واجبات نماز

 مسأله ۱۳۷-  واجبات نماز یازده چیز است:

۱-نیت  ۲- قیام ۳- تکبیره الاحرام ۴- قرائت ۵- رکوع ۶- سجود ۷- ذکر ۸- تشهد ۹- سلام ۱۰- ترتیب ۱۱- موالات

تفصیل این واجبات و احکام آن در مسائل بعدی بیان می‌شود.

 مسأله ۱۳۸ - بعضی از واجبات نماز "رکن" است یعنی اگر در نماز انجام نشود یا بیش از مقدار واجب به جا آورده شود حتی اگر از روی سهو و فراموشی هم باشد نماز باطل می شود و بعضی "غیر رکن" است یعنی اگر عمداً کم یا زیاد شود نماز باطل است اما کم و زیاد شدن سهوی آن نماز را باطل نمی کند.

 مسأله ۱۳۹- ارکان‌نماز عبارتند از:

 ۱- نیت ۲- تکبیره الاحرام ۳- قیام هنگام تکبیره الاحرام و قبل از رکوع (قیام متصل به رکوع)  ۴- رکوع  ۵- دو سجده.

 ۱- نیت

 مسأله ۱۴۰- نیت (که یکی از واجبات رکنی است) به معنای قصد انجام نماز برای اطاعت از فرمان خداوند می باشد.

 مسأله ۱۴۱- لازم نیست نیت را بر زبان جاری کرده و مثلاً بگوید: چهار رکعت نماز ظهر میخوانم قربه الی الله. همچنین لازم نیست آن را از ذهن یا دل بگذراند بلکه همین اندازه که قصد انجام عمل را برای اطاعت از فرمان الهی داشته باشد کافی است.

 مسأله ۱۴۲- لازم است نمازگزار بداند چه نمازی می‌خواند بنابراین اگر مثلاً نیت چهار رکعت نماز بکند اما معین نکند که نماز ظهر است یا عصر نمازش باطل است.

 مسأله ۱۴۳- انسان باید نماز را فقط به قصد اطاعت از فرمان خداوند عالم به جا آورد بنابراین اگر اصل نماز را برای ریا یعنی تظاهر به دین داری و امثال آن انجام دهد این کار حرام و موجب بطلان نماز است.

 مسأله ۱۴۴- اگر ریا در بعضی از اجزای نماز باشد بنابر احتیاط واجب باید نماز را دوباره انجام دهد.

 مسأله ۱۴۵- اگر شخصی برای مبارزه با ریا جزء مستحبی نماز را به جا نیاورد این کار او ریا حساب نمی شود و نمازش صحیح است.

 مسأله ۱۴۶-عدول[1] از یک نماز به نماز دیگر جایز نیست مگر در موارد خاص که بعضی از آن موارد واجب و بعضی دیگر جایز است[2].

 مسأله ۱۴۷- مواردی که عدول از یک نماز به نماز دیگر واجب است عبارت است از:

 ۱- از نماز عصر به نماز ظهر؛ قبل از وقت مخصوص نماز عصر در صورتی که بین نماز متوجه شود که نماز ظهر را نخوانده است.

۲-  از نماز عشا به نماز مغرب؛ قبل از وقت مخصوص عشاء، در صورتی که بین نماز عشا متوجه شود که نماز مغرب را نخوانده است و از محل عدول هم تجاوز نکرده باشد؛ یعنی قبل از رکوع رکعت چهارم باشد.

۳-  از یک نماز قضا به نماز قضای دیگری که در اداء آنها ترتیب معتبر است؛ مانند نماز قضای ظهر و عصر یک روز که بر اثر فراموشی قبل از انجام قضای نماز اول، به خواندن نماز دوم مشغول میشود.

۲- قیام

  مسأله ۱۴۸- ایستاده بودن در حال تکبیرة الاحرام و نیز پیش از رفتن به رکوع رکن است یعنی اگر سهواً و از روی فراموشی هم ترک شود نماز باطل میشود.

 مسأله ۱۴۹- قیام هنگام قرائت و تسبیحات اربعه و همچنین قیام بعد از رکوع واجب غیر رکنی است یعنی اگر عمداً ترک شود نماز باطل است ولی اگر صحیح نباشد موجب بطلان نماز نیست.

 مسأله ۱۵۰- کسی که قادر است نماز را ایستاده بخواند و عذری ندارد باید از شروع نماز تا رفتن به رکوع در حالت در حال ایستاده باشد. همچنین واجب است پس از رکوع و پیش از رفتن به سجده بایستد.

 مسأله ۱۵۱- اگر رکوع را فراموش کند و بعد از حمد و سوره بنشیند و در این هنگام یادش بیاید که رکوع را نکرده باید برخیزد و بایستد و از حال ایستاده به رکوع برود و اگر بدون برخاستن و ایستادن از همان حال نشسته خود را به  حالت خمیدگی رکوع رساند نمازش باطل است.

 مسأله ۱۵۲- نمازگزار در حال قیام باید بدن را حرکت ندهد و به طور آشکار به طرفی خم نشود و به جایی تکیه نکند مگر اینکه از روی ناچاری یا سهو و فراموشی باشد.

 مسأله ۱۵۳- بدن نمازگزار در حال قرائت حمد و سوره یا تسبیحات رکعت سوم و چهارم باید آرام باشد پس اگر بخواهد کمی جلو یا عقب برود یا بدن را کمی به طرف راست یا چپ حرکت دهد باید در حال حرکت ذکری را که به خواندن آن مشغول است قطع کند.

 مسأله ۱۵۴- مستحب است در حال قیام بدن را راست نگه دارد، شانه ها را پایین بیندازد، دستها را روی ران ها بگذارد، انگشت ها را به هم بچسباند، جای سجده را نگاه کند، سنگینی بدن را به طور مساوی روی هر دو پا بیاندازد، با خضوع و خشوع باشد و پاها را جلو و عقب نگذارد.

 مسأله ۱۵۵-  کسی که در حال نماز قادر به ایستادن نیست باید نشسته نماز بخواند

 ولی اگر می‌تواند به چیزی تکیه دهد و بایستد، وظیفه او نماز ایستاده است.

 مسأله ۱۵۶- کسی که نشسته نماز می خواند باید هر مقدار که بدون حرج و زحمت برای او ممکن است ایستاده نماز بخواند بنابراین کسی که قدرت بر قیام در برخی از رکعت‌ها و قسمتهای نماز دارد ولی نمی‌تواند در تمام نماز قیام را رعایت کند واجب است به میزانی که قدرت دارد ایستاده نماز بخواند و هنگام عجز از ایستادن به صورت نشسته نماز بخواند و اگر دوباره قادر بر قیام شد نماز را به صورت ایستاده ادامه دهد.

 مسأله ۱۵۷- کسی که قدرت بر ایستادن ندارد اگر به اندازه گفتن تکبیره الاحرام بتواند بایستد باید تکبیره الحرام را در حالت ایستاده بگوید و بقیه نماز را در حال نشسته ادامه دهد همچنین اگر بتوانند بعد از خواندن حمد و سوره بایستد باید از حالت ایستاده به رکوع رود.

 مسأله ۱۵۸- کسی که می تواند ایستاده نماز بخواند اگر بترسد که به سبب ایستادن بیمار شود یا ضرر دیگری به او برسد می تواند نشسته نماز بخواند و اگر در نماز نشسته نیز همین ترس را داشته باشد می‌تواند خوابیده نماز بخواند‌.

 مسأله ۱۵۹- کسی که توانایی خواندن  نماز در حال نشسته را ندارد باید خوابیده نماز بخواند و بنابر احتیاط واجب اگر می تواند به پهلوی راست بخوابد و صورت و بدنش  رو به قبله باشد و گرنه به همان شکل به پهلوی چپ رو به قبله بخوابد و اگر این گونه هم نمیتواند به پشت بخوابد به طوری که کف پاهای و رو به قبله باشد.

 مسأله ۱۶۰- کسی که خوابیده نماز می خواند اگر بدون حرج و مشقت یا ضرر بتواند بین نماز بنشیند یا بایستد باید هر مقداری از نماز را که می‌تواند نشسته یا ایستاده بخواند.

 مسأله ۱۶۱- کسی که به خاطر عذری نمی تواند بایستد ولی احتمال می‌دهد که در آخر وقت بتواند نماز خود را ایستاده بخواند بنابر احتیاط واجب باید تا آن هنگام صبر کند ولی اگر اول وقت به خاطر عذری نماز را نشسته خواند و تا آخر وقت عذر او  برطرف نشد نمازی که خوانده صحیح است و اعاده لازم نیست.

 مسأله ۱۶۲ - اگر در اول وقت قدرت بر نماز ایستاده ندارد و یقین دارد که تا آخر وقت هم نمی تواند ایستاده نماز بخواند میتواند نماز را اول وقت به صورت نشسته بخواند ولی اگر قبل از تمام شدن وقت توانست ایستاده نماز بخواند باید نماز را به صورت ایستاده اعاده کند.

۳-  تکبیرة الاحرام

 مسأله ۱۶۳- تکبیره الاحرام در نماز واجب است و منظور از آن گفتن "الله اکبر" در آغاز نماز است.

 مسأله ۱۶۴-  نگفتن تکبیره الاحرام در اول نماز چه عمدی یا سهوی موجب باطل شدن نماز است همچنین اگر پس از آنکه آن را در اول نماز به طور صحیح ادا کرد بار دیگر با فاصله (نه به اندازه‌ای که موالات[3] به هم بخورد)یا بدون فاصله با همان نیت "الله اکبر" بگوید نماز باطل است و فرقی نیست این تکرار از روی عمد باشد یا سهو.

 مسأله  ۱۶۵-  تکبیرة الاحرام را باید به گونه‌ای ادا کرد که تلفظ به آن حساب شود و نشانه آن این است که اگر فرد دچار سنگینی گوش یا سر و صدای محیط نباشد بتواند آن را بشنود.

 مسأله ۱۶۶- تکبیرة الاحرام را باید به عربی صحیح بیان کرد و اگر ترجمه فارسی آن یا به عربی غلط گفته شود (مثلاً ه در الله با فتحه تلفظ شود) صحیح نیست.

 مسأله ۱۶۷ -هنگام گفتن تکبیره الاحرام باید بدن آرام و بدون حرکت باشد بنابراین اگر عمدا و از روی اختیار تکبیرة الاحرام را در حال حرکت بدن بگوید نمازش باطل است.

 مسأله ۱۶۸ -کسی که کیفیت صحیح تلفظ تکبیره الاحرام را نمیداند واجب است یاد بگیرد.

 مسأله ۱۶۹-  اگر شک کند تکبیرة الاحرام را گفته یا نه چنانچه به اذکار و قرائت مشغول نشده است باید تکبیر را بگوید اما اگر هنگام خواندن حمد یا حتی هنگام ذکر "اعوذ بالله من الشیطان الرجیم" شک کند نباید به شک خود اعتنا کنند و باید نماز را ادامه دهد.

 مسأله ۱۷۰- اگر پس از گفتن تکبیره الاحرام شک کند آن را صحیح گفته یا نه، نباید به شک خود اعتنا کند.

 ۴- قرائت

مسأله 171- در رکعت اول و دوم نمازهای واجب یومیه باید ابتدا سوره حمد و پس از آن بنا بر احتیاط واجب، یک سوره کامل خوانده شود.

مسأله ۱۷۲-  قرائت واجب غیر رکنی است یعنی ترک عمدی آن نماز را باطل میکند ولی ترک آن از روی غفلت یا سهو موجب بطلان نماز نمی شود.

مسأله 173- اگر وقت نماز تنگ باشد نباید سوره را خواند.

مسأله 174- اگر اشتباها سوره را پیش از حمد بخواند و قبل از رفتن به رکوع متوجه شود باید بعد از حمد دوباره سوره را بخواند و اگر در حال خواندن سوره متوجه شود باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد،  سوره را از ابتدا بخواند.

مسأله 175- اگر حمد و سوره یا یکی از آنها را فراموش کند و بعد از رسیدن به رکوع بفهمد نمازش صحیح است.

مسأله 176- اگر پیش از رفتن به رکوع بفهمد که حمد و سوره یا فقط سوره را نخوانده باید آن را بخوانند و به رکوع رود و اگر بفهمد فقط حمد را نخوانده باید حمد را و پس از آن دوباره سوره را بخواند و نیز اگر خم شده و پیش از رسیدن به حد رکوع بفهمد که حمد و سوره یا هر دو را نخوانده باید بایستد و به همین دستور عمل کند.

مسأله 177- در نماز واجب خواندن سوره هایی که آیه سجده واجب دارند جایز نیست و اگر عمداً یا سهواً یکی از آن سوره ها را بخواند و به آیه سجده برسد بنابر احتیاط واجب باید سجده ی تلاوت را به جا آورد و برخیزد و اگر سوره تمام نشده آن را تمام کند و نماز را به آخر برساند و سپس نماز را اعاده کند و اگر قبل از رسیدن به آیه سجده متوجه شود احتیاط واجب آن است که سوره را رها کند و سوره دیگری بخواند و پس از  نماز آن را اعاده نماید.

مسأله 178- اگر در حال نماز آیه سجده را گوش کند نمازش صحیح است و باید پس از شنیدن آیه سجده به جای سجده کردن با اشاره سجده کند و سپس نماز را ادامه دهد‌.

مسأله 179- اگر بعد از حمد سوره "قل هو الله احد" یا "قل یا ایها الکافرون" را شروع کند نمی‌تواند آن را رها کند و سوره دیگری بخواند ولی در نماز جمعه اگر از روی فراموشی به جای سوره جمعه و منافقین یکی از آن دو سوره را بخواند می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند.

مسأله 180- اگر در نماز غیر از سوره "قل هو الله احد" و "قل یا ایها الکافرون" سوره دیگری بخواند تا وقتی که بیش از نصف سوره را نخوانده است می تواند آن را رها کند و سوره دیگری بخواند.

مسأله 181- اگر مقداری از سوره ای را که مشغول خواندن آن است فراموش کند یا به خاطر تنگی وقت یا جهت دیگری به ناچار نتواند آن را تمام کند باید آن سوره را رها کند و سوره دیگری بخواند و در این صورت فرقی نمی‌کند که از نصف گذشته باشد یا نه و یا سوره ای که به خواندن آن مشغول است  "قل هوالله احد" و "قل یا ایها الکافرون" باشد و یا غیر از آن دو.

مسأله 182- در نمازهای مستحبی خواندن سوره لازم نیست اگرچه آن نماز به واسطه نذر کردن واجب شده باشد ولی در بعضی نماز های مستحبی که سوره مخصوص در آن وارد شده مانند نماز برای والدین اگر بخواهد به دستور نماز رفتار کند باید همان سوره را بخواند.

مسأله 183- در رکعت سوم و چهارم نمازها گفتن یک بار "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر" کافی است هر چند احتیاط مستحب آن است که سه مرتبه گفته شود البته می توان به جای این ذکر ( که تسبیحات اربعه نامیده می شود) سوره حمد خواند.

مسأله ۱۸۴- کسی که میداند تسبیحات اربعه را گفته ولی تعداد آن را نمی داند چیزی بر او واجب نیست ولی تا به رکوع نرفته می تواند بنا را بر اقل گذاشته و آن را تکرار کند تا یقین کند که سه مرتبه گفته است.

مسأله 185- کسی که عادت دارد در رکعت سوم و چهارم تسبیحات اربعه بگوید اگر تصمیم گرفت سوره حمد بخواند ولی به خاطر غافل شدن از این تصمیم بر طبق عادت تسبیحات را خواند نمازش صحیح است و همچنین اگر عادت به خواندن حمد دارد و تصمیم بگیرد تسبیحات بخواند ولی در اثر غفلت حمد را بخواند.

مسأله 186- اگر در رکعت سوم یا چهارم می‌خواست "حمد" بخواند تسبیحات به زبانش آمد یا می خواست تسبیحات بخواند "حمد" به زبانش آمد باید آن را رها کنند و دوباره "حمد" یا  تسبیحات را بخواند ولی اگر عادتش خواندن چیزی بوده که به زبانش آمده و در خزانه قلبش آن را قصد داشته می‌تواند همان را تمام کند و نمازش صحیح است.

مسأله 187- اگر در حالی که ایستاده شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه باید حمد یا تسبیحات را بخواند ولی اگر هنگام گفتن استغفار مستحب قبل از رکوع شک کند که تسبیحات را خوانده یا نه لازم نیست آن را بخواند.

مسأله 188- اگر در رکوع رکعت سوم و چهارم شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه باید به شک  خود اعتنا نکند ولی اگر در هنگام رفتن به رکوع در حالی که هنوز به حد رکوع نرسیده است شک کند، بنابر احتیاط واجب باید برگردد و حمد یا تسبیحات را بخواند.

مسأله 189- بر مرد واجب است حمد و سوره دو رکعت اول نماز صبح، مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نمازهای ظهر و عصر را آهسته بخوانند‌.

مسأله 190- زن می تواند حمد و سوره نماز های صبح، مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند ولی اگر نامحرم صدای او را میشنود بهتر است آهسته بخواند.

مسأله 191- در رکعت سوم و چهارم باید تسبیحات یا حمد را آهسته بخواند و در صورتی که حمد را می خواند بنابر احتیاط باید "بسم الله" را هم آهسته بگوید.

مسأله ۱۹۲- وجوب آهسته یا بلند خواندن در رکعت اول و دوم نماز ها مختص به قرائت حمد و سوره و وجوب آهسته خواندن در رکعت سوم و چهارم مختص قرائت حمد یا تسبیحات است اما در ذکر رکوع؛سجده تشهد،  سلام و دیگر ذکر های نماز های پنجگانه مکلف بین آهسته یا بلند خواندن آنها مخیر است.

مسأله ۱۹۳-  در وجوب جهر و اخفات در نمازهای واجب یومیه فرقی بین نماز ادا و قضا نیست هر چند نماز قضا احتیاطی باشد.

مسأله ۱۹۴- ملاک جهر (بلند خواندن) آشکار کردن‌جوهر صدا و در مقابل اخفات (آهسته خواندن) آشکار نکردن آن است هر چند کسی که کنار نمازگزار است صدای او را بشنود.

مسأله 195- اگرکسی در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدا را بلند کند مانند اینکه با فریاد بخواند نمازش باطل است.

مسأله 196- اگر در جایی که باید نماز را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند یا در جایی که باید آهسته بخواند عمداً بلند نماز بخواند نمازش باطل است ولی اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسأله باشد نماز صحیح است و چنانچه هنگام خواندن حمد و سوره یا تسبیحات متوجه شود لازم نیست مقداری را که به اشتباه بلند یاآهسته خوانده دوباره بخواند.

مسأله ۱۹۷- در قرائت واجب است کلمات تلفظ شوند به گونه ای که قرائت بر آن صدق کند از این رو قرائت قلبی یعنی گذراندن کلمات در قلب بدون تلفظ آنها کافی نیست نشانه صدق قرائت این است که نمازگزار در صورتی که دچار سنگینی گوش یا سر و صدای محیط نباشد بتواند آنچه را می خواند و بر زبان جاری می‌کند بشنود.

مسأله ۱۹۸ - کسی که گنگ و لال  است و توانایی بر تکلم ندارد اگر نماز را با اشاره بخواند صحیح است.

مسأله 199- انسان باید نماز را صحیح و بدون غلط بخواند و کسی که به هیچ وجه نمی‌تواند صحیح آن را یاد بگیرد باید به هر صورت که می‌تواند بخواند و احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت بخواند.

مسأله 200- کسی که حمد و سوره یا چیزهای دیگر نماز را به خوبی نمی داند و می تواند یاد بگیرد چنانچه وقت نماز وسعت دارد باید یاد بگیرد و اگر وقت تنگ است در صورت امکان بنابر احتیاط واجب باید نمازش را به جماعت بخواند.

مسأله 201- ملاک صحت قرائت رعایت حرکات و سکنات حروف و ادای آنها از مخارجشان است به گونه‌ای که عرب زبانان، آن را اداء آن حرف (نه حرف دیگری) بدانند و رعایت محسّنات تجویدی (*) لازم نیست.

(*) قواعدی که رعایت آنها موجب زیباتر شدن قرائت می گردد.

مسأله 202- اگر یکی از کلمات حمد و سوره را نداند یا عمداً آن را نگوید یا عمداً به جای حرفی حرف دیگر بگوید مثلا به جای "ض"، "ز" بگوید یا زیر و زبر کلمات را تغییر دهد یا تشدید را نگوید نمازش باطل است.

مسأله 203- کسی که قرائت یا ذکرهای نماز را اشتباه تلفّظ می کرده مثلاً کلمه "یولَد" را به جای فتح لام به کسر لام می خوانده در صورتی که جاهل مقصّر (*) بوده بنابر احتیاط واجب نمازش باطل است و اگر جاهل قاصر (**) بوده و با اعتقاد به صحّت، به صورت مذکور می‌خوانده است، نمازش صحیح است.

مسأله 204- اگر در قرائت نماز آیه ای را به آیه دیگر وصل کند لازم نیست حرکت آخر آیه اول را ظاهر کند مثلاً اگر بگوید: "مالک یوم الدین" و نون آخر آیه را ساکن کند و بلافاصله بگوید: "ایاک نعبد و ایاک نستعین" اشکال ندارد. این کار را وصل به سکون می‌نامند همچنین است در مورد آخر کلماتی که آیه از آنها تشکیل شده است؛ اگرچه در مورد اخیر احتیاط مستحب آن است که وصل به سکون نکند.

مسأله 205- وقف و فاصله انداختن بین عبارات یک آیه در صورتی که به وحدت جمله ضرر نزند، اشکال ندارد؛ مانند اینکه "والضالّین" با فاصله کمی از "غیر المغضوب علیهم" قرائت شود‌.

مسأله 206- اگر پس از وارد شدن در آیه ای در صحّت آیه ی قبل آن شک کند به شک خود اعتنا نکند همچنین اگر پس از وارد شدن در جمله ی بعدی شک در صحت جمله قبل کند مانند اینکه هنگام گفتن "ایاک نستعین" شک کند که "ایاک نعبد" را صحیح ادا کرده یا نه به شک خود اعتنا نکند البته اگر آنچه را که در صحیح ادا کردن آن شک دارد احتیاطا دوباره بخواند اشکال ندارد.

مسأله 207- هنگام قرائت حمد و سوره یا تسبیحات بدن باید آرام و بدون حرکت باشد و در صورتی که بخواهد کمی جلو یا عقب برود یا بدن را کمی به طرف راست و چپ حرکت دهد باید ذکری را که به خواندن آن مشغول است در حال این حرکت قطع کند.

مسأله 208- مستحب است در رکعت اول نماز پیش از خواندن حمد بگوید "اعوذ بالله من الشیطان الرجیم" و در رکعت اول و دوم نماز ظهر و عصر "بسم الله الرحمن الرحیم" را بلند بگوید و حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آیه وقت کند یعنی آن را به آیه بعد متصل نکند و در حال خواندن حمد و سوره به معانی آیات توجه داشته باشد  و پس از قرائت سوره حمد چه در جماعت و چه در فرادی و چه امام باشد یا ماموم بگوید: "الحمدلله رب العالمین" و پس از سوره "قل هو الله احد" یک یا دو یا سه مرتبه بگوید: "کذلک الله ربی" و پس از قرائت حمد و نیز بعد از سوره، لحظه ای مکث کند و سپس به ادامه نماز بپردازد.

مسأله 209- مستحب است در رکعت سوم و چهارم بعد از تسبیحات استغفار کند مثلاً بگوید: "استغفرالله ربی و اتوب الیه" یا بگوید:  "اللهم اغفرلی".

مسأله 210- نخواندن سوره "قل هو الله احد" در هیچ یک از نمازهای شبانه روز مکروه است همچنین تکرار یک سوره در دو رکعت از یک نماز مکروه است مگر سوره "قل هو الله احد".

مسأله 211- مستحب است در تمام نمازها در رکعت اول سوره "انا انزلنا" و در رکعت دوم سوره "قل هو الله احد" خوانده شود.

۵-  رکوع

مسأله 212- در هر رکعت بعد از قرائت باید رکوع کرد یعنی به اندازه ای خم شد که بتوان دست را بر زانو گذاشت و اگر سر انگشت ها هم به زانو برسد کافی است.

مسأله 213- احتیاط واجب آن است که در حال رکوع دستها بر زانو گذاشته شود.

مسأله 214- رکوع از واجبات رکنی است که زیاد و کم شدن عمدی یا سهوی آن نماز را باطل می کند بنابراین اگر بعد از رسیدن به حد رکوع و آرام گرفتن بدن سر بردارد و بار دیگر به قصد رکوع خم شود و یا رکوع را فراموش کند و در سجده دوم یا بعد از آن متوجه شود نمازش باطل است.

مسأله ۲۱۵- زیاد شدن رکوع به جهت متابعت از امام (با شرایطی که در بحث نماز جماعت خواهد آمد)موجب بطلان نماز نیست همچنین اگر در نماز مستحبی سهوا رکوع اضافه شود نماز صحیح است.

مسأله 216- خم شدن باید به قصد رکوع باشد بنابراین اگر به قصد کار دیگری مانند برداشتن چیزی خم شود نمی‌تواند آن را رکوع حساب کند بلکه باید بایستد و دوباره برای رکوع خم شود و به سبب این عمل رکن زیاد نشده و نماز باطل نمی شود.

مسأله 217- کسی که نمی تواند برای رکوع خم شود اگر بتواند با تکیه بر چیزی خم شود باید به همین صورت رکوع کند و اگر با تکیه کردن هم نمی‌تواند رکوع کند باید به هر مقداری که می تواند خم شود و در این دو صورت نباید رکوع را در حال نشسته انجام دهد هر چند که به صورت نشسته بتواند به اندازه رکوع خم شود اما اگر اصلا نمی تواند از حال ایستاده برای رکوع خم شود باید رکوع را نشسته انجام دهد و احتیاط مستحب آن است که نماز دیگری بخواند و رکوع آن را در حال ایستاده با اشاره انجام دهد و اگر نمی تواند رکوع را حتی به صورت نشسته به جا آورد باید در حال ایستاده با اشاره سر رکوع کند و اگر نمی تواند با سر اشاره کند باید برای رکوع کردن چشمانش را بسته و برای سر برداشتن از رکوع آنها را باز کند.

مسأله 218- کسی که درحال نشسته رکوع می کند کافی است به قدری خم شود که صورتش مقابل زانوها برسد و گذاشتن دست بر زانو لازم نیست.

مسأله ۲۱۹ - زیاد و کم کردن عمدی یا سهوی رکوعی که در حال نشسته یا با اشاره انجام می شود موجب بطلان نماز است.

مسأله 220- در رکوع باید ذکر گفته شود. ذکر واجب به رکوع یکبار "سبحان ربی العظیم و بحمده" یا سه بار "سبحان الله" است و اگر به جای آن ذکر دیگری از قبیل "الحمد الله" و "الله اکبر" و مانند آن (غیر از ذکر مخصوص رکوع) به همان مقدار گفته شود کافی است.

مسأله 221- در تنگی وقت یاحال اضطرار و ناچاری گفتن یک بار سبحان الله کافی است.

مسأله 222- در رکوع هنگامی که ذکر واجب را می گوید باید بدن آرام باشد بلکه حتی در هنگامی که ذکر هایی را به قصد استحباب آن در رکوع می گوید مانند تکرار "سبحان ربی العظیم و بحمده" و امثال آن، احتیاط واجب آن است که بدن را آرام نگه دارد.

مسأله 223- اگر بخواهد کمی جلو یا عقب برود یا بدن را کمی به طرف راست یا چپ حرکت دهد باید ذکری را که به خواندن آن مشغول است در حال حرکت قطع کند اما گفتن ذکر به قصد ذکر مطلق نه به قصد ذکر نماز در حال حرکت اشکال ندارد.

مسأله 224- حرکت اندک بدن یا انگشتان و مانند آن در حال گفتن ذکر رکوع اشکال ندارد.

مسأله 225- اگر هنگام ذکر واجب رکوع بدن بی اختیار حرکت کند به گونه ای که طمانینه واجب از بین برود باید پس از آرام گرفتن بدن ذکر واجب را تکرار کند.

مسأله 226- کسی که میداند طمانینه در حال ذکر رکوع واجب است اگر پیش از رسیدن به حد رکوع و آرام گرفتن بدن عمدا  ذکر رکوع را شروع کند نمازش باطل است.

مسأله ۲۲۷- اگر پیش از رسیدن به حد رکوع و آرام گرفتن بدن سهواً ذکر را بگوید باید بعد از رسیدن به حد رکوع مجدداً آن را تکرار کند.

مسأله 228- کسی که میداند طمانینه در حال ذکر رکوع واجب است اگر پیش از تمام شدن ذکر واجب،  عمدا سر از رکوع بردارد نمازش باطل است و اگر سهوا این کار را بکند چنانچه پیش از خارج شدن از حد رکوع متوجه شود که ذکر را تمام کرده باید در همان حال آرام بگیرد و ذکر رکوع را بگوید و اگر هنگامی متوجه شود که از حال رکوع خارج شده نمازش صحیح است.

مسأله 229- کسی که به خاطر بیماری و مانند آن نمی تواند به اندازه گفتن سه "سبحان الله" در حال رکوع بماند کافی است که یک مرتبه "سبحان الله" بگوید و اگر فقط یک لحظه می تواند در حال رکوع باشد احتیاط واجب آن است که ذکر را در همان لحظه شروع کند و در حال سربرداشتن تمام کند.

مسأله 230- نمازگزار باید بعد از تمام شدن ذکر رکوع بایستد و پس از آرام گرفتن بدن به سجده برود و اگر عمداً پیش از ایستادن یا پیش از آرام گرفتن بدن به سجده برود نمازش باطل است.

مسأله 231- اگر رکوع را فراموش کند و پیش از آنکه به سجده برسد یادش بیاید باید بایستد و از حالت ایستاده به رکوع برود و چنانچه به حالت خمیدگی به رکوع بر گردد کافی نیست و اگر به این رکوع اکتفا کند نمازش باطل است.

مسأله 232- اگر در حال سجده ی اول یا بعد از آن و پیش از وارد شدن در سجده ی دوم یادش بیاید که رکوع نکرده است باید برخیزد و پس از ایستادن رکوع کند و پس از آن دو سجده را به جا آورد و نماز را تمام کند و بعد از نماز بنابر احتیاط مستحب دو سجده ی سهو برای سجده ی زیادی انجام دهد.

مسأله 233- مستحب از پیش از رفتن به رکوع در حالیکه ایستاده است تکبیر بگوید و اگر نمازگزار مرد است هنگام رکوع زانوها را به عقب بدهد وسر را پایین نیندازد و مساوی پشت خود نگه دارد. کف دست را به زانوها تکیه دهد و بین قدم های خود را نگاه کند،  پیش از ذکر رکوع یا بعد از آن صلوات بفرستد، ذکر رکوع را تکرار کند آن را به عدد فرد ختم کند، پس از آنکه از رکوع سر برداشت و ایستاد در حال آرامش بدن بگوید "سمع الله لمن حمده".

مسأله 234- مستحب است زنان در حال رکوع دست را بالاتر از زانوها بگذارند و زانوها را به عقب ندهند.

۶-  سجود

مسأله 235- باید در هر رکعت از نماز های واجب و مستحب بعد از رکوع،  دو سجده انجام داد یعنی پیشانی را از روی خضوع در برابر خداوند بر زمین گذاشت.

مسأله 236- در سجده باید علاوه بر پیشانی، کف دو دست، سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها نیز بر زمین گذاشته شود.

مسأله 237- دو سجده در یک رکعت با هم "رکن" است بنابراین اگر عمداً یا از روی فراموشی هر دو ترک شود یا دو سجده دیگر به آنها اضافه گردد نماز باطل میشود.

مسأله 238- کم یا زیاد کردن عمدی یک سجده،  نماز را باطل میکند.

مسأله 239- اگر از روی فراموشی یا اشتباه یک سجده را کم یا زیاد کند نماز باطل نیست ولی دارای احکامی است که بیان خواهد شد.

مسأله 240- اگر پیشانی را عمداً یا سهواً بر زمین نگذارد سجده محقق نشده است اگرچه شش عضو دیگر (کف دو دست، سر دو زانو، سر دو انگشت بزرگ پا) را بر زمین گذاشته باشد و اگر پیشانی را بر زمین بگذارد ولی اعضای دیگر را به زمین نرساند یا سهواً ذکر نگوید سجده صحیح است.

مسأله 241- جایز است هنگام سجده، علاوه بر سر انگشت بزرگ پاها سایر انگشتان نیز بر زمین گذاشته شود.

مسأله 242- ذکر واجب در سجده یک بار "سبحان ربی الاعلی و بحمده" یا سه بار "سبحان الله" است و اگر به جای آن ذکر های دیگر مانند "الحمدالله" ، "الله اکبر" و مانند آن را (غیر از ذکر مخصوص رکوع) به همان مقدار بگوید کافی است.

مسأله 243 - اگر ذکر های رکوع و سجده را به جای یکدیگر بگوید در صورتی که سهوی باشد اشکال ندارد، همچنین است اگر عمدی باشد و به قصد مطلق ذکر خداوند(عزوجل) بگوید ولی ذکر مخصوص آن را نیز باید بگوید.

مسأله 244 - اگر بعد از رکوع و سجده، متوجه شود که ذکر رکوع و سجده را اشتباه گفته، نمازش صحیح است.

مسأله 245- هنگام گفتن ذکر واجب سجده باید بدن آرام باشد، همچنین بنا بر احتیاط واجب هنگامی که ذکری را به قصد استحباب آن در سجود می گوید، مانند تکرار "سبحان ربی الاعلی و بحمده" و مانند آن باید بدن آرام باشد.

مسأله 246- کسی که می‌داند آرام بودن بدن در حال ذکر سجود، واجب است اگر پیش از رسیدن پیشانی به زمین و آرام گرفتن بدن، عمداً ذکر را بگوید یا پیش از تمام شدن ذکر، عمداً سر از سجده بردارد،  نمازش باطل است.

مسأله 247- اگر پیش از رسیدن پیشانی به زمین و آرام گرفتن بدن، سهوا ذکر سجده را بگوید و در حال سجده متوجه شود باید دوباره در حال آرامش بدن ذکر را بگوید.

مسأله 248- اگر بعد از اینکه سر از سجده برداشت متوجه شود که پیش از رسیدن به سجده یا پیش از آرام گرفتن بدن، ذکر را گفته یا پیش از تمام شدن ذکر، سر از سجده برداشته نمازش صحیح است.

مسأله 249- اگر سجده بر روی تشک و مانند آن (که ابتدا بدن حرکت دارد و سپس آرام میگیرد) انجام شود چنانچه در هنگام آرامش بدن، ذکر گفته شود،  نماز صحیح است.

مسأله 250- اگر در حال گفتن ذکر سجده یکی از هفت عضو را عمداً از روی زمین بردارد نمازش باطل می شود ولی هنگامی که مشغول ذکر گفتن نیست اگر غیر از پیشانی اعضای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد اشکال ندارد.

مسأله 251- اگر پیش از تمام شدن ذکر سجده پیشانی را از زمین بردارد نمی تواند دوباره به زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند ولی اگر سایر اعضا را سهوا از زمین بردارد باید دوباره بر زمین بگذارد و ذکر را بگوید.

مسأله 252- اگر هنگام سجده پیشانی به محل سجده برخورد کند و بی اختیار از زمین بلند شود باید دوباره پیشانی را بر زمین بگذارد و ذکر سجده را بگوید و روی هم یک سجده به حساب می آید.

مسأله 253- در سجده باید دو کف دست را بر زمین بگذارد؛ ولی در حال ناچاری گذاشتن پشت دست هم مانعی ندارد و اگر پشت دست هم ممکن نباشد باید مچ دست را بگذارد و اگر آن را هم نمی تواند باید تا آرنج هر قسمت را که بتوانند بر زمین بگذارد و اگر آن هم ممکن نیست گذاشتن بازو کافی است.

مسأله 254- بعد از تمام شدن ذکر سجده ی اول باید بنشیند تا بدنش آرام گیرد و دوباره به سجده رود.

مسأله ۲۵۵- کسی که به خاطر بیماری و مانند آن نمی‌تواند به اندازه گفتن سه "سبحان الله" در سجده بماند کافی است که یک مرتبه "سبحان الله" بگوید و اگر فقط یک لحظه می‌تواند در سجده باشد احتیاط واجب آن است که ذکر را در همان لحظه شروع کند و درحال سربرداشتن تمام کند.

مسأله 256- کسی که نمی‌تواند پیشانی را به زمین برساند باید به قدری که می‌تواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را که سجده بر آن صحیح است روی چیز بلندی گذاشته و طوری پیشانی را بر آن بگذارد که بگویند سجده کرده است ولی کف دست ها، زانوها و سر انگشتان بزرگ پاها را اگر ممکن است باید به طور معمول بر زمین بگذارد و اگر چیزی که مهر را روی آن بگذارد وجود ندارد باید آن را با دست بلند کند و پیشانی را بر آن بگذارد و اگر اصلا نمی تواند خم شود باید به جای سجده کردن با سر اشاره کند و اگر به این صورت هم نمی تواند با چشم اشاره کند.

مسأله 257- در حال سجده باید جای پیشانی از جای زانوها و سر انگشتان پا بالاتر یا پایین تر از چهار انگشت بسته نباشد.

مسأله 258- مهر یا چیز دیگری که بر آن سجده می کند باید پاک باشد ولی قرار دادن مهر روی فرش نجس چنانچه نجاست به بدن و لباس سرایت نکند یا نجس بودن یک طرف مهر در حالی که پیشانی را بر طرف پاک آن می گذارد اشکال ندارد.

مسأله 259- باید میان پیشانی و آنچه بر آن سجده می کند چیزی مانند موی سر یا کلاه و غیر آنها حائل نشود.

مسأله 260- اگر چیزی بین پیشانی و مهر حائل شود نماز باطل است ولی اگر فقط رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد‌.

مسأله  ۲۶۱- اگر هنگام سجده متوجه شود که پیشانی به خاطر مانعی  مانند چادر  با مهر تماس ندارد واجب است بدون اینکه سر خود را از زمین بلند کند پیشانی اش را حرکت دهد یا مانع را از زیر پیشانی بکشد تا حداقل به اندازه سر انگشت روی مهر قرار بگیرد و اگر سرش را از زمین بلند کند و بعد از برطرف کردن مانع، دوباره برمهر قرار دهد  چنانچه این کار بر اثر جهل یا فراموشی بوده و فقط در یکی از دو سجده ی یک رکعت آن را انجام داده باشد نماز صحیح است ولی اگر این کار از روی علم و عمد بوده و یا در هر دو سجده ی  یک رکعت آن را انجام داده نمازش باطل است.

مسأله 262- در رکعت اول تمام نماز ها و نیز در رکعت سوم نماز های چهار رکعتی، بنابر احتیاط واجب باید بعد از سجده ی دوم بنشیند و سپس برای رکعت بعد برخیزد البته اگر بدون این که مقداری بنشیند برای رکعت بعد برخیزد نماز باطل نیست.

 چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است

مسأله 263- هنگام سجده پیشانی باید روی چیزی قرار گیرد که سجده بر آن صحیح است.

مسأله 264- در نماز باید پیشانی بر زمین یا گیاهان غیر خوراکی و پوشیدنی که از زمین می روید گذاشته شود، مانند سنگ، خاک، چوب، برگ درختان و مانند آن و سجده بر چیز های خوراکی و پوشیدنی هر چند از زمین بروید مانند گندم و پنبه و چیزهای معدنی که از جنس زمین محسوب نمی شود مانند فلزات و شیشه و مانند آن صحیح نیست.

مسأله 265- سجده بر سنگ مرمر و دیگر سنگ هایی که جهت ساخت یا زینت بنا به کار می رود همچنین بر عقیق، فیروزه، درّ و مانند آن صحیح است هرچند احتیاط مستحب آن است که بر دسته آخر (*) سجده نکنند.

(*) منظور عقیق و فیروزه و درّ است.

مسأله 266- سجده بر آجر، سفال، گچ، آهک و سیمان صحیح است.

مسأله 267- سجده بر چیزهایی که از زمین می روید و فقط خوراک حیوان است مانند علف و کاه صحیح است.

مسأله  ۲۶۸- سجده کردن بر برگ سبز  چای بنابر احتیاط واجب صحیح نیست ولی سجده بر برگ درخت قهوه که خود برگ استفاده خوراکی ندارد صحیح است.

مسأله 269- سجده بر گل هایی که خوراکی نیستند و نیز داروهای گیاهی که از زمین می روید و فقط برای معالجه بیماری ها به کار می آید مانند گل ختمی و گل بنفشه صحیح است ولی سجده بر گیاهانی که در موارد غیر معالجه نیز برای خواص طبی شان به مصرف خوراکی می رسد، مثل خاکشیر و مانند آن صحیح نیست.

مسأله 270- گیاهانی که در بعضی از مناطق یا بین بعضی از مردم خوردنی شمرده می‌شود ولی دیگران از آن استفاده خوردنی نمیکنند خوراکی حساب میشود و سجده بر آنها صحیح نیست.

مسأله 271- سجده بر کاغذی که از چوب و گیاه (غیر از کتان و پنبه) تهیه می شود صحیح است.

مسأله 272- اگر چیزی که سجده بر آن صحیح است در اختیار ندارد یا به دلیل سرما یا گرما و مانند آن ها نمی تواند بر آن سجده کند چنانچه لباس او از جنس پنبه یا کتان است یا چیز دیگری از جنس پنبه و کتان دارد باید بر آن سجده کند و احتیاط واجب آن است که تا سجده بر لباسی که از پنبه و کتان است ممکن باشد در غیر آن (یعنی غیر از لباسی که از این جنس باشد) سجده نکند و اگر چنین چیزهایی در اختیار ندارد بنابر احتیاط واجب بر پشت دست خود سجده کند.

مسأله 273- اگر بین نماز چیزی که بر آن سجده می کند گم شود و چیزی که سجده بر آن صحیح است در دسترس نباشد چنانچه وقت نماز وسعت داشته باشد باید نماز را بشکند و اگر وقت تنگ است به ترتیبی که در مسأله ی قبل گفته شد عمل کند.

مسأله 274- جایی که انسان باید تقیه کند می تواند بر فرش و مانند آن سجده کند و لازم نیست برای نماز به جای دیگر برود ولی اگر در همان محل بتواند بدون زحمت بر حصیر یا سنگ و مانند آن سجده را انجام دهد بنابر احتیاط واجب باید بر این اشیا سجده کند.

مسأله 275- اگر در سجده ی اول مهر به پیشانی بچسبد باید برای سجده دوم مهر را از پیشانی جدا کند و اگر مهر را از پیشانی جدا نکند و به همان حال به سجده ی دوم برود اشکال دارد.

مسأله 276- نیکوترین سجده سجده بر خاک و روی زمین است که نشانه خضوع و خشوع در برابر خداوند است و برای سجده هیچ خاکی در فضیلت به تربت مقدس سیدالشهدا علیه السلام نمی رسد.

مسأله 277- بعضی از مستحبات سجده عبارت است از:

 ۱-پیش از سجده و پس از آن در حالی که بدن آرام است تکبیر بگوید.

۲- بین دو سجده در حالی که بدنش آرام است بگوید "استغفرالله ربی و اتوب الیه‌".

۳- سجده را طولانی کند و در آن ذکر بگوید و دعا برای حاجت های دنیا و آخرت بخواند و صلوات بفرستد.

۴- ذکر سجده را تکرار کند و به عدد فرد ختم می کند‌.

۵-بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را بر کف پای چپ بگذارد.

۶- در حال برخاستن برای رکعت بعدی ذکر "بحول الله وقوته اقوم و اقعد" بگوید.

مسأله 278- قرآن خواندن در حال سجده مکروه است.

مسأله 279- سجده کردن بر غیر خداوند متعال حرام است و بعضی از مردم که در آستانه ی حرم امامان (علیهم السلام) پیشانی بر زمین می گذارند اگر به قصد سجده ی شکر خدای متعال باشد اشکال ندارد و در غیر این صورت حرام است.

سجده ی واجب قرآن

مسأله 280- در هر یک از چهار سوره ی سجده (الم تنزیل) فصلت( حم سجده)  نجم و علق یک آیه  ی سجده ی واجب وجود دارد که اگر انسان آن را بخواند یا به آن گوش دهد باید پس از پایان آیه فوراً سجده کند و اگر فراموش کند هر وقت یادش آمد باید سجده را انجام دهد[8].

مسأله ۲۸۱- سبب وجوب سجده مجموعه‌ آیه است و با قرائت یا گوش دادن قسمتی از آیه، سجده واجب نمی شود.

مسأله ۲۸۲- با خواندن و گوش دادن به ترجمه آیات مذکور سجده واجب نمی شود.

مسأله 283- اگر به آیه ی سجده ای که از رادیو یا تلویزیون یا ضبط صوت و مانند آن پخش می گردد گوش دهد، سجده واجب میشود.

مسأله 284- اگر هنگام خواندن آیه ی سجده ی واجب، آن را از شخص دیگری یا دستگاه ضبط و مانند آن گوش کند باید دو سجده انجام دهد.

مسأله 285- در سجده ی واجب قرآن باید بر چیزهایی سجده کند که در نماز میتوان بر آنها سجده کرد، ولی دیگر شرایط سجده ی نماز مانند رو به قبله بودن، با وضو بودن و مانند آن لازم نیست.

مسأله 286- در سجده ی واجب قران همین که پیشانی را برای سجده بر زمین بگذارد کافی است و گفتن ذکر لازم نیست؛ هرچند مستحب است و بهتر است گفته شود: "  لا اله الا الله حقا حقا، لا اله الا الله ایمانا و تصدیقا، لا اله الا الله عبودیه و رقّا،سجدت  لک  یارب تعبدا و رقّا، لا نستنکفا ولا مستکبرا، بل انا عبد ذلیل ضعیف خائف مستجیر".

۷-  تشهد

مسأله 287- نمازگزار باید در رکعت دوم و رکعت آخر همه ی نماز ها پس از سجده دوم بنشیند و پس از آرام گرفتن بدن، جملاتی را که به عنوان ذکر تشهد است، بر زبان جاری کند. این عمل "تشهد" نامیده می شود.

مسأله 289- ذکر واجب در حال تشهد عبارت است از: " اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله اللهم صل علی محمد و آل محمد".

مسأله 290- مستحب است پیش از ذکر واجب تشهد بگوید: "الحمدلله" یا بگوید:  "بسم الله و بالله و الحمدلله و خیر الاسماء لله" و همچنین مستحب است پس از صلوات بگوید:  "و تقبل شفاعته وارفع درجته" .

مسأله ۲۹۰- تشهد واجب غیر رکنی است بنابراین اگر عمداً اضافه یا ترک شود نماز باطل است ولی اضافه شدن یا ترک سهوی آن موجب بطلان نماز نیست.

 مسأله ۲۹۱-  اگر تشهد را فراموش کند و برای رکعت سوم بایستد ولی پیش از رکوع یادش بیاید باید بنشیند و تشهد را بگوید و دوباره بایستد و تسبیحات رکعت سوم را مجدداً بگوید و نماز را ادامه دهد و پس از نماز برای ایستادن بیجا، بنابر احتیاط مستحب دو سجده ی سهو به جا آورد.

 مسأله ۲۹۲ - اگر تشهد را فراموش کند و در رکوع رکعت سوم یا بعد از آن یادش بیاید باید نماز را تمام کند و بعد از سلام برای تشهد فراموش شده دو سجده ی سهو به جا آورد و احتیاط واجب آن است که پیش از سجده ی سهو، تشهد فراموش شده را قضا کند.

 ۸- سلام

 مسأله ۲۹۳- سلام آخرین جزء نماز است که با گفتن آن نماز پایان می یابد. سلام واجب نماز این است که بگوید: "السلام علیکم" و بهتر است اضافه کند "و رحمة الله و برکاته" و یا بگوید: "السلام علینا و علی عباد الله الصالحین".

 مسأله ۲۹۴-  مستحب از پیش از دو سلام فوق گفته شود: "السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته".

 مسأله ۲۹۵- سلام از واجبات غیر رکنی است بنابراین اگرسهوا اضافه یا ترک شود، نماز باطل نمی شود.

 مسأله ۲۹۶ - اگر سلام نماز را فراموش کند و هنگامی یادش بیاید که صورت نماز به هم نخورده و کاری هم که عمدی و سهوی آن نماز را باطل میکند، مانند پشت کردن به قبله، انجام نداده است، باید سلام را بگوید و نمازش صحیح است.

 ۹- ترتیب

 مسأله ۲۹۷- نمازگزار باید نماز را به ترتیبی که گفته شد انجام دهد و هر یک از اجزای آن را در جای خود به جا آورد ، بنابراین اگر عمداً این ترتیب را رعایت نکند مانند اینکه سوره را پیش از حمد بخواند یا سجده را پیش از رکوع انجام دهد، نمازش باطل میشود.

 مسأله ۲۹۸- اگر رکنی را فراموش کند و بعد از وارد شدن در رکن بعدی یادش بیاید مانند اینکه دو سجده را فراموش کند و در رکوع رکعت بعد یادش بیاید، نمازش باطل است.

 مسأله ۲۹۹- اگر رکنی را فراموش کند و جزء بعد را که رکن نیست انجام دهد و پیش از وارد شدن به رکن بعدی یادش بیاید باید آن رکن را به جا آورد و سپس آنچه را اشتباهاً پیش از آن انجام داده دوباره انجام دهد، مانند این که بعد از خواندن تشهد یادش بیاید که دو سجده را فراموش کرده است باید بعد از انجام دو سجده، دوباره تشهد را بگوید.

 مسأله ۳۰۰- اگر جزئی را که رکن نیست فراموش کند و پس از وارد شدن در رکن بعدی یادش بیاید مانند اینکه حمد را فراموش کند و در رکوع متوجه شود که حمد را نخوانده است نمازش صحیح است و نمی تواند برگردد و حمد را بخواند.

 مسأله ۳۰۱ - اگر جزئی را که رکن نیست فراموش کند و جزء بعد را که رکن نیست انجام دهد و پیش از وارد شدن به رکن بعدی یادش بیاید مانند اینکه حمد را فراموش کند و سوره را بخواند و پیش از رفتن به رکوع متوجه شود باید آنچه را فراموش کرده (حمد) بخواند و پس از آن جزئی را که اشتباهاً جلوتر خوانده (سوره) دوباره بخواند.

۱۰-  موالات

 مسأله ۳۰۲ - نمازگزار باید اجزای نماز، مانند رکوع، سجده، تشهد و غیر اینها را پی‌درپی به جا آورد و بین آنها فاصله طولانی و غیر متعارف نیندازد، به این امر موالات گفته می‌شود. بنابراین اگر بین اجزای نماز به قدری فاصله شود که در نظر بیننده از حالت نماز خواندن خارج شود، نماز باطل است.

 مسأله ۳۰۳- اگر میان کلمه ها یا حروف یک کلمه (در غیر تکبیرة الاحرام و سلام) سهواً فاصله غیرمتعارف بیاندازد ولی طوری نباشد که صورت نماز از بین برود و هنگامی متوجه شود که وارد رکن بعد از آن شده باشد نماز صحیح است و تکرار آن کلمات و جملات لازم نیست ولی اگر پیش از وارد شدن در رکن بعدی متوجه شود باید برگردد و آنها را دوباره بخواند.

 مسأله ۳۰۴- طولانی کردن ذکر رکوع و سجود یا خواندن سوره های طولانی موجب از بین رفتن موالات نمی شود.

--------------------------------------------------

۱. یعنی هنگام نماز نیت را از یک نماز به نماز دیگر برگرداندن.