احکام اموات (آیت الله العظمی خامنه ای)
سؤال 226. آیا در غسل و کفن و دفن اموات، مماثلت و همجنس بودن شرط است یا هر یک از زن و مرد مىتواند امور میت دیگر را انجام دهد؟
پاسخ: همجنس بودن با میّت فقط در غسل دادن او شرط است و در صورتى که غسل دادن میّت به وسیله همجنس او امکان دارد، غسل دادن به وسیله غیر همجنس صحیح نیست و غسل میّت باطل است. ولى در تکفین و تدفین همجنس بودن شرط نیست.
سؤال 227. امروزه در روستاها متعارف است که اموات را در منزل مسکونى غسل مىدهند. گاهى میّت وصى نداشته و چند فرزند صغیر دارد. نظر مبارک راجع به این موارد چیست؟
پاسخ: تصرّفات مورد نیاز براى تجهیز میّت از قبیل غسل و کفن و دفن، به مقدار متعارف، متوقف بر اذن ولى صغیر نیست و اشکال از جهت وجود فرزندان صغیر ایجاد نمىشود.
سؤال 228. شخصى بر اثر تصادف یا سقوط از ارتفاع فوت کرده است و جسد او خونریزى دارد، آیا باید منتظر ماند تا خون، خود به خود یا با وسایل پزشکى بند بیاید یا این‌که با وجود خونریزى جایز است اقدام به دفن او نمایند؟
پاسخ: تطهیر بدن میّت قبل از غسل در صورت امکان واجب است، و اگر انتظار براى توقف خونریزى یا منع آن ممکن باشد، واجب است.
سؤال 229: استخوان مردهاى که حدود چهل یا پنجاه سال از دفن آن مىگذرد و مقبره او از بین رفته و تبدیل به میدان عمومى گردیده است، در اثر کندن نهرى در آن میدان ظاهر شده است. آیا لمس کردن استخوانها براى دیدن آن‌ها اشکال دارد؟ آیا استخوانها نجس هستند؟
پاسخ: استخوان میّت مسلمانى که غسل داده شده است، نجس نیست؛ ولى دفن مجدّد آن زیر خاک واجب است.
سؤال 230. آیا براى انسان جایز است که پدر یا مادر و یا یکى از بستگان خود را در کفنى که براى خودش خریده است، کفن کند؟
پاسخ: اشکال ندارد.
سؤال 231. یک تیم پزشکى براى انجام آزمایش‌ها و تحقیقات پزشکى احتیاج دارند که قلب و بعضى از اعضاى مرده را از جسد او جدا سازند و بعد از گذشت یک روز از انجام آزمایش‌ها و مطالعات، اقدام به دفن آن کنند. امیدواریم لطف نموده به سؤالات زیر پاسخ فرمایید:
1. آیا با توجه به این‌که امواتى که این آزمایش‌ها بر روى آن‌ها اعمال مىشود از مسلمانان هستند، اقدام به این کار براى ما جایز است؟
2. آیا دفن قلب و بعضى از اعضاى جسد جداى از بدن میّت جایز است؟
3. آیا با توجه به این‌که دفن جداگانه قلب و بعضى از اعضا مشکلات فراوانى براى ما ایجاد مىکند، دفن آن اعضا با بدن میّت دیگر جایز است یا خیر؟
پاسخ: در صورتى که نجات نفس محترمه یا دستیابى به تجارب علوم پزشکى که جامعه به آن محتاج است، و یا شناسایى نوعى بیمارى که حیات مردم را تهدید مىکند، متوقف بر تشریح باشد، تشریح جسد میّت جایز است، لکن لازم است تا آن‌جا که استفاده از جسد غیر مسلمان امکان دارد، از جسد مسلم استفاده نشود. حکم شرعى اعضایى که از جسد مسلمان جدا شدهاند، این است که با بدن دفن شوند، و اگر امکان نداشت، دفن جداگانه آن‌ها اشکال ندارد.
سؤال 232. اگر شخصى براى خودش کفنى بخرد و همیشه در وقت نمازهاى واجب یا مستحبّ یا هنگام قرائت قرآن کریم، آن را پهن نموده و روى آن نماز و قرآن بخواند و هنگام مرگ از آن به عنوان کفن استفاده کند. آیا این عمل جایز است؟ آیا از نظر اسلام صحیح است که انسان کفنى را براى خود بخرد و بر آن آیات قرآنى بنویسد و از آن فقط هنگام تکفین استفاده نماید؟
پاسخ: موارد مذکور اشکال ندارد.
سؤال 233. اخیراً جنازه زنى در یک قبر قدیمى که تاریخ آن به حدود هفتصد سال پیش بر مىگردد، کشف شده است. این جنازه مشتمل بر اسکلت استخوانى عظیم کامل و سالمى است که بر جمجمه آن مقدارى مو وجود دارد. به استناد گفتههاى باستان شناسانى که آن را کشف کردهاند، جنازه متعلّق به یک زن مسلمان است. آیا جایز است این اسکلت استخوانى بزرگ و مشخص را از طرف موزه علوم طبیعى (بعد از بازسازى شکل قبر و قراردادن جنازه در آن) در معرض بازدید قرار داد تا موجب عبرت بازدید کنندگان از موزه علوم طبیعى گردد و یا با نوشتن آیات و احادیث مناسب باعث تذکر و موعظه دیدارکنندگان شود؟
پاسخ: اگر ثابت شود که اسکلتِ استخوانى، متعلّق به بدن میّت مسلمان است، دفن فورى آن واجب است.
سؤال 234. گورستانى در روستایى وجود دارد که ملک خاص کسى نیست و وقف هم نشده است، آیا جایز است اهالى این روستا از دفن اموات شهر یا روستاهاى دیگر یا میتى که وصیت کرده در آن قبرستان دفن شود، جلوگیرى کنند؟
پاسخ: اگر قبرستان عمومى مزبور ملک خاص کسى یا وقف خاص اهالى آن روستا نباشد، نمىتوانند از دفن اموات دیگران در آن قبرستان جلوگیرى کنند و اگر شخصى وصیت کرده است در آن دفن شود، واجب است طبق وصیت عمل شود.
سؤال 235. روایاتى وجود دارد دال بر این‌که پاشیدن آب بر قبور مستحبّ است، مانند روایاتى که در کتاب «لآلى الاخبار» ذکر شده است، آیا این استحباب مخصوص روز دفن میّت است یا اطلاق دارد، چنانچه نظر مؤلف «لآلى الاَخبار» چنین است؟ نظر جناب‌عالى در این‌باره چیست؟
پاسخ: پاشیدن آب بر قبر در روز دفن مستحبّ است و بعد از آن نیز به قصد رجاء اشکال ندارد.
سؤال 236. چرا میّت را شب دفن نمىکنند؟ آیا دفن میّت در شب حرام است؟
پاسخ: دفن میّت در شب اشکال ندارد.
سؤال 237. شخصى بر اثر تصادف ماشین فوت کرده است، پس از غسل و کفن او را به قبرستان آوردند، ولى هنگام دفن متوجه شدند که تابوت و کفن آغشته به خونى است که از او جریان دارد، آیا عوض کردن کفن او در این حالت واجب است؟
پاسخ: اگر شستن آن قسمت از کفن که به خون آغشته شده است یا بریدن و یا عوض کردن آن امکان داشته باشد، آن کار واجب است، ولى اگر امکان ندارد، دفن میّت به همان صورت جایز است.
سؤال 238. اگر سه ماه از دفن آن میّت با کفن آغشته به خون بگذرد، آیا نبش قبر در این حالت جایز است؟
پاسخ: نبش قبر در فرض سؤال جایز نیست.
سؤال 239. از حضرت‌عالى تقاضا مىکنیم به سه سؤال زیر پاسخ فرمایید.
1. اگر زن حاملهاى هنگام وضع حمل از دنیا برود، جنین موجود در رحم زن در موارد زیر چه حکمى دارد:
الف: اگر روح به تازگى در او دمیده شده باشد (سه ماه یا بیشتر)، با توجه به این‌که احتمال مرگ جنین در صورت خارج کردن آن از رحم مادر بسیار زیاد است؟
ب: اگر عمر جنین هفت ماه یا بیشتر باشد؟
پاسخ: اگر جنین در رحم مادر مرده باشد؟
2. اگر زن حامله هنگام وضع حمل بمیرد، آیا بررسى کامل مرگ و زندگى جنین بر دیگران واجب است؟
3. اگر زن حامله هنگام وضع حمل فوت کند و بچه در شکم او زنده بماند و شخصى بر خلاف متعارف با وجود زنده بودن جنین دستور دفن مادر با جنین را بدهد، نظر شما در این‌باره چیست؟
پاسخ: اگر جنین با مرگ مادرش فوت کند، و یا فوت مادر پیش از دمیده شدن روح در جنین باشد، خارج کردن آن از شکم مادر واجب نیست، بلکه جایز هم نیست. ولى اگر روح در او دمیده شده و در شکم مادرش که از دنیا رفته است، زنده باشد و احتمال زنده ماندنش تا زمان خارج کردن او از رحم مادر وجود داشته باشد، واجب است که سریعاً او را از شکم مادر خارج کنند، و تا وقتى که موت جنین در رحم احراز نشده است، دفن مادر همراه با جنین جایز نیست و اگر جنین زنده همراه مادرش دفن شد و حتى بعد از دفن هم احتمال زنده بودنش وجود داشته باشد، واجب است اقدام به نبش قبر و خارج کردن جنین زنده از شکم مادر نمایند. همچنین اگر حفظ حیات جنین در شکم مادرش متوقف بر دفن نکردن مادر باشد، ظاهر این است که تأخیر دفن مادر واجب است تا جان جنین حفظ شود، و اگر کسى بگوید دفن زن حامله با جنین زندهاى که در رحم او وجود دارد جایز است و دیگران به گمان صحّت نظر او اقدام به دفن نمایند و این کار منجر به مرگ بچه در داخل قبر شود، پرداختن دیه بر کسى که مباشر دفن بوده، واجب است، مگر این‌که مرگ جنین مستند به گفته آن شخص باشد که در این صورت دیه بر او واجب است.
سؤال 240. شهردارى براى استفاده بهینه از زمین، دستور داده است قبرها به‌صورت دو طبقه ساخته شود. تمنّا مىکنیم حکم شرعى آن را بیان فرمایید.
پاسخ: جایز است که قبور مسلمانان در چندین طبقه ساخته شود، به شرطى که این کار سبب نبش قبر و هتک حرمت مسلمان نشود.
سؤال 241. کودکى در چاه سقوط کرده و مرده است. آب موجود در چاه مانع خارج کردن بدن او است، حکم آن چیست؟
پاسخ: جسد کودک در همان چاه به حال خود رها مىشود و چاه قبر او خواهد بود و اگر چاه ملک شخصى کسى نباشد و یا مالک آن به مسدود کردن آن راضى باشد، تعطیل کردن چاه و بستن آن واجب است.
سؤال 242. در منطقه ما مرسوم است که مراسم سینهزنى و زنجیرزنى به‌صورت سنتى آن فقط در عزادارى ائمه اطهار^ و شهدا و بزرگان دینى برگزار مىشود. آیا برپایى این مراسم به‌خاطر درگذشت افرادى از نیروهاى بسیج و یا از کسانى که به نحوى به حکومت اسلامى و این ملت مسلمان خدمات کردهاند، جایز است؟
پاسخ: این عمل اشکال ندارد.
سؤال 243. با توجه به این‌که رفتن به قبرستان در شب مکروه است، اگر کسى با این اعتقاد که شبانه به قبرستان رفتن عامل مؤثرى در تربیت اسلامى است، شبانه به قبرستان برود، چه حکمى دارد؟
پاسخ: اشکال ندارد.
سؤال 244. آیا شرکت در تشیع جنازه و حمل آن براى زنان جایز است؟
پاسخ: اشکال ندارد.
سؤال 245. در میان بعضى از عشایر معمول است که هنگام مرگ بعضى از اشخاص، با قرض، اقدام به خرید تعداد زیادى گوسفند مىکنند تا همه کسانى را که در مراسم عزادارى شرکت مىنمایند، اطعام کنند. این کار باعث ضرر فراوانى به آن‌ها مىشود، آیا تحمل این ضررها براى حفظ عادات و رسوم جایز است؟
پاسخ: اگر اطعام از اموال ورثه بزرگسال و با رضایت آن‌ها باشد، جایز است. ولى اگر این کار موجب بروز مشکلات و ضررهاى مالى مىشود از آن اجتناب شود و اگر انفاق از اموال میّت صورت بگیرد، بستگى به نحوه وصیت او دارد و به‌طور کلّى در این گونه امور باید از اسراف و زیاده روى که موجب تضییع نعم الهى مىشود پرهیز گردد.
سؤال 246. اگر در زمان حاضر، شخصى در منطقهاى بر اثر انفجار مین کشته شود، آیا احکام شهید را دارد؟
پاسخ: سقوطِ تکلیف غسل و کفن شهید از احکام اختصاصى شهیدى است که در میدان جنگ کشته شود.
سؤال 247. برادران سپاه پاسداران انقلاب اسلامى که در محورهاى شهرهاى مرزى رفت و آمد مىکنند، گاهى با کمینهایى که از طرف بعضى از عناصر ضد انقلاب اسلامى گذاشته مىشود، مواجه مىشوند که گاهى منجر به شهادت آنان مىگردد. آیا غسل یا تیمّم این شهداى عزیز واجب است یا این‌که آن‌جا میدان جنگ محسوب مىشود؟
پاسخ: اگر آن محورها و منطقه مزبور میدان جنگ بین گروه حق و گروه باطل و یاغى باشد، افرادى که از گروه حق در آن‌جا به شهادت مىرسند، حکم شهید را دارند.
سؤال 248. آیا کسى که واجد شرایط امامت در نماز جماعت نیست، جایز است امامت نماز میّت بر جنازه یکى از مؤمنین را عهدهدار شود؟
پاسخ: بعید نیست که شرایط معتبر در جماعت و امامت جماعت در سایر نمازها در نماز میّت شرط نباشد، هرچند احوط این است که آن شرایط در نماز میّت هم رعایت شود.
سؤال 249. اگر مؤمنى در جایى از جهان در راه اجراى احکام اسلامى یا در تظاهرات و یا در راه اجراى فقه جعفرى کشته شود، آیا شهید محسوب مىشود؟
پاسخ: چنین شهیدى اجر و ثواب شهید را دارد، ولى احکام تجهیز شهید اختصاص به کسى دارد که در میدان جنگ، هنگام درگیرى و در معرکه نبرد به شهادت رسیده باشد.
سؤال 250. اگر مسلمانى بر اساس قانون و تأیید قوه قضائیه به جرم حمل مواد مخدر به اعدام محکوم شود و حکم اعدام درباره او اجرا گردد:
1. آیا نماز میّت بر او خوانده مىشود؟
2. شرکت در مجلس عزا و قرائت قرآن کریم و مصیبت‌خوانى براى اهل‌بیت که براى او برگزار مىشود، چه حکمى دارد؟
پاسخ: مسلمانى که حکم اعدام درباره او اجرا گردیده است، حکم سایر مسلمانان را دارد و همه احکام و آداب اسلامى میّت در مورد او هم جارى است.
سؤال 251. آیا مسّ کردن استخوانى که همراه با گوشت است و از بدن انسان زنده جدا شده، موجب غسل مسّ میّت مىشود؟
پاسخ: دست‌زدن به عضوى که از بدن شخص زنده جدا شده است، غسل ندارد.
سؤال 252. آیا دست‌زدن به عضوى که از بدن انسان، مرده، جدا شده، غسل مسّ میت واجب مىشود؟
پاسخ: دست‌زدن به عضوى که از بدن مرده جدا شده، پس از سرد شدن و پیش از غسل دادن، در حکم دست‌زدن به بدن مرده است.
سؤال 253. آیا شخص مسلمان را باید هنگام احتضار رو به قبله خواباند؟
پاسخ: شایسته است که شخص مسلمان را در حال احتضار به پشت و به سمت قبله بخوابانند، به‌طورى که کف پاى او به جانب قبله باشد. بسیارى از فقهاء این عمل را برخود محتضر در صورتى که قادر باشد و بر دیگران، واجب دانستهاند و احتیاط در انجام آن ترک نشود.
سؤال 254. اگر هنگام کشیدن دندان مقدارى از بافتهاى لثه هم همراه آن کنده شود، آیا دست‌زدن به آن‌ها موجب غسل مسّ میّت مىشود؟
پاسخ: مس آن موجب غسل مس میت نمىشود.
سؤال 255. آیا بر شهید مسلمانى که با لباسش دفن شده است، احکام مسّ میّت مترتّب است؟
پاسخ: با مسّ شهیدى که تغسیل و تکفین در حق او ساقط است، غسل مسّ میّت واجب نمىشود.
سؤال 256. اینجانب دانشجوى رشته پزشکى هستم. گاهى هنگام تشریح مجبور به مسّ جسد کسانیکه از دنیا رفتهاند مىشویم و نمىدانیم که آن اموات مسلمان هستند یا خیر، و غسل داده شدهاند، یا خیر؟ ولى مسئولین مىگویند که این اجساد غسل داده شدهاند. با توجه به این مطالب امیدواریم وظیفه ما نسبت به نماز و غیر آن را بعد از مسّ آن اجساد بیان فرمایید، و این‌که آیا بر اساس آنچه ذکر شد، غسل بر ما واجب مىشود یا خیر؟
پاسخ: اگر غسل دادن میّت، احراز نشود و شما در آن شک داشته باشید، با مسّ جسد یا اجزاء آن، غسل مسّ میّت بر شما واجب مىشود، و نماز بدون غسل مسّ میّت صحیح نیست. ولى اگر اصل غسل میّت احراز شود با مسّ جسد یا بعضى از اجزاى آن، غسل مسّ میّت واجب نمىشود، حتى اگر در صحّت غسل آن میّت شک داشته باشید.
سؤال 257. شهیدى که نام و نشانى او معلوم نیست، با تعدادى از اطفال در یک قبر دفن شده است. بعد از مدتى شواهدى به‌دست آمد حاکى از این‌که آن شهید اهل شهرى که در آن دفن شده، نیست. آیا نبش قبر او جهت حمل جسد شهید به شهر خودش جایز است؟
پاسخ: اگر بر اساس موازین و احکام شرعى دفن گردیده، نبش قبر وى جایز نیست.
سؤال 258. اگر آگاهى از داخل قبر و تصویر بردارى تلویزیونى از آنچه در آن است، بدون کندن و خاکبردارى، ممکن باشد، آیا بر این عمل نبش قبر صدق مىکند یا خیر؟
پاسخ: بر تصویربردارى از بدن میتى که در قبر دفن شده است بدون کندن و نبش قبر و آشکار شدن جنازه، عنوان نبش قبر صدق نمىکند.
سؤال 259. شهردارى قصد دارد مقبرههاى اطراف قبرستان را براى توسعه کوچهها، خراب نماید آیا این عمل جایز است؟ ثانیاً: آیا خارج کردن استخوانهاى آن اموات و دفن آن‌ها در مکانى دیگر جایز است؟
پاسخ: تخریب قبور مومنین و نبش آن‌ها جایز نیست، حتى اگر براى تعریض کوچهها باشد، و در صورت وقوع نبش قبر و آشکار شدن بدن میّت مسلمان یا استخوانهاى آن که هنوز پوسیده نشدهاند، واجب است دوباره دفن شوند.
سؤال 260. اگر شخصى بدون رعایت موازین شرعى اقدام به خراب کردن قبرستان مسلمانان کند، مسلمانهاى دیگر در برابر او چه مسئولیتى دارند؟
پاسخ: وظیفه دیگران در این‌باره نهى از منکر با رعایت شرایط و مراتب آن است، و اگر در اثر تخریب قبور استخوان بدن میت مسلمان ظاهر شود واجب است آن را مجدّداً دفن نمایند.
سؤال 261. پدرم در حدود 36 سال است که در قبرستان دفن شده است. اکنون به فکر افتادهام که با کسب اجازه از اداره اوقاف از آن قبر براى خودم استفاده کنم. آیا با توجه به وقفى بودن قبرستان، اجازه گرفتن از برادرانم در این‌باره لازم است؟
پاسخ: اجازه گرفتن از سایر ورثه میّت نسبت به قبرى که زمین آن وقف عام براى دفن اموات شده، شرط نیست. ولى قبل از تبدیل استخوانهاى میّت به خاک، نبش قبر براى دفن میّت دیگرى در آن جایز نیست.
سؤال 262. آیا راهى براى خراب کردن قبرستان مسلمانها و تبدیل آن به مراکز دیگر وجود دارد، توضیح دهید؟
پاسخ: تغییر و تبدیل قبرستان مسلمانان که براى دفن اموات مسلمین وقف شده، جایز نیست.
سؤال 263. آیا نبش قبر و تبدیل قبرستانى که براى دفن اموات وقف گردیده، بعد از اخذ اجازه از مرجع تقلید جایز است؟
پاسخ: در مواردى که نبش قبر و تبدیلِ قبرستانِ وقف شده براى دفن اموات جایز نیست، اجازه مرجع تقلید اثرى ندارد. و اگر از موارد استثنا باشد اشکال ندارد.
سؤال 264. مردى در حدود بیست سال پیش فوت نموده، چندى پیش هم زنى در همان روستا از دنیا رفت، اشتباهاً قبر آن مرد را حفر و زن رادر آن دفن کردند، با توجه به این‌که در داخل قبر هیچ اثرى از جسد مرد مزبور وجود ندارد، وظیفه فعلى ما چیست؟
پاسخ: در حال حاضر، با توجه به فرض سؤال، دیگران هیچ تکلیفى ندارند و مجرد دفن میّت در قبر میّت دیگر موجب جواز نبش قبر براى انتقال جسد به قبر دیگر نمىشود.
سؤال 265. در وسط خیابانى، چهار قبر وجود دارد که مانع ادامه جاده‌سازى هستند، از طرفى هم نبش قبر اشکال شرعى دارد. امیدواریم براى این‌که شهردارى مرتکب عمل خلاف شرعى نشود، وظیفه ما را بیان فرمایید.
پاسخ: اگر احداث جاده متوقف بر حفر قبر و نبش آن نباشد و عبور جاده از روى قبرها امکان دارد، یا احداث جاده با وجود قبرها ضرورى و طبق قانون لازم باشد، احداث آن اشکال ندارد.
|
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
(1).gif)
(1)(3).jpg)
.jpg)
