شرط پنجم: جایز بودن سفر

مسأله ۴۵۱- یکی دیگر از شرایط قصر نماز آن است که سفر جایز باشد (نه حرام)، بنابراین اگر کسی که به سفر حرام می رود، خواه خود سفر حرام باشد؛ مانند فرار از جنگ و خواه سفر برای انجام کار حرام؛ مانند دزدی باشد، نمازش تمام است.

مسأله ۴۵۲- اگر سفر، موجب ترک کار واجبی شود، چنانچه قصد او از سفر، ترک واجب باشد، مانند ترک ادای دین، در این صورت نماز تمام است. اما اگر قصد او ترک واجب نباشد؛ اگرچه قهراً واجب ترک شود، سفر معصیت محسوب نشده و نماز قصر است.

مسأله ۴۵۳- اگر با وسیلۀ غصبی سفر کند یا از زمین غصبی عبور کند، حکم سفر معصیت را ندارد و نماز قصر است؛ اگر چه احتیاط مستحب آن است که جمع بخواند.

مسأله ۴۵۴- اگر در سفر، ظالمی را همراهی کند، چنانچه این همراهی به اجبار و اکراه، یا به خاطر اهداف مباح و راجحی؛ مانند جلوگیری از ظلم او باشد، نماز قصر است. اما اگر همراهی با اختیار و غرض حرام همراه باشد و یا بدون غرض حرام بوده ولی موجب تقویت شوکتِ ظالم یا کمک به ظلم او باشد، سفر حرام بوده و نماز تمام است.

مسأله ۴۵۵- اگر در حرام بودن یا نبودن سفرش شک کند، باید بنا را بر حرام نبودن آن گذاشته و نماز را قصر بخواند، مگر اینکه قبلاً آن سفر حرام بوده و اکنون شک می کند که هنوز حرام است یا نه؛ در این صورت بنا را بر حرمت سفر گذاشته و نمازش تمام است.

استمرار جایز بودن سفر

مسأله ۴۵۶- شرط جایز بودن سفر برای قصر نماز، فقط در ابتدای سفر نیست، بلکه باید در تمام مدت سفر، وجود داشته باشد. بنابر این اگر در بین راه، قصد فرد به معصیت تغییر کند، سفر حرام می شود و نماز تمام است؛ هر چند به اندازة مسافت شرعی پیموده باشد.

مسأله ۴۵۷- اگر سفرِ مباحی را شروع کند و بین راه (قبل از رسیدن به هشت فرسخ) طبق وظیفه، نماز را قصر بخواند، سپس قصد او به حرام تبدیل شود، باید نماز قصری را که خوانده، به صورت تمام در وقت اعاده و در خارج وقت قضا کند[1].

مسأله ۴۵۸- اگر به سفر مباح برود و پس از رسیدن به مقصد، سفر جدید حرامی را قصد کند (مانند آنکه با قصد فرار از جبهه به خانه خود برگردد) در این صورت، از زمان قصد حرام (قصد فرار از جبهه) نماز تمام است؛ هرچند در فاصلة بین قصد حرام تا شروع در حرکت، احتیاط مستحب جمع بین قصر و تمام میباشد.

مسأله ۴۵۹- اگر سفر را به قصد مباح شروع کند و پس از پیمودن مسافت شرعی در جایی که توقف کرده قصدش به حرام تغییر یابد، چنانچه بخواهد قبل از حرکت نماز بخواند باید آنرا تمام بخواند؛ هر چند احتیاط مستحب آن است که هم تمام و هم قصر بخواند.

مسأله ۴۶۰- اگر سفر را به قصد مباح شروع کند و بعد از پیمودن مقداری از راه قصدِ معصیت کند و مقداری از راه را با این قصد برود، سپس پیشمان شده و به قصد مباح برگردد، چنانچه مجموع مسافت به جز مقداری که با قصد معصیت پیموده، به اندازة هشت فرسخ باشد، اقوا آن است که نماز قصر است.

مسأله ۴۶۱- چنانچه برای کار مباح، مانند تجارت یا سیاحت سفر کند ولی در بین راه مقداری از مسافت را علاوه بر قصد مباح، به قصد حرام هم برود، در مقداری از سفر که تلفیقی از حرام و حلال است، نمازش تمام میباشد؛ هر چند احوط آن است که قصر هم بخواند و در بقیة مسیر که فقط سفر مباح است، چنانچه به مقدار مسافت شرعی باشد (هر چند به ضمیمة بخش اول سفر که حلال بوده)، نماز قصر است.

مسأله ۴۶۲- کسی که در ابتدای سفر، قصد معصیت دارد، چنانچه بین راه پشیمان شود و تصمیم بگیرد سفر را برای هدف مباح، ادامه دهد، چنانچه باقیماندة مسیر، هشت فرسخ (امتدادی یا تلفیقی) باشد، نمازش قصر میشود، در غیر این صورت نماز تمام است؛ مگر آنکه برگشت به تنهایی هشت فرسخ باشد که در این صورت از هنگامی که دوباره قصد مباح کرده، نمازش قصر است.

مسأله ۴۶۳- در فرض مسألة قبل، اگر در جایی که توقف کرده، از قصد معصیت منصرف شود، چنانچه درآنجا (قبل از حرکت) بخواهد نماز بخواند، نمازش تمام است، هرچند در این صورت احتیاط در جمع بین قصر و تمام است.

مسأله ۴۶۴- سفر برای تفریح و تفرّج حرام نیست و نماز در آن قصر است.

مسأله ۴۶۵- در سفر معصیت، نافله های نماز ظهر و عصر و عشاء ساقط نیست و می تواند آنها را بخواند.

مسأله ۴۶۶- در سفر معصیت، حضور در نماز جمعه ساقط نیست.

بازگشت از سفر معصیت

مسأله ۴۶۷- کسیکه ازسفر معصیت برمی گردد اگر مسیر برگشت او، به مقدار مسافت شرعی باشد و بازگشت از سفر معصیت، ادامه همان سفر باشد، در صورت توبه، نمازش قصر است، اما اگر توبه نکرده، بنابر احتیاط واجب باید بین نماز قصر و تمام جمع کند، ولی اگر بازگشت، سفر جدیدی محسوب شود (نه ادامة سفر قبل) مانند اینکه بعد از گذشتن مدت طولانی؛ مانند یک سال، بخواهد به شهرِ اوّل برگردد، در هر صورت (چه توبه کرده باشد یا نه) باید نماز را قصر بخواند و روزه را هم افطار کند.

سفر برای شکار

مسأله ۴۶۸- سفر برای شکار اگر برای تهیة خوراک و سایر نیازهای زندگی فرد و خانودهاش باشد، سفر مباح است و نماز در آن قصر میباشد.

مسأله ۴۶۹ - اگر سفر برای شکاری است که وسیلة تجارت و کاسبی میباشد، مثلاً حیوان را شکار می کند تا با گوشت، پوست، دندان و بقیة اجزای حیوان معامله کند، یعنی به منظور تجارت و کسب ثروت و درآمد هنگفت صید میکند[2] در این صورت بنابر احتیاط واجب باید بین قصر و اتمام جمع کند، ولی روزه را باید افطار کند.

مسأله ۴۷۰- اگر سفر برای شکار، لهوی باشد [3](نه برای خوردن و تهیة مایحتاج زندگی یا تجارت) نماز در آن تمام و روزه واجب است.

مسأله ۴۷۱- سفر تفریحی برای شکاری که گوشت آن را می خورند، حکم سفر لهوی را ندارد.