آموزش پزشکی-فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)

١ – تقلب کردن در کنکور پزشکی

سؤال:هرگاه دانشجویى (خداى ناکرده) در کنکور تقلّب کند، و قبول شود، چنانچه شک یا یقین داشته باشد که تقلّب مذکور تأثیرى در قبولى نداشته، اکنون که مى خواهد شروع به تحصیل کند وظیفه اش چیست؟

جواب: اگر شک داشته باشد اشکالى ندارد، و اگر یقین داشته باشد و موارد تقلب کم و محدود بوده آن هم مانعى ندارد، در غیر این صورت اشکال دارد. و در هر حال تقلب کردن خواه کم باشد یا زیاد کار حرامى است.

٢ – شرکت در کنکور پزشکی بر خلاف ضوابط و مقررات

سؤال:من بر خلاف ضوابط و مقرّرات در کنکور شرکت کرده، و در رشته پزشکى قبول شده ام. مثلاً مشمول بوده و دفترچه آماده به خدمت تهیّه نکرده ام، یا سرباز فرارى بوده و با جعل پایان خدمت امتحان داده ام، یا از این قبیل، ولى در امتحانات تقلّبى نکرده ام، و اکنون دچار عذاب وجدان شده ام، وظیفه شرعى من چیست؟

جواب: گرچه کار خلاف شرعى کرده اید، ولى فعلاً مى توانید به تحصیلات خود ادامه دهید.

٣ – لمس و نگاه به مجسمه های آموزشی

سؤال:آیا لمس و نگاه مولاژ (مجسّمه هاى آموزشى که از جنس پلاستیک و شبیه اعضاى بدن انسان ساخته شده) براى دانشجویان یا اساتید غیر هم جنس، بدون قصد لذّت جایز است؟

جواب: براى آموزش هاى لازم مانعى ندارد.

٤ – زایمان و کورتاژ توسط دانشجویان پسر

سؤال:دانشجویان پسر و دختر در بیمارستانها و مراکز پزشکى، جهت آموزش مبادرت به انجام زایمان، کورتاژ و مانند آن مى کنند، چه حکمى دارد؟

جواب: تنها در صورتى جایز است که این آموزش براى غیر همجنس ضرورتى داشته باشد، یعنى بدون آن، تعلیمات کافى براى نجات جان بیماران از خطر یا بیمارى میسّر نشود.

٥ – تحصیل مردان در رشته زنان و زایمان

سؤال:آیا تحصیل و تدریس در رشته مامایى، و مسائل مربوط به زنان و زایمان (با توجّه به اینکه معمولاً همراه با نظر و لمس موضع مخصوص مى باشد) براى مردان جایز است؟

جواب: در صورتى که دانشجوى دختر به اندازه کافى در این رشته وجود نداشته باشد، یا احتمال قابل ملاحظه اى داده شود که در آینده براى حفظ جان زنان مسلمان مورد نیاز باشد، جایز است.

٦ – نگهداری از جنین مرده در شیشه های آزمایشگاهی

سؤال:نگهدارى جنین مرده در شیشه، جهت آموزش چه حکمى دارد؟ آیا جهت دکور آزمایشگاهى، یا نگهدارى در منزل جایز است؟

جواب: جهت دکور و امثال آن جایز نیست; ولى اگر ضرورتى براى آموزشهاى لازم ایجاب کند، و چیزى جانشین آن نشود، مانعى ندارد.

٧ – آموزش هایی که همراه با لمس و نظر به نامحرم است

سؤال:آموزش هایى که همراه لمس و نظر به نامحرم است، و به احتمال اینکه در آینده حفظ جان فردى منوط به آن باشد، چه حکمى دارد؟

جواب: هرگاه مقصود یادگرفتن و تکمیل اطّلاعات طبّى براى نجات جان مسلمانان بوده باشد و بدون این کار، آن مقصود حاصل نشود جایز است.

٨ – اجبار بیماران به معاینه توسط دانشجویان

سؤال:در بعضى از بیمارستان ها، از دانشجویانى که دوره عملى آشنایى با کارهاى پزشکى را مى گذرانند مى خواهند که بیماران مراجعه کننده را معاینه کنند، و قصدشان تعلیم امور درمانى مى باشد، بفرمایید:

1. در صورت عدم رضایت بیماران، آیا مى توان آنان را به نوعى مجبور به معاینه نمود؟ مثل اینکه پزشک معالج اصلى بگوید: «اگر از معاینه دانشجویان ممانعت نمایى، تو را معالجه و درمان نخواهم کرد.» این کار چه حکمى دارد؟

2. اگر اقدام فوق فقط در مورد ضرورت تعلیم جایز باشد، مورد ضرورت کدام است؟

جواب: 1. کسى را نمى توان مجبور به معاینه کرد، ولى اگر درمان، فورى و واجب نباشد، و طبیب درمان را مشروط به اجازه معاینه کند، و او هم این شرط را بپذیرد، مانعى ندارد از این راه وارد شود.

جواب: 2. منظور از ضرورت این است که اگر این معاینات صورت نگیرد دانشجویان طب نمى توانند اطّلاعات خود را کامل کرده، و جان مسلمانان را از خطر نجات دهند.

٩ – مسئولیت دستیار در صورت عمل جراحی بدون حضور پزشک

سؤال:در مراکز آموزشى، درمانى و پزشکى دولتى دستیاران، به ویژه در سالهاى نخست باید با حضور و راهنمایى اساتید خود اقدام به عمل جرّاحى کنند. چنانچه دستیار با اجازه استاد خود، یا به این امید که استاد گفته: «شما کار را شروع کنید، من هم مى رسم» به تنهایى یا به همراه سایر دستیاران، عمل جرّاحى را شروع کنند و استاد حاضر نشود، و آسیبى به بیمار برسد که ناشى از عدم حضور استاد است، چه کسى ضامن است؟

جواب: دستیار مسئول است; مگر اینکه تخلّف استاد از وعده اش سبب این مشکل شده باشد که در این صورت هرچند دستیار مقصّر است، ولى مى تواند خسارتى را که پرداخته از استاد که او را مغرور ساخته (فریب داده) بگیرد.

١٠ – مسئولیت خسارت هایی که توسط کارآموزان به بیماران وارد می شود

سؤال:در مراکز آموزشى که براى آینده پزشک متخصص تربیت مى نمایند، به دلیل کمى مهارت فى نفسه دستیاران و دانشجویان، عوارض و خطراتى متوجه جان بیمار مى گردد; اگر احیاناً نقص عضوى واقع شود، یا بیمار فوت کند، آیا دستیار مربوطه ضامن است، یا پزشک مسئول، و استادیار مربوطه؟

جواب: اگر دستیار در کار خود مستقل و از خطرات آگاه باشد ضامن است، و اگر به صورت آلت دست استاد باشد ضامن نیست.

١١ – مسئولیت خسارت هایی که توسط کارآموزان به بیماران وارد می شود

جواب: اگر دستیار در کار خود مستقل و از خطرات آگاه باشد ضامن است، و اگر به صورت آلت دست استاد باشد ضامن نیست.

١٢ – عقد موقت دانشجویان پزشکی بدون اذن پدر

سؤال:آیا دانشجویان دختر و پسر جهت جلوگیرى از ارتکاب گناه (در رابطه با مسائل تحصیلى و رفت و آمد) مى توانند بدون اجازه پدرِ دختر، صیغه محرمیّت بخوانند؟

جواب: این کار براى دختران باکره ـ که سابقه ازدواج ندارند ـ بدون اجازه پدر جایز نیست.

١٣ – خمس درآمد دانشجویان پزشکی

سؤال:بعضى از دانشجویان در سال هاى انتهایى تحصیل قادر به کار کردن در رشته تحصیلى خود و کسب درآمد هستند، آیا بایستى با دریافت اوّلین حقوق، براى خود سال خمسى تعیین کنند؟

جواب: در صورتى که درآمد سالیانه آنها بیش از هزینه ها و مخارج سالیانه باشد، باید هر سال در همان تاریخ خمس اضافه درآمد را بپردازند.

١٤ – اجازه گرفتن از بیمار برای معاینه توسط دانشجوی غیر همجنس

سؤال:چنانچه بنابر ضرورت در آموزش پزشکى لازم شود دانشجو یا پزشک نامحرم، بیمار را معاینه یا درمانى کند که ملازم لمس و نظر مى باشد، آیا اجازه بیمار یا بستگان وى لازم است؟

جواب: هرگاه آموزش ضرورى، منحصر به آن مورد باشد رضایت طرف لازم نیست; ولى اگر موارد دیگرى براى آموزش پیدا شود، که طرف مقابل رضایت مى دهد، نمى توان از مواردى که راضى نیستند استفاده کرد.

١٥ – تحصیل علوم حوزوی توسط دانشجویان پزشکی

سؤال:دانشجویان با استعدادى هستند که در رشته پزشکى یا مهندسى مشغول به تحصیلند، و در عین حال علاقه خاصى به تحصیل در علوم اسلامى دارند. وظیفه شرعى آنها چیست؟

جواب: بهتر این است که تحصیلات دانشگاهى را به پایان برسانند، سپس به تحصیلات حوزوى بپردازند.

١٦ – انجام امور پزشکی بر روی جسد

سؤال:نگاه به جسد همجنس و غیر همجنس، مسلمان و غیر مسلمان، در مقام آموزش پزشکى براى معاینه و کالبد شکافى، یا قطع اعضا و پیوند چه حکمى دارد؟

جواب: تنها در مورد ضرورت و به مقدار ضرورت جایز است.

١٧ – نگاه مستقیم به عورت بیمار به جهت آموزش

سؤال:آیا نگاه مستقیم به عورت بیمار، براى یادگیرى مسأله مهمّ پزشکى، یا درمان جایز است؟ با فرض اینکه در حال حاضر در محیط هاى آموزشى از طریق نگاه مستقیم به عورت بیمار آموزش داده مى شود و شرایط و مقدّمات نگاه غیر مستقیم فراهم نشده است.

جواب: اگر راهى جز نگاه مستقیم نداشته باشد به مقدار ضرورت جایز است.

١٨ – دست دادن دانشجویان مسلمان با اساتید زن در کشورهای غربی

سؤال:در دانشگاههاى کشورهاى غربى، هنگام برخورد با اساتید غیر همجنس، دانشجویان ناگزیر از دست دادن هستند، و اگر آن را ترک کنند حمل بر اسائه ادب دانشجویان مسلمان مى شود. وظیفه شرعى دانشجویان چیست؟

جواب: وظیفه شرعى آنان دست ندادن است. و باید این فرهنگ اسلامى را براى آنها توضیح داد، تا حمل بر اسائه ادب نشود.

١٩ – لزوم اخذ تخصص مجاری ادرار و کلیه برای زنان

سؤال:اکثر پزشکان مجارى ادرار و کلیه، مرد هستند; آیا گرفتن این تخصّص جهت کم کردن ارتباطات غیر هم جنس، براى خانمها واجب است؟

جواب: با توجّه به اینکه نگاه به غیر همجنس، در مورد عورت گناه سنگین ترى دارد، لازم است به عنوان واجب کفایى گروهى از همجنس ها این دوره را بگذرانند.

٢٠ – فراگیری تخصص قلب و عروق توسط بانوان

سؤال:غالب پزشکان متخصّص قلب را آقایان تشکیل مى دهند، آیا به منظور کاهش ارتباطات با جنس مخالف، اخذ مدرک تخصّصى قلب براى خانمها واجب کفایى است؟

جواب: آرى واجب کفایى است.

٢١ – تحصیل زنان در رشته سونوگرافی

سؤال:جهت تشخیص بعضى از بیمارى ها، از جمله بیماریهاى زنان، بیشتر از سونوگرافى استفاده مى شود، و متخصّص زن در آن کم است، آیا بر دانشجویان دختر واجب است که در این رشته تحصیل کنند؟

جواب: لازم است به عنوان واجب کفایى عدّه اى در این رشته تحصیل کنند.

٢٢ – تحصیل در رشته های پر درآمد پزشکی

سؤال:برخى از رشته هاى پزشکى درآمد مناسبترى دارد، لذا متخصّص کافى در آن رشته تربیت شده است. امّا رشته هایى وجود دارد که درآمد آن نسبت به آنچه در بالا آمد کمتر است، لذا متخصّص کافى هم ندارد. آیا دانشجویان مى توانند براى کسب درآمد بیشتر به تحصیل در رشته هاى مورد نظر بپردازند؟

جواب: در صورتى که به اندازه کافى براى رشته هاى دیگر طبیب وجود داشته باشد مانعى ندارد.

٢٣ – اولویت تعیین رشته برای دانشجویان پزشکی

سؤال:چه امورى باید مهمترین اولویّت هاى تعیین رشته براى دانشجویان پزشکى باشد؟ درآمد بیشتر و زحمت کمتر؟ نیازهاى جامعه؟ کاهش برخورد با غیر همجنس یا امور دیگر؟

جواب: مهمتر از همه نیاز جامعه و سپس کاهش برخورد با غیر هم جنس است.

٢٤ – مصرف وجوهات شرعیه برای هزینه های تحصیل

سؤال:فرزندم در رشته پزشکى تحصیل مى کند، و إن شاءالله پس از فراغت از تحصیل قصد خدمت به برادران و خواهران دینى خود را در کشور ایران اسلامى دارد. ولى اکنون در تأمین هزینه هاى تحصیلى او با مشکل مواجه شده ام. آیا مجاز هستم بخشى از وجوهات شرعیّه خویش را به ایشان اختصاص دهم؟

جواب: مجاز هستید از یک سوم سهم مبارک امام براى این منظور هزینه کنید.

٢٥ – ساخت اسکلت های انسان برای آموزش پزشکی

سؤال:ساخت و نگهدارى و استفاده از اسکلتهاى انسان جهت آموزش پزشکى چه حکمى دارد؟ آیا احکام مجسّمه بر آن بار مى شود؟

جواب: احکام مجسّمه ندارد، و به مقدار ضرورت مى توان از آن استفاده کرد.

٢٦ – جدا سازی دانشجویان دختر و پسر در مراکز آموزشی

سؤال:در بسیارى از مراکز آموزشى، درمانى و پزشکى، امکان جداسازى دانشجویان دختر و پسر وجود دارد. لکن برخى از مسئولین نسبت به این مسأله بى توجّهى مى کنند. نظر جنابعالى در این زمینه چیست؟

جواب: اگر امکان تفکیک باشد، تفکیک لازم است.