نماز آیات

برخی پدیده های شگفت طبیعی مانند زلزله، خورشید گرفتگی، ماه گرفتگی، طوفان های مهیب و رعد و برق، همواره یادآور نشانه های قیامت و همچنین عظمت و قدرت خداوند است. در چنین مواقعی توجّه به خداوند که مبدأ همة قدرت هاست و خواندن دو رکعت «نماز آیات»، علاوه بر اینکه اضطراب و وحشت را به آرامش تبدیل می کند، سبب یاد کردن از تدبیر الهی در دستگاه آفرینش است و به جای گرایش به خرافات، روح توحید را تقویت می کند. خواندن این دو رکعت نماز وسیلة انتقال ذهن انسان از «پدیده» به «پدید آورنده» است.

مسأله ۶۵۹- نماز آیات با وجود یکی از چهار سبب زیر واجب میشود:

۱. کسوف (خورشید گرفتگی) اگرچه مقدار کمی از آن گرفته باشد؛

۲. خسوف (ماه گرفتگی) اگرچه مقدار کمی از آن گرفته باشد؛

۳. زلزله؛

۴. هر حادثة غیر عادی آسمانی که باعث ترس بیشتر مردم شود، مانند بادهای سیاه و سرخ و صاعقه.

مسأله ۶۶۰- در غیر از کسوف و خسوف و زلزله در صورتی نماز آیات واجب میشود که موجب ترس و وحشت بیشتر مردم شود، بنابراین حادثه ای که ترس آور نباشد و یا موجب ترس و وحشت برخی افراد شود، سبب وجوب نماز آیات نیست.

مسأله ۶۶۱- اگر چیزهایی که نماز آیات برای آنها واجب است بیش از یک بار اتفاق بیفتد، برای هر کدام از آنها یک نماز آیات واجب است.

مسأله ۶۶۲- برای هر زلزلۀ شدید یا خفیف، حتی پس لرزه اگر زلزلة مستقلی حساب شود باید یک نماز آیات خوانده شود.

مسأله ۶۶۳- وجوب نماز آیات مختص کسانی است که هنگام وقوع حادثه، در آن مکان باشند.

مسأله ۶۶۴- پدیده هایی که موجب نماز آیات میشوند، با یکی از این راه ها ثابت می شوند:

۱. خود انسان متوجه شود.

۲. از هر راهی که موجب علم یا اطمینان شود.

۳. دو مرد عادل خبر دهند.

وقت نماز آیات

مسأله ۶۶۵- وقت وجوب نماز آیات در خورشید و ماه گرفتگی از زمانی است که خورشید یا ماه شروع به گرفتن می کند و بنابر احتیاط واجب نباید نماز را به قدری تأخیر انداخت که شروع به باز شدن کند.

مسأله ۶۶۶- اگر مکلف نماز آیات را به قدری تأخیر بیندازد که خورشید یا ماه شروع به باز شدن کند، باید نماز را به قصد قربت؛ بدون نیّت ادا یا قضا (به قصد ما فی الذمه[1]) به جا آورد؛ ولی اگر نماز را تا باز شدن کامل آن به تأخیر اندازد، باید نماز را به نیّت قضا بخواند.

مسأله ۶۶۷- هنگامی که زلزله، رعد و برق و مانند آن، (که مدت زمان وقوعش کم است) اتفاق می افتد، بنابر احتیاط مکلف باید فوراً نماز آیات بخواند و اگر تأخیر بیاندازد، باید آن را تا آخر عمر بدون قصد اداء و قضا (قصد ما فی الذمه) به جا آورد.

مسأله ۶۶۸- چنانچه مرکز زلزله نگاری وقوع لرزش های خفیف زمین را در منطقه ای اعلام کند که فقط با دستگاه قابل درک است و افرادی که در آنجا زندگی می کنند اصلاً آنها را احساس نکنند، نماز آیات واجب نمیشود.

مسأله ۶۶۹- کسی که هنگام گرفتن ماه یا خورشید اصلاً مطلع نشود و بعد از باز شدن آن بفهمد، درصورتی که گرفتگی کامل بوده، باید قضای نماز آیات را بخواند ولی اگر فقط مقداری از آن گرفته بوده، قضا بر او واجب نیست.

مسأله ۶۷۰- کسی که از خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی در وقت آن مطلع شده ولی نماز آیات را (هر چند بر اثر فراموشی) نخوانده، باید قضای آن را بخواند، هر چند تمام آن نگرفته باشد.

مسأله ۶۷۱- اگر از سایر حوادث (به جز خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی) در وقت آن مطلع شود و نماز آیات را هر چند بر اثر فراموشی نخواند، باید نماز آیات را بخواند و اگر در وقت آن مطلع نشده و پس از حادثه فهمیده باشد، احتیاط واجب آن است که آن را بخواند.

کیفیت نماز آیات

مسأله ۶۷۲- نماز آیات دو رکعت است که هر رکعت آن پنج رکوع و دو سجده دارد و به چند صورت می توان آن را به جا آورد:

صورت اول: در هر رکعت، پنج بار حمد و سوره خوانده میشود؛ به این صورتکه بعد از نیت و تکبیرة الاحرام، یک حمد و سورة کامل می خواند و به رکوع می رود، سپس سر از رکوع برداشته، دوباره حمد و سوره را می خواند و به رکوع دوم می رود و باز سر از رکوع برمی دارد و به همین شکل ادامه میدهد تا پنج رکوع انجام شود، سپس به سجده می رود و پس از انجام دو سجده، رکعت دوم را مانند رکعت اول به جا میآورد و پس از انجام دو سجده تشهد را خوانده و سلام می دهد.

صورت دوم : در هر رکعت فقط یک حمد و سوره خوانده میشود؛ به این صورت که سوره را پنج قسمت کرده و بعد از نیّت و تکبیرۀ الاحرام، حمد و یک قسمت از سوره را (چه یک آیه باشدیا کمتر و یا بیشتر) میخواند و به رکوع میرود و بعد از رکوع بدون اینکه حمد بخواند، قسمت دوم سوره و سپس رکوع دوم را انجام میدهد، و همین طور ادامه میدهد تا سورهای که پیش از هر رکوع، یک قسمت از آن را خوانده، قبل از رکوع آخر تمام شود، سپس رکوع پنجم را به جا می آورد و به سجده میرود و پس از اتمام دو سجده، رکعت دوم را مانند رکعت اول انجام داده و تشهد را خوانده و سلام میدهد.

مسأله ۶۷۳- بنابر احتیاط واجب «بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» را نمی توان یک قسمت از سوره به حساب آورد و با آن رکوع کرد.

مسأله ۶۷۴- مواردی که در نماز یومیه واجب یا مستحب است، در نماز آیات هم همان حکم را دارد، ولی در نماز آیات به جای اذان و اقامه، سه مرتبه به امید درک ثواب گفته می شود: "اَلصَّلاة".

مسأله ۶۷۵- مستحب است بعد از رکوع پنجم و دهم گفته شود: "سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ" و نیز پیش از هر رکوع و بعد از آن تکبیر بگوید ولی بعد از رکوع پنجم و دهم، گفتن تکبیر مستحب نیست.

مسأله ۶۷۶- خواندن قنوت پیش از رکوع دوم و چهارم و ششم و هشتم و دهم مستحب است. البته اگر فقط یک قنوت پیش از رکوع دهم خوانده شود، کافی است.

شک در نماز آیات

مسأله ۶۷۷- اگر شک کند چهار رکوع انجام داده یا پنج رکوع، چنانچه برای رفتن به سجده خم نشده باشد، باید یک رکوع دیگر انجام دهد و اگر برای رفتن به سجده خم شده، باید به شک خود اعتنا نکند.

مسأله ۶۷۸- هر یک از رکوع های نماز آیات رکن است که اگر عمداً یا اشتباهاً کم یا زیاد شود، نماز باطل می شود.

مسأله ۶۷۹- اگر بفهمد نماز آیاتی را که خوانده باطل بوده است، باید دوباره بخواند و اگر وقت گذشته است، قضا کند.