جبران خسارت

١ – قابل پیگیری بودن خسارات ناشی از انتشار آلاینده ها

سؤال: برخی از پزشکان و متخصصان معتقدند اگر گازهای CO2، مونوکسید کربن و یا آلاینده‌های مثل سرب در هوا زیاد باشد بر تکامل جنین تاثیر می‌گذارد و اکسیژن‌رسانی به جنین مختل می‌شود. از طرفی آلودگی اثر سوئی روی رشد جنین می‌گذارد و جنین نارس و ریز‌تر می‌شود. از طرفی هر چه هفته بارداری مادر بالا می‌رود و حجم ریه کوچک‌تر و کارکرد آن بیشتر می‌شود، مادر به تغییرات آلودگی هوا حساستر می‌شود.

نظر مبارک شما در خصوص مسئولیت افراد و احیانا دستگاهها و ارگانها در این خصوص از جهت حکم شرعی چیست؟ آیا مسئولیتی دارند؟ آیا قابل پیگیری می تواند باشد ؟و از این قبیل احکام؟

جواب: در صورتی که واقعا منشاء ضرر و زیان قابل توجهی در عرف محسوب شود، قابل پیگیری است.

٢ – حیوانی که به حیوانات دیگر خسارت زده

سؤال: حیوانی با شاخش حیوانات دیگر را می کشد آیا صاحب این حیوان وظیفه ای دارد؟

جواب: در صورتی که حیوان یک حیوان خطرناک محسوب شود صاحبش باید مراقب آن باشد والا مسئول است.

٣ – اشتباه مکانیک در تشخیص عیب

سؤال: شخصی مکانیک است، اگر تشخیص اشتباه دهد و مشتری قطعه ای اشتباه بخرد و پس از آن متوجه اشتباه خود شود آیا لازم است که مکانیک پول آن قطعه را به مشتری بپردازد؟

جواب: آری، باید یا پول آن را بپردازد یا از او حلّیت بطلبد و یا به نحوی مصالحه کند.

٤ – نحوه جبران خسارت صنایع به محیط زیست

سؤال: صنایعى که مدّتها بدون اطّلاع کسى، عوامل آلوده کردن محیط زندگى انسانها را فراهم آورده اند، چگونه برئ الذمّه مى شوند؟

جواب: سزاوار است از طرق ممکن، براى پاک کردن آلودگیها به مقدارى که موجبات آن را فراهم ساخته اند، تلاش کنند.

٥ – جبران خسارتهایی که در کودکی وارد نموده

سؤال: اگر انسان در سالهاى اوّل تکلیف به علّت بچّگى دست به کارهایى بزند که در بزرگى براى او مسأله شود، مثلا وسیله اى را بدون اجازه صاحبش و بدون اطّلاع او، از جایى بردارد و آن را به دوست خود هدیه بدهد، حال اگر بخواهد اکنون که بزرگ شده و متوجّه عمل زشت خود شده است، وسیله را به صاحبش برگرداند پاى از میان رفتن آبرو و حیثیّت او در نزد هر دو طرف در میان باشد، در این مورد چگونه باید عمل کند و به چه نحو وظیفه اش را انجام دهد؟

جواب: اگر بتواند همان وسیله را از دوست خود ظاهراً بخرد و جهت صاحبش به عنوان هدیه به دست خودش یاتوسط دیگرى بفرستد، این کار را بکند و اگر نمى تواند، قیمت آن را در حساب بانکى او یا به وسیله پست به صورت ناشناس جهت او ارسال دارد.

٦ – ضمان اسباب متعدد در جبران خسارت

سؤال: لطفاً در مورد میزان ضمان اسباب به دو سؤال زیر پاسخ دهید:

1ـ هرگاه چند سبب در فاصله زمانى متفاوت باعث ورود خسارت مالى یا معنوى به فردى شود، از دیدگاه فقهى چه راه حلّى در کشف مسؤول اصلى و جبران خسارت وجود دارد؟

2ـ هرگاه چند سبب در فاصله زمانى هماهنگ باعث ورود خسارت مالى یا معنوى به فردى شوند، کدام یک مسؤول است؟ و مسؤولیّت به چه نحو بین آنها تقسیم مى شود؟

جواب 1 و 2: هر کدام از اسباب به مقدار تأثیرى که در پدید آمدن آن حادثه داشته ضامن هستند. و در صورتى که میزان تاثیر هر یک مشخّص نباشد، نخست به کارشناسان مورد اطمینان مراجعه مى شود. اگر مشخّص نشد، خسارت در بین همه آنها به طور مساوى تقسیم مى گردد.

٧ – سهم معاون جرم درجبران خسارت ناشی از جرم

سؤال: معاون جرم تا چه مقدار در جبران خسارت ناشى از جرم سهیم است؟

جواب: در صورتى که جرم استناد به هر دو داشته باشد، به همان نسبت که استناد دارد، ضامن است.

٨ – متضرر شدن همسایه توسط آب ناودان

سؤال: اگر بر اثر جارى شدن آب از ناودان شخصى، همسایه اش متضرّر شود، آیا خسارت بر عهده صاحب ناودان است؟ در صورتى که کارشناسى براى تشخیص مسأله بیاورند، خرج او بر عهده کیست؟

جواب: اگر دو طرف پیشنهاد کارشناس کرده اند خرج کارشناسى بر عهده هر دو مى باشد و نسبت به خسارت، اگر خانه صاحب ناودان قبلا ساخته شده و مطابق عرف و عادت بوده، خسارتى بر عهده او نیست.

٩ – اطمینان به رضایت صاحب مال

سؤال: اگر انسان به مال شخصى عمداً یا سهواً در غیاب وى آسیبى برساند و مطمئن باشد که اگر آن شخص را از موضوع مطّلع سازد ناراحت نمى شود و راضى مى گردد، حکم چیست؟

جواب: اگر اطمینان به رضایت او دارد لازم نیست به او خبر دهد ولى ذمّه او (بنابر احتیاط) بدون اسقاط صاحب مال برىء نمى شود.

١٠ – شکسته شدن ناخواسته ظروف مسجد

سؤال: آیا شکسته شدن ظروف مسجد بطور ناگهانى مثلا در حال پذیرایى عزاداران در ایّام محرم موجب ضمان مى گردد؟

جواب: هرکس بشکند ضامن است مگر ضایعاتى که اجتناب ناپذیر است.

١١ – شکسته شدن ناخواسته ظروف مسجد

سؤال: آیا شکسته شدن ظروف مسجد بطور ناگهانى مثلا در حال پذیرایى عزاداران در ایّام محرم موجب ضمان مى گردد؟

جواب: هرکس بشکند ضامن است مگر ضایعاتى که اجتناب ناپذیر است.

١٢ – پرداخت خسارت تصاف در صورت ترک محل حادثه

سؤال: طبق مقرّراتى در قانون راهنمایى و رانندگى اگر شخصى محلّ حادثه را ترک کند مقصّر شناخته مى شود. آیا از نظر شرع مقدّس اسلام کسى که از خسارت خود صرف نظر نماید و محلّ حادثه را ترک کند شرعاً ملزم به پرداخت خسارت به دیگرى است؟

جواب: اگر واقعاً مقصّر نبوده، عندالله مسئول نیست ولى قانون در ظاهر او را مسئول مى شمارد و خسارت از او مى گیرد و بعید نیست عمل به این قانون براى کارشناس و قاضى که علم به حقیقت حال ندارند مشروع باشد.

١٣ – تلف شدن حیوانات همسایه بر اثر سمپاشی زمین

سؤال: شخصى زراعت مى کند و مرغان خانگى قریه، تخم زراعت او را مى چینند و با پایشان آن زراعت را خراب مى کنند. اگر صاحب زراعت براى جلوگیرى از مرغان، دانه را زهرآلود کرده و بپاشد و مرغان بخورند و بمیرند در حالى که صاحب مرغان را از سم پاشى نیز خبر کرده است آیا ضمان مرغهایى که بر اثر این کار صاحب زراعت تلف مى شوند به عهده صاحب زراعت است؟

جواب: اگر راهى براى جلوگیرى جز این راه نباشد و به صاحبان مرغ اعلان کند مانعى ندارد و ضامن نیست.

١٤ – خسارت گله در صورتی که چوپان کودک باشد

سؤال: در بعضى جاها مرسوم است که گوسفندان روستا را هر خانه به نوبت به چراگاه مى برند و بعضى خانواده ها در روز نوبت خود اطفال صغیر را روانه مى کنند و گرگ بعضى از گوسفندان را مى خورد، آیا تاوان به چه کسى تعلّق مى گیرد؟

جواب: چنانچه قراردادى داشته اند یا رسم در محل چنان بوده که به همراه گوسفندان افرادى فرستاده مى شدند که از عهده جلوگیرى از خطر گرگ برآیند، تاوان بر ذمّه هرکسى است که خلاف قرارداد یا رسم محل عمل کند.

١٥ – تلف شدن امانت نزد صاحب مغازه

سؤال: اگر کسى چیزى مثلا لباسى را در مغازه اى بگذارد و بگوید این لباس در مغازه شما باشد بعداً مى برم و صاحب مغازه هم قبول کند، آن شخص بعد از مدّتى مراجعه مى کند که مال خود را بردارد، مغازه دار مى گوید: آن را کس دیگرى برده، آیا صاحب مال حقّ شکایت و مطالبه را دارد؟

جواب: هرگاه صاحب مغازه بدون تحقیق کافى لباس رابه دیگرى داده، ضامن است.

١٦ – وظیفه کارفرما در قبال کارگری که در اثر بی توجهی فوت شده است

سؤال: این حقیر پیمانکار ساختمان در شهر کرمان میباشم که پیمانهای منازل شخصی مسکونی را اجرا نموده ودر این شغل ده سال مشغول میباشم که در این راستا هفته قبل یکی از کارگران روز مزد که حدود ده روز با ما همکاری داشته در اثر ریزش دیوار فوت شده است که با توجه به شهادت دیگر کارگران به ماموران محترم نیروی انتظامی سرکارگر ایشان را از ادامه کار روی این دیوار برحذر داشته و مقدمات کار بر روی دیوار مقابل رافراهم نموده که پس از رفتن سر کارگر و در غیاب این حقیر در ساعت یک بعدازظهر ان مرحوم مجدداً اصرار به ادامه کار روی همان دیوار نموده که خاک زیادی در طول روز بالای ان دپو شده بوده که متاسفانه این حادثه پیش آمده است وچون اولیای دم انسانهای شریف ومسلمانی میباشند وخود ما نیز رضایت خداوند وایشان را شرط میدانیم وچون استطاعت مالی زیادی نداریم واز این طریق ماهانه حدود دویست تا سیصد هزار تومان درآمد کسب مینماییم عاجزانه از آن مرجع عالی قدر تقاضا مندیم که در این رابطه حکم ودستور مقتضی را صادر فرمایید.

جواب: از قضیه شخصیه اطلاعی نداریم ، ولی در فرض سؤال چنانچه کارگر مذکور بر خلاف دستور سرکارگر و در زمان غیبت او به کار در آن قسمت مشغول شده و حادثه ای رخ داده کسی مسئول نیست مگر این که قانون کار در این زمینه مقررات خاصی داشته باشد و استخدام بر مبنای آن صورت گرفته باشد.و در هر صورت چنانچه شما یا صاحب کار بتوانید کمکی به خانواده وی بنمایید شایسته و سزاوار است.

١٧ – فوت بر اثر استفاده از برق فشار قوی ممنوعه

سؤال: اگر شخصى که داراى حرفه جوشکارى است، جوشکارى ساختمانى را از اوّل تا آخر کنترات نماید و با صاحب کار قرارداد ببندد و شخص پیمانکار جهت جوشکارى از برق فشارقوى خیابان که از طرف اداره برق استفاده از آن ممنوع گردیده، استفاده نماید و دچار برق گرفتگى شود و منجر به مرگ جوشکار شود در این صورت آیا صاحب کار مقصّر است یا خود جوشکار که در فرض مسأله پیمانکار است؟

جواب: در این جا مقصّر جوشکار است.

١٨ – قتل به سبب دادن اسلحه به کودک نابالغ

سؤال: در مناطق ما رسم است که اهالى هر محلّه در ایّام فراغت و مناسبتهاى مختلف به عنوان تفریح و تفنّن، اقدام به مسابقه تیراندازى مى کنند که متأسفانه در جریان یکى از مسابقه ها شخصى اسلحه کلاشینکف شخص دیگرى را در اختیار پسر بچّه نابالغى (12 ـ 13 ساله) قرار داده و با این که اطرافیان تذکّر مى دهند که مواظب اسلحه و پسر بچّه باشد مى گوید کاملا مواظب هستم و مشغول راهنمایى او شده و مى گوید چنان کن و چنین بگیر، پسر بچّه طبق دستور عمل کرده، ولى چون اسلحه روى رگبار بوده از اختیار بچهّ خارج شده و راهنما را مورد اصابت قرار داده و به قتل مى رساند، حال:

الف) آیا راهنماى مقتول بدون اجازه والدین پسر بچّه به هر عنوان، حق داشته اسلحه در اختیار وى قرار دهد؟

ب) آیا مقتول در قتلش معاون یا مباشر مى باشد یا هر دو محسوب مى شود و یا هیچ کدام؟ خلاصه، دیه مقتول به عهده چه کسى مى باشد؟

ج) در صورتى که دیه بر عاقله تعلّق گیرد، آیا با وجود پدر شامل باقى نزدیکان نیز مى شود؟ در ضمن مشخص بفرمایید تقسیم دیه بر عاقله بر چه اساس مى باشد؟

جواب: الف) حقّ چنین کارى را نداشته است.

ب) هرگاه قرار دادن اسلحه در اختیار چنین کودکى عرفاً کار خطرناکى محسوب شود، راهنما در برابر آن مسؤول است و اگر خودش کشته شده باشد دیه ندارد در غیر این صورت دیه بر عاقله است.

ج) احتیاط این است که پدر هم شرکت کند و امّا شرکت دیگران قطعى است و طرز تقسیم دیه بین آنها برحسب توانایى و چگونگى امکانات آنهاست که خودشان یا در صورت اختلاف به کمک حاکم شرع، دیه را در میان خود سرشکن مى کنند.

١٩ – پرداخت وجه دیه با قیمت روز

سؤال: قتل غیرعمدى واقع شده است و در این مدّتى که از قتل گذشته مقدار دیه تغییر کرده است آیا پرداخت کننده دیه ملزم به پرداخت وجه زمان حادثه است یا وجه فعلى؟

جواب: ملزم به پرداخت وجه فعلى است مگر این که قبلا توافق و مصالحه اى بر مبلغ معیّنى شده باشد.

٢٠ – تردید در تشخیص جانی بین چند نفر معین

سؤال: چندین نفر همزمان به شخصى تیراندازى کرده اند و آن شخص به وسیله یک یا چند گلوله کشته شده است، امّا معلوم نیست تیر کدام یک از تیراندازان به او اصابت نموده، ولى قدر مسلّم تیر یکى از این چند نفر بوده است، حکم قضیّه چگونه است؟

جواب: چنانچه ثابت شود که به واسطه یکى از آنها این شخص کشته شده و راهى براى تعیین قاتل نیست دیه در میان همه آنها تقسیم مى شود.

٢١ – دریافت غرامت جنگی

سؤال: سازمان بین الملل در جنگ عراق و کویت به عنوان خسارت مبالغى از دولت عراق گرفته و بابت پول نفت به کسانى که از کویت بیرون رفته، یا به اشخاصى که متضرّر شده اند مى پردازد. آیا گرفتن این پول، که حقّ مردم عراق است، مشروعیّت دارد؟

جواب: در صورتى که خسارتى دیده اند، مى توانند به مقدار خسارتشان دریافت کنند.