احکام اذان و اقامه-نماز یومیه

(مسأله 916)براي مرد و زن مستحب است پيش از نمازهاي يوميّه1 اذان و اقامه بگويند2، ولي پيش از نماز عيد فطر و قربان3، مستحب است سه مرتبه بگويند «الصلاة»4 و در نمازهاي واجب ديگر سه مرتبه «الصلاة» را به قصد رجاء بگويد.

1- خوئي، سيستاني: پيش از نمازهاي واجب شبانه روزي (يوميّه)...

گلپايگاني،صافي، تبريزي، زنجاني: پيش از نمازهاي واجب يوميّه...

2- خوئي، سيستاني، وحید: و براي نمازهاي ديگر واجب يا مستحب، مشروع نيست...

بهجت: امّا احتياط مستحبّ اين است كه اقامه ترك نشود، مخصوصاً در نماز صبح و مغرب و براي كسي كه به جماعت نماز نمي خواند...

زنجاني: و براي مرد سفارش بيشتري شده، و در نماز مغرب و صبح تأكيد بيشتري دارد و احتياط استحبابي در آن است كه اقامه در نمازها ترك نشود، و براي نمازهاي ديگر واجب يا مستحب، مشروع نيست...

مكارم: و بهتر است حتي الامكان ترك نشود مخصوصاً اقامه، ولي براي نماز عيد فطر وقربان و نمازهاي واجب ديگر اذان و اقامه نيست بلكه سه مرتبه به اميد مطلوبيّت پروردگار بگويند(الصلاة).

سبحانی: و گفتن اقامه مستحب موکد است...

3- سيستاني، وحید: در صورتي كه با جماعت بخوانند...

گلپايگاني، خوئي، زنجاني، تبريزي، صافي: پيش از نمازهاي واجب غير يوميّه مثل نماز آيات(خوئي، زنجاني، تبريزي: در صورتي كه با جماعت بخوانند)...

4- خوئي، گلپايگاني، صافي، تبريزي، سيستاني، زنجاني: [پایان مسأله]

اراكي: و همچنين قبل از نمازهاي واجب ديگر مانند نماز آيات هم مستحب است سه مرتبه «الصلوة» بگويند.

بهجت: و همچنين براي اينكه به ديگران اعلام شود كه وقت نماز داخل شده است استحباب اذان بعيد نيست، و گفتن اذان و اقامه در غير اين موارد به قصد ورود در شرع حرام است.

وحید: و در غیر این دو مانند نماز آیات –در صورت جماعت- رجاءً گفته شود.

*****

مظاهری: مسأله- برای مرد و زن مستحب است پیش از نمازهای واجب یومیه اذان و اقامه بگویند و راجع به آن خصوصا برای نماز صبح و مغرب زیاد سفارش شده است و روایت است اگر کسی اذان و اقامه بگوید دو صف از ملائکه به او اقتدا می کنند و اگر فقط اقامه بگوید یک صف از ملائکه به او اقتدا می کنند و برای نماز های دیگر چه واجب و چه مستحب جایز نیست و مستحب است پیش از نماز های واجب غیر یومیه نظیر نماز آیات و نماز میت سه مرتبه الصلاه بگویند.

(مسأله 917) مستحب است1 در روز اولي كه بچه به دنيا مي آيد يا پيش از آن كه بند نافش بيفتد، در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگويند.

1- مكارم: به عنوان تبرّك و اميد ثواب...

*****

بهجت، وحید: مسأله- مستحبّ است در گوش راست بچّه اي كه به دنيا آمده اذان و در گوش چپش اقامه بگويند.(وحید: و بهتر آن است که روز اول ولادت باشد).

(مسأله 918)اذان هيجده جمله است: «الله اكبر» چهار مرتبه «اشهد ان لا اله الا الله، اشهد ان محمدا رسول الله، حي علي الصلوة، حی علی الفلاح ، حي علي خيرالعمل، الله اكبر، لا اله الا الله» هر يك دو مرتبة و اقامه هفده جمله است يعني دو مرتبه «الله اكبر» از اول اذان و يك مرتبه «لا اله الا الله» از آخرآن كم مي شود و بعد از گفتن «حي علي خيرالعمل» بايد دو مرتبه «قد قامت الصلوة» اضافه نمود.

(مسأله 919)«اشهد ان علياً ولي الله» جزء اذان و اقامه نيست ولي خوب است بعد از «اشهد ان محمداً رسول الله» به قصد قربت گفته شود1.

1- نوری: و چون در امثال زمان ما، شعار تشيّع محسوب مي شود، در هر جا كه اظهار اين اشعار، مستحسن و لازم باشد، گفتن آن هم مستحسن و لازم است.

مكارم: به قصد تبرّك گفته شود، لكن به صورتي كه معلوم شود جزء آن نيست.

وحید: چون ولایت آن حضرت مکمّل دین است شهادت به آن در هر حال و از جمله بعد از اشهد ان محمد رسول الله از افضل قربات است.

سبحانی: به قصد قربت مطلقه و زینت اذان و اقامه گفته شود.

*****

بهجت: مسأله- بعيد نيست مستحبّ بودن اقرار به ولايت اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه السلام در اذان مستحبّي در صورتي كه به نيّت مطلوب بودن گفته شود به عبارات مختلفي كه در نهايه و فقيه و احتجاج نقل شده است كه « ان عليا ولي الله» و يا علي اميرالمؤمنين و يا به عبارت «اشهد ان عليا ولي الله» باشد. و اما اقرار به ولايت، اگر چه در غير اذان باشد خوب است، پس احتياج به دليل مخصوص ندارد و كاملترين عبارتي كه در اينجا گفته مي شود آن است كه اقرار به خليفه بودن يا وصي بودن حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام و ائمه طاهرين عليهم السلام در آن باشد.

زنجاني: مسأله- «اشهد ان عليا ولي الله» جز اذان و اقامه نیست ؛ البته ولايت اميرالمؤمنين و ائمه معصومين عليهم السلام از اركان ايمان است و اسلام بدون آن، ظاهري بيش نيست و قالبي از معنا تهي است و خوب است كه پس از اشهد ان محمداً رسول الله به قصد تيمن و تبرك، شهادت به ولايت و امامت بلافصل حضرت اميرالمؤمنين و ساير معصومين عليهم السلام به گونه ای که عرفا از اجزای اذان و اقامه به حساب نیاید ذکر گردد.

مظاهری: مسأله- «اشهد ان عليا ولي الله» جز اذان و اقامه نیست ولی مستحب است بعد از «اشهد ان محمد رسول الله» دو مرتبه گفته شود ( مستحب در مستحب) لکن چون فعلا شعار شیعه است باید گفته شود.

ترجمه اذان و اقامه

«الله اكبر» يعني خداي تعالي بزرگتر از آن است كه او را وصف كنند.

«اشهد ان لا اله الا الله» يعني شهادت مي دهم كه غير خدايي كه يكتا و بي همتا است خداي ديگري سزاوار پرستش نيست.

«اشهد ان محمدا رسول الله» يعني شهادت مي دهم كه حضرت محمد بن عبدالله صلي الله عليه و آله وسلم پيغمبر و فرستاده خدا است.

«اشهد ان عليا اميرالمؤمنين ولي الله»يعني شهادت مي دهم كه حضرت علي عليه الصلاة و السلام اميرالمؤمنين و ولّي خدا بر همه خلق است.

«حي علي الصلوة» يعني بشتاب براي نماز «حي علي الفلاح» يعني بشتاب براي رستگاري.

«حي علي خيرالعمل» يعني بشتاب براي بهترين كارها كه نماز است.

«قدقامت الصلوه» يعني به تحقيق نماز بر پا شد.

«لا اله الا الله» يعني خدايي سزاوار پرستش نيست مگر خدايي كه يكتا و بي همتا است.

[اين ترجمه ها در رساله آيات عظام كمي با متن اصلي تفاوت دارد ولي ما در اينجا ذكر نكرده ايم و در رساله آيات عظام: زنجاني و بهجت نيست.]

(مسأله 920)بين جمله هاي اذان و اقامه بايد خيلي فاصله نشود و اگر بين آنها بيشتراز معمول فاصله بيندازد1، بايد دوباره آن را از سر بگيرد.

اين مسأله در رساله آيت الله بهجت نيست.

1- زنجاني: اگر بين آنها به قدري فاصله بيندازد كه عرفاً به آنچه انجام می دهد یک عمل نگویند...

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 933.

(مسأله 921)اگر در اذان و اقامه صدا در گلو بيندازد1 چنانچه غنا شود، يعني به طور آوازه خواني كه در مجالس لهو و بازيگري معمول است 2اذان و اقامه را بگويد، حرام است و اگر غنا نشود مكروه مي باشد3

این مسأله در رساله آيات عظام: اراكي ، بهجت و سبحانی نیست.

1- مظاهری: چنانچه غنا شود حرام و اگر غنا نشود مکروه است

2- وحید: که در مجلس لهو معمول است ...

3- فاضل: حرام و باطل است.

*****

مكارم: مسأله- اذان گفتن بصورت غنا يعني آهنگي كه مناسب مجالس لهو و لعب است، حرام و باطل است.

(مسأله 922) در پنج نماز اذان ساقط مي شود1:

اول: نماز عصر روز جمعه2.

دوّم: نماز عصر روز عرفه كه روز نهم ذي الحجه است3.

سوم: نماز عشاء شب عيد قربان، براي كسي كه در مشعر الحرام باشد4،

چهارم: نماز عصر و عشاء زن مستحاضه5.

پنجم: نماز عصر و عشاي كسي كه نمي تواند از بيرون امدن بول و غائط خودداري كند 6و 7 در اين پنج نماز در صورتي اذان ساقط مي شود كه با نماز قبلي فاصله نشود يا فاصله كمي بين آنها باشد8، ولي فاصله شدن نافله و تعقيب ضرر ندارد9.

1- فاضل: هر نمازی که با نماز قبل همراه خوانده شود اذان آن ساقط می شود، چه همراه خواندن مستحب باشد یا نباشد؛ بنابراین در موارد زیر اذان ساقط می شود...

2- فاضل، بهجت: در صورتي كه با نماز جمعه(فاضل: يا ظهر) با هم خوانده شود...

3- بهجت، فاضل: در صورتي كه با نماز ظهر جمع شود...

4- فاضل: وآن را با مغرب همراه مي خواند؛ همراه خواندن و جمع كردن بين دو نماز در سه مورد مذكور مستحبّ است...

بهجت: در صورتي كه با نماز مغرب جمع شود. و بنابراحتياط در اين سه صورت كه گفته شد، بايد اصلا اذان نگويند، نه اينكه مستحب نباشد و گفتن آن بي اشكال باشد؛ ولي در جايي كه نماز عصر را با نماز ظهر با هم مي خوانند، خوب است براي نماز عصر اذان گفته نشود...

5- فاضل: كه بايد آن را بلافاصله بعد از نماز ظهر يا مغرب بخواند...

6- سبحانی: بلکه در هر موردی که دو نماز را با هم می خواند اذان برای نماز دوم ساقط است ، مادامی که فاصله میان آن دو زیاد نباشد؛ و فاصله شدن تعقیب و نافله ضرر ندارد.

7- اراكي: و براي هر كس كه بين نماز ظهر و عصر و همچنين بيبن نماز مغرب و عشا فاصله نيندازد...

8- بهجت: و اگر فاصله پيدا كرد يا نافله اي بين انها خوانده شد، بنابرأظهر اذان گفتن به استحباب خود باقي است.

فاضل: و ظاهراً با خواندن نافله، فاصله حاصل مي شود.

9- اراكي: و همچنين كسي كه بين نماز ظهر و عصر و يا بين نماز مغرب و عشاء فاصله نيندازد، براي نماز دومش اذان ساقط مي شود.

گلپايگاني:فاصله شدن نافله كافي است براي عدم سقوط اذان بنابرأقوي.

*****

خوئي، تبريزي، وحید: مسأله- در دو نماز اذان مشروع نيست:

اول: نماز عصر(خوئي، وحید: در عرفات) روز عرفه كه روز نهم ذيحجّه است.

دوم: نماز عشاء شب عيد قربان، براي كسي كه در مشعر الحرام باشد، و در اين دو نماز در صورتي اذان ساقط مي شود. كه با نماز قبلي هيچ فاصله نشود يا بين آنها كمي فاصله باشد. *

. وحید: در صورتی اذان مشروع نیست...

*وحید: که عرفا بگویند دو نماز را با هم خوانده است.

مکارم: مسأله-در پنج مورد اذان ساقط می شود و بنابراحتیاط واجب باید آن را ترک کرد: 1- اذان نماز عصر روز جمعه هنگامی که همراه با نماز جمعه خوانده شود؛ 2- نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذی الحجه است هنگامی که همراه ظهر خوانده شود. 3- نماز عشای شب عید قربان برای کسی که در مشعر الحرام است و آن را همراه با مغرب می خواند، 4- نماز عصر و عشای زن مستحاضه که باید آن را بلافاصله بعد از نماز ظهر یا مغرب بخواند. 5- نماز عصر و عشای کسی که نمی تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداری کند به طور کلی هر نمازی که با نماز قبل همراه خوانده شود اذان آن ساقط می شود و فاصله شدن نافله و تعقیب کافی نیست ولی اگر نمازها را جدا از هم هر یک را در وقت فضیلت خود بجا آورند اذان و اقامه هر دو مستحب است.

زنجاني: مسأله- انسان اگر نماز عصر را بدون فاصله يا با فاصله كم بعد از نماز ظهر، يا نماز عشا را بدون فاصله يا با فاصله كم بعد از نماز مغرب بخواند اذان نماز دوم ساقط مي شود. همچنین اگر چندین نماز قضا را پشت سر هم بخواند اذان از نمازهای دوم به بعد ساقط است .

فاصله نينداختن بين نماز دوم و نماز اول در موارد زير مستحب يا لازم است:

اول: نماز عصر روز جمعه،

دوم: نماز عصر روز عرفه كه روز نهم ذي حجّه است،

سوم: نماز عشاي شب عيد قربان براي كسي كه در مشعر الحرام باشد،

چهارم: نماز عصر و عشاي كسي كه نمي تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداري كند.

در اين موارد اگر بين دو نماز فاصله نینداخت اذان نماز دوم ساقط است. و اگر به این دستور عمل نکرد و بین دو نماز فاصله زیادی انداخت اذان ساقط نيست؛ و همچنين است در ساير موارد اگر بين دو نماز فاصله نينداخت يا فاصله كمي انداخت، اذان نماز دوم ساقط است. و خواندن نافله، فاصله حساب مي شود، بنابراين در صورت خواندن نافله، اذان ساقط نيست.

صافي: مسأله- اذان عصر و عشا از كسي كه بين ظهر و عصر و مغرب و عشا جمع مي كند ساقط مي شود، خواه در موارد استحباب جمع باشد –مثل نماز عصر روز جمعه ، و نماز عصر روز عرفه كه روز نهم ذي حجّه است در عرفات؛ و نماز عشاء شب عيد قربان براي كسي كه در مشعر الحرام است- و خواه مثل زن مستحاضه يا كسي كه نمي تواند از بيرون آمدن بول و غايط خودداري كند و جمع بين نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا مي نمايد، يا غير اين موارد باشد كه به هر حال اذان عصر و عشا در صورت جمع مذكور ساقط مي شود هر چند سقوط در عصر روز عرفه در عرفات و در عشاء شب عيد قربان در مشعر بطور عزيمت است، و در عصر روز جمعه اگر بخواهد اذان بگويد. رجاء بگويد، و در غير اين سه مورد، سقوط به نحو رخصت است. فقط مستحاضه و مسلوس احتياط را به نگفتن اذان ترك نكنند و در صورتي اذان ساقط مي شود، كه با نماز قبلي هيچ فاصله نشود، يا فاصله كمي بين آنها باشد ، وفاصله شدن نافله كافي است براي عدم سقوط اذان بنابرأقوي.

سيستاني: مسأله- در همه مواردي كه نمازگزار دو نماز را كه يك وقت مشترك دارند پشت سر هم مي خواند اگر براي نماز اوّل اذان گفته باشد اذان براي نماز بعدي ساقط است، خواه جمع ميان دو نماز بهتر نباشد يا آن كه بهتر باشد مثل جمع بين نماز ظهر و عصر در روز عرفه كه روز نهم ماه ذيحجه است اگر آنها را در وقت فضيلت نماز ظهر انجام دهد هر چند در عرفات نباشد و جمع بين نماز مغرب و عشاي عيد قربان براي كسي كه در مشعر الحرام باشد و انها را در وقت فضيلت نماز عشا جمع كند و ساقط شدن اذان در اين موارد مشروط به آن است كه فاصله زيادي ميان دو نماز نباشد ولي فاصله شدن نافله و تعقيب ضرر ندارد و احتياط واجب آن است كه در اين موارد اذان را به قصد مشروعيت نياورد بلكه آوردن اذان در دو مورد مذكور در روز عرفه و در مشعر با شرايطي كه گفته شد هر چند بدون قصد مشروعيت باشد خلاف احتياط است.

مظاهری: مسأله- در هر موردی که بین نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا فاصله نیندازد اذانی که برای نماز اوّل گفته، کافی است.

(مسأله 923)اگر براي نماز جماعتي اذان و اقامه گفته باشند1، كسي كه با آن جماعت نماز مي خواند ، نبايد براي نماز خود اذان و اقامه بگويد2.

1- مكارم: براي همه كافي است و بقيه بنابراحتياط واجب بايد اذان و اقامه را ترك كنند.

2- فاضل: گرچه اذان و اقامه را نشنيده باشد و يا موقع گفتن آن در جماعت حاضر نباشد.

بهجت: مي تواند براي نماز خود اذان و اقامه نگويد.

*****

زنجاني: مسأله- كسي كه به نماز جماعتي حاضر مي شود نبايد براي نماز خود اذان و اقامه بگويد.

(مسأله 924)اگر براي خواندن نماز جماعت 1 به مسجد رود و ببيند جماعت تمام شده2، تا وقتي كه صفها به هم نخورده 3 و جمعيت متفرّق نشده نمي تواند 4 براي نماز خود اذان و اقامه بگويد5 در صورتي كه براي جماعت اذان و اقامه گفته شده باشد.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- گلپايگاني، فاضل، سيستاني: اگر براي خواندن نماز...

2- فاضل: ببيند نماز جماعتي كه در مسجد تشكيل شده بود تمام شده...

3- مكارم: احتياط ان است كه براي نماز خود اذان و اقامه نگويد به شرط اين كه براي جماعت اوّل اذان و اقامه گفته شده باشد.

4- اراكي: بنابراحتياط واجب...

بهجت: بنابرأظهر لازم نيست...

5- گلپايگاني، خوئي، تبريزي، صافي، سيستاني: مي تواند براي نماز خود اذان و اقامه نگويد(سيستاني: يعني گفتن آن دو مستحب مؤكّد نيست، بلكه اگر مي خواهد اذان بگويد بهتر ان است كه آن را بسيار آهسته بگويد و اگر بخواهد نماز جماعت ديگري اقامه كند نبايد اذان و اقامه بگويد).

وحید: با شرایطی که در مسأله بعد می آید نمی تواند برای نماز خود اذان و اقامه بگوید.

سبحانی: اذان و اقامه ساقط است با شرایطی که در مسأله بعد می آید.

زنجانی: رجوع کنید به ذیل مسأله 925.

(مسأله 925)در جايي كه عده اي مشغول نماز جماعتند، يا نماز آنان تازه تمام شده و صفها به هم نخورده است، اگر انسان بخواهد فرادي يا با جماعت ديگري كه بر پا مي شود نماز بخواند1، با سه شرط اذان و اقامه از او ساقط مي شود2: اوّل: آن كه براي آن نماز، اذان و اقامه گفته باشند، دوّم: ان كه نماز جماعت باطل نباشد. سوم: آن كه نماز او و نماز جماعت در يك مكان باشد3، پس اگر نماز جماعت، داخل مسجد باشد و او بخواهد در بام مسجد نماز بخواند، مستحب است اذان و اقامه بگويد.

1- مكارم: اذان و اقامه از او ساقط است به شرط اينكه براي آن نماز اذان و اقامه گفته باشند و نماز جماعت صحيح باشد و هر دو نماز در يك مكان و هر دو اداء و مربوط به يك وقت و در مسجد باشد.[پايان مسأله]

مظاهری: می تواند اذان و اقامه را نگوید.[پايان مسأله]

2- بهجت: بنابرأظهر...

3- بهجت: و بنابراحتياط بايد طوري باشد كه ملحق به صف بشود...

*****

اراكي، گلپايگاني، صافي: مسأله- (در جايي كه عدّه اي مشغول نماز جماعتند، يا نماز انان تازه تمام شده و صفها بهم نخورده است، اگر انسان بخواهد فرادي يا با جماعت ديگري كه بر پا مي شود نماز بخواند با شش شرط‌‌. اذان و اقامه از او ساقط مي شود.):

اوّل: آن كه نماز جماعت در مسجد باشد و اگر در مسجد نباشد ، ساقط شدن اذان و اقامه اشكال دارد*.

دوّم: آن كه براي آن نماز اذان و اقامه گفته باشند*.

سوم: آن كه نماز جماعت باطل نباشد.

چهارم: آن كه نماز او و نماز جماعت در يك مكان باشد، پس اگر نماز جماعت ، داخل مسجد باشد و او بخواهد در بام مسجد نماز بخواند، مستحب است اذان و اقامه بگويد. .

پنجم: ان كه نماز او و نماز جماعت هر دو اداء باشد*

ششم: آن كه وقت نماز او و نماز جماعت مشترك باشد مثلاً هر دو نماز ظهر يا هر دو عصر بخوانند، يا نمازي كه به جماعت خوانده مي شود نماز ظهر باشد و او نماز عصر بخواند يا او نماز ظهر بخواند و نماز جماعت نماز عصر باشد*.

.فاضل: با پنج شرط...

. [در رسالۀ آيت الله سيستاني به جاي قسمت داخل پرانتز آمده است: «در غير مورد مذكور در مسأله قبل ، با شش شرط اذان و اقامه ساقط مي شود»

.وحید: و این سقوط به نحو عزیمت است یعنی نباید اذان و اقامه بگوید...

*خوئي، تبريزي: اگر در مسجد نباشد، ساقط شدن اذان و اقامه معلوم نيست...

*گلپايگاني، صافي: اگر در مسجد نباشد، رجاءً بگويد...

*سيستاني، وحید : اگر در مسجد نباشد، اذان و اقامه ساقط نيست...

*[شرط اول در رساله آيت الله فاضل نيست]

*فاضل: براي نماز جماعت اول اذان و اقامه گفته باشند...

.وحید: اذان و اقامه ساقط نیست...

*سيستاني: پنجم: آن كه نماز جماعت اداء باشد ولي شرط نيست كه نماز خود او اگر منفرد است هم ادا باشد...

* سيستاني: و اما اگر نماز جماعت عصر باشد در آخر وقت و او بخواهد نماز مغرب ادايي بخواند اذان و اقامه ساقط نمي شوند.

زنجاني: مسأله- اگر در مسجد، عدهّ اي مشغول نماز جماعتند يا نماز آنان تازه تمام شده و صفها بهم نخورده است، اگر انسان بخواهد در مسجد فرادي يا با جماعت ديگري كه بر پا مي شود نماز بخواند نبايد براي نماز خود اذان و اقامه بگويد، اين حكم در غير مسجد جاري نيست. تا تمام افراد حاضر در نماز جماعت متفرق نشده و مشغول تعقیبات نماز باشند اذان و اقامه ساقط است؛ پس اگر برخي متفرّق شده و برخي ديگر باقي بوده، مشغول تسبيح و مانند آن باشند، اذان و اقامه ساقط است؛ ولي اگر به تعقيبات نماز مشغول نباشند ساقط نيست. و اگر شك داشته باشد كه جماعت متفرّق شده يا نه، اذان و اقامه ساقط است.

(مسأله 926)اگر در شرط دوم1 از شرطهايي كه در مسأله پيش گفته شده شك كند، يعني شك كند كه نماز جماعت صحيح بوده يا نه، اذان و اقامه از او ساقط است ولي اگر در يكي از دو شرط ديگر2 شك كند مستحب است اذان و اقامه بگويد3.

این مسأله در رساله آيات عظام مكارم ، بهجت و مظاهری نیست.

1- اراكي، خوئي، تبريزي، سيستاني، فاضل، وحید: شرط سوم...

2- خوئي، اراكي، سيستاني، تبريزي: پنج شرط ديگر...

فاضل: چهار شرط ديگر...

3- اراكي: مي تواند به قصد رجاء اذان و اقامه بگويد.

فاضل: بهتر است به قصد رجاء اذان و اقامه بگويد.

سبحانی: رجاء اذان و اقامه بگوید.

سيستاني: بهتر است اذان و اقامه بگويد، ولي اگر در جماعت باشد بايد به قصد رجاء باشد.

وحید: اگر در بهم خوردن صف ها یا تحقّق بقیۀ شرایط شک کند چنانچه حالت سابقه معلوم باشد باید بر طبق حالت سابقه عمل کند؛ مثلا اگر در اثر تاریکی شب شک کند که آیا صفوف متفرق شده یا نه، بنا بگذارد بر این که متفرّق نشده و اذان و اقامه را نگوید. و اگر شک کند که برای آن جماعت اذان واقامه گفته شده یا نه، بنا بگذارد بر اینکه گفته نشده و اذان و اقامه را استحبابا بگوید و در صورتی که حالت سابقه معلوم نیست اذان و اقامه را رجاء بگوید.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله- اگر در يكي از شرطهايي كه در مسألۀ قبل گفته شد، شك كند چنانچه رجاءً اذان و اقامه بگويد، مطابق با احتياط عمل كرده است.

زنجاني: مسأله- اگر به جهت ندانستن خصوصيات خارجي نماز جماعت نداند كه نماز جماعت صحيح بوده يا نه، اذان و اقامه ساقط است، ولي اگر به جهت ترديد در حكم مسأله نداند نماز جماعت صحيح بوده يا نه، مثلاً در وجوب و عدم وجوب سوره شك دارد، در نتيجه در نماز جماعتي كه بدون سوره خوانده شده شك مي كند كه آيا صحيح است يا نه، در اين صورت اذان و اقامه ساقط نيست.

(مسأله 927)كسي كه اذن و اقامه ديگري را مي شنود1 مستحب است هر قسمتي را كه مي شنود بگويد2، ولي در حكايت اقامه كه از ديگري بشنود از «حيّ علي الصلوة » تا «حيّ علي خير العمل» را به اميد ثواب بگويد.

1- سيستاني: كسي كه اذان ديگري را كه براي اعلام يا براي نماز جماعت مي گويد بشنود...

2- گلپايگاني: [پایان مسأله]

خوئي، تبريزي، صافي، سيستاني: آهسته بگويد.[پايان مسأله]

زنجاني: آهسته تكرار كند. [پايان مسأله]

نوري، فاضل: ولي از (حي علي الصلوة) تا (حي علي خير العمل) را به اميد ثواب بگويد.

بهجت: ولي از «حي علي الصلوة» تا «حي علي خيرالعمل» را به جاي هر كدام (لا حول و لا قوه الا بالله العلي العظيم) مي گويد.

وحید: و امّا نسبت به اقامه از «حي علي الصلوة» تا «قدقامت الصلوه» را رجاء بگوید و مستحب است بقیه را به قصد ذکر بگوید.

*****

مكارم: مسأله- كسي كه اذان ديگري را مي شنود، مستحب است هر جمله را كه مي شنود بازگو كند. بازگو كردن اقامه نيز به اميد ثواب، مستحب است(وآن را حكايت اذان و اقامه مي گويند.)

مظاهری: مسأله- مستحب است کسی که اذان یا اقامه دیگری را می شنود به قصد حکایت آنها را بگوید.

(مسأله 928) كسي كه اذان و اقامه ديگري را شنيده چه با او گفته باشد يا نه، (در صورتي كه بين اذان و اقامه و نمازي كه مي خواهد بخواند زياد فاصله نشده باشد1)، مي تواند براي نماز خود اذان و اقامه نگويد.

این مسأله در رساله آیات عظام مکارم و سبحانی نیست.

1- سيستاني: و از ابتداي شنيدن، قصد نماز داشته است، مي تواند به اذان و اقامه او اكتفا كند ولي اين حكم در مورد جماعتي كه فقط امام اذان را شنيده باشد يا فقط مأمومين شنيده باشند مورد اشكال است.

[قسمت داخل پرانتز در رساله آيت الله بهجت نيست.]

*****

زنجاني: مسأله- كسي كه در نزديكي وي اذان و اقامه گفته شده باشد؛ مثلاً همسايه وي اذان و اقامه گفته باشد يا از كنار كسي كه اذان و اقامه مي گويد گذشته باشد در صورتي كه بين ان اذان و اقامه و نمازي كه مي خواند زياد فاصله نشده باشد مي تواند براي نماز خود اذان و اقامه نگويد؛ خواه اذان و اقامه ديگري را شنيده باشد يا نه، و خواه با او اذان و اقامه گفته باشد یا نه، هرچند بهتر است كه اگرنشنيده باشد به قصد رجاء اذان و اقامه بگويد. و در اين مسأله، لازم نيست اذان و اقامه را مرد گفته باشد، پس اگر زن نيز گفته باشد اذان و اقامه ساقط است.

(مسأله 929) اگر مرد اذان زن را با قصد لذت بشنود اذان از او ساقط نمي شود1، بلكه اگر قصد لذت هم نداشته باشد، ساقط شدن اذان اشكال دارد2.

این مسأله در رساله آيت الله بهجت نیست.

1- اراكي: [پایان مسأله]

سيستاني: بلكه ساقط شدن اذان با شنيدن اذان زن، مطلقاً اشكال دارد.

2- گلپایگانی : اگر چه خالي از وجه نيست.

خوئي، تبريزي: ساقط نمي شود.

فاضل: بنابراحتياط واجب اذان از او ساقط نمي شود، ولي اگر زن اذان مرد را بشنود، اذان از او ساقط مي شود.

زنجانی: رجوع کنید به ذیل مسأله 928.

*****

وحید: مسأله- اگر مرد اذان زن را بشنود اذان از او ساقط نمی شود چه شنیدن با قصد لذّت باشد و چه بدون قصد لذت.

مکارم: مسأله- اگر مرد اذان زن را بشنود اذان از او ساقط نمی شود ولی اگر زن اذان مرد را بشنود اذان از او ساقط می شود.

مظاهری: مسأله- اگر مرد اذان زن نامحرم را با قصد لذت بشنود اذان از او ساقط می شود گرچه گناه نموده است.

(مسأله 930)اذان و اقامه نماز جماعت را1 بايد مرد بگويد2، ولي در جماعت زنان اگر زن اذان واقامه بگويد كافي است3.

این مسأله در رساله آيات عظام گلپايگاني، صافي و بهجت نیست.

1- فاضل، مكارم: در جماعتي كه مردان و زنان شركت دارند...

2- فاضل: [پایان مسأله]

3- سيستاني: و اكتفا به اذان و اقامه زن در نماز جماعتي كه مردان آن با او محرمند محلّ اشكال است.

*****

زنجاني: مسأله- احتياط مستحب آن است كه اذان و اقامه نماز جماعت را مرد بگويد مگر در نماز جماعت زنان كه اگر زن اذان و اقامه بگويد، بي اشكال كافي است.

مظاهری: مسأله – اذان و اقامه نماز جماعت را لازم نیست مرد بگوید.

مسأله اختصاصي

گلپايگاني، صافي: مسأله 939- هر گاه اذان واقامه را فراموش كند و مشغول نماز شود، اگر تا وارد ركوع ركعت اوّل نشده، يادش آمد، مي تواند نماز را رها كرده و پس از گفتن اذان واقامه نماز را دوباره شروع كند.

(مسأله 931) اقامه بايد بعد از اذان1 گفته شود2 و اگر قبل از اذان بگويند صحيح نيست.

این مسأله در رساله آيت الله مكارم نیست

1- تبريزي: و در حال ايستادن و با طهارت گفته شود[پايان مسأله]

2- خوئي، سيستاني، وحید: و نيز در اقامه معتبر است كه در حال ايستادن و طهارت از حدث «با وضو يا غسل يا تيمم» باشد.

******

زنجانی: مسأله- اقامه را باید بعد از اذان و در حال ایستادن گفت و در هنگام اقامه باید طهارت از حدث داشت یعنی با وضو یا غسل یا تیمم بود و اگر یکی از این شرط ها رعایت نشود اقامه باطل است.

(مسأله 932)اگر كلمات اذان و اقامه را بدون ترتيب بگويد، مثلاً «حي علي الفلاح» را پيش از «حي علي الصلاة» بگويد1 بايد از جايي كه به ترتيب به هم خورده، دوباره بگويد.

1- زنجانی: اذان واقامه صحیح نیست و می تواند آن را از سر بگیرد و می تواند از جایی که ترتیب به هم خورده به شکل مرتب بخواند, مگر در اثر به هم خوردن ترتیب ، پی در پی بودن جملات اذان و اقامه به هم خورده باشد که باید از اول بخواند.

(مسأله 933) باید1بین اذان و اقامه فاصله ندهد و اگر بین آنها به قدری فاصله دهد که اذانی را که گفته اذان این اقامه حساب نشود2مستحب است دوباره اذان و اقامه را بگوید3. و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود مستحب است دوباره برای آن نماز، اذان و اقامه بگوید.

1- بهجت: بنابراحتياط بايد...

2- زنجاني: كفايت نمي كند و مستحب است دوباره اذان بگويد و نيز بايد بين اذان و اقامه و نماز فاصله نيندازد و اگر بين آنها و نماز به قدري فاصله دهد كه اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، كفايت نمي كند و مستحب است دوباره براي آن نماز اذان و اقامه بگويد.

سيستاني: اذان باطل است و نيز اگر بين اذان و اقامه و نماز به قدري فاصله دهد كه اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، اذان و اقامه باطل مي شود.

3- خوئي، تبريزي: مستحب است دوباره اذان را بگويد...

*****

مكارم: مسأله- ميان اذان و اقامه kبايد زياد فاصله دهد و اگر فاصله به قدري باشد كه اقامه مربوط به آن اذان حساب نشود،دوباره بگويد و همچنين ميان اذان و اقامه با نماز نبايد زياد فاصله شود و الا اذان و اقامه را اعاده نمايد.

(مسأله 934) اذان و اقامه بايد1به عربي صحيح گفته شود2پس اگر به عربي غلط بگويد3، يا به جاي حرفي حرف ديگر بگويد، يا مثلاً ترجمه آنها را به فارسي4بگويد صحيح نيست5.

1- بهجت: بنابراحتياط ...

2- بهجت: بلكه لزوم آن خالي از وجه نيست...

3- مكارم: يا ترجمه آنها را به فارسي يا زبان ديگر بگويد صحيح نيست.

بهجت: اگر چه معني را تغيير ندهد...

4- فاضل: يا زبان ديگر...

5- مظاهری: اگر به عربی غلطِ مُغیّر معنا بگوید، یا ترجمه آنها را بگوید صحیح نیست.

(مسأله 935) اذان و اقامه بايد بعد از داخل شدن وقت نماز گفته شود و اگر عمداً يا از روي فراموشي پيش از وقت بگويد باطل است1.

1- سيستاني: مگر در صورتي كه اگر وقت در ميان نماز داخل شود، حكم به صحت آن نماز مي شود، كه در مسأله [744] بيان آن گذشت.

بهجت: مگر براي اين كه مردم مهيا براي نماز شوند و يا كارهاي خود را رها كنند كه بعيد نيست يك اذان قبلاً گفته شود اگر مردم را به اشتباه نيندازد و بعد اذان ديگري براي نماز گفته شود.

*****

مكارم: مسأله- اذان و اقامه را قبل از داخل شدن وقت نماز نمي توان گفت و اگر بگويد باطل است.

مسأله اختصاصي

بهجت: مسأله 770- اگر كسي اذان و اقامه را فراموش كرد و بعد از ركوع يادش آمد، براي درك آنها نمي تواند نماز را قطع كند، ولي اگر قبل از ركوع يادش آمد، مستحب است به قصد تحصيل ثواب اذان و اقامه نماز را قطع كند و بعد از اذان و اقامه نماز را از سر بگيرد، و اگر فقط اذان را به تنهايي فراموش كرده بنابرأظهر قطع نماز جايز نيست، و اگر فقط اقامه را فراموش كرده، جواز قطع نماز خالي از وجه نيست، اگر چه خلاف احتياط است.

(مسأله 936)اگر پيش از گفتن اقامه شك كند كه اذان گفته يا نه بايد اذان را بگويد، ولي اگر مشغول اقامه شود و شك كند كه اذان گفته يا نه، گفتن اذان لازم نيست.

(مسأله 937)اگر در بين اذان و اقامه پيش از آن كه قسمتي را بگويد، شك كند كه قسمت پيش از آن را گفته يا نه، بايد قسمتي را در گفتن آن شك كرده بگويد، ولي اگر در حال گفتن قسمتي از اذان يا اقامه شك كند كه آنچه پيش از آن است گفته يا نه، گفتن آن لازم نيست1.

1- بهجت: شك كند جمله قبلي را گفته يا نه، بعيد نيست گفتن آن لازم نباشد.

*****

مكارم: مسأله- اگر در جمله هاي اذان و اقامه شك كند، احتياط آن است كه برگردد و بجا آورد.

(مسأله 938)مستحب است انسان در موقع گفتن اذان، رو به قبله بايستد1 و با وضو يا غسل باشد2 و دستها را به گوش بگذارد3 و صدا را بلند نمايد و بكشد و بين جمله هاي اذان كمي فاصله دهد و بين آنها حرف نزند4.

1- وحید: و این استحباب در تشهّد اذان، مؤکّد است...

2- بهجت: ولي در اقامه، بنابراحوط با وضو يا غسل بودن شرط است و در اذاني كه براي اعلام داخل شدن وقت است، مستحب است جاي بلندي بايستد...

3- اراكي: انگشتان را در گوشها بگذارد...

وحید: دو انگشت را در گوش بگذارد...

مكارم: مستحب است در موقع اذان گفتن رو به قبله بايستد و با وضو باشد...

4- گلپايگاني، صافي: و امّا در اقامه بايد با طهارت باشد، بلكه بنابراحتياط لازم رو به قبله و ايستاده باشد.

*****

مظاهری: مسأله- در اذان و اقامه چند چیز مستحب است: 1- رو به قبله بایستد و اذان بگوید. 2- با وضو یا غسل اذان بگوید. 3- بین جمله های اذان کمی فاصله دهد. 4- بین اذان حرف نزند. 5- بین اذان و اقامه یک قدم بردارد یا قدری بنشیند یا سجده کند یا ذکر بگوید . 6- بدن انسان در موقع گفتن اذان و اقامه آرام باشد. 7- اقامه را آهسته تر از اذان بگوید. 8- جمله های اقامه را به هم نچسباند ولی به اندازه ای که بین جمله های اذان فاصله می دهد بین جمله های اقامه فاصله ندهد.

مستحب است موقعی که وقت داخل می شود برای اعلام وقت، اذان گفته شود و در این اذان چند چیز مستحب است:1- همه اذان بگویند، ولی با این اذان ، اذان نماز ساقط نمی شود. 2- کسی که اذان می گوید وقت شناس و ثقه باشد . 3- کسی که اذان می گوید رو به قبله باشد . 4- با وضو یا غسل باشد . 5- دستها را به گوش بگذارد و صدا را بلند نماید و بکشد. 6- بین جمله های آن کمی فاصله دهد. 7- در بین اذان حرف نزند.

(مسأله 939) مستحب است1 بدن انسان در موقع گفتن اقامه آرام باشد و آن را از اذان آهسته تر بگويد2 و جمله هاي آن را به هم نچسباند، ولي به اندازه اي كه بين جمله هاي اذان فاصله مي دهد، بين جمله هاي اقامه فاصله ندهد.

1- مكارم: شايسته است...

2- بهجت: و بين جمله هاي ان كمتر از اذان فاصله دهد ولي جمله ها را به هم نچسباند و به خلاف اذان كه با تأنّي گفته مي شود اقامه را سريعتر بگويد.

مكارم: و فاصله جمله ها را كمتر كند و ميان اذان و اقامه يك گام بردارد، يا كمي بنشيند يا سجده كند يا دعا نمايد يا دو ركعت نماز بجا اورد.

زنجاني: مستحب است انسان در موقع گفتن اقامه رو به قبله بایستد و بدن او آرام باشد و آن را نيز بلند، لكن از اذان آهسته تر بگويد و بين اقامه حرف نزند...

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 938.

(مسأله 940)مستحب است بين اذان و اقامه يك قدم بردارد، يا قدري بنشيند يا سجده كند1 يا ذكر بگويد يا دعا بخواند، يا قدري ساكت باشد يا حرفي بزند يا دو ركعت نماز بخواند 2ولي حرف زدن بين اذان و اقامه نماز صبح3 مستحب نيست4 ولي نماز خواندن بين اذان و اقامه نماز مغرب را به اميد ثواب بياورد.

1- [عبارت «يا سجده كند» در رساله آيت الله اراكي نيست.]

2- سبحانی: [پایان مسأله].

3- گلپايگاني، خوئي، فاضل، صافي، تبريزي، زنجاني: و نماز خواندن بين اذان و اقامه نماز مغرب مستحب نيست.

4- اراكي، سيستاني: [پایان مسأله]

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 939.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 938.

*****

وحید: مسأله- مستحب است بین اذان و اقامه فاصله بیندازد، به نشستن یا دو رکعت نماز یا تکلّم یا تسبیح، ولی حرف زدن بین اذان و اقامه نماز صبح مکروه است.

بهجت: مسأله- مستحب است بين اذان و اقامه، در غير نماز مغرب، دو ركعت نماز بخواند و در صورت نخواندن نافله قدري بنشيند يا سجده نمايد يا قدمي بردارد. و در مغرب كافي است قدري ساكت شود يا قدمي بردارد و حرف زدن بين اذان و اقامه نماز صبح اگر ذكر نباشد مكروه است.

(مسأله 941)مستحب است 1 كسي را كه براي گفتن اذان2 معيّن مي كنند عادل و وقت شناس3 و صدايش بلند4 باشد و اذان را در جاي بلند بگويد5.

1- مكارم: بهتر است...

2- وحید: اذان اعلامی...

3- بهجت: عادل و بينا و وقت شناس باشد يا اين كه راهنما داشته باشد...

4- مكارم: و مناسب...

5- فاضل، مكارم: و در صورتي كه از بلندگوها استفاده شود مانعي ندارد گوينده اذان در محل پايين قرار گيرد.

*****

مظاهری: مسأله- مستحب است کسی را برای اذان معیّن کنند و علاوه بر شرایطی که گفته شد باید خوش صدا باشد و صدایش بلند باشد و اذان را در جای بلندی بگوید .

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله 777- مؤذّن در مقابل اذان گفتن بنابراحتياط واجب نبايد مزد بگيرد و امّا چيزي كه عنوان مزد ندارد جايز است، مثل ارتزاق از بيت المال و يا موقوفه اي كه از درآمد آن براي مؤذّن سهمي در نظر گرفته شده است.

مكارم: مسأله 859- فاضل: مسأله 959- شنيدن اذان از راديو و ضبط صوت و مانند آن براي نماز كافي نيست ،بلكه خود نمازگزاران بايد اذان بگويند.

مكارم: مسأله 861- فاضل: مسأله 960- احتياط واجب آن است كه اذان را هميشه به قصد نماز بگويند و گفتن اذان براي اعلام دخول وقت بدون قصد نماز بعد از آن مشكل است.

فاضل: مسأله 961- اگر اذان و اقامه را به قصد نماز فرادي بگويد بعد جماعتي از او تقاضا كنند تا امام جماعت انان شود يا بخواهد به عنوان مأموم نمازش را به جماعت بخواند آن اذان و اقامه كافي نيست و مستحب است دوباره بگويند.