موارد هفت‌گانه تيمّم

در هفت مورد بدل از وضو و غسل بايد تيمّم كرد كه در پی میآيند:

يکم. ممكن نبودن تهية آب به اندازه وضو يا غسل

مسأله 685- اگر انسان در آبادی باشد، بايد برای تهيهٔ آب وضو و غسل، به اندازه‌ای جست‌وجو كند كه از پيدا شدن آن نااميد شود و چنانچه در بيابان باشد، اگر زمين آن پست و بلند است و يا با داشتن درخت و مانند آن، عبور در آن مشكل است، بايد در هر يک از چهار سمت به اندازهٔ پرتاب يک تير قديمی كه با كمان پرتاب میكردند، در جست‌وجوی آب برود و اگر زمين آن اين‌گونه نيست، بايد در هر سمت به اندازهٔ پرتاب دو تير جست‌وجو کند.

مسأله 686- اگر برخی از چهار سمت، هموار و بعضی ديگر پست و بلند يا عبور در آن مشكل باشد، بايد در سمتی كه هموار است به اندازهٔ پرتاب دو تير و در طرفی كه اين‌گونه نيست، به اندازهٔ پرتاب يک تير جست‌وجو كند.

مسأله 687- در هر سمتی كه يقين دارد كه آب نيست، در آن سمت، جست‌وجو لازم نيست.

مسأله 688- كسی كه وقت نماز او تنگ نيست و برای تهيهٔ آب وقت دارد، اگر يقين دارد، در محلی دورتر از مقداری كه بايد جست‌وجو كند، آب هست، درصورتیكه مانعی نباشد و مشقت هم نداشته باشد، بايد برای تهيهٔ آب برود و اگر اطمينان داشته باشد، به احتياط واجب بايد برای تهيهٔ آب به آن محل برود؛ ولی اگر اطمينان ندارد ـ هرچند گمان دارد آب هست ـ رفتن به آن محل لازم نيست.

مسأله 689-لازم نيست خود انسان در جست‌وجوی آب برود، بلكه میتواند كسی را كه به گفتهٔ او اطمينان دارد، بفرستد و در اين صورت، اگر يک تن از سوی چند نفر برود، كافی است؛ نيز میتوان به گزارش كسی كه از آن ناحيه آگاه و مورد اطمينان است، اكتفا كرد.

مسأله -690 اگر احتمال دهد كه در منزل يا داخل بار سفر خود، يا در ميان گروه همسفر آب هست، بايد به اندازه‌ای جست‌وجو کند كه به نبودن آب يقين كند؛ يا از پيدا كردن آن نااميد شود.

مسأله 691- اگر پيش از وقت نماز جست‌وجو کند و آب پيدا نكند و تا وقت نماز همانجا بماند، لازم نيست كه دوباره در جست‌وجوی آب برود.

مسأله 692-اگر پس از داخل شدن وقت نماز جست‌وجو كند و آب پيدا نكند و تا وقت نماز ديگر در همانجا بماند و تحولی پديد نيامد، جست‌وجو لازم نيست.

مسأله 693- اگر وقت نماز تنگ باشد يا از دزد و درنده بترسد يا جست‌وجوی آب به اندازه‌ای سخت باشد كه نتواند تحمل كند جست‌وجو لازم نيست؛ ولی اگر بتواند مقداری جست‌وجو كند، به همان اندازه جست‌وجو لازم است و چنانچه مالی كه احتمال میدهد در جست‌وجو از بين برود، برای او قابل توجه نباشد و ترس ديگری هم نداشته باشد، جست‌وجوی آب واجب است.

مسأله 694- اگر در جست‌وجوی آب نرود تا وقت نماز تنگ شود، معصيت كرده؛ ولی نمازش با تيمّم صحيح است.

مسأله 695- كسی كه يقين دارد آب پيدا نمیكند، اگر دنبال آب نرود و با تيمّم نماز بگزارد و پس از نماز بفهمد كه با جست‌وجو میتوانست آب پيدا کند، نمازش باطل است و اعاده در وقت يا قضا در خارج آن لازم است.

مسأله 696- اگر پس از جست‌وجو آب پيدا نكند و با تيمّم نماز بگزارد و پس از نماز بفهمد در جايی كه جست‌وجو كرده آب بوده، نماز او صحيح است.

مسأله 697- كسی كه يقين دارد وقت نماز تنگ است، اگر بدون جست‌وجو با تيمّم نماز بگزارد و پس از نماز بفهمد كه برای جست‌وجو وقت داشته و دسترسی به آب محتمل بوده، به احتياط واجب دوباره نمازش را بگزارد و اگر وقت گذشته، قضا كند.

مسأله 698- اگر پس از داخل شدن وقت نماز، وضو داشته باشد و بداند كه اگر وضوی خود را باطل كند نمیتواند وضو بگيرد، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوی خود را نگهدارد، نبايد آن را باطل كند؛ همچنين است اگر بداند يا دو شاهد عادل بگويند تهيهٔ آب برای او ممكن نيست، بلكه اگر احتمال صحيح عقلايی هم بدهد، به احتياط واجب، وضوی خود را باطل نكند.

مسأله 699- اگر پيش از وقت نماز وضو داشته باشد و بداند يا احتمال عقلايی دهد يا دو شاهد عادل بگويند كه اگر وضوی خود را باطل كند، تهيهٔ آب برای او ممكن نيست، چنانچه بتواند بدون ضرر و مشقّت وضوی خود را نگهدارد، به احتياط واجب آن را باطل نكند.

مسأله 700- كسی كه فقط به مقدار وضو يا به اندازهٔ غسل آب دارد، اگر بداند يا دو شاهد عادل بگويند اگر آن را بريزد آب پيدا نمیكند، چنانچه وقت نماز داخل شده باشد، ريختن آن حرام است و به احتياط واجب، پيش از وقت نماز هم آن را نريزد، بلكه خالی از قُوّت نيست و هرگاه احتمال عقلايی هم بدهد كه اگر آب را بريزد ديگر آب پيدا نمیكند، به احتياط واجب، پيش از وقت نماز هم آب را نريزد و اگر آب را از دست دهد، گناه كرده؛ ولی نماز او با تيمّم صحيح است.

مسأله 701- كسی كه میداند يا دو شاهد عادل بگويند آب پيدا نمیكند، اگر پس از داخل شدن وقت نماز وضوی خود را باطل كند، يا آبی كه دارد بريزد، معصيت كرده؛ ولی نمازش با تيمّم صحيح است، اگرچه به احتياط مستحب قضای آن نماز را به‌جا آورد.

دوم. دسترسي نداشتن به آب به سبب دشواري بيش از حدّ

مسأله 702- اگر به سبب پيری يا ترس از دزد و جانور و مانند اين‌ها يا نداشتن ابزاری كه آب از چاه بكشد، دسترسی به آب نداشته باشد، بايد تيمّم كند؛ همچنين است اگر تهيه كردن آب يا استعمال آن مشقّت تحمل‌ناپذير داشته باشد.

مسأله 703- اگر برای كشيدن آب از چاه، ابزاری لازم دارد، بايد آن را تهيه كند، اگرچه قيمت آن، چند برابر نرخ رایج باشد؛ همچنين است اگر آب را به چندين برابر قيمتش بفروشند؛ ولی اگر تهيهٔ آن ابزار به قدری هزينه دارد كه پرداختن آن برای شخص ضرر دارد، تهيه آن واجب نيست.‌

مسأله 704- اگر ناچار شود كه برای تهيهٔ آب قرض كند، بايد قرض کند؛ ولی كسی كه میداند يا اطمينان دارد نمیتواند قرض خود را بپردازد، قرض كردن واجب نيست.

مسأله 705- اگر كندن چاه مشقّت ندارد، به احتياط واجب برای تهيهٔ آب، چاه بكند.

مسأله 706-اگر كسی مقداری آب بیمنّت به او ببخشد، بايد قبول كند.

سوم. ترس از ضرر

مسأله 707-اگر از استعمال آب بر جان خود بترسد، يا بترسد كه با استعمال آن، بيماری يا عيبی در او پديد آيد، يا بيماری او ادامه يا شدّت يابد، يا به سختی درمان شود، بايد تيمّم كند؛ ولی چنانچه آب گرم برای او ضرر ندارد، بايد با آب گرم وضو بگيرد يا غسل كند.

مسأله 708- لازم نيست يقين كند كه آب برای او ضرر دارد، بلكه اگر احتمال ضرر بدهد، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد و از آن احتمال، ترس برای او پيدا شود، بايد تيمّم كند.

مسأله 709- كسی كه مبتلا به درد چشم است و آب برای او ضرر دارد، بايد تيمّم كند.

مسأله 710-اگر برای يقين يا ترس ضرر تيمّم كند و پيش از نماز بفهمد كه آب برايش ضرر ندارد، تيمّم او باطل است و اگر پس از نماز بفهمد، نمازش صحيح است.

مسأله 711-كسی كه میداند آب برايش ضرر ندارد، چنانچه غسل كند يا وضو بگيرد و سپس بفهمد كه آب برای او ضرر داشته، وضو و غسل وی صحيح است.

چهارم. نياز به آب برای حفظ جان

مسأله 712- هرگاه بترسد اگر آب را به مصرف وضو يا غسل برساند، خودش يا عيال و اولاد او، يا وابستگان وی ـ مانند خدمتکار ـ از تشنگی بميرند يا بيمار شوند، يا به قدری تشنه شوند كه تحمّل آن مشقّت دارد، بايد به جای وضو و غسلْ تيمّم كند؛ نيز چنانچه بترسد حيوانی كه مانند اسب و قاطر كه معمولاً برای خوردن، سرش را نمیبرند، از تشنگی تلف شود، بايد آب را به آن بنوشاند و تيمّم كند، اگرچه حيوان مال خودش نباشد؛ همچنين است كسی كه حفظ جان او واجب است، به گونه‌ای تشنه باشد كه آب ندادن به وی سبب تلف شدن اوست.

مسأله 713- اگر غير از آب پاكی كه برای وضو يا غسل دارد، آب نجسی هم به مقدار آشاميدن خود و وابستگان به خود داشته باشد، بايد آب پاک را برای آشاميدن بگذارد و با تيمّم نماز بگزارد؛ ولی چنانچه آب را برای حيوانش بخواهد، بايد آب نجس را به آن بدهد و با آب پاک وضو بگيرد و غسل کند.

مسأله 714- وسيله نقليه مانند اتومبيل كه برای حركت کردن به آب نياز دارد و اگر آب به آن نرسد مسافران در بيابانِ خطر میمانند، آب را بايد به مصرف آن وسيله رساند و تيمّم كرد.

پنجم. نياز به آب برای تطهير

مسأله 715- كسی كه بدن يا لباسش نجس است و كمی آب دارد كه اگر با آن وضو بگيرد يا غسل كند، برای آب كشيدن بدن يا لباس او نمیماند، بايد بدن يا لباس را آب بكشد و با تيمّم نماز بگزارد؛ ولی اگر چيزی نداشته باشد كه بر آن تيمّم كند، بايد آب را به مصرف وضو يا غسل برساند و با بدن يا لباس نجس نماز بگزارد.

ششم. نداشتن آب مباح

مسأله 716- اگر غير از آب يا ظرفی كه استعمال آن حرام است، آب يا ظرف ديگری ندارد ـ مانند اينکه آب يا ظرفش غصبی يا از طلا و نقره است و آب و ظرف ديگری هم ندارد ـ بايد به جای وضو و غسل تيمّم كند.

هفتم. فرصت نداشتن برای وضو يا غسل

مسأله 717-هرگاه وقت به اندازه‌ای تنگ باشد كه اگر وضو بگيرد يا غسل كند، تمام نماز يا مقداری از آن پس از وقت خوانده میشود، بايد تيمّم كند.

مسأله 718- اگر عمداً نماز را به اندازه‌ای تأخير بيندازد كه وقت وضو يا غسل نداشته باشد، معصيت كرده؛ ولی نماز او با تيمّم صحيح است، اگرچه به احتياط مستحب قضای آن نماز را به‌جا آورد.

مسأله 719- كسی كه شک دارد كه اگر وضو بگيرد، يا غسل كند وقت برای نماز او میماند يا نه، بايد تيمّم كند.

مسأله 720-كسی كه به جهت تنگی وقت تيمّم كرده، چنانچه پس از نماز آبی كه داشته از دستش برود، اگرچه تيمّم خود را نشكسته باشد، در صورتی كه وظيفه‌اش تيمّم باشد، بايد دوباره تيمّم كند.

مسأله 721- كسی كه آب دارد، اگر به جهت تنگی وقت با تيمّم مشغول نماز شود و در ميان نماز آبی كه داشته از دستش برود، برای نمازهای بعدی میتواند با همان تيمّم نماز بگزارد.

مسأله 722- اگر انسان به اندازه‌ای وقت دارد كه میتواند وضو بگيرد يا غسل كند و نماز را بدون كارهای مستحبّی آن ـ مثل اقامه و قنوت ـ به‌جا آورد، بايد غسل كند؛ يا وضو بگيرد و نماز را بدون كارهای مستحبی آن اقامه كند، بلكه اگر به اندازهٔ سوره هم وقت ندارد، بايد غسل كند يا وضو بگيرد و بدون سوره نماز بگزارد.