احكام نماز جمعه-مطابق با فتاواي امام و حضرات آيات:اراكي، فاضل، تبريزي، نوري و مكارم:

مسأله 41- كسي كه نماز جمعه را به امامي اقتدا كرده مي تواند نماز عصر را نيز به همان امام اقتدا كند و اگر بخواهد بعد از اقتدا به امام جمعه در نماز عصر احتياطاً نماز ظهر را هم بخواند1 بايد بعد از پايان نماز جماعت عصر، نماز ظهر و عصر را مجدداً بجا آورد2 مگر اين كه امام هم بعد از خواندن نماز جمعه احتياطاً نماز ظهر را بجا آورده باشد که در اين صورت اگر مأموم نيز همين طور عمل كرده لازم نيست نماز عصر را دوباره تكرار كند.

اين مسأله در رساله آيت الله اراكي نيست

1- مكارم: رعايت اينگونه احتياطات [در اين مسأله] لزومي ندارد.

2- فاضل، نوري: كسي كه نماز جمعه را به امامي اقتدا كرده مي تواند نماز عصر را نيز به همان امام اقتدا كند، ولي اگر بخواهد احتياطاً نماز ظهر را هم بخواند راه آن اين است كه پس از پايان نماز جماعت مجدداً نماز ظهر و عصر را (نوري: بطور فرادي) بجا آورد...

مسأله 42- اگر امام و مأموم بخواهند پس از نماز جمعه نماز ظهر را احتياطاً 1 بجا آورند مي توانند آن را به جماعت برگزار كنند ولي مأمومي كه در نماز جمعه شركت نكرده اگر به اين نماز احتياطي اقتدا كند از نماز ظهر او مجزي نيست و بايد آن را اعاده نمايد2.

اين مسأله در رساله آيت الله اراكي نيست

1- مكارم: رعايت اينگونه احتياطات [در اين مسأله] لزومي ندارد.

2- فاضل: مأمومي كه درنماز جمعه شركت نكرده ، نمي تواند به اين نماز اقتدا كند و اگر به اين نماز اقتدا كند از نماز ظهر او مجزي نيست و بايد آن را اعاده نمايد.

مسأله 43- اگر مأمومي كه ركوع ركعت اول امام جمعه را درك كرده به علت كثرت جمعيت يا غير آن نتواند در سجده ها با امام همراهي كند در اين صورت اگر بتواند پس از قيام امام براي ركعت دوم، سجده ها را خود بجا آورد و قبل از ركوع يا در حين آن به امام ملحق شود، نمازش صحيح است1، و الا بايد به حال خود باقي بماند تا امام به سجده هاي ركعت دوم برسد آنگاه دو سجده را به نيت سجده هاي ركعت اول نماز خود همراه امام بجا آورد و سپس ركعت دوم را فرادي بخواند و نمازش صحيح است ولي اگر آنها را به نيت سجده هاي ركعت دوم و يا به نيت متابعت امام انجام دهد2 احتياط واجب آن است كه از آن دو سجده صرفنظر كرده و دو سجده ديگر به نيت سجده هاي ركعت اول بجا آورد و سپس به ركعت دوم بپردازد و پس از اتمام نماز، نماز ظهر را هم بجا آورد.

1- مکارم: احتیاط واجب در این صورت اعاده نماز به صورت ظهر بعد از اتمام نماز جمعه است.

2- تبریزی: نماز جمعه اش باطل شده و باید نماز ظهر را بخواند لکن احتیاط مستحب در این صورت آن است که از آن دو سجده صرفنظر کرده و دو سجده دیگر به نیت سجده های رکعت دیگر بجا آورد و سپس به رکعت دوم بپردازد و پس از اتمام نماز نماز ظهر را هم بجا آورد.

*****

اراكي: مسأله- اگر مأموم در اثرازدحام جمعيت نتوانست دو سجده ركعت اول را انجام دهد، چون يك ركن نماز كم شده است، احتياط واجب آن است كه به صورت جمعه تمام كند و پس از آن، نماز ظهر را بخواند.

مسأله 44-اگر مأموم به قصد اتصال به نماز، درركوع ركعت دوم تكبير بگويد و به ركوع برود ولي شك كند كه ركوع امام را درك كرده يا نه، نمازجمعه او محقق نمي شود و احتياط واجب آن است كه آن نماز را به نيت نماز ظهر به پايان برساند1 و سپس نماز ظهر را اعاده كند.

اين مسأله در رساله آيت الله اراكي نيست.

1- فاضل: فرادي به پايان برساند...

*****

تبريزي: مسأله- چنانكه در مسأله 22 گفته شد اگر مأموم در ركوع ركعت دوم به امام برسد، بايد به قصد رجاء وارد نماز جمعه شده و ركعت دوم نماز خود را بطور فرادي بخواند ولي نمي تواند به آن اكتفا كند و بايد نماز ظهر را هم بجا آورد.

مسأله 45- اگر مأمومين پس از اتمام خطبه ها و شروع نماز امام، از اقتدا به او خودداري كنند و امام را تنها بگذارند نماز جمعه منعقد نشده و باطل است و امام مي تواند آن نماز را رها نموده و به نماز ظهر بپردازد ولي احتياط مستحبّ 1 آن است كه نيت خود را به نماز ظهر برگرداند و پس از اتمام آن مجدداً نماز ظهر را بخواند و احتياط بيشتر در آن است كه نماز را با همان نيت نماز جمعه تمام كند و سپس نماز ظهر را بجا آورد.

اين مسأله در رساله آيت الله اراكي نيست

1- مكارم: نيازي به اين احتياط و احتياط بعد نيست.

مسأله 46-اگر نماز جمعه با عدد كامل – حداقل 4 نفر به اضافه امام- منعقد شود – ولو اين كه فقط تكبير آن را گفته باشند- و سپس متفرق شوند، نماز باطل مي شود، چه همه مأمومين يا بعضي از آنها متفرق شوند و امام باقي بماند و چه برعكس، چه يك ركعت كامل نماز را خوانده باشند و چه كمتر، ولي احتياط مستحب1 آن است كه باقيمانده ها نماز جمعه را تمام كنند و سپس نماز ظهر را هم بجا آورند اما اگر بعضي از آنها در اواخر ركعت دوم2 بلكه بعد از ركوع ركعت دوم متفرق شوند نماز جمعه صحيح است و احتياط مستحب3 آن است كه پس از آن نماز ظهر را هم بجا آورند.

1- مكارم: نيازي به اين احتياط نيست.

2- تبريزي: يعني بعد از سربرداشتن از سجده دوم ، زودتر تشهد و سلام را گفته اند و متفرق شده اند نماز جمعه صحيح است و احتياط مستحب آن است كه پس از آن نمازظهر را هم بجا آورند.

3- مكارم: احتياط واجب.

*****

اراكي: مسأله- اگر امام تكبيرة الاحرام نماز جمعه را گفت و مأمومين متفرق شدند به طوري كه هيچ كس باقي نماند، در اين صورت نماز جمعه باطل است ولي احتياط آن است كه آن را به صورت نماز جمعه تمام كند و بعد نمازظهر را بخواند، اگر مأمومين تكبيرة الاحرام نماز جمعه را هم گفتند بعد از آن متفرق شدند بايد نماز را تمام كند و احتياط آن است كه نماز ظهر را نيز بخوانند.

مسأله 47-اگر عدد مأمومين بيش از حد لازم چهار نفر براي نماز جمعه باشد پراكندگي عده اي از آنها مطلقاً ضرر ندارد به شرط آن كه افراد باقيمانده از چهار نفر كمتر نباشند.

اين مسأله در رساله آيت الله اراكي نيست.

مسأله 48-اگر پنج نفر يا بيشتر، براي نماز جمعه مهيا شوند ولي در اثناء خطبه ها يا بعد از آنها و قبل ازاقامه نماز متفرق شوند و برنگردند به طوري كه كمتر از – 5 نفر – باقي مانده باشند وظيفه افراد باقيمانده نماز ظهر است.

*****

اراكي: مسأله- اگر دربين خطبه افراد پراكنده شوند و براي نماز بازنگشتند و تعداد افراد شركت كننده از پنج نفر كمتر شد بر هر كدام از آنها نماز ظهر واجب است.

مسأله 49-در صورتي كه قبل از انجام مسماي واجب در خطبه ها «يعني حداقل از واجبات خطبه ها كه بتوان آنها را خطبه ناميد» عده اي از مأمومين متفرق شوند و كمتر از چهار نفر بمانند و پس از مدت كوتاهي برگردند «به طوري كه عدد لازم پنج نفر كامل شود» اگر امام در اين فاصله سكوت كرده باشد پس از مراجعت مأمومین بايد از نقطه اي كه خطبه را قطع نموده ادامه دهد ولي اگر «با وجود تقليل مأمومين بايد از حد نصاب لازم» خطبه را ادامه داده و جريان امر به صورتي بوده كه افراد پراكنده صداي او را نشنيده اند1، بايد پس از مراجعت آنها و تكميل عدد لازم، آن قسمت را در غياب آنها خوانده اعاده كند، و اگر زمان بازگشت مأمومين طولاني باشد به طوري كه عرفاً به يكپارچگي خطبه لطمه بزند بايد امام خطبه را اعاده كند، چنانچه اگر با ورود مأمومين جديد هم عدد لازم پنج نفر كامل بشود اعاده خطبه ضروري است.

اين مسأله در رساله آيت الله اراكي نيست.

1- مكارم: كفايت اين مقدار مشكل است بلكه بايد افراد در جماعت جمع باشند و خطبه را بشنوند.

مسأله 50-اگر مأمومين بعد از خطبه يا در اثناي آن متفرق شوند – به طوري كه كمتر از 5 نفر باقي بمانند – و سپس برگردند تا عدد لازم كامل شود در صورتي كه مسماي خطبه محقق شده باشد اعاده خطبه واجب نيست گرچه مدت تفرق طولاني باشد1 و در صورتي كه مسماي خطبه محقق نشده باشد اگر علت تفرق، انصراف مأمومين از نماز جمعه بوده احتیاط واجب آن است که پس از بازگشت آنها امام خطبه ها را از نو بخواند، ولو اين كه مدت تفرق كم باشد- و اگر علت تفرق و پراكندگي امري نظير باران و غيره بوده در اين صورت اگر مدت آن به قدري طولاني شود كه عرفاً به يكپارچگي خطبه لطمه بزند واجب است خطبه ها را از نو بخواند و الا خطبه قبلي را ادامه مي دهد و صحيح است.

1- مكارم: اگر فاصله طولاني شود و موالات عرفيه به هم خورد اشكال دارد.

*****

اراكي: مسأله- اگر بعد از تحقق مسماي واجب خطبه – كه در مسأله[28] ذكر شد- پراكنده شده اند اگر چه طول بكشد، اعاده خطبه لازم نيست و همچنين اگر بعد از تمام شدن خطبه، پراكنده شده باشند، و اگر افراد تكميل كننده عدد، قبل از تحقق صدق مسماي خطبه و يا در اثناء خطبه به خاطر انصراف ازنماز جمعه متفرق شوند و سپس جمع گردند احتياطاً خطبه نماز دو مرتبه خوانده شود، و همچنين در صورتي كه پراكنده شدن افراد شركت كننده به خاطرباران و امثال آن بوده، لكن تفرق آنقدر طولاني گردد كه در نزد عرف، اجتماع و وحدت صدق نكند دراين صورت نيز خطبه اعاده گردد و اما اگر وحدت و اجتماع صدق كند در اين صورت اعاده لازم نيست.

مسأله 51-اگر در جايي نماز جمعه برگزار شد نبايد در فاصله اي كمتر از يك فرسخي آن نماز جمعه ديگري منعقد شود، پس اگر با فاصله يك فرسخ دو نماز جمعه اقامه شود هر دو صحيح است، لازم به تذكر است كه ميزان در مسافت، محل نماز جمعه است نه شهري كه نماز جمعه در آن تشكيل شده است، بنابراين در شهرهاي بزرگي كه طول آن چند فرسخ است مي توان چند نماز جمعه تشكيل داد.

*****

اراكي: مسأله- فاصله بين دو نماز جمعه از يك فرسخ بايد كمترنباشد، اگر كمتر بوده هر كدام كه ديرتر شروع كرده باشد باطل است، خواه از هم مطلع باشند يا نه و اگر هر دو مقارن هم در يك لحظه تكبيرة الاحرام بگويند هر دو نماز باطل است و اگر وقت باقي است مي توانند از نو نماز جمعه بخوانند و اگر وقت نماز جمعه گذشته، بايد نمازظهر بخوانند.

مسأله 52-احتياط مستحب آن است كه قبل از اقامه نماز جمعه مطمئن شوند كه در كمتر از حد مقرر نماز جمعه ديگري قبل ازآنها و يا مقارن آنها برگزار نشده و نمي شود.

اين مسأله در رساله آيت الله اراكي نيست

مسأله 53-اگر دو نماز جمعه در يك زمان و با فاصله كمتر از حد معين – يك فرسخ – تشكيل شود هر دو باطل است ولي اگر يكي از آنها قبلاً شروع شده – ولو فقط تكبيرة الاحرام را گفته باشد- ديگري باطل است، چه نمازگزاران بدانند كه قبل از آنها يا بعد از آنها نماز جمعه ديگري در فاصله كمتر برقرار شده و يا مي شود و چه ندانند. و ميزان در صحت، تقدم در نماز است1 نه در خطبه ها، بنابراين اگر يكي دو نماز جمعه در خطبه ها مقدم بوده اما نماز دوم در شروع نماز تقدم داشته نماز دوم صحيح و اولي باطل خواهد بود.

1- مكارم: احتياط آن است كه خطبه ها نيز مقدم باشد.

اراكي: رجوع كنيد به ذيل مسأله 51.

مسأله 54- اگر يقين دارد كه در فاصله كمتر از حد لازم – يك فرسخ- نماز جمعه اي بر پا شده ولي شك دارند كه آن نماز قبلاً برگزار شده يا نه و يا شك دارند كه آن نماز مقارن با آنها برگزار مي شود يا نه، در هر دو صورت مي توانند خود نماز جمعه اي تشكيل دهند و همچنين است در صورتي كه نسبت به اصل انعقاد نماز جمعه ديگر اطمينان نداشته باشند.

اين مسأله در رساله آيت الله اراكي نيست

مسأله 55- اگر پس از پايان نماز جمعه متوجه شوند كه نماز جمعه ديگري در كمتر از حد مقرر تشكيل شده و هر يك از دو گروه احتمال دهد كه قبل از ديگري به اقامه جمعه پرداخته، بر هيچيك اعاده جمعه و نيز نماز ظهر واجب نيست، گر چه قول به وجوب اعاده، مطابق احتياط است1 ولي اگر گروه سومي خواسته باشند در همان محدوده اقامه جمعه ديگري بنمايند، بايد يقين داشته باشند كه آن دو نماز جمعه باطل است و اگر احتمال صحت يكي از آن دو را بدهند نمي توانند اقامه جمعه ديگري بنمايند.

اين مسأله دررساله آيت الله اراكي نيست.

1- فاضل: گرچه اعاده مطابق احتياط استحبابي است...

مسأله 56-در زمان غيبت ولي عصر – عجل الله تعالي فرجه الشريف- كه نماز جمعه واجب تعييني نيست خريد و فروش و ساير معاملات پس از اذان جمعه حرام نيست1.

اين مسأله در رساله آيت الله اراكي نيست

1- فاضل: هنگام اقامه نماز جمعه حرام نيست.

*****

تبريزي: مسأله- بنابراحتياط، در صورتي كه در زمان غيبت ولي عصر – عجل الله تعالي فرجه الشريف – نماز جمعه با شرائطش اقامه شود خريدو فروش و ساير معاملات در زمان نماز جمعه حرام است.

مسائل اختصاصي

اراكي: مسأله 1486- اگر نمازگزار اشتباهاً در ركعت دوم پس از قنوت به ركوع رود و پيش از رسيدن به حد ركوع يادش بيايد بايد به سجده برود، اما اگر بعد از رسيدن به ركوع ملتفت شد، نماز جمعه باطل است و بايد نماز ظهر بخواند.

اراكي: مسأله 1506- اگر بداند در صورت حركت براي حضور در جمعه به ركوع ركعت آخر هم نمي رسد، مي تواند نماز ظهر را شروع كند و لازم نيست يقين كند كه نماز جمعه تمام شده است.

اراكي: مسأله 1510- نمازگزار مي تواند سوره جمعه يا توحيد و يا سوره ديگر را از روي نوشته يا قرآن بخواند.

اراكي: مسأله 1511- اگر در بين نماز براي امام موت يا جنون پيش ايد، مؤمنين يك نفر از خود را پيش مي اندازند وبقيه نماز را با او مي خوانند و اگر امام بفهمد وضويش باطل بوده و يا وضو نگرفته و يا حدثي از او سر بزند، كسي را كه داراي شرايط است به جاي خود قرار مي دهد كه بقيه نماز را مأمومين با او بخوانند و در هر صورت نماز مأمومين صحيح است.

اراكي: مسأله 1521- اگر امام نتوانست كسي تعيين كند و يا مأمومين نتوانستند، احتياط واجب آن است كه نماز را به قصد جمعه تمام نمايند و سپس نماز ظهر را بخوانند.