نحوه پرداخت دیه

1- نحوه پرداخت دیه جنین

 سؤال:دیه جنین باید به چه کسی پرداخت شودو یا اینکه در چه راهی می توان خرج کرد؟

 پاسخ:باید به ورثه آن بچه داده شود و سقط کننده اگر از ورثه باشد سهمی از آن نمی برد.

2- دیه ضربه هایی که شوهر به همسر بزند

سؤال: اگر بر سر موضوعی خانمی از شوهرش اطاعت نکند و سپس مشاجره ای بین آنها صورت گیرد و بر اثر ضربه هایی که آقا به خانم وارد می آورد بدن خانم کبود شود آیا دیه واجب می شود ؟ اگر بله به چه مقدار؟ و آیا خانم می تواند حلال کند و این امر سبب می شود که حکم دیه از آقا ساقط شود؟ با تشکر

پاسخ: آری، دیه دارد. و مقدار آن در مورد سرخ شدن اگر در سر و صورت باشد یک مثقال و نیم طلا (مثقال شرعی) و اگر کبود شود 3 مثقال و اگر سیاه شود 6 مثقال. و در غیر سر و صورت نصف آن است. و ماههای حرام در آن تأثیری ندارد.

3- دیه و قصاص قطع نخاع منجر به فوت

سؤال: تیرى به بدن کسى اصابت کرده و از طرف دیگر خارج شده و منجر به قطع کامل نخاع هم شده، مصدوم پس از مدّتى فوت نموده، پزشکى قانونى اعلام نموده علّت مرگ عوارض ناشى از جراحات اوّلیّه است. حال با توجّه به این که ضارب در مرحله اوّل یک دیه کامل براى قطع نخاع و دو ثلث یک دیه کامل هم براى جائفه مدیون شده، خواهشمند است نظر مبارک را در مورد فوق و این که ضارب چه مقدار دیه بدهکار است، بیان فرمایید؟

پاسخ: هرگاه تیراندازى عمدى بوده، ضارب دیه داده شده را پس مى گیرد و آماده قصاص مى شود و اگر خطا یا شبه عمد است دیه جدیدى تعلّق نمى گیرد و یک دیه کافى است و اگر ضربه واحده سبب مرگ شده، دیه جائفه نیز ندارد.

4- تقسیم دیه در صورت مقصر بودن طرفین تصادق

سؤال: در حادثه تصادفى در یک شب بین پیکان سوارى و موتور سیکلت، راکب موتور سیکلت فوت مى نماید. کارشناس هر دو را به میزان پنجاه در صد مقصّر مى داند، زیرا راننده موتور، چراغ نداشته و با بى احتیاطى و عدم رعایت قوانین، رانندگى مى کرده و راننده پیکان نیز به علّت عدم توجّه به جلو و سرعت زیاد مقصّر بوده است، در فرض مسأله حکم آن چگونه است؟ در همین فرض اگر تقصیر یکى از دو نفر بیشتر باشد ولى نتوان علّت و سبب اصلى تصادف را بطور تمام و کامل به یکى از آنها منتسب دانست، زیرا قسمتى از علّت تصادف به طرف مقابل منتسب است حکم مسأله چگونه است؟

پاسخ: اگر هر دو مشترکاً سبب وقوع قتل شده اند، دیه تقسیم مى شود. درفرض دوّم احتیاط این است که به نسبت حساب کنند.

5- تقسیم دیه در بین مقصرین تصادق

سؤال: در یک حادثه رانندگى، پیکان سوارى با یک کامیون تصادف کرده و در وسط جاده متوقّف شده است، بلافاصله یک اتوبوس از پشت سر با پیکان تصادف مى کند. در حادثه اوّل، راننده پیکان و در حادثه دوّم، راننده اتوبوس مقصّر شناخته شده اند، در هرحال تمام سرنشینان پیکان فوت مى نمایند و به درستى معلوم نیست علّت فوت، تصادف اوّل بوده است یا دوّم، حکم قضیه چگونه است؟

پاسخ: دیه سرنشینان پیکان باید در میان راننده اتوبوس و راننده پیکان تقسیم شود یعنى پنجاه درصد آن از اموال باقیمانده از راننده پیکان برداشته شود و پنجاه درصد آن را راننده اتوبوس مى پردازد.

6- شبهه قتل بین دو نفر

سؤال: دو نفر متعمّداً به قصد قتل به سوى شخص ثالثى تیراندازى مى کنند و یکى از تیرها اصابت مى کند و آن شخص به قتل مى رسد ولى معلوم نیست گلوله از تفنگ کدام یک شلیک شده، بنابراین علم اجمالى است بر این که یکى از این دو نفر قاتل است. از هر دو که نمى شود قصاص کرد و قرعه هم جارى نیست، زیرا این جا جاى قاعده درء است و موضوع قرعه امر مشکل است (همان طورى که در امور مالى هم جارى نیست) زیرا این جا قاعده عدل و انصاف حاکم است. حکم شرعى را بیان فرمایید؟

 در این جا دیه باید بالمناصفه تقسیم شود.

7- دیه راننده مقصر و سرنشین آن

سؤال: هرگاه اتوبوسى با یک پیکان بار تصادف کند و راننده پیکان بار و شخص کنار دست او کشته شوند و پلیس راننده پیکان بار را مقصّر بداند، تکلیف چیست؟

پاسخ: اگر راننده پیکان بار بطورى مقصّر بوده که تلف شدنش مستند به خود او باشد، خون او هدر است و باید دیه شخص دیگرى را که با او کشته شده از مال او بدهند و اگر تخلّف از امور رانندگى تا آن حد نبوده که قتل مستند به خودش باشد بلکه مستند به هر دو بوده، نصف دیه هر دو بر عهده راننده اتوبوس و نصف دیه مقتول دوّم بر مال راننده پیکان بار است. در این گونه موارد قول اهل اطّلاع در صورتى که موثّق باشند حجّت است.

8- انتخاب نوع دیه در تفاضل دیه

سؤال: شخصى که محکوم به قصاص نفس گردیده ولى باید تفاضل دیه را اخذ نموده و سپس قصاص شود، آیا انتخاب نوع دیه در اختیار اوست یا کسى که موظّف به پرداخت دیه است؟

 پاسخ:در اختیار دهنده است.

9- مشخص نبودن جانی بین چند نفر معین

سؤال: دو یا چند نفر، شخصى را مورد ضرب و جرح قرار داده، و صدمات و جراحات متعدّدى، که موجب دیه است بر او وارد کرده اند، براى قاضى به علم اجمالى محرز است که صدمات و جراحات مذکور، توسّط دو یا چند نفر مشخّص ایجاد شده، ولى مصدوم نمى تواند معیّن کند که هر یک از صدمات و جراحات را کدام یک از ضاربین وارد کرده است. ضاربین نیز منکر هر گونه ایراد صدمه و جراحت بر مصدوم هستند، تکلیف پرداخت دیه چیست؟

 پاسخ:هرگاه مسلّم باشد که جانیان یکى از چند نفر معلوم و مشخّص هستند، و هیچ یک از آنها اقرار نکند، دیه بالسویّه بین آنها تقسیم مى شود.

10- ملاک قیمت پرداخت دیه در قتل خطا

 سؤال:با توجّه به این که در قتل خطا، در پایان سال اوّل، باید یک سوم دیه مقرّر شرعى پرداخت شود، هرگاه نصف از یک سوم در موعد مقرّر پرداخت، و باقى مانده آن در سال بعد پرداخت گردد، لطفاً بفرمایید:

آیا نصف باقى مانده باید به قیمت سال جارى پرداخت گردد، یا به قیمت سال گذشته؟

پاسخ: باید به قیمت سال جارى پرداخت شود.

11- نحوه پرداخت دیه قتل خطای محض

سؤال: در مواردى نظیر قتل خطاى محض، که بنا بر قول مشهور دیه ظرف سه سال و هر سال ثلث آن باید پرداخت شود، با عنایت به این که بر اساس فتواى برخى از فقها ملاک قیمت یوم الأدا مى باشد، بفرمایید در محاسبه ثلث در صورت تعذّر اعیان شش گانه، چگونه باید عمل کرد؟ آیا از ابتدا قیمت کلّ دیه بر اساس نرخ روز محاسبه مى شود، و جانى در هر سال ملزم به پرداخت ثلث همان قیمت است، یا این که در پرداخت هر ثلث، قیمت یوم الأداى همان ثلث ملاک است، یعنى در هر سال باید با توجّه به قیمت سوقیّه همان سال، ثلث دیه را محاسبه و پرداخت نماید؟

پاسخ: در هر سال باید ثلث دیه را به قیمت روز محاسبه و ادا کند، مگر این که در ابتدا مصالحه اى روى قیمت صورت گرفته باشد.

12- ضمان افزایش قیمت دیه در صورت تاخیر در ابلاغ حکم

 سؤال:شخصى در حادثه تصادف رانندگى مرتکب قتل غیر عمد شده، و فوراً خود را به نیروى انتظامى معرّفى نموده است. قاضى مربوطه، بعد از طىّ مراحل قانونى و با تعیین مقدار دیه، حکم آن را صادر کرده، ولى مسؤولین اجراى احکام ابلاغ پرداخت آن را به مسؤولین بیمه تأخیر انداخته اند; بدین علّت سال بعد مقدار دیه افزایش یافته است. آیا متّهم مدیون همان مقدار دیه اى است که قاضى آن را معیّن نموده، و حکمش را صادر کرده، یا اضافه سال بعد را هم باید بپردازد؟

 پاسخ:هرگاه مسؤول اجراى احکام در ابلاغ حکم کوتاهى کرده، ضامن مبلغ مازاد دیه مى باشد.

13- عدم دسترسی به اولیاء دم مقتول

 سؤال:اگر در قتل شبه عمد یا خطاى محض هویّت اولیاى دم مشخّص نباشد، یا دسترسى به آنان میسّر نگردد، آیا مى توان قاتل را ملزم به پرداخت دیه کرد و در صورت عدم پرداخت دیه، وى را حبس نمود؟

پاسخ: آرى او ملزم به پرداخت دیه است. و چنانچه ولىّ دم نداشته باشد، دیه او به امام مى رسد، و اگر دارد و دسترسى به او نیست، براى او نگه مى دارند، و در صورت یأس، از طرف او به فقرا مى دهند.

14- اختیار تعیین نوع دیه

سؤال: برخى از اولیاى میّت صغیر و برخى کبیرند. ورثه کبیر خواهان قصاص قاتل هستند، که در این صورت باید سهم صغار را از دیه بپردازند. آیا ورثه کبیر مى توانند نوع دیه را از نظر جنس و قیمت تعیین نمایند؟ یا براى رعایت غبطه صغار، قیّم آنها، یا دادگاه، باید سهم الدیّه صغار را از جنس گرانتر (مانند گاو و گوسفند) تعیین کند؟

پاسخ: تعیین نوع دیه به اختیار کسانى است که مى خواهند دیه را به صغیر بپردازند.

15- دیه شکستن استخوان معیوب

 سؤال:دیه شکستگى استخوان در صورت معیوب بودن یک پنجم دیه همین عضو مى باشد و از طرفى دیه شکستگى بعضى از اعضا مانند دیه شکستگى بینى را بالخصوص قید نموده اند، آیا در این مورد، دیه مذکور با قاعده کلیه تطبیق و محسوب مى شود و یا دیه قید شده در مورد همین عضو ملاک عمل مى باشد؟

پاسخ: قاعده مزبور همه جا را شامل نمى شود، زیرا در بعضى از موارد خلاف آن منصوص یا اجماعى است، بنابراین در موارد نص و اجماع باید به همان حکم مورد خاص عمل کرد.

16- دیه سقط جنین نامشروع

 سؤال:زنى از راه نامشروع حامله شده است، سپس آن بچّه را کشته است:

الف) آیا بچّه دیه دارد؟

ب) اگر دارد به چه کسى مى رسد؟

 پاسخ:احتیاط واجب پرداختن دیه به مقدار هشت صد درهم است اگر جنین کامل باشد (البتّه اگر این بچّه بزرگ و بالغ مى شد و اسلام را مى پذیرفت دیه کامل داشت) و دیه او فقط به امام مى رسد، یا مجتهد جامع الشرایط که نایب الامام است و در مصالح مسلمین مصرف مى کند و اگر این بچّه مى ماند و زن و فرزندانى پیدا مى کرد دیه او به همسر و فرزندانش مى رسید.

17- انتخاب یکی از اعیان دیه با فرض نزول قیمت آن

 سؤال:نظر حضرت عالى را در باب اعیان ششگانه دیات اوّل این که از جهت رعایت تعادل ارزشى آنها و دوّم این که انتخاب احد اعیان با فرض نزول بهاى آن به حدّ ادنى بیان فرمایید، در حال حاضر در دادگاهها معمولا نقره انتخاب مى شود و بهاى یوم الادا به نرخ بازار تعیین و پرداخت مى گردد که تناسبى با ارزش اعیان دیگر دیه نداشته و سقوط ارزشى آن در آینده نیز محتمّل است. آیا به فرض سقوط کامل ارزش هم، انتخاب عین نقره و پرداخت ده هزار درهم نقره صحیح است؟ و سقوط قیمت تا چه پایه اى قابل قبول است.

پاسخ: الف) احتیاط واجب این است که در حال حاضر که قیمت نقره بسیار سقوط کرده است، نقره را انتخاب نکنند و اگر طلا را انتخاب کنند یک هزار مثقال شرعى، مساوى هفتصد و پنجاه مثقال معمولى کافى است و لزومى ندارد طلاى عیار 18 حساب کنند بلکه مى توانند عیارهاى پایین تر که در عرف بازار وجود دارد حساب نمایند.

پاسخ:ب) اگر ارزش نقره کاملا سقوط کند بدون شک در دیه کافى نیست.

18- استفاده از گاو و گوسفند به جای درهم و دینار

 سؤال:با مراجعه به خبرگان، حتّى عتیقه فروشان در خصوص درهم و دینار شرعى و قمیت و ارزش آن نتیجه اى حاصل نگردید آیا جایز است هزار دینار و ده هزار درهم را با هزار گوسفند یا دویست گاو و یک صد شتر سنجید و به واحد موجود مثلا گوسفند یا شتر تقویم گردد؟

پاسخ: مى توان قیمت دویست دست لباس متوسط معمولى را حساب کرد زیرا حلّه به معناى لباس است و یمنى بودن در آن شرط نیست و نیز مى توان به جاى درهم و دینار از گوسفند و گاو و شتر استفاده کرد.

19- انتخاب نوع دیه

سؤال: در صورت پرداخت دیه از ناحیّه جانى، انتخاب نوع دیه به عهده پرداخت کننده است یا گیرنده؟

 پاسخ:در مواردى که حکم مبنى بر قصاص است انتخاب نوع دیه مشروط به توافق طرفین است.

20- پرداخت دیه توسط کارفرما

سؤال: در کشورهاى حوزه خلیج فارس، شرکتهایى است که اگر کارگر شاغل در آن شرکتها در هنگام کار در اثر سانحه اى مانند سقوط از ساختمان فوت نماید مبلغ سى میلیون تومان به عنوان دیه به ورثه متوفّى پرداخت مى نماید، این مبلغ چه حکمى دارد؟

 پاسخ:هرگاه پرداختن دیه مزبور به صورت شرط استخدام کارگر در آمده باشد، اشکال ندارد، این شرط ممکن است به هنگام قرارداد با کارگر ذکر شده باشد و یا این که به صورت قانون کلّى در عرف کارگرى آن جا باشد که جزء شرایط عامّه استخدام محسوب گردد.

21- پرداخت اقساطی دیه

سؤال: نظر به این که در سال گذشته در حادثه رانندگى که منجر به فوت شخص مصدوم شد ملزم به پرداخت دیه بر اساس شرایط شرع مقدّس شدم و در حال حاضر پس از گذشت بیش از یکسال با گرفتن وام و استفاده از بیمه وسیله نقلیّه، تنها حدود نصف دیه را مى توانم نقداً پرداخت نمایم، آیا مى توانم مابقى را به صورت اقساط بپردازم؟

 پاسخ:شما مى توانید دیه مزبور را ضمن دو سال پرداخت نمایید هر سال نصف آن را، مگر این که با وارثان آن شخص توافق بر مدّت بیشترى نمایید.

22- اختیار تعیین نوع تفاضل دیه

سؤال: اگر سه نفر شخص واحدى را به قتل برسانند و ولىّ دم خواهان قصاص هر سه نفر باشد نوع فاضل دیه که باید توسط ولى پرداخت شود را چه کسى تعیین مى کند؟ آیا تعیین در اختیار ولىّ دم است یا اولیاى قاتلانى که قصاص خواهند شد؟

پاسخ: انتخاب با ولىّ دم است.

23- تغییر نوع دیه توسط جانی

سؤال: با توجّه به این که در شرع و قانون مسؤول پرداخت دیه، جانى مى باشد و انتخاب نوع آن هم در اختیار اوست، چنانچه در موقع انتخاب نوع دیه، جانى اطّلاع کافى در مورد قیمت انواع دیه نداشته باشد یا بطور صحیح به وى تفهیم نگردیده باشد و به خاطر عدم اطّلاع گاو یا گوسفند را انتخاب کند و بعد از انتخاب و صدور حکم و قبل از اتمام مهلت پرداخت و قبل از شروع به اجراى آن، اظهار نماید من قدرت پرداخت دیه از نوع گوسفند را ندارم ولى از نوع شتر را دارم در فرض مسأله آیا حقّ تغییر را دارد؟ تغییر نوع دیه با علم و اطّلاع چه صورت دارد؟

پاسخ: مانعى ندارد، در هر دو صورت مى تواند تغییر دهد.