انهار
انهار
مطالب خواندنی

آنچه باید درباره وضو بدانیم

بزرگ نمایی کوچک نمایی

بسم الله الرحمن الرحیم
آنچه باید درباره وضو بدانیم
  
(1) تعریف وضو:
(2) احادیث وضو:
(3) حکمت شستن هر یک از اعضاء در وضو
(4) برخی از فواید و برکات وضو:
(5) داستانی در باره وضو:
(6) مسائل وضو:
(7) احکام وضو:
(8) شرایط وضو:
أ :  وضوی سالم
ب : وضوی بیمار
ج : وضوی جبیره
د : وضوی مسلوس
هـ : وضوی مبطون
و : وضوی مسلوس الریح
(9) کیفیت انجام وضو:
⬅️ وضو با یک لیوان آب:
⬅️ وضو با یک کاسه کوچک آب:
⬅️ وضوی ترتیبی زیر شیر آب:
⬅️ وضوی ارتماسی:
 
(1) تعریف وضو:
وضو عملی است تعبّدی و یکی از اقسام طهارت است که مؤمنان هنگام انجام نماز و یا برای انجام هر عمل به ویژه اعمال دینی و معنوی انجام می دهند.
وضو یعنی شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها به قصد قُربت، مطابق با دستوراتی که در رساله‌های مراجع عظام آمده است.
وضو فی نفسه و بخودی خود مستحب است و در اسلام به آن توجه ویژه ای شده و البته وضو در مواردی واجب و در مواردی مستحبّ می شود.
  
(2) احادیث وضو:
آقا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) به یکی از اصحاب خود فرمود: «أَکْثِرْ مِنَ الطَّهُورِ یَزِیدُ اللَّهُ فِی عُمُرِکَ»؛
هر چه می‌توانی بیشتر طاهر (با وضو) باش خداوند عمرت را زیادتر می‌کند.
وسائل‏‌الشیعة، ج 1، ص 383.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): إنَّ الغَضَبَ مِن الشّيطانِ ، و إنَّ الشيطانَ خُلِقَ مِن النارِ ، و إنّما تُطفَأُ النارُ بالماءِ ، فإذا غَضِبَ أحَدُكم فَلْيَتَوَضَّأْ .
خشم از شيطان و شيطان از آتش آفريده شده است و آتش با آب خاموش مى شود، پس هرگاه يكى از شما به خشم آمد، وضو بگيرد.
نهج الفصاحه ص 286 ، ح 660
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): اَلتَّسْميَةُ مِفْتاحُ الْوُضوءِ و مِفْتاحُ كُلِّ شَيءٍ؛
بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم، كليد وضو و كليد هر چيزى است.
مستدرك الوسائل ج1، ص 323
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلّم): اَلْعَبد... إِنْ قالَ فى أوَّلِّ وُضوئِهِ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ طَهُرَت أعضاؤُهُ كُلُّها مِنَ الذُّنوبِ؛
اگـر بنـده اى... در ابتداى وضويش، بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم بگويد همه اعضايش از گناهان پاك مى‏ شود.
تفسير منتسب به امام حسن عسكرى عليه‏ السلام ص 521 ، ح 319
قال الصادق (علیه السلام): ما يمنع أحدكم إذا دخل عليه غم من غموم الدنيا- أن يتوضأ ثم يدخل مسجده و يركع ركعتين- فيدعو الله فيهما أ ما سمعت الله يقول: «وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»
چه چيز مانع مى شود كه هر گاه بر يكى از شما غم و اندوه دنيايى رسيد، وضو بگيرد و به سجده گاه خود رود و دو ركعت نماز گزارد و در آن دعا كند؟ مگر نشنيده اى كه خداوند مى‏ فرمايد: «از صبر و نماز مدد بگيريد»؟
تفسير عياشى ج 1، ص 43، ح 39
قال الصادق (علیه السلام): مَنْ تَطَهَّرَ ثُمَّ أَوَى إِلَى فِرَاشِهِ بَاتَ وَ فِرَاشُهُ كَمَسْجِدِهِ وَ إِنْ ذَكَرَ أَنَّهُ لَيْسَ عَلَى وُضُوءٍ فَتَيَمَّمَ مِنْ دِثَارِهِ كَائِناً مَا كَانَ لَمْ يَزَلْ فِي صَلَاةٍ مَا ذَكَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.
هر که با طهارت به بستر رود، آن شب بشتر او به منزله مسجد اوست و اگر یادش آمد که وضو ندارد به همان رو انداز خود -هر چه می خواهد باشد- تیمم کند که اگر چنین کرد پیوسته در نماز و ذکر خداوند خواهد بود.
تهذیب الاحکام، ج 2 ، ص 116
آقا رسول اکرم (صلی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمود: هر کس وضو بگیرد و نام خدا را به زبان آورد تمام بدنش طاهر می‌شود.
و وضوی روی وضوء کفاره گناهان بین دو وضو است. و کان الوضوء إلی الوضوء کفّارة لما بینهما من الذّنوب»
  
در کتاب علل فضل بن شاذان از آقا امام رضا (علیه السلام) چنین نقل شده: جهت اینکه دستور به وضو داده شده این است که هنگامی که بنده‌ای برای مناجات با خداوند جبّار برمی‌خیزد، پاکیزه در مقابلش قرار گیرد، و در دستورات مطیع او باشد و از کثافات و نجاسات پاک شده باشد به اضافه اینکه چُرت و کسالت را بر طرف کرده دل را برای ایستادن در مقابل خدا تزکیه می‌کند.
و به این خاطر این اعضا را باید شست «و شستن بقیه اعضاء بدن لازم نیست» که بنده وقتی در مقابل خدا می‌ایستد فقط اعضاء وضو را برای عبادت بکار می‌برد به این معنی که بوسیله صورتش سجده و اظهار خضوع می‌کند، خواهشها، ترس و محبت و انقطاع از دنیا را بوسیله دستش اظهار می‌کند، و با سرش در سجده و رکوع به خدا روی می‌آورد و با پاهایش نشست و برخاست می‌کند.
  
راز پاک شدن تمام بدن با یاد خدا این است که با ذکر خدا قلب انسان آگاه و متوجه می‌شود و از غفلتی که از یاد خدا بر او عارض شده تطهیر می‌یابد و هنگامی که قلب یک انسان که رئیس و عنوان مرکزیت بدن است پاک شود، جمیع اعضاء پاک می‌شود چون قلب رئیس بدن، و تمام اعضاء در حکم کارگزاران و رعایای او هستند هنگامی که قلب توجه پیدا کند و پاک شود و به مصداق«الناس علی دین ملوکهم»تمام وجود انسان در مسیر الهی قرار گرفته و بسوی خدا توجه می‌کند.
به عبارت دیگر می‌توان گفت قلب یک انسان اصل وجود اوست و انسان چیزی نیست مگر همان قلبش پس اگر قلب پاک شود انسان پاک شده.
  
شهید ثانی قدّس سرّه می‌فرماید:
در مورد طهارت، انسان باید توجه داشته باشد که چون اعضاء ظاهرش در معرض دید دیگران است و از طرفی همیشه با امور پست دنیوی در تماس هستند انسان موظف است که آنها را بشوید و نظیف نگهدارد.
پس لازم است که همراه با این اعضای ظاهری قلبش را هم که مورد توجه حق تعالی است تطهیر کند، زیرا که خدای تعالی توجهی به صورت ظاهری ما ندارد بلکه توجهش به قلوب ماست و قلب رئیس این اعضاء است، و کارهایی را که این اعضا در جهت دور شدن از پروردگار انجام می‌دهند، به دستور او و در خدمت اوست پس قلب، برای تطهیر سزاوارتر است.
بلکه آنچه در این باب مقرر شده به وضوح ما را به تطهیر قلب توجه می‌دهد. بنابر این کسی که برای عبادت خدای تعالی و توجه به او و اعراض از دنیا وضو می‌گیرد، باید بداند که برای توجه به آخرت باید دل از دنیا بریده، دست از متاعش بشوید.
«و به همین خاطر است که می‌بینیم دستور داده‌اند که صورت و دو دست را شسته و سر و روی دو پا را مسح کنیم».
  
(3) حکمت شستن هر یک از اعضاء در وضو
دستور شستن صورت به این خاطر است که توجه و روی آوردن به خدا با صورت باطنی بواسطه همین صورت انجام می‌شود و اکثر حواس ظاهری که باعث و انگیزه دلبستگی به دنیا هستند در محوّطه صورتند، پس دستور به شستن آن داده‌اند تا به صورتی خالی از کثافات به خدا روی آورد و بدینوسیله به مرتبه‌ای ترقی کند که صورت باطنیش را نیز تطهیر نمایددر مقایسه بین ظاهر و باطن انسان چنین به دست می‌آید که همانطور که صورت اهم اجزاء ظاهری یک انسان است، قلب مهم‌ترین عضو باطنی اوست و به همین خاطر است که آن را صورت باطن نامیده‌اند البته توجه دارید که منظور از قلب این عضو صنوبری که مرکز جریان خون است، نیست. سپس دستور به شستن دستها داده چون اکثر برخوردهای انسان با امور پست دنیوی به وسیله دست انجام می‌شود.
و بعد دستور به مسح سر داده زیرا قوه مفکّره انسان که قصد حرکت به طرف امور دنیوی «و هر امر دیگری» را ایجاد می‌کند در سر قرار دارد و همین قصدها هستند «که به انسان جهت می‌دهند و انسان را به هر طرف امور مورد نظر خود بر می‌انگیزانند و چنانچه مربوط به امور دنیایی باشند» انسان را به طرف دنیا می‌رانند و از توجه به آخرت غافل می‌کنند.
و در آخر دستور به مسح پاها داده زیرا به وسیله پاهاست که انسان «به مقاصد خود و از جمله» مطالب دنیایی خود می‌رسد و با آنها به طرف حوایج دنیوی حرکت می‌کند، لذا سزاوار است که این اعضاء را در عبادت شرکت دهد تا در سعادتی که از عبادت نصیبش می‌شود سهیم باشند، آنچه از این گفتار فهمیده می‌شود آن است که چنانچه کسی بخواهد در جهت الهی حرکت کند و تعالی روح را هدف خود قرار داده باشد باید تمام قوا و امکانات خود را در این راه به خدمت گیرد و تمام وجود خود را به طرف خدا سوق دهد. {پایان کلام شهید ثانی قدّس سرّه}
  
در کتاب مصباح الشریعة، از آقا امام صادق (علیه السّلام) روایت شده: هنگامی که قصد طهارت و وضو کردی چنان به طرف آب حرکت کن که گوئی به طرف رحمت خدا می‌روی، زیرا خدای تعالی آب را کلید نزدیکی و مناجات خود و راهنمای بساط خدمتش قرار داده و همانطور که رحمتش گناهان بندگان را می‌شوید جز آب چیز دیگری نجاسات ظاهری را زائل نمی‌کند.
و بعد چنین ادامه می‌دهد: خدای تعالی در قرآن می‌فرماید: «هُوَ الَّذی ارْسَلَ الرِّیاحَ بُشْرا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَ انْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُورا» {سوره فرقان، آیه 48}
او خدایی است که بادها را برای بشارت پیشاپیش رحمت خود فرستاد و از آسمان آب پاک کننده نازل کردیم.
همچنین قرآن می‌فرماید: «وَ جَعَلْنا مِنَ الماءِ کُلَّ شَی‌ءٍ حَیٍّ» {سوره انبیاء، آیه 30}
و زندگی همه موجودات زنده را به آب وابسته نمودیم.
پس همانطور که با آب هر نعمتی را به وجود آورده با فضل و رحمتش قلوب را با طاعت و بندگیش زندگی بخشیده.
  
نتیجه:
پس در صفا و رقت و پاکیزگی و برکت آب بنگر، و بنگر که چگونه با همه چیز ممزوج می‌شود و در همه چیز وجود دارد، و آن را در اعضایی که خدا دستور داده استعمال کن و واجب و مستحبش را بجا آور که در هر کدام از این امور فوائد بسیار نهفته که اگر به صورت شایسته انجام دهی چشمه‌های فوایدش به سوی تو جاری خواهد شد. سپس همانطور که آب به راحتی با همه اشیاء ممزوج می‌شود با خلق خدا معاشرت کن و با هر چیز همانطور که شایستگی‌اش را دارد برخورد کن.
و خلاصه آنکه بر اساس فرمایش آقا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) که فرمود:«مثل المؤمن الخاصّ کمثل الماء»مثل مؤمن مثل آب است.
مانند آب باش.
پس باید خلوصت با خدا در تمام عبادات مانند خلوص آب به هنگامی که خدا او را از آسمان نازل کرد و آن را طهور یعنی پاک کننده اشاره است به آیه شریفه «و انزلنا من السماء ماءً طهورا {سوره فرقان، آیه 48} نامید باشی. و هنگامی که جوارحت را با آب تطهیر می‌کنی منظور این است که مانند آب پاک و پاک کننده باش بر همه امور نظارت کن و آنی از اطراف خود غافل مشو که اگر جامعه فاسد شود تو را نیز به فساد خواهد کشید.
منبع:کتاب اخلاق مرحوم آیةالله سید عبدالله شبر، ص۵۸.
  
(4) برخی از فواید و برکات وضو:
مطابق با احادیث و  روایات معصومین (علیهم السلام) فواید و برکات وضو عبارتند از:
الف: فواید بهداشتی،
بـــ : فواید معنوی.
 
الف: فواید بهداشتی
متخصصان علوم پزشکی با دقت نظر در دستورات و احکام وضو برای این عمل عبادی فوایدی را مطرح می کنند مانند:
  
1. سلامت گوارشی
دانش پزشکی، امروزه عامل انتقال بسیاری از عوامل عفونی را اصطلاحاً Fecal - Oral(مدفوعی ـ دهانی) شناسایی کرده است که یک گروه عمده از این عوامل عفونی دارای این ویژگی هستند که پس از اجابت مزاج بر روی دست باقی می‌مانند و بعداً در موقع غذا خوردن و از طریق دهان وارد بدن می‌شوند و ایجاد بیماری می‌کنند.
از این جهت امروزه در همه ممالک پیشرفته اولین اصل بهداشتی که برای مقابله با عفونت‌هایی گوارشی به همگان(به خصوص اطفال) آموزش داده می‌شود، شستشوی دست‌ها قبل از غذا خوردن و پس از اجابت مزاج است و به این ترتیب تأثیر نظافت دست‌ها در پیشگیری از گروه زیادی از بیمارهای عفونی باور نکردنی است.
اما فرمان وضو که در آیه شریفه 9 از سوره مبارکه مائده در قرآن مجید، صادر شده است، به سادگی و صراحت امر به شستشوی دستان(تا آرنج) می کند و 14 قرن پیش با بیان دستوری پیرامون نماز، پیام‌آور نکته‌ای می‌شود که علم بشری در آستانه قرن بیست و یکم به اهمیت بیش از پیش آن، دست یافته است.
مقارنت اوقات نماز با سه وعده معمول غذایی(صبحانه و نهار و شام) یا حتی وعده‌های غذا هنگام روزه‌داری(سحر و افطار) سبب می‌شود که شخص نمازگزار، موقع انجام وضو(که معمولاً متعاقب اجابت مزاج نیز هست) خود به خود به شست‌وشوی دست‌ها بپردازد و هر گونه عامل بیماریزای عفونی را از دست‌های خویش بزداید و در نتیجه موقع صرف غذا، هیچ عامل عفونی ناشی از دست آلوده موفق به ایجاد بیماری در بدن او نشود.
  
2. سلامتی مجاری تنفسی
به علت پراکنده بودن عوامل عفونی متعدد در محیط اطراف و هوای تنفسی انسان و با توجه به اینکه استنشاق میکروب از طریق بینی روش عمده انتقال این عفونت‌هاست، بیماری‌های عفونی تنفس، به وفور به وقوع می‌پیوندد. این مشکلات به ویژه در فصل سرما که تجمع افراد در محیط‌های بسته افزایش می‌یابد و ویروس‌ها و باکتری‌ها امکان رشد و بیماریزایی زیادتری پیدا می‌کنند بیشتر می‌شود و به همین علت است که در فصل سرما شایع‌ترین علت مراجعه اطفال و بزرگسالان به مطب و کلینیک‌های عمومی، بیماری common cold(سرماخوردگی) و عوارض متعدد ناشی از آن است و همان طور که اشاره شد، عمده این درگیری‌ها، ناشی از انتقال عامل بیماریزا از طریق بینی است.
اما از جمله مواردی که در حین وضو، مورد توصیه مؤکد قرار گرفته است. سه مرتبه، چشیدن و استنشاق آب سرد و پاک است.
بر این اساس چنانچه مسلمین در مقدمات نماز و حین وضو دستور اسلامی استنشاق آب سرد را اجرا کنند، همه روزه چند نوبت میکروب‌های مجرایی تنفس را زدوده و مجرای تنفسی خود را تمیز و پاکیزه می‌کنند و بدین ترتیب از بروز بیماری‌های متعدد تنفسی در امان خواهند بود.
  
3. بهداشت دهان و دندان
نقش دندان‌ها در حفظ و زیبایی و قدرت جویدن و صحبت کردن به خوبی مشخص است و حتی نبودن دندان‌های سالم و زیبا برای بانوان و دوشیزگان(به خصوص) اثرات روانی زیادی باقی می‌گذارد. چرا که در کتاب‌های علمی دندانپزشکی می‌خوانیم: نیمی از زیبایی بشر منوط به صورت او و از این مقدار دو سوم آن مربوط به دهان و دندان‌ها است.
رعایت بهداشت دهان و دندان و پیشگیری از بیماریهای مختلف آن، از جمله پوسیدگی دندان‌ها و بیماری‌های پریودنتال(بیماری‌های لثه و بافت‌های پشتیبان) و.. به بهترین شکل به وسیله مسواک زدن، انجام می‌پذیرد.
  
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) در خصوص مسواک زدن به هنگام وضو فرموده‌اند: «السواک شطر الوضوء»؛ مسواک کردن جزئی از وضو است. (1)
آقا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در توصیه‌ای به آقا أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرمایند: یا علی! و علیک بالسواک عند کل وضوء؛ ای علی!بر تو باد مسواک زدن به هنگام هر وضو. (2)
  
بنابراین با توجه به اینکه نمازگزار روزانه حداقل سه بار وضو می‌گیرد، چنانچه قبل از هر وضو اقدام به مسواک زدن کند، از حداکثر پاکیزگی لازم برای پیشگیری از تمامی بیماری‌های دهان و دندان برخوردار می‌شود.
  
4. بهداشت پوست
یکی از شرایط صحت وضو، نبود مانع برای رسیدن آب به مواضع وضو استد که همین امر یعنی بررسی نبود مانع در اعضای وضو و برطرف کردن موانع در صورت وجود آن خود نقش بسزایی در سلامت پوست ایفا می‌کند.
  
گذشته از اینکه در وضو مواضعی همچون سر و پا مورد توجه قرار گرفته است و این دو عضو بر خلاف دست و صورت، از اعضایی هستند که در بخش قابل توجهی از شبانه روز پوشانیده هستند، تا حدی که حتی خود ما نیز معمولا توجه کمی به آن‌ها داریم.(3)
  
اما امروزه دانش بشر، گروهی از بیماری‌ها را می‌شناسد که شروع تظاهرات این بیماری‌ها از پوست سر و پاها است. به عنوان مثال برخی بیماری‌های قارچی پوست از حد فاصل میان شصت و دیگر انگشتان پا آغاز می‌شود که اتفاقاً درست محل این ناحیه مسح واجب دارد و به همین ترتیب مسح سر نیز می‌تواند توجه انسان را به آلودگی یا ضایعه عفونی در مو و پوست سر توجه دهد و در نتیجه انسان را برای رفع آن به اقدام وادارد.
  
در ضمن وجوب مسح سر و پا فرصتی است برای برداشته شدن پوشش پا و سر و در معرض هوا و اکسیژن قرار گرفتن این اعضا که علاوه بر شادابی پوست، به نوبه خود مانع رشد ارگانیزم‌های بی‌هوازی در منافذ پوست خواهد شد.(4)
  
5. تسکین اعصاب و روان
از دیگر فوایدی که می‌توان برای وضو بر شمرد، نقش آرامش بخشی آن است، چرا که تماس آب با پوست بدن اثر خاصى در تعادل اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک دارد (5)، به خصوص اگر این عمل با آب سرد صورت پذیرد، بنابراین می‌بینیم رسول خدا(ص) توصیه کرده‌اند به هنگام خشم انسان با آب سرد وضو بگیرد.(6)
  
فواید معنوی
علاوه بر فواید بهداشتی وضو از سوی ائمه معصومین (علیهم السلام) نیز فواید معنوی متعددی برای آن ذکر شده است که در اینجا به نمونه‌هایی از این موارد اشاره می‌شود:
  
1. موجب سفید رویی در قیامت
آقا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در پاسخ به فردی در خصوص وصف مؤمنان و کافران در قیامت فرمودند: «أَمَّا الْمُؤْمِنُونَ فَغُرٌّ مُحَجَّلُونَ مِنْ أَثَرِ الْوُضُوءِ وَ السُّجُودِ وَ أَمَّا الْکَافِرُونَ فَمُسْوَدُّونَ الْوُجُوهُ فَیُؤْتَى بِهِمْ إِلَى الصِّرَاط»(7)؛ مؤمنان درخشان و روسفید بر اثر وضو و کافران سیه‏‌رویند و آنها را بر کنار صراط آورند.
  
2. درک ثواب شهدا
آقا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در ادامه روایت قبلی با تأکید بر دائم الوضوء بودن می فرماید: «إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکُونَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ عَلَى طَهَارَةٍ فَافْعَلْ فَإِنَّکَ تَکُونُ إِذَا مِتَّ عَلَى طَهَارَةٍ مِتَّ شَهِیداً»(8)؛ اگر می‌توانی همیشه با وضو باشی، این عمل را ترک نکن، چرا که ملک‌الموت آنگاه که روح بنده‌ای را که با وضو باشد، او را شهید محسوب خواهد کرد.
    
3. بخشش گناهان
از دیگر اسرار وضو بخشش گناهان است، آقا امام باقر (علیه السلام) در این خصوص فرموده‌اند: «ثَلَاثٌ کَفَّارَات‏ فَإِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِی السَّبَرَاتِ وَ الْمَشْیُ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ إِلَى الْجَمَاعَاتِ وَ الْمُحَافَظَةُ عَلَى الصَّلَوَات‏»(9)؛ سه چیز است که جبران کننده و محو کننده گناه است: کامل گرفتن وضو در هوای بسیار سرد، راه رفتن در شب و روز به سوی جماعت‌های اسلامی (نماز جماعت و جمعه )، مراقبت بر انجام صحیح نمازها.
  
4. ثواب شب زنده‌داری
اگر کسی قبل از رفتن به رختخواب وضو بگیرد، مانند کسی می‌ماند که تمام شب را به عبادت سپری کرده است، آقا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) فرموده‌اند: «مَنْ بَاتَ عَلَى طُهْرٍ فَکَأَنَّمَا أَحْیَا اللَّیْلَ کُلَّه»(10)؛ کسی که شب را با وضو بیارامد، گویی که تمام شب را به احیاء و عبادت گذرانده است.
  
5. مانع از تجاوز به حقوق دیگران
فلسفه دیگر وضو این است که رعایت شرایط وضو موجب می‌شود تا مسلمان‌ها از تجاوز به حقوق دیگران پرهیز کنند، چرا که از شرایط صحت وضو غصبی نبودن آب و همین طور ظرف وضو است، بنابراین برای اینکه مسلمانی بتواند این وظیفه دینی را به طور صحیح ادا کند، لازم است مراقب اعمال و رفتار خود بوده و از تجاوز به حقوق دیگران پرهیز کند.
  
مــنــابــع:
1-بحار الأنوار، ج‏73، ص 136
2-اصول کافی، ج 8، ص 79
3-پوشش پا به صورت جوراب و کفش امروزه در اکثر فرهنگ‌ها متداول شده است و پوشش سر به صورت‌های مختلف از کلاه ایمنی، کلاه آشپزی، کلاه جراحی، چادر و عمامه گرفته تا کلاه و روسری معمولی از دیر باز معمول بوده است.
4-برای کسب اطلاع بیشر در این خصوص رجوع کنید به 40 نکته پزشکی پیرامون نماز، دکتر مجید ملک محمدی
5-مکارم شیرازى ناصر، تفسیر نمونه‏، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374 ش‏، اول‏، ج‏4، ص 291
6-الحکم الزاهرة با ترجمه انصارى، ص 586
7-بحارالأنوار، ج‏57، ص 260
8-بحارالأنوار، ج‏66، ص 396
9-معانی الاخبار، ص 314
10-أمالی الصدوق، ص34
  
(5) داستانی در باره وضو:
در برخی از منابع، روایت شده است که: آقا امام حسن و آقا امام حسین ( علیهما السلام ) در دوران کودکی به بهترین وجه ممکن، وظیفه امر به معروف را نسبت به یک پیرمرد انجام دادند.
جریان این داستان:
این دو بزرگوار در کودکی با پیرمردى برخورد کردند که مشغول وضو گرفتن بود، ولى متوجه شدند که وضوی او مانند برخی از وضوهای مؤمنین نادرست است.
متن روایت:
«عُيُونُ الْمَحَاسِنِ عَنِ الرُّويَانِيِّ: أَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ مَرَّا عَلَي شَيْخٍ يَتَوَضَّأُ وَ لا يُحْسِنُ فَأَخَذَا فِي التَّنَازُعِ يَقُول:ُ كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا أَنْتَ لا تُحْسِنُ الْوُضُوءَ فَقَالا: أَيُّهَا الشَّيْخُ كُنْ حَكَماً بَيْنَنَا يَتَوَضَّأُ كُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا فَتَوَضَّئَا ثُمَّ قَالا: أَيُّنَا يُحْسِنُ قَالَ: كِلاكُمَا تُحْسِنَانِ الْوُضُوءَ وَ لَكِنَّ هَذَا الشَّيْخَ الْجَاهِلَ هُوَ الَّذِي لَمْ يَكُنْ يُحْسِنُ وَ قَدْ تَعَلَّمَ الانَ مِنْكُمَا وَ تَابَ عَلَي يَدَيْكُمَا بِبَرَكَتِكُمَا وَ شَفَقَتِكُمَا عَلَي أُمَّةِ جَدِّكُمَا»
آقا امام حسن و آقا امام حسین ( علیهما السلام ) [براى این‌که آن پیرمرد را آگاه نمایند] با یکدیگر {ظاهراً} منازعه کردند و هر کدام به دیگری می‌گفت که وضوى من از تو صحیح‌تر است! سپس به آن پیرمرد گفتند که ما هر دو وضو می‌گیریم و تو بین ما قضاوت کن که کدام‌ یک وضویش بهتر است؟! آنگاه بعد از وضو از پیرمرد پرسیدند که کدام‌یک از ما نیکوتر وضو گرفتیم؟! پیرمرد (که متوجه ماجرا شده بود) گفت: شما هر دو بسیار خوب وضو گرفتید، ولى من پیرمرد نادان بودم که وضوى خوبی نگرفته بودم! و اکنون طریقه صحیح وضوگرفتن را از شما آموخته و به برکت وجودتان و به دنبال دلسوزی شما بر پیروان جدّ خود، از این پس خود را اصلاح می‌کنم.
منابع:
1. بحارالأنوار، ج43، ص319. ازعیون المحاسن.
2.  المناقب، إبن شهرآشوب، ج3، ص400.
(6) مسائل وضو:
مسائل وضو یعنی: کیفیت شستن و مسح کردن:
 
مقدار واجب شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها.
1- مقدار شستن صورت:
از درازا از بالای پیشانی {محل رستنگاه مو} تا آخر چانه.
 
2- مقدار شستن دستها:
شستن دست راست و سپس دست چپ از آرنج تا سر انگشتها.
 
3- مقدار مسح سر:
مسح قسمت جلوی سر که مقابل پیشانی است {به هر اندازه}.
 
4-  مقدار مسح پا:
مسح از سر یکی از انگشتان تا مفصل.
 
نکات شستن صورت:

(1) اگر مختصری از صورت شسته نشود وضو باطل است، لذا برای آنکه یقین کند این مقدار کاملاً شسته شده باید کمی اطراف آن را هم بشوید.
  
(2) اگر صورت کسی کوچکتر یا بزرگتر از معمول مردم باشد باید ملاحظه کند که مردمان معمولی تا کجای صورت خود را می شویند.
  
(3) اگر پوست صورت از لای مو پیدا باشد باید آب را به پوست برساند و اگر پیدا نباشد شستن مو کافی است. { اگر شک کند که پوست صورت از لای مو پیداست یا نه، باید مو را بشوید و آب را به پوست هم برساند.}.
  
(4) شستن داخل بینی و مقداری از لب و چشم که در وقت بستن دیده نمی شود واجب نیست، ولی برای آنکه یقین کند از جاهایی که باید شسته شود چیزی باقی نمانده، واجب است مقداری از آنها را هم بشوید. و کسی که نمی دانسته باید این مقدار را بشوید، اگر نداند در وضوهایی که گرفته این مقدار را شسته یا نه:
  
برخی از مراجع عظام: نمازهایی که خوانده صحیح است.
  
آیةالله العظمی وحید خراسانی: اگر وقتش باقی است با وضوی جدید اعاده نماید و نمازهایی که وقتش گذشته قضا کند.
  
آیةالله العظمی شبیری زنجانی: اگر وقتش باقی است با وضوی جدید اعاده نماید و بنابراحتیاط  نمازهایی که وقتش گذشته را قضا کند.
  
آیات عظام: خوئی، تبریزی: اگر وقتش باقی است با وضوی جدید اعاده نماید و قضای نمازهایی که وقتش گذشته واجب نیست.
  
(5) باید صورت از بالا به پائین شسته شود و اگر از پایین به بالا بشوید وضو باطل است و دستها را باید از مرفق به طرف سر انگشتان بشوید.
  
آیات عظام: خوئی، گلپایگانی، مکارم شیرازی، تبریزی، صافی گلپایگانی، شبیری زنجانی، نوری همدانی، مظاهری، سبحانی: باید صورت و دستها را از بالا به پایین شست و اگر از پایین به بالا بشوید، وضو باطل است.
  
آیةالله العظمی سیستانی: باید دستها  و همچنین صورت را بنابراحتیاط لازم از بالا به پایین شست و اگر از پایین به بالا بشوید، وضو باطل است.
  
آیةالله العظمی بهجت: باید صورت و دستها را از بالا به پایین شست و اگر از پایین به بالا بشوید و به همان شستن اکتفا کند، بلکه مطلقاً در بعضی موارد، وضو باطل است. و احتیاط واجب آن است که در هر عضو، ابتدا قسمتهای بالاتر و سپس قسمت های پایین تر را بشوید و رعایت ترتیب عرفی کافی است.
  
آیةالله العظمی وحید خراسانی: باید دستها را از بالا به پایین شست، و اگر از پایین به بالا بشوید باطل است، و همچنین صورت را بنابراحتیاط واجب.
  
(6) لازم نیست آب وضو بر دست جاری شود، بنابراین؛ اگر دست را تر کند و به صورت و دستها بکشد، و تری دست به قدری باشد که به واسطه کشیدن دست، آب کمی بر آنها جاری شود کافی است.
  
آیةالله العظمی مکارم شیرازی: اگر تری به قدری باشد که به آن شستن گفته شود کافی است.
  
آیةالله العظمی شبیری زنجانی: اگر تری دست به قدری باشد که بگویند صورت و دستها را شسته است کافی است.
  
آیةالله العظمی سیستانی: اگر تری دست به قدری باشد که به واسطه کشیدن دست، آب، آنها را فراگیرد کافی است. و لازم نیست که بر آنها جاری شود.
  
آیةالله العظمی بهجت: باید بنابر احتیاط تری دست به قدری باشد که به واسطه کشیدن دست، کمی آب بر آنها جاری شود.
  
نکات شستن دست ها:
     
(1) بعد از شستن صورت باید دست راست و بعد از آن دست چپ را از آرنج تا سر انگشتها بشوید. {به طوری که دستها کاملاً شسته شود.}.
  
(2) برای آنکه یقین کند آرنج را کاملاً شسته باید مقداری بالاتر از آرنج را هم بشوید.
  
آیةالله العظمی سیستانی: اگر انسان یقین نکند آرنج را کاملاً شسته، باید برای تحصیل یقین، مقداری بالاتر از آرنج را هم بشوید.
  
(3) معمولاً پیش از شستن صورت، - استحباباً یا عادتاً - دستها را تا مچ می شویند لذا هنگام وضو نباید به آن اکتفا کند؛ بنابراین، موقع شستن وضوئی دست، باید دست را تا سر انگشتان بشوید و اگر فقط تا مچ بشوید وضویش باطل است.
  
(4) حُکم شستن وضوئی مرتبه اول و دوم و سوم هنگام وضو:
آیات عظام: امام خمینی، اراکی، امام خامنه ای، شبیری زنجانی، جوادی آملی، فاضل لنکرانی، مظاهری، سبحانی: در وضو، شستن صورت و دستها مرتبه اوّل واجب و مرتبه دوم جایز و مرتبه سوم و بیشتر از آن، حرام می باشد.
  
آیات عظام: خوئی، اراکی، گلپایگانی، بهجت، صافی گلپایگانی، سیستانی، وحید خراسانی: در وضو، شستن صورت و دستها مرتبه اوّل واجب و مرتبه دوم مستحب و مرتبه سوم و بیشتر از آن، حرام می باشد.
  
آیةالله العظمی تبریزی: در وضو، شستن صورت و دستها مرتبه اوّل واجب و مرتبه دوم  مستحب است بنابر مشهور،  ولی احتیاط واجب در دست چپ، ترک مرتبه دوم است.
  
آیةالله العظمی مکارم شیرازی: براى وضو، شستن صورت و دستها مرتبه اوّل واجب است و احتياط واجب، ترک مرتبه دوم است و امّا سوم و بيشتر حرام است.
     
منظور از شستن صورت و دستها؛ مرتبه اوّل، مرتبه دوم و مرتبه سوم:
   
آیات عظام: امام خمینی، فاضل لنکرانی: منظور از مرتبه اوّل آن است که تمام عضو را بشويد خواه با يک مشت آب باشد يا چندين مشت، وقتى که تمام شد يک مرتبه حساب مى شود
   
آیات عظام: خوئی، اراکی، گلپایگانی، صافی گلپایگانی: این که کدام شستن، اوّل یا دوم  یا سوم  است مربوط به قصد کسی است که وضو می گیرد، پس اگر به قصد شستن مرتبه اوّل مثلاً ده مرتبه آب به صورت بریزد، اشکال ندارد و همه آنها شستن اوّل حساب می شود و اگر به قصد این که سه مرتبه بشوید، سه مرتبه آب بریزد، مرتبه سوم  آن حرام است.
   
آیةالله العظمی تبریزی: این که کدام شستن، اوّل یا دوم  یا سوم  است مربوط به قصد کسی است که وضو می گیرد، پس اگر به قصد وضو آب به صورت بریزد که تمام آن را فرابگیرد مرتبه اوّل حساب می شود ولو با چند مرتبه آب ریختن باشد.
   
آیةالله العظمی وحید خراسانی: این که کدام شستن، اول یا دوم و یا سوم است مربوط به این است که شستن عضو به قصد وضو باشد، مثلاً اگر سه مرتبه آب به صورت بریزد و به مرتبه سوم قصد شستن برای وضو نماید، اشکال ندارد و مرتبه سوم شستن اول شمرده می شود، ولی اگر سه مرتبه آب به صورت بریزید و به هر یک قصد شستن برای وضو نماید مرتبه سوم حرام است.
  
آیةالله العظمی امام خامنه ای: ملاک برای تعیین هر بار، قصد انسان است، پس اگر به قصد بار اولِ شستن چند مرتبه آب بریزد اشکال ندارد
  
آیةالله العظمی جوادی آملی: اگر با مقداری آب که به قصد وضو می ریزد تمام عضو شسته شود یک بار شمرده می‌شود چه یک بار را قصد کند یا قصد نکند
   
آیةالله العظمی بهجت: مقصود از هر مرتبه، شستن تمام عضو است.
   
آیةالله العظمی سیستانی: شستن مرتبهٔ اوّل وقتی تمام می شود که به قصد وضو آن مقدار آب به صورت یا دست بریزد که آب تمام آن را فرا بگیرد و دیگر جایی برای احتیاط باقی نماند، پس اگر به قصد شسشتن مرتبهٔ اوّل مثلاً ده مرتبه آب به صورت بریزد تا اینکه آب همه آن را فرا بگیرد، اشکال ندارد. و تا وقتی که قصد وضو و شستن صورت مثلاً نکند شستن اوّل محقّق نمی شود، پس می تواند چند مرتبه همه صورت را بشوید و در آخرین مرتبه که آب می ریزد قصد شستن وضویی نماید، ولی اعتبار قصد در شستن دوم  خالی از اشکال نیست و احتیاط لازم آن است که بیش از یک مرتبه بعد از مرتبه اول صورت و یا دستها را نشوید اگرچه به قصد وضو هم نباشد.
   
آیةالله العظمی نوری: این که کدام شستن، اول یا دوم یا سوم است، بستگی به قصد گیرنده وضو دارد، نه به تعداد دفعاتی که آب به صورت می ریزد.
   
آیةالله العظمی سبحانی: منظور از مرتبه اول آن است که تمام عضو را بشوید؛ خواه با یک مشت آب باشد یا چندین مشت، وقتی که تمام شد یک مرتبه حساب می شود.
   
آیةالله العظمی مظاهری: این که کدام شستن، اول یا دوم یا سوم است مربوط به قصد کسی است که وضو می گیرد، پس اگر به قصد شستن مرتبه اول مثلاً ده مرتبه آب بریزد اشکال ندارد و همۀ آنها شستن اول حساب می شود.
   
آیةالله العظمی شبیری زنجانی: این که کدام شستن، اول یا دوم یا سوم است مربوط به شستن تمام عضو همراه با قصد وضو می باشد، پس اگر به قصد وضو عضوی دو بار به طور کامل شست، شستن بعدی حرام است و اگر به قصد وضو چند بار آب بریزد، هرگاه آب به تمام دست و صورت رسید، یک مرتبه حساب می شود و مازاد برآن، مرتبه بعد به حساب می آید هرچند قصد مرتبه اول داشته باشد.
     
آیةالله العظمی مکارم شیرازی: منظور از مرتبه اوّل آن است که تمام عضو را بشوید خواه با یک مشت آب باشد یا چندین مشت، وقتی که تمام شد یک مرتبه حساب می شود.
   
مسائل مسح / مسح سر
بعد از شستن وضوئی هر دو دست، باید جلوی سر را با تری آب وضو که در دست مانده مسح کرد.
  
2- آیا مسح سر باید با دست راست بشد؟
آیات عظام: امام خمینی، فاضل لنکرانی، جوادی آملی: لازم نیست مسح با دست راست باشد.
 
آیةالله العظمی خوئی: احتیاط واجب آن است که با کف دست راست مسح نماید.
آیات عظام: گلپایگانی، اراکی، امام خامنه ای، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی: احتیاط واجب آن است که با دست راست مسح نماید.
 
آیةالله العظمی وحید خراسانی: احتیاط واجب آن است که مسح با کف دست راست باشد.
 
آیةالله العظمی سیستانی: احتیاط مستحبّ آن است که با کف دست راست مسح نماید.
 
آیةالله العظمی شبیری زنجانی: احتیاط آن است که با داخل دست راست مسح نماید.
 
آیةالله العظمی بهجت: مسح کردن با دست راست بهتر است.
 
آیةالله العظمی تبریزی: احتیاط واجب آن است که با دست راست مسح نماید.
  
3- آیا مسح سر باید از بالا به پایین باشد؟
آیات عظام: امام خمینی، اراکی، فاضل لنکرانی، امام خامنه ای، نوری همدانی: لازم نیست مسح یا از بالا به پایین مسح نماید. (آیةالله اراکی: هر چند موافق احتیاط است.)
 
آیات عظام: گلپایگانی، صافی گلپایگانی: احتیاط آن است که مسح از بالا به پایین باشد اگر چه أقوی جواز مسح از پایین به بالا است.
 
آیات عظام: خوئی، سیستانی، شبیری زنجانی: مسح را از بالا به پایین انجام دهد.
 
آیةالله العظمی وحید خراسانی: بنابراحتیاط مستحبّ مسح را از بالا به پایین انجام دهد.
 
آیةالله العظمی جوادی آملی: به احتیاط از بالا به پایین مسح کند.
 
آیةالله العظمی بهجت: احتیاط واجب در مسح سر از بالا به پایین است.
 
آیةالله العظمی مکارم: بهتر این است که از بالا به پایین دست بکشد، ولی عکس آن یعنی از پایین به بالا نیز اشکال ندارد.
4- مقدار مسح سر چقدر است؟
یک قسمت از چهار قسمت سر که مقابل پیشانی است جای مسح می باشد و هر جای این قسمت را به هر اندازه مسح کند کافی است.
 
آیات عظام: امام خمینی، خوئی، گلپایگانی، تبریزی، فاضل لنکرانی، سیستانی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی، جوادی آملی، مظاهری: اگر چه احتیاط مستحب آن است که از درازا به اندازه درازای یک انگشت و از پهنا به اندازه پهنای سه انگشت بسته، مسح نماید.
 
آیةالله العظمی اراکی: اگر چه احتیاط مستحب آن است که از درازا به اندازه درازای یک انگشت و از پهنا به اندازه پهنای سه انگشت بسته، مسح نماید.
 
آیةالله العظمی سبحانی: احتیاط لازم آن است که از درازا به اندازه درازای یک انگشت و از پهنا به اندازه پهنای سه انگشت بسته مسح نماید.
 
آیةالله العظمی بهجت: و واجب است در صورت امکان، مسح با کف دست باشد نه با پشت آن.
 
آیةالله العظمی وحید خراسانی: اگر چه مستحبّ است که اندازه مسح از پهنا به اندازۀ پهنای سه انگشت بسته باشد. و بهتر است از درازا به اندازۀ درازای یک انگشت بسته باشد.
 
آیةالله العظمی شبیریزنجانی: بنابراحتیاط از پهنا به اندازۀ پهنای سه انگشت به هم چسبیده مسح نماید و احتیاط مستحبّ آن است که از درازا به اندازۀ درازای یک انگشت مسح کند.
 
آیةالله العظمی مکارم شیرازی: ولی احتیاط مستحبّ آن است که از درازا به اندازه درازای یک انگشت، از پهنا به اندازه پهنای سه انگشت مسح نماید.
 
5- آیا مسح سر باید بر پوست سر باشد؟
همه مراجع: لازم نیست مسح سر بر پوست آن باشد بلکه بر موی جلوی سر هم صحیح است.
 
آیةالله العظمی مکارم شیرازی: جایز است مسح سر را بر پوست سر یا بر موهایی که بر آن روئیده است بکشند.
 
6- خانم ها و کسانی که موهای جلوی سرشان بلند است چگونه مسح کنند؟
 
همه ی مراجع: کسی که موی جلوی سر او به اندازه ای بلند است که اگر مثلاً شانه کند به صورتش می ریزد، یا به جاهای دیگر سر می رسد، باید بیخ موها را مسح کند یا فرق سر را باز کرده پوست سر را مسح نماید.
 
آیةالله العظمی سیستانی : کسی که موی جلوی سر او به اندازه ای بلند است که اگر مثلاً شانه کند به صورتش می ریزد، یا به جاهای دیگر سر می رسد، باید بیخ موها را مسح کند.
{بهتر است که قبل از وضو، فرق سر را باز کند تا پس از شستن دست چپ، بن موها یا پوست سر را به راحتی مسح نماید.}
 
7- اگر به موهایی که به صورت و به پیشانی می ریزد یا به جاهای دیگر سر می رسد و جلوی سر جمع شده یا به موی جاهای دیگر سر، که جلوی سر آمده مسح کند چنین مسحی صحیح است؟
همه ی مراجع: چنین مسحی باطل است.
  
مسائل مسح / مسح پـاها
بعد از مسح سر باید پاها را مسح کرد.
  
1- حدّ و حدود مسح پاها {از نظر طول = درازا}
آیات عظام: امام خمینی، خوئی، تبریزی، فاضل لنکرانی، نوری همدانی: روی پاها را از سر یکی از انگشتها تا برآمدگی روی پا مسح کند. (آیات عظام: خوئی، تبریزی: و احتیاط واجب آن است که تا مفصل مسح نماید. و (خوئی: کما این که احتیاط واجب آن است که) پای راست را با دست راست و سپس پای چپ را با دست چپ مسح نماید.
 
آیات عظام: گلپایگانی، اراکی، بهجت، صافی گلپایگانی: روی پاها را از سر یکی از انگشتها تا برآمدگی روی پا مسح کند و احتیاط واجب (آیةالله بهجت احتیاط مستحب) آن است که تا مفصل را هم مسح نماید.
  
آیةالله العظمی امام خامنه ای: محل مسح پا، عبارت است از روی پا از سر یکی از انگشتان تا مفصل ساق، و استحباب مسح پایین انگشتان پا (یعنی جایی که موقع راه رفتن با زمین تماس پیدا می‌کند) ثابت نشده است.
 
آیةالله العظمی مکارم شیرازی: روی پاها را از سر یکی از انگشتها غیر از انگشت کوچک که به تنهایی اشکال دارد تا برآمدگی روی پا مسح کند و بنابراحتیاط مستحبّ تا مفصل پا مسح نماید.
 
آیةالله العظمی شبیری زنجانی: روی پاها را از سر یکی از انگشتها تا برآمدگی روی پا مسح کند و احتیاط آن است که تا مفصل را هم مسح  نماید.
 
آیةالله العظمی جوادی آملی: روی پاها را از سر یکی از انگشتها تا برآمدگی روی پا و به احتیاط تا مفصل، مسح  کند.
 
آیةالله العظمی مظاهری: روی پاها را از سر یکی از انگشتها تا برآمدگی روی پا مسح کند و بهتر آن است که تا آخر پا را مسح نماید.
 
آیةالله العظمی وحید خراسانی: اندازۀ واجب آن از سریکی از انگشتها تا برآمدگی روی پا است، و احتیاط مستحبّ آن است که تا مفصل مسح نماید. و احتیاط واجب آن است که پای راست را مقدّم بر پای چپ بدارد، و همچنین پای راست را با دست راست و پای چپ را با دست چپ مسح نماید.
 
آیةالله العظمی سیستانی: روی پاها را از سر یکی از انگشت‌ها تا مفصل مسح نماید و بناراحتیاط واجب مسح تا برآمدگی روی پا کافی نیست. و احتیاط مستحب آن است که پای راست را با دست راست، و پای چپ را با دست چپ مسح نماید.
 
آیةالله العظمی سبحانی: روی پاها را از سر یکی از انگشت‌ها تا مفصل مسح نماید.
  
 2- حدّ و حدود مسح پاها {از نظر عرض = پهنا}
پهنای مسح پا هر اندازه باشد کافی است. م 253
 
آیات عظام: امام خمینی، جوادی آملی: ولی بهتر، بلکه احوط آن است با تمام کف دست، روی پا را مسح کند.
 
آیات عظام: اراکی، گلپایگانی، نوری همدانی، بهجت، صافی گلپایگانی، تبریزی، مظاهری: بهتر آن است که به اندازه پهنای سه انگشت بسته مسح نماید و بهتر از آن، مسح تمام روی پا (اراکی، تبریزی: با تمام کف دست) است.
 
آیات عظام: خوئی، سیستانی: بهتر آن است که به اندازه پهنای سه انگشت بسته بلکه تمام روی پا را با تمام دست مسح نماید.
 
آیةالله العظمی امام خامنه ای: پهنای مسح پا هر اندازه باشد کافی است {دفتر: ولو یک انگشت}.
 
آیةالله العظمی وحید خراسانی: افضل آن است که تمام روی پا را با تمام کف دست مسح نماید.
 
آیةالله العظمی فاضل لنکرانی: احتیاط مستحب آن است که با تمام کف دست روی پا را مسح کند.
آیةالله العظمی مکارم شیرازی: از نظر عرض، کافی است به اندازه یک انگشت مسح کند، ولی بهتر است که به اندازه پهنای سه انگشت بسته باشد و بهتر از آن مسح کردن تمام پشت پا با تمام کف دست است.
آیةالله العظمی شبیری زنجانی: احتیاط آن است که مسح پا به اندازه پهنای سه انگشت بسته باشد و بهتر آن است که تمام روی پا را با تمام داخل دست مسح نماید.
 
آیةالله العظمی سبحانی: احتیاط لازم آن است که به اندازه پهنای سه انگشت بسته مسح نماید، و بهتر از آن مسح تمام روی پا و دو برآمدگی در دو طرف است.
  
3- شیوه و چگونگی قرار دان دست روی پاها برای مسح پاها
آیا اگر در مسح پا، همه دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد مسح صحیح است؟ م 254
 
آیات عظام: امام خمینی، اراکی، بهجت، جوادی آملی، مظاهری، نوری همدانی، مکارم شیرازی: صحیح است.
 
گلپایگانی: احتیاط واجب آن است که در مسح پا، دست را بر سر انگشتها بگذارد و بعد به روی پا بکشد نه آنکه تمام دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد.
 
آیةالله العظمی صافی گلپایگانی: احتیاط  آن است که در مسح پا، دست را بر سر انگشتها بگذارد و بعد به روی پا بکشد هر چند اکتفا به این که تمام دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد جایز است.
 
آیات عظام: خوئی، شبیری زنجانی، تبریزی: احتیاط واجب (زنجانی: احتیاط) آن است که در مسح پا، دست را بر سر انگشتها بگذارد و بعد به پشت پا (زنجانی: به روی پا) بکشد یا آنکه دست را به مفصل گذاشته و تا سر انگشتها بکشد نه آنکه تمام دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد.
 
آیةالله العظمی فاضل لنکرانی: بنابراحتیاط واجب باید در مسح پا، دست را بر سر انگشتها بگذارد و روی پا را به تدریج مسح کند و اگر همه دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد صحیح نمی باشد.
 
آیةالله العظمی سیستانی: لازم نیست در مسح پا دست را بر سر انگشتها بگذارد و بعد به پشت پا بکشد، بلکه می تواند تمام دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد.
 
آیةالله العظمی وحید خراسانی: احتیاط واجب آن است که در مسح پا دست را بر سر انگشتها بگذارد و بعد به پشت پا بکشد، یا آنکه دست را بر برآمدگی روی پا یا مفصل گذاشته و تا سر انگشتها بکشد، نه آن که تمام دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد.
 
آیةالله العظمی سبحانی: اگر در مسح پا همۀ دست را روی پا بگذارد و کمی بکشد، کافی نیست بلکه باید دستها را تا مفصل بکشد.
  
4-  مسائل کلّی مسح سر و پاها:
1/ لزوم ثابت نگهداشتن محل مسح هنگام مسح. م 255.
همه آیات عظام: هنگام مسح نمودن، باید سر یا پاها ثابت نگه داشته شوند و دست روی سر و پاها کشیده شود، نه بالعکس در غیر این صورت وضو (مکارم: بنابراحتیاط واجب) باطل است.
 
2/ لزوم خشک بودن محل مسح در سر و پاها. م 256.
همه آیات عظام: جای مسح نباید تر باشد و باید خشک باشد و اگر به قدری تر باشد که رطوبت کف دست به آن اثر نکند مسح باطل است.
ولی اگر {جای مسح نمناک باشد و نم و} تری آن به قدری کم باشد که رطوبتی که بعد از مسح در آن دیده می شود عرفاً بگویند از تری کف دست است، وضو اشکال ندارد.
 
3/ حکم خشک شدن رطوبت دست برای مسح. م 257.
اگر رطوبت دست برای مسح خشک شود و برای مسح، رطوبتی در کف دست نمانده باشد نمی تواند دست را با آب خارج، تر کند بلکه
آیات عظام: امام خمینی، اراکی، گلپایگانی، فاضل لنکرانی، نوری همدانی، جوادی آملی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، مظاهری، سبحانی: باید از اعضای دیگر وضو رطوبت بگیرد و با آن مسح نماید.
 
آیةالله العظمی بهجت: بهتر است اوّل از تری موی ریش و ابرو کمک بگیرد، و اگر در آنها تری نبود از دستها رطوبت می گیرد.
 
آیات عظام: خوئی، تبریزی، شبیری زنجانی، وحیدخراسانی: باید (زنجانی: بنابراحتیاط) از ریش خود (وحیدخراسانی: که داخل در حدّ صورت است) رطوبت بگیرد، و گرفتن رطوبت از غیر ریش و مسح نمودن با آن محلّ اشکال است.
 
آیةالله العظمی سیستانی: اگر برای مسح، رطوبتی در دست نمانده باشد به گونه‌‌ای که از آرنج تا سر انگشتانِ هر دو دست خشک شده باشد نمی‌تواند دست را با آب خارج تر کند، بلکه باید از ریش خود رطوبت بگیرد و با آن مسح نماید، و گرفتن رطوبت از غیر ریش و مسح نمودن با آن محلّ اشکال است.
 
آیةالله العظمی امام خامنه ای: مسح سر و پاها باید با رطوبتی که از آب وضو در دستها مانده، کشیده شود و اگر رطوبتی باقی نمانده نمی‌تواند دست را با آب تر کند، بلکه باید دست را با رطوبتی که در ریش یا ابرو هست مرطوب کند و مسح نماید
 
نکته:
آیات عظام: بهجت، جوادی آملی: هرگاه به سبب گرمی هوا یا جهات دیگر، هیچ رطوبتی در اعضاء برای مسح باقی نمی ماند، بنابر احتیاط واجب هم با آب خارج مسح کند و هم بعد از وضو تیمّم کند.
  
5/ حکم کافی بودن رطوبت کف دست فقط برای مسح سر. م 258.
حکم این که اگر رطوبت کف دست فقط به اندازه مسح سر باشد.
  
آیات عظام: امام خمینی، اراکی، گلپایگانی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی، فاضل لنکرانی، جوادی آملی، مکارم شیرازی، مظاهری، سبحانی: می تواند (گلپایگانی، صافی: به احتیاط واجب) سر را با همان رطوبت مسح کند و برای مسح پاها از اعضاء دیگر وضو رطوبت بگیرد.
آیةالله العظمی بهجت: احتیاط واجب آن است که سر را با همان رطوبت مسح کند و برای مسح پاها از اعضای دیگر رطوبت بگیرد و بنا بر احتیاط واجب باید اول از تری موی ریش و ابرو کمک بگیرد و اگر در آنها تری نبود از دستها رطوبت بگیرد.
  
آیات عظام: خوئی، تبریزی:  سر را با همان رطوبت مسح کند و برای مسح پاها از ریش خود رطوبت بگیرد.
  
آیةالله العظمی وحید خراسانی:  سر را با همان رطوبت مسح کند و برای مسح پاها از ریش خود که داخل در حدّ صورت است رطوبت بگیرد.
  
آیةالله العظمی امام خامنه ای: اگر رطوبتی باقی نمانده نمی‌تواند دست را با آب تر کند، بلکه باید دست را با رطوبتی که در ریش یا ابرو هست مرطوب کند و مسح نماید
  
آیات عظام: سیستانی، شبیری زنجانی:  احتیاط واجب (زنجانی: احتیاط ) آن است که سر را با همان رطوبت مسح کند و برای مسح پاها از ریش خود رطوبت بگیرد.
 
6/ حکم مسح کردن از روی جوراب و کفش. م 259.
مسح کردن از روی جوراب و کفش باطل است.
 
آیات عظام: امام خمینی، اراکی، گلپایگانی، بهجت، فاضل لنکرانی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی، مظاهری: ولی اگر به واسطه سرمای شدید یا ترس از دزد و درنده و مانند اینها نتواند کفش یا جوراب را بیرون آورد، مسح کردن بر آنها اشکال ندارد و اگر روی کفش نجس باشد، باید  چیز پاکی بر آن بیندازد و بر آن چیز مسح کند، گلپایگانی، صافی: و احتیاط واجب آن است که تیمّم هم بنماید. بهجت: و احتیاطاً تیمّم هم بنماید.
 
آیةالله العظمی شبیری زنجانی: ولی اگر به واسطه سرمای شدید یا ترس از دزد و درنده و مانند اینها نتواند کفش یا جوراب را بیرون آورد، مسح کردن بر آنها اشکال ندارد و احتیاط مستحب آن است که تیمّم نیز بنماید و اگر روی کفش نجس باشد، باید بنابر احتیاط چیز پاکی بر آن بیندازد و بر آن چیز مسح کند.
 
آیةالله العظمی خوئی: ولی اگر به واسطه سرمای شدید یا ترس از دزد و درنده و مانند اینها نتواند کفش یا جوراب را بیرون آورد، تیمّم نماید؛ و اگر تقیّه در بین باشد، مسح بر جوراب و کفش نموده و تیمّم نیز بنماید.
 
آیةالله العظمی تبریزی: ولی اگر به واسطه سرمای شدید یا ترس از دزد و درنده و مانند اینها نتواند کفش یا جوراب را بیرون آورد، تیمّم نماید؛ و اگر تقیّه در بین باشد، بر روی جوراب و کفش مسح شود و بنابراحتیاط مستحبّ تیمّم هم بنماید.
 
آیةالله العظمی سیستانی: ولی اگر به واسطه سرمای شدید یا ترس از دزد و درنده و مانند اینها نتواند کفش یا جوراب را بیرون آورد، احتیاط واجب آن است که مسح بر جوراب و کفش نموده و تیمّم نیز نماید؛و اگر تقیّه در بین باشد مسح برجوراب و کفش کفایت می کند.
 
آیةالله العظمی وحید خراسانی: ولی اگر به واسطه سرمای شدید یا ترس از دزد و درنده و مانند اینها نتواند کفش یا جوراب را بیرون آورد، بنابراحتیاط واجب بر کفش و جوراب مسح نماید و تیمّم هم بنماید.
 
آیةالله العظمی سبحانی: ولی اگر به واسطه سرمای شدید یا ترس از دزد و درنده و مانند اینها نتواند کفش یا جوراب را بیرون آورد، بر آنها مسح کند و تیمم نیز بنماید.
 
آیةالله العظمی شبیری زنجانی: ولی اگر به واسطه سرمای شدید یا ترس از دزد و درنده و مانند اینها نتواند کفش یا جوراب را بیرون آورد، مسح کردن بر آنها اشکال ندارد و احتیاط مستحب آن است که تیمّم نیز بنماید و اگر روی کفش نجس باشد، بنابر احتیاط باید چیز پاکی بر آن بیندازد و بر آن چیز مسح کند و تیمّم هم بنماید.
 
آیةالله العظمی مکارم شیرازی: مسح باید روی پوست پا باشد و مسح کردن روی جوراب و کفش فایده ندارد، مگر در حال تقیّه. و اگر به واسطه سرمای شدید یا ترس از دزد و درنده و مانند آن نتواند کفش یا جوراب را بیرون آورد کافی است روی آنها مسح کند و اگر روی کفش نجس باشد، باید  چیز پاکی بر آن بیندازد و بر آن چیز مسح کند.
 
7/ حکم نجس بودن پا هنگام مسح. م 260.
همه ی مراجع: اگر روی پا نجس باشد و نتواند برای مسح، آن را آب بکشد باید تیمّم نماید.
 
آیةالله العظمی بهجت: اگر جبیره ممکن نباشد، باید تیمّم نماید و اگر جبیره ممکن بود، باید هم وضوی جبیره ای بگیرد و هم تیمّم کند بنا بر احوط.
 
آیات عظام: شبیری زنجانی، مکارم شیرازی: بنابر احتیاط واجب (زنجانی: بنابراحتیاط)  باید چیز پاکی روی آن بیندازد و بر آن مسح کند و بعد تیمّم نماید.
 
8/ حکم تکرار کردن مسح.
آیات عظام: بهجت، جوادی آملی: تکرار مسح موجب بطلان وضو نیست خصوصاً اگر برای رعایت احتیاط باشد ، مگر آن که از روی تشریع یا وسوسه باشد. {مسأله اختصاصی}
  
ادامه دارد...
  
  
أ :  وضوی سالم
ب : وضوی بیمار
ج : وضوی جبیره
د : وضوی مسلوس
هـ : وضوی مبطون
و : وضوی مسلوس الریح
  
(7) کیفیت انجام وضو:
⬅️ وضو با یک لیوان آب:
⬅️ وضو با یک کاسه کوچک آب:
⬅️ وضوی ترتیبی زیر شیر آب:
⬅️ وضوی ارتماسی:

  

 
پاسخ به احکام شرعی
 
موتور جستجوی سایت

تابلو اعلانات

ویژه نامه ماه مبارک رمضان




پیوندها

حدیث روز
بسم الله الرحمن الرحیم
چهار پناهگاه در قرآن
   
أَبَانُ بْنُ عُثْمَانَ وَ هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ حُمْرَانَ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) قَالَ:
عَجِبْتُ لِمَنْ فَزِعَ مِنْ أَرْبَعٍ كَيْفَ لَا يَفْزَعُ إِلَى أَرْبَعٍ
(۱) عَجِبْتُ لِمَنْ خَافَ كَيْفَ لَا يَفْزَعُ إِلَى قَوْلِهِ- حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ فَإِنِّي سَمِعْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ بِعَقَبِهَا فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ لَمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ
(۲) وَ عَجِبْتُ لِمَنِ اغْتَمَّ كَيْفَ لَا يَفْزَعُ إِلَى قَوْلِهِ- لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ فَإِنِّي سَمِعْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ بِعَقَبِهَا- وَ نَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ كَذلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ
(۳) وَ عَجِبْتُ لِمَنْ مُكِرَ بِهِ كَيْفَ لَا يَفْزَعُ إِلَى قَوْلِهِ- وَ أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبادِ فَإِنِّي سَمِعْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ بِعَقَبِهَا- فَوَقاهُ اللَّهُ سَيِّئاتِ ما مَكَرُوا
(۴) وَ عَجِبْتُ لِمَنْ أَرَادَ الدُّنْيَا وَ زِينَتَهَا كَيْفَ لَا يَفْزَعُ إِلَى قَوْلِهِ- ما شاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ فَإِنِّي سَمِعْتُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ بِعَقَبِهَا- إِنْ تَرَنِ أَنَا أَقَلَّ مِنْكَ مالًا وَ وَلَداً. فَعَسى‏ رَبِّي أَنْ يُؤْتِيَنِ خَيْراً مِنْ جَنَّتِكَ وَ عَسَى مُوجِبَةٌ
    
آقا امام صادق (عليه السّلام) فرمود: در شگفتم از كسى كه از چهار چيز مى‌هراسد چرا بچهار چيز پناهنده نميشود:
(۱) شگفتم از آنكه ميترسد چرا پناه نمى‌برد بفرمودۀ خداى عز و جل« حَسْبُنَا اَللّٰهُ‌ وَ نِعْمَ‌ اَلْوَكِيلُ‌ » خداوند ما را بس است و چه وكيل خوبى است زيرا شنيدم خداى جل جلاله بدنبال آن ميفرمايد:بواسطۀ نعمت و فضلى كه از طرف خداوند شامل حالشان گرديد باز گشتند و هيچ بدى بآنان نرسيد.
(۲) و شگفتم در كسى كه اندوهناك است چرا پناه نمى‌برد بفرمودۀ خداى عز و جل:« لاٰ إِلٰهَ‌ إِلاّٰ أَنْتَ‌ سُبْحٰانَكَ‌ إِنِّي كُنْتُ‌ مِنَ‌ اَلظّٰالِمِينَ‌ » زيرا شنيدم خداى عز و جل بدنبال آن ميفرمايد در خواستش را برآورديم و از اندوه نجاتش داديم و مؤمنين را هم چنين ميرهانيم.
(۳) و در شگفتم از كسى كه حيله‌اى در بارۀ او بكار رفته چرا بفرمودۀ خداى تعالى پناه نمى‌برد« وَ أُفَوِّضُ‌ أَمْرِي إِلَى اَللّٰهِ‌ إِنَّ‌ اَللّٰهَ‌ بَصِيرٌ بِالْعِبٰادِ »:كار خود را بخدا واگذار ميكنيم كه خداوند بحال بندگان بينا است)زيرا شنيدم خداى بزرگ و پاك بدنبالش مى‌فرمايد خداوند او را از بديهائى كه در بارۀ او بحيله انجام داده بودند نگه داشت.
(۴) و در شگفتم از كسى كه خواستار دنيا و آرايش آن است چرا پناهنده نميشود بفرمايش خداى تبارك و تعالى(« مٰا شٰاءَ اَللّٰهُ‌ لاٰ قُوَّةَ‌ إِلاّٰ بِاللّٰهِ‌ »)(آنچه خدا خواست همان است و نيروئى جز به يارى خداوند نيست)زيرا شنيدم خداى عز اسمه بدنبال آن ميفرمايد اگر چه مرا در مال و فرزند از خودت كمتر مى‌بينى ولى اميد هست كه پروردگار من بهتر از باغ تو مرا نصيب فرمايد (و كلمۀ:عسى در اين آيه بمعناى اميد تنها نيست بلكه بمعناى اثبات و تحقق يافتن است).
من لا يحضره الفقيه، ج‏۴، ص: ۳۹۲؛
الأمالي( للصدوق)، ص: ۶؛
الخصال، ج‏۱، ص: ۲۱۸.


کلیه حقوق مادی و معنوی این پورتال محفوظ و متعلق به حجت الاسلام و المسلمین سید محمدحسن بنی هاشمی خمینی میباشد.

طراحی و پیاده سازی: FARTECH/فرتک - فکور رایانه توسعه کویر -