امور مالى و اقتصادى خانواده-آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)

نفقه اى که بر زوج، تهیّه ى آن واجب است

سؤال 354. آیا بر زوج لازم است که آن چه معمولاً تمام زن ها به آن نیاز دارند را به عنوان نفقه براى زوجه تهیّه کند، یا فقط تهیه غذا و مسکن و لباس براى او لازم است؟

پاسخ: در این سه متعیّن نیست.

نفقه ى زندانى

سؤال 355. نفقه ى زندانى به عهده ى بیت المال است یا خود افراد؟ نفقه افراد واجب النّفقه ى زندانى چه طور؟

پاسخ: در موارد ضمان آن، بر مسبّب است و گرنه اگر مال دارد، بر خود او است و در غیر این صورت مثل سایر فقرا است.

نفقه زوجه اى که حاضر به تمکین نیست

سؤال 356. اینجانب مدّت سه سال است که دخترخانمى را به عقد رسمى خود درآورده ام و زوجه به هیچ عنوان حاضر به تمکین با بنده نمى شود. وظیفه ى اینجانب را در خصوص این مسأله عنوان فرمایید.

پاسخ: بر زوجه، تمکین از زوج لازم است، مگر این که عذر شرعى داشته باشد و اگر بدون عذر تمکین نکند، ناشزه است و استحقاق نفقه ندارد و مرد مى تواند در غیر صورت طلاق یا خلع ـ ولو با رجوع به محکمه ى شرعیّه ـ او را به تمکین وادار نماید، واللّه العالم.

عدم تمکین براى گرفتن مهریه

سؤال357. زنى که براى وصول مهریه تمکین نمى کند، آیا مستحقّ نفقه مى باشد؟

پاسخ: اگر مهریه حالّ باشد و از اوّل راضى نشده باشد، مستحقّ نفقه است، بنابراین که بگوییم نشوز مانع است از استحقاق نفقه با اقتضاى عقد آن را، نه این که تمکین شرط باشد.

نفقه ى زنى که از منزل خارج شده

سؤال358. زنى که بدون اجازه ى شوهر از خانه ى شوهر بیرون رفته باشد و با وساطت دیگران هم به خانه ى شوهر برنگردد و ادّعاى مخارج نماید، آیا شوهر مدیون زن است؟

پاسخ: اگر خروج زن از منزل شوهر بدون رضایت شوهر، و بدون عذر باشد، ناشزه است و در مدّت نشوز استحقاق نفقه ندارد و چنان چه شرعا معذور باشد، ناشزه نیست و نفقه ى او که همان نفقه ى زوجیّت است، باید به او داده شود.

نفقه همسر در زمان عقد

سؤال359. نفقه دختر در زمان عقد بر عهده چه کسى است؟

پاسخ: بر عهده شوهر او است.

نفقه ى زن قبل از رفتن به خانه ى شوهر

سؤال360. مردى که زنى را به عقد دایم خود درآورده است، ولى بنا به شرایط [اقتصادى[ مثلاً بگوید که سه ماه دیگر او را به خانه مى برم حقّ خرج او بر پدر است یا شوهر؟ و آیا اجازه ى خروج از منزل پدرى در راه هاى دور و نزدیک با پدر است یا شوهر؟

پاسخ: نفقه ى زن با شوهر است و باید در خارج شدن از منزل، از شوهر اطاعت نماید.

فراهم نمودن هزینه ى دارو و درمان

سؤال361. اگر عرف جامعه اهتمام زوج را به فراهم نمودن هزینه ى دارو و درمان زوجه ى مریضه لازم بشمارد، با نظر به این که مداواى بیمارى عقلاً و عرفا جزو نیازمندى هاى اوّلیه ى هر انسانى مى باشد، آیا فراهم نمودن هزینه ى دارو و درمان زوجه ى بیمار جزو نفقه زوجه محسوب مى گردد یا خیر؟

پاسخ: اگر مرض خارج از متعارف، یا مخارج خارج از حدّ معروف باشد، جزو نفقه نیست و در حدّ متعارف، بر شوهر لازم است على الاحوط، به خصوص اگر زن مالى ندارد.

مطالبه ى مخارج روزهاى آینده

سؤال362. آیا زن مى تواند مخارج روزهاى آینده را از شوهر مطالبه کند؟

پاسخ: نمى تواند.

مطالبه ى مخارج روزهاى گذشته

سؤال363. آیا زن مى تواند مخارج روزهاى گذشته را که مرد نپرداخته و زن از پول خودش خرج کرده یا از پس انداز مخارج روزهاى قبل خرج کرده را از شوهر مطالبه نماید؟

پاسخ: اگر از مال شوهر خرج نکرده، مى تواند نفقه ى خودش را مطالبه کند.

پول هایى که زن صرفه جویى کرده

سؤال364. آیا مرد مى تواند پول هایى را که زن با صرفه جویى در مخارج خانه پس انداز کرده است از زن طلب کند؟ و آیا زن مى تواند بدون اذن شوهر آن پس انداز را خرج نماید؟

پاسخ: مرد مى تواند مطالبه کند و خرج کردن زن، باید با رضایت شوهر باشد، مگر آن چه را به عنوان نفقه مالک شده باشد.

اگر زکات به نفقه تعلّق گرفته باشد

سؤال365. شوهر زن مؤمنه اى نفقه ى او را نمى دهد، علاوه بر آن که او را در منزلى نگاه داشته که این منزل از پول زکات داده نشده اى خریدارى گردیده است و زن نیز تمکّن پرداخت زکات را ندارد و تمکّن تهیّه ى منزل دیگر را هم ندارد، در این صورت تکلیف زن چیست؟

پاسخ: وظیفه ى شوهر است که نفقه ى زن خود را بدهد و اگر عمل نمى کند، زن مى تواند با رجوع به محاکم او را به دادن نفقه مجبور کند و در مورد منزل، اگر آن را بر ذمّه خریده باشد، تصرّف در آن مانع ندارد و مالک شده است؛ هر چند پول آن مشتمل بر وجوه شرعیّه باشد.

مخارج اولاد

سؤال366. مخارج اولاد تا چند سال بر پدر واجب است؟ بعضى از فرزندان مى خواهند درس بخوانند و تا سطح دکترا ادامه دهند. آیا تا پایان تحصیلات، پدر باید هزینه ى تحصیلات آن هارا بدهد؟

پاسخ: مخارج تحصیل اولاد بر پدر واجب نیست، بلکه فرزندان اگر فقیر باشند، به اندازه اى که نفقه ى روز خود را نداشته باشند و نتوانند تأمین کنند، بر پدر لازم است نفقه ى آن ها را بدهد.

نفقه ى بچّه ى صغیر

سؤال367. آیا خرج بچّه ى صغیر به عهده ى مادر است یا پدر مادر؟

پاسخ: نفقه ى طفل بر پدر است و پدر پدر، هر چه بالا رود و با نبود آن ها بر مادر است و بر پدر و مادر مادر، هر چه بالا رود.

استفاده ى فرزند از وسایل خانه ى پدرى

سؤال368. اینجانب مجرّد و در خانه ى پدرى ساکن هستم. لطفا بفرمایید بنده تا چه حدّ مجازم از وسایل خانه ى پدرى استفاده کنم؟

پاسخ: از وسایل خانه به طور عادّى مى توانید استفاده نمایید و استفاده از خوردنى ها و آشامیدنى ها و غیره مانعى ندارد.

استفاده ى پدر از وسایل فرزند

سؤال369. پدرى، دختر شاغلى دارد که هنوز ازدواج نکرده و فعلاً به شهر دیگرى انتقال یافته است و در منزل پدرى زندگى نمى کند. آیا پدر مى تواند بدون اجازه ى فرزند از چیزهایى که فرزند در زمان بودنش در خانه و قبل از انتقال، از حقوق خود خریدارى و تهیه نموده تصرّف کند؟

پاسخ: اگر یقین به رضایت صاحبش دارد، مانع ندارد.

پدر غیر مقیّد به حلال و حرام

سؤال370. گاهى هر دو الى سه ماه به منزل پدرم مى روم و ایشان مقیّد به لقمه ى حرام و حلال نیست. آیا مى توانم در مقابل هر وعده ى غذایى که در خانه ى پدرم مى خورم، قیمت آن را به پدرم بدهم، مثل رستوران ها، تا این که از اثرات سوء لقمه ى حرام فرار کنم یا خیر؟

پاسخ: اگر یقین به حرام بودن عین غذا ندارید، مى توانید تصرّف نمایید و در صورت یقین، دادن پول، حرام موجب جواز تصرّف نیست.

کسى که از پدرش پول برداشته

سؤال371. کسى که در ایّام قبل از تکلیف از مغازه ى پدر خود مخفیانه پولى برمى داشته است، اکنون که پدر از دنیا رفته وظیفه ى او چیست؟

پاسخ: ورثه را راضى کند.

معلولى که فرزندانش فوت کرده

سؤال372. معلولى که فرزندان او فوت کرده اند و یا در محلّ نباشند یا دسترسى به آن ها مشکل باشد، آیا نگهدارى جدّ و جدّه ى معلول به عهده ى نوه هاى او اعمّ از پسر یا دختر مى باشند؟

پاسخ: بلى، اگر از اولاد اقرب کسى نیست، نفقه ى آن ها بر فالأقرب اولاد است.

تأمین مخارج پدر و مادر

سؤال373. تأمین مخارج پدر و مادر نیازمند تنها به عهده ى فرزندان پسر وى مى باشد، یا دختران نیز در صورتى که درآمد شخصى داشته باشند، در این مورد مسؤولیتى دارند؟

پاسخ: فرقى بین فرزندان پسر و دختر نیست و با وجود فرزند، هر چند دختر که بتواند نفقه ى پدر و مادر را بدهد، نفقه ى واجبه بر عهده ى دختر است.

نگهدارى از پدر و مادر معلول

سؤال374. هر گاه پدر و مادر، بیمار و یا معلول باشند که نیاز به پرستارى و نگهدارى داشته باشند، آیا نگهدارى آن ها فقط به عهده ى فرزندان پسر مى باشد یا دختران نیز در این مورد مسؤولیتى دارند و در صورتى که پدر و مادر فرزند پسرى نداشته باشند، آیا وظیفه ى نگهدارى و پرستارى آنان به عهده ى دختر مى باشد؟

پاسخ: در این جهت، بین فرزند پسر و دختر فرقى نیست و آن چه بر فرزند واجب است، نفقه ى پدر و مادر است درحدّ و شرایطى که در رساله ها ذکر شده است.

برداشتن پول بدون اجازه ى شوهر

سؤال375. آیا جایز است زن، بدون اجازه ى شوهر دست در جیب او کرده و براى مخارج خانه یا فرزندان پولى را بردارد؟

پاسخ: باید شوهر راضى باشد.

برداشتن پول با اطمینان از رضایت شوهر

سؤال376. اگر زنى بدون اجازه ى شوهرش از پول یا مال او بردارد ولى مى داند شوهرش راضى است، آیا گرفتن اجازه واجب است یا به همین اطمینان مى توان اکتفا کرد؟ در صورتى که احتمال دهد که او راضى است، حکم چگونه است؟

پاسخ: با اطمینان اشکال ندارد و بدون اطمینان جایز نیست.

مصرف پول بدون اجازه شوهر

سؤال377. اگر زنى از پولى که شوهرش براى مخارج خانه مى دهد، در منزل، مجلس روضه یا ختم انعام و یا... بگیرد جایز است؟

پاسخ: جایز نیست؛ مگر با رضایت شوهر.

رابطه مزد و نفقه

سؤال378. اگر کارگرى فنّى براى پدر خود کار مى کند و پدر نصف مزد متعارف را به پسرش مى دهد، آیا این پسر در مقابل نفقه ى همسر و فرزندانش مسؤول است؟

پاسخ: نفقه ى واجب النّفقه اش را باید بدهد و اگر مزدى که مى گیرد کم است، به صاحب کار بگوید و با هم تفاهم و تراضى نمایند و مزد و نفقه به هم ربطى ندارند.

پرداخت نفقه از مال صغیر

سؤال379. فردى واجب النفقه صغیر مى باشد (مانند پدر و مادر صغیرى که فرزند صغیرشان غنى باشد). آیا پرداخت نفقه بر صغیر واجب است؟

پاسخ: بر صغیر تکلیف نیست و ولىّ یا قیّم او هم نمى توانند از مال او انفاق کنند، مگر فرض شود که مشتمل بر مصلحت طفل باشد.

خوددارى از نفقه

سؤال380. در صورتى که مرد از دادن نفقه به خانواده اش خوددارى کند، شرع مقدس چه راهى را بیان مى فرماید؟

پاسخ: زن حق مطالبه نفقه خود را هر چند با شکایت دارد و حاکم شرع مرد را به دادن نفقه الزام مى کند و هر چه از نفقه ى زوجه را نداده مدیون است.

مطالبه نفقه پرداخت نشده

سؤال381. اگر مردى به دلایلى مانند بیمارى و زندانى بودن و... نتواند براى مدتى نفقه خانواده اش را بدهد، آن ها مى توانند نفقه مدتى که پرداخت نکرده است را از او مطالبه نمایند؟

پاسخ: نفقه زوجه دین بر ذمّه ى زوج است ولى نفقه اقارب دین نیست؛ مگر به نحو مشروع، بر عهده ى او استدانه کرده باشند با اذن از مَن لَهُ الإذن از حاکم یا عدول مؤمنین.

میزان نفقه زن

سؤال382. میزان نفقه زن که بر عهده شوهر مى باشد، بر اساس توانایى مرد است یا بر اساس چیزهایى که زنان هم شأنِ همسر او، نیاز دارند؟

پاسخ: شأنیت بر حسب امثال زوجین حساب مى شود.

قبول کردن نفقه زن

سؤال383. آیا غیر از شوهر، شخص دیگرى مى تواند نفقه ى زن را بدهد؟ اگر فرد دیگر تعهد بدهد در صورتى که بر سر نفقه بین زن و شوهر اختلافى به وجود آمد، نفقه بر عهده او باشد، صحیح است؟

پاسخ: بله، صحیح است و اگر آن تعهّد را ضمن عقد خارج لازمى شرط کند، الزام آور هم مى شود.

لزوم پرداخت نفقه ى واجبه به زن

سؤال384. در صورتى که زن درآمد کافى داشته باشد، آیا شوهر مى تواند از پرداختن نفقه به وى امتناع ورزد؟

پاسخ: از واجبات نمى تواند امتناع کند.

تصرّف فرزند در اموال پدر

سؤال385. فرزند اگر محتاج همسر باشد و پدر به فکر او نباشد، آیا مى تواند بدون اذن او در اموالش تصرّف کند و زن بگیرد؟

پاسخ: نمى تواند.

نفقه فرزندان

سؤال386. نفقه فرزندان تا چه سنى بر عهده پدر مى باشد؟ اگر مردى بخواهد از درآمد غیر حلال، هزینه ى زندگى همسر و فرزندانش را بدهد، آن ها مى توانند از این پول استفاده کنند؟

پاسخ: فرزند در هر سنى که باشد، اگر فقیر باشد و پدر داشته باشد نفقه اش بر پدر واجب است و اگر نفقه را از عین مال حرام بدهد، آن ها نمى توانند از آن پول استفاده کنند و باید از پول حلال مطالبه کنند.

بخشش وسایل غیر ضرورى منزل بدون اذن پدر

سؤال387. بخشیدن وسایل منزل اگر مورد استفاده نباشد، بدون اجازه پدر جایز است؟

پاسخ: اگر از اموال پدر است، جایز نیست.

گرفتن پول از پدر، خرج آن بدون رضایت پدر

سؤال388. اگر کسى پولى را که از پدرش دریافت مى کند در راهى مصرف کند که او راضى نباشد، چه حکمى دارد؟

پاسخ: اگر در راه حلال باشد و سبب ناراحتى پدر هم نشود اشکال ندارد، مگر این که پدر پول را تملیک او نکرده باشد و یا به صورت مشروط بخشیده باشد.

نفقه جنین

سؤال389. آیا جنینى که در رحم غیر مادرش قرار گرفته است، مستحقّ نفقه مى باشد؟

پاسخ: استحقاق نفقه دارد، بنابر احوط.

تصرف برادر در اموال پدر

سؤال390. آیا برادر بزرگ تر مى تواند از اموال پدر ـ که صغیر هم دارد ـ با تعهد پرداخت آن در آینده، براى ازدواج خود چیزى بردارد، طبق چه شرایطى مى تواند تصرف نماید؟

پاسخ: اگر با اذن از قیّم صغیر و سایر ورثه باشد، نسبت به سهم خودش مانعى ندارد و هم چنین تصرف در سهم ورثه با رضایت آن ها اشکالى ندارد، به خلاف سهم صغیر که به هیچ عنوان اجازه تصرف ندارد مگر در موردى فرض شود که مصلحت صغیر هم در آن باشد.

مطالبه نفقه پرداختى از طرف پدر

سؤال391. پدرى که در ایام کودکى نفقه فرزند را پرداخته و حالا در زمان بزرگسالى نفقه را از فرزندش مطالبه مى نماید، نپرداختنش چه حکمى دارد؟

پاسخ: چیزى بر گردن فرزند نیست.

نفقه ى پدر و مادر فقیر

سؤالسؤال392. کسى که درآمد او فقط به اندازه ى زن و بچه ى خود است، آیا نسبت به پدر و مادر فقیر خود مسؤولیت دارد؟

پاسخ: نفقه زوجه بر نفقه اقارب مقدم است؛ اما نفقه اقارب که در فرض سوالمتساوى در درجه هستند، اگر انفاق کننده دیگرى براى آن ها نیست، احوط تراضى همه آن ها به نحو قرعه یا تقسیم به کمتر از کفایت است