آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)-هبه

1- ثواب عمل بعنوان عوض

سؤال: آیا ثواب عمل را می توان به عنوان عوض در عقد هبه منظور کرد یا خیر؟ مثلا ثواب حج واجب من به عنوان عوض در هبه شرط شود.

پاسخ: خالی از اشکال نیست ولی اگر نیابت در حج را مثلاً عوضش قرار دهد مانعی ندارد.

2- هبه به زوجه

سؤال: آیا هبه به زوجه، هبه لازم است؟

پاسخ: هبه به زوجه لازم نیست ولى بازگشت در آن مکروه است.

3- اختصاص دادن منافع هبه به واهب

سؤال: شخصى ملک و زمین خود را به نفر دیگر هبه مى کند ومى گوید: مشروط بر این که تا زنده ام اختیار آن را داشته باشم، آیا این هبه نافذ و آن شرط لازم است؟

پاسخ: چنانچه ملک و زمین را به قبض او بدهد اشکالى ندارد و هبه نافذ و لازم است و منافع آن زمین تا زنده است مال صاحب زمین است.

4- خیار فسخ در هبه معوضه

سؤال: شخصى زمین خود را به کسى به شرط عوض هبه مى کند، ولى موهوبٌ له عوض را نمى پردازد تا واهب فوت مى کند، آیا وارث واهب خیار فسخ هبه موروث را دارد یا خیر؟

پاسخ: آرى حق خیار فسخ دارد.

5- هبه به فرزند غایب

سؤال: شخصى از مال منقول خود به پسرش که غایب بوده هبه کرده و شخصى را وکیل کرده که از جانب پسرش قبض کند و او قبض کرده است، آیا این هبه نافذ است چون واهب قبل از برگشت فرزندش از دنیا رفته است (لازم به توضیح است که این وکالت با اجازه حاکم شرع بوده است)؟

پاسخ: اگر فرزند غایب به حدّ بلوغ رسیده، وکالت مزبور مفید نیست و اگر نابالغ بوده کافى است بلکه احتیاج به وکالت ندارد.

6- پس گرفتن هدیه

سؤال: اگر کسى به دیگرى قرآنى را هدیه بدهد، آیا مى تواند آن را پس بگیرد؟

پاسخ: اگر با قصد قربت بوده باشد مشکل است.

7- هدیه گرفتن از بهائی

سؤال: اگر گوشت حیوانی که به دست مسلمانی ذبح شده از یک بهایی هدیه بگیرند استفاده از این گوشت جایز است؟

پاسخ: اشکالی ندارد ولی رفت و آمد و دوستی با اعضای فرقه ضاله جایز نیست مگر اینکه امید هدایت آنها برود.

8- هبه ساختمان به شرط تهیه مصالح آن

سؤال: اگر مالکى تعهّد نماید که ساختمانى را در ملک خود و با هزینه شخصى احداث، و آن را مجّاناً به شخصى واگذار نماید، و آن شخص تعهّد نماید که مصالح ساختمان را با استفاده از مجارى قانونى در اختیار صاحب ملک قرار دهد، امّا بهاى مصالح را صاحب ملک بپردازد. آیا به نظر حضرت عالى چنین تعهّدى لازم الوفا است؟ اصولا چنین تعهّدى از نظر شرعى در قالب کدام یک از عقود اسلامى قرار مى گیرد؟

پاسخ: این تعهّد، نوعى هبه معوّضه، و لازم الإجراست.

9- پس گرفتن طلاهای خریداری شده برای همسر

سؤال: طلایى براى زینت زن خریدارى و در اختیار وى قرار داده شده، ولى به او هبه نشده است. آیا در صورت فسخ نکاح طلا به ملک مالک اوّل یعنى زوج باقى است، ومى تواند آن را مطالبه نماید؟

پاسخ: اگر به قصد عاریه به او داده، مى تواند باز پس گیرد. و اگر به نیّت هبه باشد، و آن طلا را تعویض نکرده باشد، نیز حقّ باز پس گرفتن دارد. ولى با توجّه به این که معمولا به قصد هبه مى دهند، اگر طلا را تعویض کرده باشد، حق باز پس گرفتن ندارد. همچنین اگر زن و شوهر از اقوام همدیگر باشند.

10- رجوع واهب در صورت عدم تحقق شروط هبه

سؤال: اگر در هبه مشروط، موهوب له به شرط عمل نکند، و مال موهوبه را به دیگرى منتقل نماید، آیا واهب حقّ رجوع دارد؟

پاسخ: آرى واهب حقّ رجوع دارد، ولى بعد از رجوع باید مثل آن (در صورتى که مثلى باشد) و قیمت آن را (در صورتى که قیمى باشد) برگرداند.

11- تعریف تصرف در هبه

سؤال: موارد مصداق تصرف یا تحویل گرفتن در هبه برای فرزندان دختر و برای فرزندان پسر چه تفاوتی دارد؟ و به عبارتی دیگر تعریف تصرف بطور جامع و کامل چیست و چه اختیاراتی را شامل میشود و عدم تصرف چیست؟

پاسخ: در صورتی که کبیر باشند خواه پسر یا دختر و در آنجا ساکن باشند تصرف محسوب می شود و اگر صغیر باشند بودن در دست ولی آنها به جای آنها محسوب می شود.

12- فروختن هدیه مشروط

سؤال: شخصی هدیه ای به من داد مشروط به عدم فروش، چه راه شرعی وجود دارد که بتوانم آن را بفروشم و از پولش استفاده کنم؟

پاسخ: راه شرعی آن است که خود آن شخص موافقت به فروش کند.

13- پس گرفتن پولی که به فرزند هبه شده

سؤال: اگر پدری پولی را به دخترش ببخشد آیا می تواند آن پول را بعد از مدتی پس بگیرد؟

پاسخ: اگر پول را بخشیده و تحویل داده نمی تواند پس بگیرد.

14- منظور از خویشاوند در مباحث هبه

سؤال: منظور از خویشاوند در بحث هبه چیست؟

پاسخ: تمام کسانی که نسبت نسبی با انسان دارند مانند برادرها و عموها و عموزاده ها و دایی زاده ها، همه خویشاوند محسوب می شوند.

15- مطالبه سهم الارث بعد از هبه آن

سؤال: شخصی سهم الارث پدری خود که شامل عرصه و اعیانی یک باب ساختمان مسکونی است را به برادر بزرگتر خود هبه نموده و بخشیده اند و بعد از اینکه برادر بزرگتر در قبال اخذ بهاء و ثمن اقدام به فروش ملک به یکی دیگر از وراث فوق نموده است بقیه وراث سهم بخشیده شده خود را مطالبه می نمایند. لطفاً نظر مبارک خویش را در باره مطالب ذیل بیان فرمائید:

آیا حقی (از وراث مدعی) بر ذمه خریدار باقی مانده است؟

انجام تکالیف شرعی و اقامه نماز در ساختمان مذکور (برای خریدار) چه حکمی دارد؟

پاسخ: اگر سهم خود را به برادر دیگر بخشیده اند و تحویل وی داده اند حق رجوع ندارند.

16- شرط فسخ در وقف

سؤال: اگر شخصی در ضمن هبه و تملیک و یا وقف شرط کند که اگر روز مبادا پیش بیاید مال خودم یا اولادم باشد، شرعاً چطور است؟

پاسخ: هبه و تملیک را می توان مشروط کرد که به هنگام ضرورت آن را فسخ کند ولی وقف را نمی توان مشروط کرد.

17- مواردی که هبه را نمی توان پس گرفت

سؤال: در چه مواردی رجوع به هبه جایز نیست؟

پاسخ: هبه در چند صورت قابل برگشت نیست:

1ـ هبه معوضه باشد؛ یعنی در قبال آن چیزی دریافت کرده باشد.

2ـ هبه به ذی رحم (بستگان نسبی) باشد.

3ـ مورد هبه تغییر پیدا کرده باشد مثلاً زمین باشد و در آن خانه ساخته باشند یا پارچه ای باشد و با آن لباس دوخته باشند یا فروخته باشند.

4ـ هبه کننده فوت کند.

5ـ هبه به قصد «قربة الی الله» پرداخت شده باشد.

در این پنج صورت هبه قابل بازگشت نیست.

18- روش صحیح بازپس گیری ملک واگذار شده

سؤال: فردی ملک خود را واگذار کرده به فردی دیگر جهت حق انتفاع حال می خواهد پس بگیرد، چگونه باید عمل کند که شرعی باشد؟

پاسخ: در صورتی که بدون عوض واگذار کرده و جزء خویشاوندانش نبوده و قصد قربت نداشته می تواند بازپس بگیرد.

19- موارد هبه لازم

سؤال: مواردی که هبه لازم است نه جایز و واهب حق رجوع ندارد کدام است؟

پاسخ: هبه به ارحام و اقوام در صورتیکه تحویل داده باشد یا به قصد قربت هبه ای انجام دهند نمی تواند رجوع کند و همچنین هبه معوضه لازم الاجراست.

20- دادن قسمتی از وام به همسر در ازای پرداخت قسط آن

سؤال: خانمی از محل کارش وامی به میزان دو میلیون تومان گرفت، منتهی به دلیل این که آن موقع نمی توانست قسط آن را بپردازد دو میلیون را به همسرش می دهد تا در ازای آن، همسرش قسط ها را بپردازد. بعد از سه ماه که مرد قسط وام را پرداخت، زن درخواست دو میلیون را دارد. آیا این عمل هبه معوضه می باشد تا زن نتواند به هبه خود رجوع نماید یا حکم دیگری دارد؟

پاسخ: هرگاه ظاهر این عمل آن بوده که وام را به طور کامل واگذار کرده مشروط بر اینکه قرض ها را بپردازد، هبه معوضه بوده و بازگشت آن اشکال دارد.

21- زمینی که برای بنای مدرسه واگذار شده اما ساخت آن نیاز نیست

سؤال: پدرم حدود پانزده سال پیش قطعه ای زمین و مقداری پول (حدود 600 هزار تومان آن زمان) به آموزش و پرورش واگذار کرده به این نیت که مدرسه ای در آن ساخته شود به نام فرزند شهیدش اما هنوز این مدرسه به علل نامعلومی ساخته نشده است اما در این زمان آموزش و پرورش عنوان می کند که دیگر در حال حاضر در آن منطقه به مدرسه نیازی نداریم.

آیا می توان در قطعه زمین فوق، یک سالن ورزشی ساخت ؟ (با توجه به این که واقف از دنیا رفته و نیتش مدرسه بوده است)

در ضمن تکلیف پول داده شده که در زمان خود مبلغ قابل توجهی بوده است چه می شود؟ (آموزش و پرورش تقریباً چیزی از آن خرج نکرده است)

پاسخ: وجه مزبور و زمین به ورثه آن مرحوم برمی گردد و اگر ورثه اجازه دهند می توان چیز دیگری در آن جا ساخت.

22- پولی که برخی کشورها به مهاجرین می دهند

سؤال: پولی که کشورهای خارجی مثل انگلستان به مهاجرین خود می دهند چه حکمی دارد؟ هدایایی که با این پول خریده می شود چطور؟

پاسخ: برای شما اشکالی ندارد.