بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
السَّلاَمُ عَلَى مَهْدِيِّ الْأُمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِمِ.
وَ اَلسَّلاَمُ عَلَى عِبَادِ اَللَّهِ اَلصَّالِحِين وَ رَحمَةُ الله
احادیث عِرض، حیثیّت و آبرو
فهرست احادیث:
(۱) ارزش و اهمیت آبرو از نظر دین اسلام
(۲) باید از آبروی خود مراقب کرد
(۳) با مال و بذل و بخشش از آبرویت دفاع کن
(۴) فرد بی آبرو خوار و پست است
(۵) مجازات بردن آبروی دیگران
(۶) پاداش دفاع از آبروی دیگران
(۷) مجازات دفاع نکردن از آبروی دیگران
(۸) ا
(۹) دعا برای حفظ آبرو
(۱۰) داستانهای آبرو
ــــــــــــــ
(۱) ارزش و اهمیت آبرو از نظر دین اسلام
حفظ و صیانت از آبرو و عِرض به معنای حفظ همه آن چیزی است که انسانیت انسانی را می‌سازد؛ زیرا جان زمانی می‌ارزد که اصول انسانی انسان حفظ شود؛ و گرنه جان ارزشی برای زندگی ندارد.
آقا أميرالمؤمنين علی (علیه السلام) آنچنان به عِرض و آبرو اهمیّت می دهد که در حدیثی در تقدم عِرض نسبت جان و مال می‌فرماید: مِنَ النُبلِ أن يبذُلَ الرّجُلُ مالَهُ و يَصونَ عِرضَهُ؛ كسي كه براي حفظ آبرو وحيثيت خود از مال و منالش مي‌گذرد، نشانه اصالت و بزرگواري اوست.
فهرست غرر، ص ۲۴۲.
آن حضرت به افراد هشدار می‌دهد که قدر و ارزش و اهمیت آبروی خود و دیگران را بدانند و کاری نکنند که آبروریزی شود؛ زیرا کسی که شخصیت خویش را از دست دهد همه چیزش را از دست داده است، لذا حضرت می‌فرماید: مَن بَذلَ عِرضَهُ ذَلَّ؛ کسي که حيثيت و آبروي خود را مي‌برد خودش را به پستي و خاک مذلّت افکنده است.
فهرست غرر، ص ۲۴۲.
ــــــــــــــ
(۲) ارزش و اهمیت آبرو در احادیث
آبرو همچون جان است
قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله و سلم): اِنَّ حُرمَةَ عِرض المُؤمِنِ كَحُرمَةِ دمِهِ و مالِهِ.
حرمتِ حیثیت و آبروی مؤمن همانند حرمتِ جان و مال اوست.
لئالی الاخبار، ج ٥، ص ٢٢٦.
آبرویت را حفظ کن
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): لاتَفَعَلْ ما یَشینُ العِرضَ والاِسم.
هیچ‌وقت به كاری كه باعث بدنامی و لطمه زدن به حیثیت تو می‌شود اقدام مكن.
فهرست غرر، ص ٢٤٢.
آبروی رفته بر نمی گردد
قال الصادق (علیه‌السلام): اذا رَقَّ العِرضُ اُستُصعِبَ جَمْعُه!
وقتی آبرو ریخت و بی‌ارزش شد دیگر جمع‌آوری و جبران آن دشوار خواهد بود!
اعلام‌الدین، ص ٣٠٣.
خرج مال برای حفظ آبرو نشانه اصالت و بزرگواری است
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): مِنَ النُبلِ أن یبذُلَ الرّجُلُ مالَهُ و یَصونَ عِرضَهُ.
كسی كه برای حفظ آبرو وحیثیت خود از مال و منالش می‌گذرد نشانه اصالت و بزرگواری اوست.
فهرست غرر، ص ٢٤٢.
دفاع از آبروی کسی موجب هفتاد هزار سپر از آتش جهنم
قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله و سلم): مَن رَدَّ عَن عِرضِ اَخیهِ كانَ لَهُ سبعونَ اَلفَ حجابٍ مِنَ النّار.
کسی که از حیثیت و آبروی برادر دینی خود دفاع کند برای او هفتاد هزار سپر از آتش جهنم خواهد بود.
بحار، ج ٧٥، ص ٢٥٣.
خودداری از ریختن آبروری دیگران موجب بخشش لغزش ها در قیامت
قال الرضا (علیه‌السلام): مَن كَفَّ عَن اَعراضِ المُسلِمینَ اَقالَهُ اللهُ عَثرتَهُ یَومَ القِیامة.
کسی که از آبروریزی و لطمه زدن به حیثیت مسلمانان خودداری کند خداوند از لغزش‌های او در روز قیامت گذشت خواهد نمود.
بحار، ج ٧٥، ص ٢٥٦.
آبرویت را در معرض حرف مردم قرار نده
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): لاتَجَعَلْ عِرضَكَ غَرَضاً لِنِبالِ القَولِ.
آبرو و اعتبار خودت را آماج تیرهای حرف مردم قرار مده. (حیثیّت تو در دست خود تو است!)
نهج‌البلاغه، نامه ٦٩.
سه کس آبرو ندارند
قال الباقر (علیه‌السلام): ثلاثةٌ لَیسَ لَهُم حُرمَةٌ: صاحبُ هَویً مُبتَدِعٍ و الاِمامُ الجائِرُ و الفاسِقُ المُعلِنُ بِفِسقِه.
سه نفر هستند که حیثیت و حرمتی ندارند: دنباله‌رو هوای نفس بدعت‌گذار، پیشوای ظالم و ستمگر، و فاسق علنی بی‌باک.
قرب‌الاسناد، ص ٨٢.
حرام بودن فاش کردن عیوب
قال الصادق (علیه‌السلام): عَوَرةُ المُؤمِنِ عَلَی المُؤمِنِ حرامٌ.
فاش کردن عیوب و رازهای یک مؤمن، بر دیگر مؤمنان حرام است.
اصول کافی، ج ٤، ص ٦٣.
عیوب برملا نکن خداوند عیوبت را برملا می کند
قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله و سلم): مَن مَشی فی عَیبِ اَخیهِ و كَشْفِ عَورَتِهِ كانَت اوّلُ خُطوَةٍ خَطاها وَضَعَها فی‌جَهَنّم! وَ كَشَف اللهُ عَوَرَتَهُ عُلی رُؤوسِ الخَلائِقِ.
هر كس برای عیب‌جویی و فاش كردن اسرار برادر دینی‌اش قدم بردارد اولین قدم او ورود به جهنم خواهد بود! و خداوند اسرار و عیوب او را نزد همة خلایق فاش و علنی خواهد ساخت.
لئالی‌الاخبار، ج ٥، ص ٢٤١.
عزّت و بزرگی مؤمن؛ خودداریش از آبروی دیگران است
قال الصادق (علیه السلام): شَرفُ المؤمِنِ صلاتُهُ بِاللّیلِ وَ عِزُّ المؤمِنِ كَفُّهُ عَن اَعراضِ النّاسِ.
شرافت مؤمن در نماز شب خواندن او و عزّت و بزرگی او در عدم تَعرّض به حیثیت دیگران است.
فروع کافی، ج ٣، ص ٤٨٨.
لطمه زدن به آبروی دیگران تا زمان مردن و ملاقات خدا حرام است
قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله و سلم): اَیُّها الناس! إنَّ دِماءَ كُم و اَعراضَكُم عَلَیكُم حرامٌ الی أَن تَلقَوا ربَّكُم.
ای مردم! ریختن خون یکدیگر و لطمه زدن به حیثیت دیگران، تا وقت مردن و لقای پروردگارتان بر شما حرام است.
تحف‌العقول، ص ٣١.
ننگ آبروریزی شیرینی گناه را تیره می کند
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): عارُالفَضیحَةِ یُكَدّرُ حَلاوَةَ اللّذَّةِ!
ننگ رسوایی و آبروریز شدن، شیرینی لذّت (گناه) را تیره و تار می‌سازد!
فهرست غرر، ص ٣٥٨.
آبروریز دیگران {روزی} آبروی خودش می رود
قال الصادق (علیه‌السلام): مَن كَشَفَ حِجابَ غَیرِه إِنكَشَفَت عَوراتُ نَفِسهِ.
کسی که نسبت به مردم پرده‌دری کند پردة آبروی خودش دریده می‌گردد.
کشف‌الغُمّة، ج ٢، ص ٣٢٩.
بهشت بر حافظ آبروی مسلمان واجب می شود
قال الصادق (علیه‌السلام): منَ رَدَّ عَن عِرضِ اَخیهِ المُسلِمِ وَجَبَت لَهُ الجَنَّةُ اَلبَتَّه.
کسی که آبروی برادر مسلمان خود را حفظ کند، البتّه و مسلماً بهشت جایگاه او خواهد بود.
ثواب‌الاعمال، ص ٣٢٤.
متعرّض آبرو کسی نشو
قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله و سلم): لا تَخرِقَنَّ علی اَحَدٍ سِتراً.
تو (برحذر باش) آبرو و حرمت احدی را هرگز متعرض مشو.
شهاب‌الأخبار، ص ٣٥٠.
آبروی خویش را نبر، پست می شوی
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): مَن بَذلَ عِرضَهُ ذَلَّ.
کسی که حیثیت و آبروی خود را می‌برد خودش را به پستی و خاک مذلّت افکنده است.
فهرست غرر، ص ٢٤٢.
ابله به حفظ آبروی خود سهل انگار است
قال الحسن المجتبی (علیه‌السلام): السَّفیهُ، اَلأَحمقُ فی مالِهِ اَلمُتهاوَنُ فی‌عِرضِه.
آدم سفیه و بی‌خِرد کسی است که در مصرف اموالش ابلهانه عمل می‌کند و نسبت به آبروی خود لاأبالی و سهل‌انگار است.
بحار، ج ٧٨، ص ١١٥.
آبرویت را با درخواست از دیگران نریز
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): ماءُ وَجهِكَ جامدُ یُقطِرُهُ السُّؤالُ فَانظُر عِندَ مَن تُقطِرُهُ؟!
آبرو و حیثیت تو به حال جمود و مصونیت است. با حاجت خواستن (از دیگران جمود آن آب شده) قطراتش ریخته می‌شود. تو (نیك) بنگر، نزد چه کسی این قطرات را خواهی ریخت؟!
نهج‌البلاغه، کلمة ٣٣٨.
هر کس غیاباً آبروی کسی را حفظ کند از آتش دوزخ رها می شود
قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله و سلم): مَن ذَبَّ عَن عِرضِ اَخیهِ بالغَیبَةِ كانَ حقّاً علِی اللهِ أَن یُعتِقَهُ مِنَ النّار.
کسی که غیاباً از حیثیت و آبروی برادر دینی خود دفاع کند حقّا که خدا او را از آتش دوزخ رهایی خواهد بخشید.
میزان‌الحکمة، ج ٧، ص ٣٥٣.
آبرو، مال و خون مؤمن حُرمت دارد
قال الصادق (علیه‌السلام): المُؤمنُ حرامٌ كُلُّهُ: عِرضُهُ و مالُهُ و دَمُهُ.
مؤمن سراسر وجودش حرمت است: حرمت آبرو، حرمت مال و حرمت خون و جان او.
مستدرک، ج ٩، ص ٢٣٩.
کسی که به گردنش مظلمه ای مال یا آبروی کسی هست حلالیت بطلبد
قال الصادق (علیه‌السلام): مَن كانَت لِأَخیهِ عندَهُ مَظلَمةٌ فی عِرضٍ او مالٍ فَلیُحلِّلْها مِنه مِن قبلِ أَن یأتِیَ یَومٌ لَیْسَ هناکَ دینارٌ و لا دِرهَمٌ!
هر کس به گردن او مظلمه و حقی از حیثیت یا مال برادر دینی خود دارد از او حلالیّت بطلبد پیش از آنکه روزی فرا رسد که دیگر نه درهمی (برای جبران آن) وجود دارد و نه دینار!
لئالی‌الأخبار، ج ٥، ص ٢٣٣ ـ بحار، ج ٧٥، ص ٢٤٣.
کسی که مؤمن خوارشده را یاری نکند خودش در قیامت در برابر خلایق خوار شود
قال الباقر (علیه‌السلام): مَن اُذِلَّ عِندَهُ مُؤِمنُ وَ هُوَ یَقدِرُ علی أن یَنصُرَهُ فَلَم یَنصُرْهُ اَذَلَّهُ اللهُ یَومَ القِیامةِ عَلی رُؤُسِ الخلائِق.
كسی كه در نزد او یك مؤمنی خوار و محقّر گردد و او بتواند وی را یاری دهد و یاری نكند خداوند او را در روز قیامت در برابر همة خلایق خوار و ذلیل خواهد نمود.
لئالی‌الاخبار، ج ٥، ص ٢٣١.
برای حفظ آبرو، چیزی بهتر از پشت پا زدن به دنیا نیست
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): ماصانَ الأعراضَ كَالإعراضِ عَنِ الدُّنیا وَ سُوءِ الأَغراض.
برای حفظ شأن و آبرو چیزی بهتر از پشت پا زدن به علائق دنیا و دست كشیدن از اهداف شوم و انحرافی وجود ندارد.
فهرست غرر، ص ٢٤٢.
سماجت در گرفتن حاجت از دیگران، موجب از دست دادن آبرو می شود
قال الحسن العسکری (علیه‌السلام): وَ اعلَمْ أَنَّ اِلالحاحَ فی‌المَطالِبِ یَسلُبُ البَهاءَ و یُورِثُ التَّعَبَ وَ العَناءَ.
این را بدان كه سماجت و پافشاری در گرفتن حاجت (از دیگران) موجب از دست دادن شأن و منزلت و اسباب درد و رنج برای انسان خواهد بود.
بحار، ج ٧٨، ص ٣٧٨.
کسی که بخاطر مالی آبروی خود را بر باد دهد پست است
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): مِنَ اللُّؤْمِ أنْ یَصونَ الرَّجلُ مالَهُ وَ یَبذُلُ عِرضَهُ.
كسی كه برای حفظ مال خود، آبروی خود را بر باد می‌دهد نشانة پستی و فرومایگی او است.
فهرست غرر، ص ٢٤٢.
بهترین کار سپر کردن دارایی برای حفظ آبرو است
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): إنّ أفضَل الِفعالِ صِیانَةُ العِرض بِالمالِ.
افضل اعمال انسان در آنست كه مال و دارایی‌اش را سپر حیثیّت و آبروی خود قرار دهد.
وسائل، ج ١٥، ص ٢٦٢.
بهترین مال آن است که آبرو را حفظ کند
قال الحسین (علیه‌السلام): اِنَّ خَیرَ مالِكَ ما وَقَیتَ بِهٍ عِرضَكَ.
بهترین مال و دارایی تو آن است كه در راه حفظ آبرو و حیثیت خود به كار بری.
بحار، ج ٤٤، ص ١٨٩.
بخشش، نگهبان آبرو است
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): اَلجُودُ حارِسُ الأعراضِ.
بذل و بخشش، پاسدار وِجهه و حیثیّت انسان است.
نهج‌البلاغه، كلمة ٢٠٢.
بخل، آبرو را بر باد دهد
قال الرضا (علیه‌السلام): البُخلُ یُمَزِّقُ العِرْضَ.
بخل و تنگ‌نظری، حیثیت انسان را بر باد می‌دهد.
بحار، ٧٨، ص ٣٥٥.
مالی را که برای حفظ آبرو خرج کرده ای از دست نرفته است
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): لَم یَذهَبْ مِن مالِكَ ما وَقی بِهِ عِرضَكَ.
آن مالی كه در راه حفظ شأن و آبروی خودت خرج می‌كنی در حقیقت تو آن را از دست نداده‌ای.
فهرست غرر، ص ٢٤٢.
بیچاره بنی آدم که بین دو رسوایی گرفتار است؛ پر کردن و خالی کردن شکم
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): مِسكینُ ابنُ آدَم! لَهُ بَطنٌ یَقولُ اِملَأْنی وَ اِلاّ فَضَحْتُكَ وَ اِذا امتَلَأَ یَقولُ فَرِّغنی وَ اِلاّ فَضَحتُكَ وَ هُوَ اَبَداً بَینَ فَضیحَتین!
بیچاره بنی‌آدم! شكمی دارد كه همواره می‌گوید مرا پُر كن و اِلاّ رسوایت می‌كنم، وقتی كه پرشد می‌گوید: مرا خالی كن وگرنه تو را مفتضح می‌كنم و او همیشه میان (این) دو رسوایی به سر می‌برد!
مواعظ عددیه، ص ٥٤.
کسی که زیاد دروغ گوید شایستگی اش را از دست بدهد
قال الصادق (علیه‌السلام): مَن كَثُر كِذبُهُ ذَهَبَ بَهاؤُهُ.
كسی كه زیاد دروغ می‌گوید شخصیت و شایستگی خود را از دست داده است.
اصول كافی، ج ٤، ص ٣٨.
شب معراج اهل غیبت و لکّه دار کنندگان آبرو را دیدم که...
قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله و سلم): مَرَرْتُ لَیلَةَ أُسْرِیَ بِی عَلَی قَوْمٍ یخْمِشُونَ وُجُوهَهُمْ بِأَظَفِارِهِمْ. فَقُلْتُ یا جَبْرائِیلُ مَنْ هَؤُلَاءِ؟ قَالَ هَؤُلَاءِالَّذِینَ یغْتَابُونَ النَّاسَ وَیقَعُونَ فِی‌اَعْراضِهِم.
در شب معراج برقومی گذر كردم كه با ناخن‌های خود صورت‌هایشان را می‌خراشیدند. از جبرائیل حال آنها را جویا شدم، گفت: اینان كسانی هستند كه غیبت مردم را می‌كردند و حیثیت و آبروی آنها را لكّه‌دار می‌ساختند.
مستدرك، ج ٩، ص ١١٩.
روایت کنندگان داستان بی آبرو شدن دیگران؛ از ولایت خدا خارج شوند
قال الصادق (علیه‌السلام): مَن رَوی مُؤْمِنٍ رِوایَةً یُریُدبِها شَینَهُ وَ حَدْمَ مُروُءَ تِهِ لِیَسقُطَ مِن أَعیُنِ النّاسِ، اَخرَجَهُ اللهُ عَزَّ وجَلَّ مِن وِلایَتِهِ الی وِلایَةِ الشّیطانِ.
هركس داستانی نقل كند و قصدش ظاهر ساختن بدی‌ها و ریختن آبروی مؤمنی باشد و بخواهد او را از چشم مردم بیندازد خداوند متعال ولایت خود را از او برمی‌دارد و ولایت شیطان را جایگزین آن می‌نماید.
ثواب و عقاب‌الاعمال، ص ٥٤٧.
شوخی زیاد آبرو را می برد
قال الباقر (علیه‌السلام): كَثرةُ المِزاحِ تَذهُب بِماءِ الوَجهِ.
شوخی زیاد، به شخصیت انسان لطمه می‌زند.
وسائل، ج ٨، ص ٤٨١.
شوخی زیاد وقار را تباه کند
قال أمیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام): كَثرةُ ضِحكِ الرَّجُلِ تُفسِدُ وَقارَه.
خنده زیاد وقار و اُبُهّت انسان را تباه می‌نماید.
فهرست غرر، ص ٢٠٩.
از شوخی زیاد پرهیز کن زیرا آبرو و شکوهت را تباه می کند
قال الباقر (علیه‌السلام): اِیّاكَ وَ المِزاحَ، فِاِنّهُ یَذهَبُ بِماءِ الوَجهِ وَ مَهابَةِ الرّجال.
برحذر باش و از شوخی (زیاد) بپرهیز كه شخصیت انسان و شكوه و هیبت مردان را از بین می‌برد.
لئالی الاخبار، ج ٢، ص ٢١٨.
هر کس چیزی که برای حفظ آبرو هزینه کند برایش صدقه نوشته شود
قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله و سلم): ما وَقی بِهِ المَرءُ عِرضَهُ كُتِبَ لَهَ صَدَقَةً.
هر چیزی كه انسان جهت حفظ حیثیت و آبروی خود (در محدودة شرع مقدس) بكار برد برای او صدقه نوشته می‌شود.
دُرج گُهر، ص ١٤٨.
هر کس عیب دیگران را بپوشاند خداوند عیوبش را در دنیا و آخرت بپوشاند
قال رسول الله (صلی‌الله علیه و آله و سلم): مَن سَتَرَ علی اَخیهِ سَتَرَهُ اللهُ فی‌الدُنیا و الآخرة.
كسی كه عیب پوش برادر دینی خود باشد خداوند حیثیت و آبروی او را در دنیا و آخرت محفوظ خواهد داشت.
شهاب‌الأخبار، ص ١٩٥.
دعا برای طلب آبرو در احادیث
در فرازهایی از دعاهای مختلف، می‌توان عبارت‌هایی مشاهده کرد، که در آنها از خداوند آبرو در دنیا و آخرت خواسته می‌شود؛ مانند:
دو دعا که بین اذان و اقامه در هر نماز وارد شده است:
(١) «اللَّهُمَّ إِنّی أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِنَبِیِّکَ نَبِیِّ الرَّحْمَةِ مُحَمَّدٍ وَ أُقَدِّمُهُمْ بَیْنَ یَدَیْ حَوائِجی کُلِّهَا فَصَلِّ عَلَیْهِمْ وَ اجْعَلْنی بِهِمْ وَجِیهاً فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ»؛[١]
خدایا! به وسیله محمد و آل محمد به تو روی می‌آورم و پیشاپیش نیازهایم آنان را شفیع قرار می‌دهم پس بر آنان درود بفرست و مرا به سبب ایشان در دنیا و آخرت آبرومند و از مقرّبان درگاهت قرار ده.
این دعا - با اندکی اختلاف در عبارت - در قبل از شروع نماز،[٢] پیش از نماز ظهر،[٣] بعد از نماز،[۴] در نماز وتر[۵] و ... نقل شده است.
(٢) «اللَّهُمَّ صُنْ وَجْهِی بِالْیَسَارِ وَ لَا تَبْذُلْ جَاهِی بِالْإِقْتَارِ فَأَسْتَرْزِقَ طَالِبِی رِزْقِکَ وَ أَسْتَعْطِفَ شِرَارَ خَلْقِکَ وَ أُبْتَلَى بِحَمْدِ مَنْ أَعْطَانِی وَ أُفْتَتَنَ بِذَمِّ مَنْ مَنَعَنِی وَ أَنْتَ مِنْ وَرَاءِ ذَلِکَ کُلِّهِ وَلِیُّ الْإِعْطَاءِ وَ الْمَنْعِ- إِنَّکَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیر»؛[۶]
خدایا! با گشاده حالى، آبرویم را حفظ فرما و با تنگدستى، احترامم را مَبَر تا ناچار شوم از کسانى که خود جوینده روزىِ تو هستند، طلب روزى کنم و از بندگان بدت درخواست نمایم و به ستایشگرى از آن‌کسی که به من بخشش می‌کند و بدگویى از کسی که مرا چیزى نمی‌بخشد، گرفتار آیم؛ در حالى که در پس همه این‌ها، تویى که بخشیدن یا نبخشیدن را در اختیار دارى. همانا تو بر هر چیز توانایى!».
پی نوشت:
[١]. منسوب به امام على بن موسى الرضا(علیه السلام)، فقه الرضا، ص 97، مشهد، موسسة آل البیت(علیه السلام)، چاپ اول، 1406ق.
[٢]. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 4، ص 470، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1429ق.
[٣]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج 1، ص 30، تهران، المکتبة الإسلامیة، بی‌تا.
[۴]. ابن حیون مغربى، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، ج 1، ص 171، قم، موسسة آل البیت(علیه السلام)، چاپ دوم، 1385ق.
[۵]. همان، ص 406.
[۶]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق: صبحی صالح، خطبه 225، ص 347 – 348، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
منابع: (١) شکوفه های حکمت (٢) تبیان
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
(1).gif)
(1)(3).jpg)
.jpg)
.jpg)