اعتکاف در احادیث و روایات معصومین (علیهم السلام)-(*) اعتکاف

اعتکاف در احادیث و روایات معصومین (علیهم السلام)

فهرست محتوا:

(1) فضیلت و توصیه به اعتکاف

(2) آثار و برکات اعتکاف

(3) احکام و وظایف معتکف

(4) اعمال معادل یا بالاتر از اعتکاف

(1) فضیلت و توصیه به اعتکاف (19 حدیث)

{1} یک شب اعتکاف معادل یک حجّ و عُمره

قال الرضا (علیه السّلام): اعتکافُ لَیلَه فی شَهر رَمضانَ یَعدلُ حَجَّهً وَ اعتکافُ لیلهٍ فی مَسجِد رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عِندَ قَبرِهِ یَعدلُ حُجَّهً وَ عُمرَهً.

یک شب اعتکاف در ماه رمضان معادل یک حج است و یک شب اعتکاف در مسجد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و در نزد قبر آن حضرت معادل یک حج و عمره است.

بحارالانوار، ج 98، ص 151.

{2} برنامه ریزی خردمند برای مناجات و...

قال الصادق (علیه السّلام): عَلَی العَاقِلِ... أن یکونَ لَهُ ساعاتٌ:

ساعَهٌ یناجِی فیها رَبَّهُ عزّ و جلّ؛

وَ ساعَهٌ یحاسِبُ نَفسَهُ؛

وَ ساعَهٌ یتَفَکَّرُ فیما صَنَعَ الله عَزَّ وجلَّ الیه؛

و ساعَهٌ یخلُو فیها بِحَظِّ نَفسِهِ مِنَ الحَلال.

بر خردمند لازم است (در زندگی) چند برنامه داشته باشد:

1- برنامه ای برای مناجات با خدا؛

2- برنامه ای برای محاسبه نفسِِ؛

3- برنامه ای برای تفکر در آفریده های خدا؛

4- و برنامه ای برای تفریح و بهره مندی از امور حلال.

الخصال/ ج 2/ ص 525.

{3} فضیلت نشستن در مسجد

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): یا اباذَرٍّ: إن الله تعالی یعطیکَ ما دُمتَ جالِساً فی المَسجِدِ بِکُلِّ نَفسٍ تَنَفَّستَ دَرَجَهً فی الجَنَّه وَ تُصَلّی علیک الملائکهُ وَ تُکتَبُ لَکَ بِکُلِّ نَفسٍ تَنَفَّستَ فیه عَشرُ حسَناتٍ وَ تُمحَی عنکَ عَشرُ سَیئاتٍ.

ای اباذر! تا زمانی که در مسجد نشسته ای خدای تعالی به تعداد هر نفسی که می کشی، یک درجه در بهشت به تو می دهد و فرشتگان بر تو درود می فرستند و برای هر نفسی که در مسجد می کشی، ده حسنه برایت نوشته می شود و ده گناه از تو پاک می شود.

بحارالانوار/ ج 74/ ص 86.

{4} منافع ملازم مسجد

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): لا یرجِعُ صاحِبُ المسجِدِ بِأقَلَّ مِن إحدَی ثلاثٍ: إمّا دعاءٌ یدعُو بِهِ یدخِلُهُ الله بِهِ الجَنَّه وَ إمّا دُعاءٌ یدعُو بِهِ لِیصرِفَ اللهُ بِهِ عَنهُ بلاءَ الدُّنیا وَ إما أخٌ یستَفیدُهُ فِی الله عزَّ و جلّ.

ملازم مسجد دست کم با یکی از این سه (منفعت) به خانه اش بر می گردد: یا دعایی می نماید و خداوند او را به بهشت می برد، یا دعایی می نماید و به سبب آن خداوند بلائی دنیایی را از او بر می گرداند و یا برادری سودمند را نصیب او می نماید.

الأمالی للطوسی/ ص 46.

{5} عبادت رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) هر سال مدتی در غار حرا

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السّلام): وَ لَقَد کانَ [رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم] یُجاوِر فِی کُلِّ سَنَه بِحِراءَ فَأراهُ و لا یَراهُ غَیری.

پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در هر سال، مدّتی را (برای عبادت) در غار حراء به سر می برد، پس تنها من او را مشاهده می کردم و کسی جز من وی را نمی دید.

نهج البلاغه/ ص 300.

{6} با فضیلت ترین مردم عاشق عبادت است

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): أفضَلُ النّاس مَن عَشِقَ العِبادَهَ فَعانَقَهَا وَ أحَبَّهَا بِقَلبِهِ وَ بَاشَرَها بِجَسَدِهِ و تَفَرَّغ لها... .

با فضیلت ترین مردم کسی است که عاشق عبادت باشد و عبادت را در آغوش کشد و از جان آن را دوست بدارد و اعضاء و جوارح خود را با عبادت آشنا سازد و زمان فراغتی را برای عبادت قرار دهد.

وسائل الشیعه/ ج 1/ ص 83.

{7} خوشحالی امام کاظم (علیه السّلام) از یافتن جای خلوت برای عبادت

قال الکاظم (علیه السّلام): اللهمَّ إنَّکَ تَعلَمُ إنِّی کُنتُ أسألُکَ أن تُفَرِّ غَنِی لِعِبادَتِکَ اللّهمَّ و قَد فَعَلتَ فَلَکَ الحَمدُ.

خداوندا تو می دانی که من جای خلوتی از تو برای عبادتت خواسته بودم و تو چنین جایی برای من آماده کردی، پس سپاس و ستایش شایسته ی توست.

الارشاد/ ج 2/ ص 240.

{8} جبران اعتکافی که ترک شده است

قال الصادق (علیه السّلام): کانَت بَدرٌ فی شهر رمضانَ فَلَم یعتَکِف رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فَلَمّا أن کانَ مِن قابلٍ اعتَکَفَ عِشرینَ عشراً لِعامِهِ و عَشراً قضاءً لما فَاتَهُ.

جنگ بدر در ماه رمضان واقع شد؛ بنابراین پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در آن سال اعتکاف نکرد و به جای آن در سال بعد دو دهه به اعتکاف نشست؛ یک دهه برای همان سال و دهه ی دیگر به جای سال قبل.

الکافی/ ج 4/ ص 175.

{9} برای عبادت خود را فارغ کن

قال الصادق (علیه السّلام): فی التَّوراه مَکتوبٌ یا ابنَ آدمَ تَفَرَّغ لِعِبادَتِی أملأ قَلبَکَ غِنی و لا أکِلکَ إلی طَلَبِکَ و عَلَی أن اسُدَّ فَاقَتَکَ... .

در کتاب آسمانی تورات نوشته شده است: ای فرزند آدم! برای انجام عبادت من، فراغتی به وجود آورد تا قلبت را سرشار از بی نیازی سازم بدون آن که تقاضا نمایی، و بر خود لازم می دانم که حاجتت را برآورم.

الکافی/ ج 2/ ص 83.

{10} کناره گیری از مردم فاسد موجب آرامش قلب

سفیان ثوری می گوید: محضر امام صادق (علیه السّلام) شرفیاب شدم،

سؤال کردم: ای پسر رسول خدا! چرا از مردم کناره گرفتید؟ حضرت در جواب فرمودند:

یا سفیان! فَسَدَ الزَّمان و تَغَیَّرَالإخوان، فرأیتُ الإنفِراد أسکَنَ لِلفُؤادِ.

ای سفیان! زمان (مردم زمانه) فاسد شده و برادران تغییر کرده اند، پس من تنهایی و خلوت را برای قلبم آرام بخش تر یافتم.

بحارالانوار/ ج 47/ ص 60.

{11} اهل هوس محروم از لذّت عبادت

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السّلام): كیفَ یجِدُ لذّه العبادَه مَن لا یصُومُ عن الهَوی.

كسی كه از دنباله روی هوی و هوس اباء ندارد، چگونه می تواند لذّت عبادت را درك كند.

غرر الحكم، ص 199، ح 3938.

{12} بندگی در پنج چیز

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السّلام): العُبودیهُ خَمسَهُ أشیاءَ:

خَلاءُ البَطنِ،

وَقِراءه القرآنِ،

وقِیامُ اللَّیلِ،

والتَّضَرُّعُ عِندَ الصُّبحِ،

والبُكاءُ مِن خَشیه اللّه.

بندگى در پنج چیز اســت:

اندرون از طعام تهى داشتن،

قرآن خواندن،

شب را به عبادت گذراندن،

هنگام صبح زارى كردن (به درگاه خداوند)،

و گریستن از ترس خدا .

مستدرك الوسائل : 11 / 244 / 12875 منتخب میزان الحكمه : 354.

{13} اهل مسجد باشید

قال الصادق (علیه السّلام): علیکم بإتیان المساجد؛ فإنها بیوت الله فی الأرض و من أتاها متطهرا طهره الله من ذنوبه و کتب من زواره فأکثروا فیها من الصلاه و الدعاء.

بر شما باد به رفتن به مساجد، زیرا مساجد خانه های خدا بر روی زمینند. هر که پاک و پاکیزه وارد آنها شود، خداوند او را از گناهان پاک گرداند و در زمره ی زائران خود قلمداد کند. پس در مساجد نماز و دعا بسیار بگزارید.

امالی الصدوق/ ص293.

{14} خلوت گزینی شیوه صالحان

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السّلام): مُلازَمَهُ الخَلوَهِ دَأبُ الصُّلَحاءِ.

خلوت گزینی، شیوه ی صالحان است.

غرر الحکم/ ص 318.

{15} مصلحت در کناره گیری از اهل دنیا هست

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السّلام): فی اعتِزال أبناءِ الدُّنیا جِماعُ الصَّلاحِ.

به دست آوردن صلاح و شایستگی در پرتو کناره گیری از اهل دنیاست.

مستدرک الوسائل/ ج 11/ ص 393.

{16} خلوت گزینی دژ تقوی

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السّلام): العُزلَهُ حِصنُ التَّقوی.

خلوت گزینی، دژ مستحکم تقوی است.

مستدرک الوسائل/ ج 11/ ص 393.

{17} سلامت در خلوت گزینی

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السّلام): السَّلامَهُ فی التَّفَرُّد.

سلامت (فکری انسان) در خلوت گزینی است.

مستدرک الوسائل/ ج 11/ ص 393.

{18} همّت به اعتکاف دهه سوم ماه مبارک رمضان

قال الصادق (علیه السّلام): کانَ رسول الله (صلی الله علیه و آله) إذا کان العَشرُ الأواخِرُ إعتَکَفَ فِی المَسجد و ضُرِبَت لَهُ قُبّهٌ مِن شَعرٍ وَ شَمَّرَ المِئزَرَ وَ طَوی فِراشَهُ... .

هر گاه دهه ی آخر ماه رمضان فرا می رسید، پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) در مسجد معتکف می شد و خیمه ای برایش برپا می کردند و دامن همّت به کمر می زد و بسترش را بر می چید.

الکافی/ ج 4/ ص 175.

{19} درخواست از خدا برای توفیق مناجات

قال السجاد (علیه السّلام): وَ زَین لِی التَّفَرُّدَ بمناجاتِکَ بِاللَّیل وَ النَّهار.

خدایا تنهایی برای مناجات با خودت را در شبانه روز در نظرم زینت ده.

صحیفه سجادیه/ ص 224.

(2) آثار و برکات اعتکاف (6 حدیث)

{1} اعتکاف موجب پاکی از گناه

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): المُعتَکِفُ یعکِفُ الذُّنوبَ و یجری لَهُ مِنَ الأجرِ عامِلِ الحَسناتِ کلِّها.

معتکف از انجام گناهان باز می ایستد و بدین وسیله اجری مانند کسی که همه نیکی ها را انجام می دهد، خواهد داشت.

کنز العمال/ ج 8/ ص 531.

{2} اعتکاف موجب فاصله با جهنم

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): مَن اعتَکَفَ یوماً ابتغاءَ وَجهِ اللهِ عزَّوجلَّ جَعَلَ اللهُ بَینَهُ و بَینَ النّار ثَلاثَه خَنادِقَ.

کسی که روزی را برای جلب رضایت خداوند متعال معتکف شود، ذات حق بین او و آتش جهنم سه خندق ایجاد می کند.

کنزالعمال/ ج 8/ ص 532.

{3} نشستن در مسجد به انتظار نماز، خودش نیز عبادت است

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): الجُلوسُ فی المسجدِ لإنتظارِ الصَّلاه عِبادهٌ ما لَم یحدِث، قیل: یا رسولَ اللهِ وَ مَا الحَدَثَ؟ قال: الإغتیابُ.

نشستن در مسجد به انتظار نماز، عبادت است؛ مادام که حدثی (عامل باطل کننده ای) از شخص سر نزند. عرض شد: ای رسول خدا! حدث چیست؟ فرمود: غیبت کردن.

بحارالانوار/ ج 80/ ص 384.

{4} اعتکاف از روی ایمان موجب آمرزش

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): مَنِ اعتَكَفَ إیمانا وَ احتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ.

همه گناهان گذشته كسى كه از روى ایمان و براى رسیدن به ثواب الهى معتكف شود ، آمرزیده مى شود .

كنزالعمّال ، ح 24007.

{5} خدا شناسی در عبادت سودمند است

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السّلام): سَکِّنُوا فی أنفُسِکُم مَعرِفهَ ما تَعبُدُونَ حَتّی ینفَعَکُم مَا تُحَرِّکُونَ مِنَ الجَوارحِ بِعبادَهِ مَن تَعرِفُونَ.

شناخت خدایی که می پرستید را در جانهای خود جای دهید تا خم و راست شدنهایتان برای عبادت کسی که می شناسیدش، شما را سود دهد.

بحارالانوار/ ج 75/ ص 63.

{6} معتکف همدم خدا شده

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السّلام): مَن إنفَرَدَ عَنِ النّاس أنِسَ بِالله سُبحانَهُ.

کسی که از مردم کناره گیرد، همدم خداوند سبحان شود.

مستدرک الوسائل/ ج 11/ ص 393.

(3) احکام و وظایف معتکف (9 حدیث)

{1} معتکف مشغول ذکر خدا و تلاوت قرآن و نماز باشد

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السّلام): یلزَمُ المُعتَکِفُ المَسجِدَ وَ یلزَمُ ذِکرَ اللهِ وَ التِلاوَهَ وَ الصَّلاهَ.

واجب است معتکف در مسجد بماند و شایسته است که به ذکر خدا و تلاوت قرآن و نماز مشغول گردد.

مستدرک الوسائل/ ج 7/ ص 564.

{2} معتکف همتش یا ذکر یا قرائت یا تحصیل دانش باشد

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): كُلُّ جُلوسٍ فِی المَسجِدِ لَغوٌ إلاّ ثَلاثَه: قِراءَه مُصَلٍّ أو ذِكرُ اللّه ِ أوسائلٌ عَن عِلمٍ.

هر نشستنى در مسجد بیهوده است مگر نشستن سه كس: نمازگزارى كه [قرآن ]قرائت كند كسى كه ذكر خدا بگوید و كسى كه به جست وجوى دانش باشد .

بحار الأنوار ، ج 77 ، ص 88میزان الحكمه ، ح 8304.

{3} شرط قبل از اعتکاف

قال الصادق (علیه السّلام): ینبَغی لِلمُعتَکِف إذا اعتکفَ أن یشتَرِط کَما یشتَرِطُ الَّذی یحرِمُ.

سزاوار است معتکف پیش از اعتکاف، شرط کند که اگر مشکلی برایش پیش آمد، از اعتکاف خارج شود؛ همان گونه که سزاوار است، حاجی قبل از احرام بستن چنین شرطی نماید.

الکافی/ ج 4/ ص 177.

{4} معتکف بحث و جدل و خرید و فروش نکند

قال الباقر (علیه السّلام): المُعتَکِف ... لا یماری و لا یشتَری و لا یبیعُ.

معتکف حق ندارد بحث و جدال و مراء کند و نیز وارد معامله شود و بخرد و بفروشد.

من لا یحضره الفقیه/ ج 2/ ص 186.

{5} معتکف بوی خوش نزند

قال الباقر (علیه السّلام): المُعتَکِفُ لا یشَمُّ الطِّیبَ و لا یتَلذَّذُ بِالرَّیحان.

معتکف نباید بوی خوش ببوید و از گل و ریحان لذت برد.

من لا یحضره الفقیه/ ج 2/ ص 186.

{6} اعتکاف در مسجد جامع

قال الصادق (علیه السّلام): لا یکون اعتکاف إلاّ فی مسجد جماعه.

اعتکاف محقق نمی شود مگر در مسجد جامع.

التهذیب/ ج 4/ ص 290.

{7} معتکف از مسجد خارج نشود

قال الصادق (علیه السّلام): لا ینبَغی لِلمُعتَکِف أن یخرُجَ مِنَ المَسجِد إلاّ لِحاجَه لا بُدَّ مِنها.

کسی که معتکف می شود، سزاوار نیست از مسجد خارج شود مگر برای نیازهای ضروری.

من لا یحضره الفقیه/ ج 2/ ص 187.

{8} حداقل اعتکاف سه روز

قال الصادق (علیه السّلام): لا یکُونُ الإعتِکافُ اَقلَّ مَن ثَلاثَهِ ایامٍ.

اعتکاف کمتر از سه روز نخواهد بود.

الکافی/ ج 4/ ص 177.

{9} وجوب روزه در اعتکاف

قال السجاد (علیه السّلام): صَومُ الإعتکاف واجبٌ.

روزه گرفتن (در) اعتکاف واجب است.

الکافی/ ج4/ ص 83.

(4) اعمال معادل یا بالاتر از اعتکاف (6 حدیث)

{1} برآوردن حاجت برادر مسلمان معادل نُه هزار سال عبادت

... ابن مهران قال: کنت جالساً عندالحسن بن علی فأتاه رجل فقال له: یابن رسول الله إنّ فلاناً له علیّ مال و یرید أن یحبسنی، فقال: والله ماعندی مال فأقضی عنک. قال: فکلّمه. قال: فلبس (علیه السلام) نعله فقلت له یابن رسول الله أنسیتَ إعتکافکَ؟ فقال له: لم أنس و لکنّی سمعت أبی (علیه السلام) یحدّث عن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم) أنّه قال: من سعی فی حاجة أخیه المسلم فکأنّما عبدالله عزّ و جلّ تسعة آلاف سنة صائماً نهاره قائماً لیله.

ابن مهران گوید: با امام حسن علیه السّلام در مسجد و در حال اعتکاف نشسته بودیم. مردی خدمت آن حضرت آمد و گفت: ای فرزند پیامبر خدا! فلان شخص مالی از من طلب دارد و می خواهد مرا به سبب عدم پرداخت آن زندانی کند. امام حسن علیه السّلام فرمودند:

سوگند به خدا! مالی ندارم تا بدهی تو را بپردازم. آن شخص گفت: پس با طلبکارم صحبت کنید (تا مهلت دهد). امام آماده ی حرکت شدند. عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! آیا فراموش کرده اید که در حال اعتکاف به سر می برید؟ (و نباید از مسجد خارج شوید؟) حضرت فرمودند: فراموش نکرده ام بلکه شنیده ام از پدرم که از جدّم رسول الله (صلی الله علیه و آله) روایت می کرد: هر کس برای برآورده شدن حاجت برادر مسلمانش تلاش کند، گویا نه هزار سال روزها را روزه گرفته و شب ها را به عبادت سپری کرده است.

من لا یحضره الفقیه، فی الإعتکاف، چاپ بیروت؛ ج2، ص124، ح23.

{2} بر آوردن حاجت برادر مسلمان محبوبتر از اعتکاف دو ماه در مسجدالحرام

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): الخَلقُ عِیالُ الله تعالی - فَأحَبُّ الخَلقِ إلَی الله مَن نَفَعَ عِیالَ الله- أو أدخَلَ عَلی أهلِ بیتٍ سروراً وَ مَشی مَعَ أخٍ مُسلِمٍ فی حاجَتَهِ أحَبُّ إلَی اللهِ تعالی مِنِ اعتِکافِ شَهرَینِ فِی المَسجِد الحَرام.

همه ی خلق عیال (خانواده و نیازمند) خدا هستند، پس محبوب ترین خلق به درگاه خدا کسی است که به عیال خدا سودی رساند یا خانواده ای را خوشحال کند یا در پی برآوردن حاجت برادر مسلمانش باشد که این نزد خدا از اعتکاف دو ماه در مسجدالحرام محبوب تر است.

بحارالانوار/ ج 71/ ص 316.

{3} نشستن در کنار خانواده محبوبتر از اعتکاف

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): جُلُوسُ المَرءِ عِندَ عَیاله أحَبُّ إلی الله تَعالی مِن اعتکافٍ فِی مَسجِدی هذا.

نشستن مرد نزد زن و فرزندش، نزد خدای متعال محبوبتر است از اعتکاف او در این مسجد من (مسجد النبی).

مجموعه ورام/ ج 2/ ص 121.

{4} نگاه به عالم معادل یک سال اعتکاف

قال أمیرالمؤمنین علی (علیه السّلام): النَّظرُ إلی العَالِم أحبُّ إلَی الله مِن اعتکافِ سَنَهٍ فِی البَیت الحَرام.

نگاه کردن به عالم و دانشمند نزد خداوند، از یک سال اعتکاف در کعبه برتر است.

مستدرک الوسائل/ ج 9/ ص 153.

{5} اعتکاف دهه سوم ماه مبارک رمضان معادل دو حجّ و دو عمره

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم): اعتکافُ عَشرٍ فی شَهرِ رَمضانَ یعدِلُ حَجَّتَینِ و عُمرَتَینِ.

(پاداش) اعتکاف ده روز (آخر) در ماه رمضان، معادل دو حج و دو عمره می باشد.

الفقیه/ ج 2/ ص 188.

{6} ثواب زیارت امام حسین (علیه السلام) برتر از اعتکاف دو ماهه در مسجدالحرام و حجّ و عمره

امّ سعید می گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: ثواب زیارت امام حسین علیه السّلام چه اندازه است؟ حضرت فرمودند:

تَعدِلُ حَجَّهً وَ عُمرَهً و اعتکاف شَهرَینِ فی المسجد الحرام وَ صِیامَها وَ خَیرٌ مِنها کَذا... .

ثواب زیارت امام حسین (علیه السّلام) برابر یک حج و یک عمره و دو ماه اعتکاف همراه با روزه در مسجد الحرام و [بلکه] بهتر از آنهاست.

وسائل الشیعه/ ج 14/ ص 436.

سایت انهار: anhar.ir