آزمایشات پزشکی

١ – حکم انجام روش های نوین عملی بر روی انسان

سؤال:انجام روش های نوین عملی پس از گذارندن مراحل جانوری و تأیید این مراحل بر روی انسان و با رضایتمندی فرد، اگر منجر به عارضه و حتی مرگ گردد، آیا به لحاظ شرعی مستلزم پرداخت دیه می باشد یا نه؟

جواب: در صورتی که خوف خطری باشد، جایز نیست و اگر بدون اطّلاع طرف باشد دیه نیز دارد.

٢ – آزمایش داروهای جدید بر روی انسان

سؤال:لطفاً به سؤالات زیر پیرامون آزمایش و پژوهش روى افراد پاسخ دهید:

الف) آیا مى توان از انسانها براى آزمایش داروها استفاده کرد؟ براى مثال معمول است که در آزمایش داروها از گروه شاهد (گروه سالم) استفاده مى کنند، و برخى مى گویند: اگر اثر داروى مورد مطالعه مشخّص نباشد مى توان گروه شاهد را انتخاب کرد، ولى در مواردى که اثر درمانى داروى مورد مطالعه حتمى است، یا عدم تجویز آن سبب خطراتى مى شود تعیین گروه شاهد صحیح نیست. نظر شما چیست؟

ب) آیا از نظر اخلاقى تجویز دارونما اشکالى ندارد؟

برخى مى گویند استفاده از داروى کاملاً بى اثر (Placebo) اشکال دارد، و در مقایسه یک دارو باید آن را با داروى قدیمى مقایسه کرد; ولى اگر داروى قدیمى موجود نباشد، مى توان از دارونما استفاده کرد. البتّه دارونماىِ کاملاً بى اثر «مثل تزریق مایع نمکى داخل رگ به جاى دارو» باید به اطّلاع و موافقت بیمار باشد. آیا بیماران چنین مسأله اى را مى پذیرند؟ بیمارى که به بیمارستان مراجعه مى کند براى درمان است نه براى آزمایش، و پیدا شدن افراد داوطلب که بیمار هم باشند مشکل است. پس راه حل چیست؟ آیا مى توان بدون اطّلاع بیمار به او دارونما داد؟ ج) آیا استفاده از کفّار، اسرا و محکومین به مرگ، براى آزمایش و پژوهش مجاز است؟ این روش را هیتلر روى یهودیها، و آمریکائیها روى سیاه پوستان انجام مى دادند.

جواب: استفاده از داروهایى که خطر مرگ یا بیماریهاى مختلف دارد جایز نیست، مخصوصاً با عدم اطّلاع بیمار. و استفاده از داروهاى بى اثر اگر جنبه درمانى، هرچند از طریق تلقین داشته باشد، در فرض نبودن داروهاى واقعى مانعى ندارد.

٣ – استفاده از گیاهان و حیوانات برای تحقیقات پزشکی

سؤال:آیا براى انجام تحقیقات پزشکى، ضرر رساندن به حیوانات یا گیاهان جایز است؟

جواب: در مورد گیاهان اشکالى ندارد. و در مورد حیوانات، هرگاه تحقیقات براى منظور مهمّى باشد جایز است.

٤ – آزمایشات طبی خطرناک بر روی انسان

سؤال:معمولاً براى کسب اطّلاعات بیشتر پزشکى در جهت تشخیص امراض و درمان آن روى انسانها، آزمایشهاى طبّى گوناگونى که گاه خطرناک هم هست انجام مى دهند، در این مورد به سؤالات زیر پاسخ فرمایید:

1. اگر بیمار یقین داشته که چنانچه خود را در معرض چنین آزمایشاتى قرار دهد به استقبال خطرات جانى براى خود رفته است، ولى از طرفى هم به پیشرفت علم پزشکى و به معالجه و مداواى جامعه مسلمانان در آینده کمک نموده است. آیا قرار گرفتن در معرض چنین آزمایشاتى جایز است؟

2. اگر ضرر جانى محتمل، ولى کمک به علم پزشکى فوق الذّکر قطعى باشد، آیا در این صورت بیمار مى تواند خود را در معرض آزمایش قرار دهد؟

3. اگر هیچ گونه علمى به ضرر جانى براى خود نداشته باشد، و فایده آزمایش هم براى کمک فوق الذکر محتمل باشد، چه حکمى دارد؟

4. اگر فایده آزمایشات فوق الذکر به سود تمامى افراد بشر باشد، در معرض قرار دادن در صورت علم به ضرر، یا احتمال ضرر، یا عدم علم به ضرر چه حکمى خواهد داشت؟

5. در صورتى که آزمایشات مورد بحث براى اهداف فوق الذکر هیچ گونه ضررى براى انسان بیمار نداشته باشد، آیا طبیب بدون اطّلاع و کسب اجازه از بیمار مى تواند چنین اقدامى نماید؟

6. چنانچه در صورت ضرورت انجام چنین آزمایشاتى جایز باشد، منظور از ضرورت چیست؟

جواب: 1. جایز نیست.

جواب: 2. اگر احتمال آن قوى باشد مشکل است.

جواب: 3. اشکالى ندارد.

جواب: 4. تنها در صورتى که ضرر ضعیف باشد مى تواند اقدام کند.

جواب: 5. اگر آزمایشها، جزئى از معالجه بیمار یا مقدّمه درمان او باشد مانعى ندارد; در غیر این صورت نیاز به اجازه دارد.

جواب: 6. در صورتى که نجات جان مسلمانان بستگى به آزمایش روى این شخص داشته باشد، و این شخص راضى باشد اشکالى ندارد.

٥ – کتمان نتیجه آزمایش ازدواج توسط پزشک

سؤال:جوانى جهت ازدواج براى آزمایش به پزشک مراجعه مى کند. پزشک وى را دچار بیمارى مسرى مى یابد، و یا متوجّه مى شود که معتاد است. در اینجا، اگر واقعیّت را براى دیگران، که منتظر نتیجه آزمایش هستند بگوید، پرده از روى راز پنهان بیمار برداشته مى شود، که قطعاً براى بیمار تبعات سوئى به دنبال خواهد داشت. و اگر نگوید همسر آینده وى دچار بیمارى مسرى شده، و گرفتاریهایى پیدا مى کند، و ممکن است براى طبیب هم مشکل ساز شود. تکلیف طبیب چیست؟

جواب: با توجّه به اینکه این گونه آزمایشها نوعى مشورت با طبیب است، کتمان کردن واقعیّت، خیانت در مشورت محسوب مى شود، و باید واقعیّت را بگوید.