (علیه السلام): فی صلهِ الرَّحِمِ حراسَهُ النِّعم.
صله رحم، باعث پاسداری (و حفظ) نعمت ها است.
(۱۸) «صله رحم» موجب آسانی مردن و جان دادن می شود.
قال الصادق (علیه السلام): مَنْ احبَّ أن یخفّفَ اللهُ عزّوجلّ عنه سَکراتُ المَوتِ فلیکُن لِقرابَتِهِ وبوالِدَیْهِ بارّاً … .
کسی که دوست دارد خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان سازد، نسبت به خویشان (و نزدیکان) و پدر و مادرش نیکوکار باشد؛ اگر چنین بود، خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان می کند و فقر (نیز) هرگز او را گرفتار نخواهد کرد.
(۱۹) «صله رحم» موجب آسانی حساب در قیامت و مرگ بد می شود.
قال الصادق (علیه السلام): صلهُ الرَّحِمِ تُهوِّنُ الحسابَ یومَ القیامَهِ … و تَقِیَ مصارِعَ السّوءِ.
رسیدگی و پیوند با خویشاوندان، حساب روز قیامت را آسان کرده و از مرگ های بد جلوگیری می کند.
(۲۰) «صله رحم» نیکوترین اخلاق.
قال علی (علیه السلام): صِلهُ الاَرحامِ من أحسَنِ الشِّیَم.
پیوند با خویشاوندان، از برترین و نیکوترین اخلاق ها است.
مجازات و عواقب قطع رحم
(۱) مشمول لعنت خدا در قرآن
۱. وَالَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَآ أَمَرَ اللّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ أُوْلَئِكَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ.
و كسانی كه پيمان خدا را بعد از استوار كردن آن بشكنند و آنچه را خدا به پيوستن آن فرمان داده بگسلند و در زمين فساد كنند برای آنها لعنت و بدی سرای آخرت خواهد بود.
۲. الَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِيثَاقِهِ وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الأَرْضِ أُولَـئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ.
فاسقان آن ها هستـنـد كه پيمان خدا را پس از بستن می شكنند و رشـته ای را كه خداوند امر به پيوند آن كرده می گسلند و در زمين فساد می كنند. اين ها زيانكارانند.
۳. فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِن تَوَلَّيْتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَكُمْ × أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ.
اگر رويگردان شويد آيا جز اين انتظار می رود كه در زمين فساد كنيد و قطع رحم نماييد؟ آنها كسانی هستند كه خداوند از رحمت خويش دورشان ساخته است.
(۲) «قاطع رحم» ایمان به خدا ندارد.
قال علی (علیه السلام): ما آمَنَ باللهِ مَنْ قَطِعَ رحِمَهُ.
کسی که با خویشاوندان خود قطع رابطه کند، به خدا ایمان نیاورده است.
(۳) «قطع رحم» به خشم خداوند مبتلا می شود.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): ابغَضُ الاعمالِ الی الله الشِرکُ بالله، ثمّ قطعیهُ الرَّحمِ ثم الاَمرُ بِالمُنکر و النَّهی عن المعروفِ.
منفورترین اعمال نزد خداوند: ۱. شرک به خدا، ۲. قطع رحم، ۳. امر به منکر و نهی از معروف است.
(۴) «قطع رحم» موجب دو چیز می شود: ۱. سرعت مرگ، ۲. خالی شدن شهر از ساکنانش!
قال الصادق (علیه السلام): نَعوذُ باللهِ عن الذنوبِ الّتی تُعجّل الفَناءَ و تُقَرّب الآجال و تخلیّ الدیّار وَ هیَ قطیعهُ الرَّحمِ و العقوقِ و ترکُ البرِّ.
به خدا پناه می بریم از گناهانی که ۱. نابودی را سرعت می دهد، ۲. مرگ ها را نزدیک ۳. و شهرها را از ساکنانش خالی می سازد و آن گناهان: ۱- قطع رحم، ۲- آزردن پدر و مادر ۳- و ترک احسان و نیکی است.
(۵) «قطع رحم» موجب کیفر در همین دنیا (قبل از کیفر آخرت) می شود.
قال الباقر (علیه السلام): ثلاثُ خصالٍ لا یموتُ صاحِبُهنَّ ابداً حتّی یری وبالَهنَّ: البغیُ و قطیعهُ الرّحم و الیمین الکاذبه … .
سه خصلت است که هر که آنها را دارد نمیرد، مگر این که کیفرشان را در همین دنیا می بیند: ۱- ظلم و ستم، 2- قطع رحم 3- و قسم دروغ...
(۶) «قاطع رحم» بهشت نمی رود.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): لا یَدخُلُ الجنَّهَ قاطِعُ الرَّحِمِ.
کسی که با خویشاوندان (رَحمی) خود، قطع رابطه کند، داخل بهشت نخواهد شد.
(۷) «قاطع رحم» دوست و نزدیکی ندارد.
قال علی (علیه السلام): لیسَ لِقاطعِ رَحِمٍ قریبٌ.
کسی که با خویشاوندان (رحمی) خویش قطع رابطه کند، هیچ نزدیکی (و دوستی ای) برای او نخواهد ماند.
(۸) زشت ترین گناه دو چیز است: ۱. قطع رحم ۲. عاق والدین.
قال علی (علیه السلام): أقبَحُ المعاصی قطیعهُ الرَّحمِ و العقوقِ.
زشتترین گناهان، قطع رحم و عاق شدن نسبت به پدر و مادر است.
(۹) قطع رابطه خداوند متعال با کسی که «قطع رحم» کند!.
قال علی (علیه السلام): أنه تعالی یَصل مَن وصلِها و یَقطَعُ مَن قَطَعها و یَکرَم مَن أکرَمَها.
همانا خداوند متعال به کسی که صله رحم نماید، توجه و عنایت می کند و کسی که با خویشاوندان خود قطع رابطه کند، خداوند توجه خویش را از او سلب می نماید.
(۱۰) «قطع رحم» موجب فقر می شود.
قال علی (علیه السلام): قطیعهُ الرّحم تورِثُ الفَقرَ.
قطع رابطه با خویشاوندان (رحمی)، تنگدستی بر جای می گذارد.
(۱۱) به «قاطع رحم» خداوند در قیامت نظر (رحمت) نمی کند.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): إثنانِ لا ینظُرُ اللهُ إلیهم یومَ القِیامَهِ قاطِعُ الرَّحِم و جارُ السّوءِ.
دو گروه اند که خداوند روز قیامت (به نظر رحمت) به آنان نمی نگرد: کسی که با خویشان (رحمی) خود قطع رابطه کند و کسی که به همسایه بدی نماید.
(۱۲) « قاطع رحم » ثروت و اموالش در دست اشرار قرار می گیرد.
قال علی (علیه السلام): اِذا قطَعُوا الارحام جُعلَت الأموالُ فی أیدیِ الاشرار.
هرگاه (مردم) قطع رحم کنند، ثروت و اموال آن ها در دست اشرار قرار می گیرد.
(۱۳) «قطع رحم» موجب فرو رفتن در کام مرگ می شود.
قال الصادق (علیه السلام): اِتّقوا الحالقهَ فاِنَّها تمیتُ الرِّجالَ، قلتُ: و ما الحالِقَهُ؟ قال: قطیعَهُ الرَّحمِ.
از حالقه بپرهیزید که مردان را به کام مرگ فرو می برد. (راوی گوید:) عرض کردم: حالقه چیست؟ فرمودند: قطع رحم.
(۱۴) از «قاطع رحم» دوری کنید زیرا در سه جای قرآن لعنت شده است.
قال السجاد (علیه السلام): ایاکَ و مصاحبهَ القاطعِ لِرَحِمِهِ فاِنِّی وجَدْتُهُ مَلعوناً فی کتابِ الله فی ثَلاثَهِ مواضِعَ.
از همنشینی با کسی که رابطه خود را با خویشاوندان (رحمی) خود قطع می کند، بپرهیز! زیرا من در سه جای قرآن کریم او را مود لعن و نفرین یافتم.
(۱۵) قطع یاری رحم موجب قطع یاری (خداوند و فرشتگان و مؤمنین) می شود.
قال علی (علیه السلام): مَنْ یَقبض یَدَهُ عن عَشیرتِهِ فانَّما یَقبِضُ یداً واحِدَهً عَنهُم و یُقبَضُ عنه أیدِی کَثیرهٌ منهم.
کسی که دست یاری و بخشش خویش را از خویشاوندانش دریغ بدارد، آن ها را از یک دست (یاری دهنده) محروم می سازد، ولی خود از یاری و بخشش دست های بسیاری بی بهره می ماند.
(۱۶) «قطع رحم» موجب خشم و غضب خدا (و کر و کور شدنشان) می شود.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): اذا ظَهَرَ العلمُ و احتُذِرَ العَمَل و ائْتَلَفَتِ الالسُنُ و اختَلَفَتِ القُلوبُ و تَقاطَعَتِ الأرحام هنالک لعنَهُم الله …
زمانی که در جامعه ای: 1- علم گسترش یابد و به آن عمل نشود 2- و زبان ها با هم موافق و دل ها با هم مخالف باشند 3- و مردم با خویشاوندان (رحمی) خود قطع رابطه کنند! آن هنگام خشم و غضب الهی چنان آنان را فرا می گیرد که خداوند چشم و گوششان را کر و کور می گرداند.
(۱۷) قطع رحم موجب قطع رحمت (باران) می شود.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): انّ الرّحمهَ لا تنزِلُ عَلی قَومٍ فیهِم قاطِعُ رَحِمٍ.
رحمت (خدا) بر قومی که در میان آنان قطع رحم کننده باشد، نازل نمی شود.
چگونگی و مقدار صله رحم
(۱) با ارحام ولو به سلام کردن «صله رحم» کنید.
قال علی (علیه السلام): صِلوُا أرحامَکُم و لو بالتّسلیمِ.
با بستگان و خویشان صله رحم کنید، هر چند با سلام کردن باشد.
(۲) بهترین «صله رحم» خود داری از آزار رحم است.
قال الصادق (علیه السلام): … أفضَلُ ما توصَلُ بِهِ الرَّحِم کفُّ الأذی عَنْها.
برترین چیزیکه با آن صله ارحام انجام میگیرد، خودداری از آزار و اذیّت رحم است.
(۳) نوعی «صله رحم» کمک کردن افراد متمکّن به رحم فقیر است.
قال علی (علیه السلام): مَنْ اَتاهُ الله مالاً فلْیَصِلْ بِهِ قرابَتْهُ.
کسی که خدا به او (تمکن) مالی بدهد، باید بستگان خویش را به وسیله آن دستگیری نماید.
(۴) «احترام رحم» موجب پشتیبانی «رحم» در سختی و آسانی می شود.
قال علی (علیه السلام): أکرِمْ ذَوی رَحِمِک … فإنَّهم لَکَ نِعمَ العُدّهُ فی الشّدهِ و الرّخاءِ.
خویشاوندان خویش را اکرام نما …؛ زیرا آنها در سختی و آسانی، بهترین پشتیبان و کمک برای تو هستند.
معنای دیگر در چگونگی و اندازه «صله رحم»
صله ی رحم به معنی ارتباط همراه با لطف و احسان به خویشان نسبی است، و نسبت به همگی یک وظیفه شرعی است و آثار و فوایدی را که بیان شد دارد.
البته صله ی رحم نسبت به تمام خویشان (زن و مرد با تقوا و بی تقوا ، مسلمان و کافر ، ظالم و صالح) باید انجام شود از آقا أمیرالمؤمنین علی(علیه السلام ) نقل شده که: با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید، هر چند آنان با شما قطع رابطه کرده باشند.
البته صله ی رحم دارای درجاتی است که نسبت به شرایط و افراد، متفاوت است:
توجه:
در صورتی که صله رحم باعث ضرر دنیایی یا دینی می شود. باید به حدی که ضرر ندارد تغییر کند و تقلیل یابد. مثلا در مقابل ظالم و گناه کار همراه با امر به معروف و نهی از منکر مناسب باشد و به صورتی انجام شود که این ارتباط تایید اعمال آنها محسوب نشود و در مقابل کسی که می داند از دیدن او خوشحال نمی شود باید به صورت کمک غیر مستقیم به او یا پرس و جوی احوال او از دیگران باشد و به هر حال لطف خود نسبت به او را به روشهای مختلف ابراز دارد.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
(1).gif)
(1)(3).jpg)
.jpg)
