متفرقه قصاص-فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)

١ – کشتن باگمان مهاجم بودن مقتول

سؤال:اگر شخصى به خیال این که طرف مهاجم است، به سوى او تیراندازى کند و او را بکشد، آیا قصاص دارد؟

جواب: اگر قاتل به گمان این که طرف مهاجم است تیراندازى کرده است قصاص ندارد ولى باید دیه بدهد.

٢ – قتل فرزند نامشروع توسط پدر

سؤال:اگر پدر فرزند نامشروع خود را به قتل برساند، آیا قصاص مى شود؟

جواب: قصاص ندارد; ولى دیه دارد.

٣ – غسل و کفن قاتل محکوم به قصاص

سؤال:آیا تجهیز شخصى که محکوم به قصاص نفس گردیده، قبل از قصاص لازم است یا تغسیل و تکفین بعد از قصاص نیز بلامانع است؟

جواب: لازم است قبلا باشد.

٤ – مراتب اولیاء دم در قصاص و دیه

سؤال:در قتل عمد، اگر پدر رضایت داد و مطالبه دیه کرد و جد مخالفت کند و مطالبه قصاص نماید کدام مقدّم است؟

جواب: با وجود پدر نوبت به جد نمى رسد.

٥ – خصوصی یا عمومی بودن حق قصاص

سؤال:آیا قتل نفس از نظر اسلام جنبه خصوصى دارد یا عمومى؟ و در صورت عفو اولیاى دم، آیا حاکم شرع مى تواند تعزیراتى را در نظر بگیرد؟

جواب: قتل نفس در اسلام جنبه خصوصى دارد و با گذشت اولیاى دم، قصاص منتفى مى شود مگر این که تکرار آن اثر خاصّى در جامعه بگذارد و نظم و امنیّت را مختل سازد، در این صورت مسأله جنبه عمومى پیدا مى کند و پاى عناوین ثانویّه به میان مى آید و نه تنها در مورد سؤال بلکه در موارد مشابه که در شهرها یا روستاها اتفاق مى افتد، حاکم شرع مى تواند به عنوان مقدمه حفظ نظم از تعزیرات بازدارنده مناسبى بهره بگیرد. این مسأله را به موارد دیگرى که در شرع حق، جنبه شخصى دارد نیز مى توان تسرّى داد و هرگاه مشکل جنبه عمومى پیدا کند از تعزیرات استفاده نمود، البتّه تشخیص موضوع بر عهده خود حاکم شرع است و گاه احتیاج به نظر خواهى از اهل خبره در این گونه موضوعات دارد.

٦ – مالکيت عضو قطع شده در قصاص اطراف

سؤال:درباره قصاص اطراف، بفرماييد: الف . پس از اجراي قصاص اطراف، عضو قطع شده ملک کيست؟ ملک حکومت، مجني عليه، يا جاني؟ ب . دفن عضو مقطوع،پيوند عضو قطع شده به جاني يا فروش آن براي پيوند به ديگري چه حکمي دارد؟

جواب: عضو قطع شده متعلق به صاحب آن است، ولي پيوند آن به صاحب اصلي اشکال دارد، اما مي تواند به ديگري مجاني يا در برابر قيمت واگذار کند.

٧ – مسؤول پرداخت هزينه‌هاي درمان ، ناشي از اجراي حدود و قصاص

سؤال:الف. هزينه درمان و بهبود شخصي که در اثر اجراي حد يا قصاص اطراف، يکي از اعضاي خود را از دست داده، به عهده بيت المال است يا محکوم عليه؟ ب. در صورتي که به عهده بيت المال باشد، حکم اختصاص به معالجات اوليه دارد يا معالجات بعدي را نيز در بر مي‏گيرد؟ ج. آيا بين فقير و غني در حکم مذکور فرقي هست يا نه؟ د. آيا تفاوتي بين حد و قصاص وجود دارد؟

جواب: الف. در صورتي که شخص محکوم توانايي درمان داشته باشد بر عهده خود اوست؛ در عين حال مطابق بعضي از روايات حاکم شرع در مورد حدود مي تواند درباره آن ها ارفاق کرده و هزينه آن ها را بپردازد، ولي اگر تمکن ندارد هزينه بر عهده بيت المال است، هم در حدود و هم در قصاص. ب و ج. از جواب بالا معلوم شد. د. تفاوتي ندارد.

8 – شرايط دفاع مشروع در برابر متجاوز و سارق

سؤال:درباره مقاومت در مقابل جاني يا سارق براي جلوگيري از تجاوز، هتک ناموس يا سرقت؛ بفرماييد: الف . آن جا که احتمال آبروريزي مجني عليه در کار باشد تکليف چيست؟ ب . آن جا که احتمال قتل يا ضرب و جرح شديد يا متوسط مجني عليه باشد تکليف چيست؟ ج . آن جا که مال زياد، معمولي يا کم مورد تعرض باشد تکليف چيست؟ د . آن جا که مقاومت منجر به قتل جاني يا سارق شود تکليف چيست؟ ه . در موارد عدم جواز برخورد با جاني يا سارق، تکليف قاتل مدافع و دم متجاوز چيست؟

جواب: الف. بايد مقاومت کرد. ب. در مورد احتمال عقلائي قتل، حفظ نفس لازم است. ج. در اين گونه موارد مي‏توان مقاومت کرد. د. هيچ اشکالي ندارد. ه. در مواردي که دفاع جايز است ولو بلغ ما بلغ خون جاني و سارق هدر مي‏باشد و در غير آن حکم ساير مسلمين را دارد.

٩ – قصاص در صورت پیوند عضو قطع شده

سؤال:اگر کسى انگشت یا دست کسى را عمداً قطع کند و مصدوم بلافاصله خود را به مراکز درمانى رسانده و عضو قطع شده را پیوند زده و خوب شود، آیا مصدوم حقّ قصاص جانى را دارد یا خیر؟

جواب: حقّ قصاص دارد ولى دوّمى نیز حق دارد انگشت خود را پیوند بزند.

١٠ – قصاص قاتل زن شاغل و سرپرست خانوار

سؤال:در مورد حکم قصاص، تساوی حقوق زن و مرد در چیست؟ با توجه به این که در حال حاضر در برخی از خانواده ها نان آور خانواده زن است، مثل خانواده هایی که مرد آن معتاد بوده یا فوت کرده است و سرپرستی بچه ها و تأمین معاش آنها نیز با مادر است یا زن و مردهایی که هر دو شاغل بوده و در برخی از موارد حقوق ماهیانه زن بیشتر از مرد است. اگر مردی این زن، یا این مادر را چه به عمد یا غیر عمد به قتل برساند، باز حکم او قصاص نیست و حتماً باید برای قصاص نیمی از دیه پرداخت شود؟

جواب: کراراً گفته ایم احکام و قوانین الهی تابع افراد و اشخاص نیست بلکه تابع نوع است، به این معنا که اگر مجموع مردان جامعه را با مجموع زنان مقایسه کنیم، بازدهی اقتصادی مردان به مراتب بیش از زنان است؛ بنابراین مصلحت شخصی معیار نیست بلکه مصلحت نوعی باید در نظر گرفته شود. در قوانین عرفیّه نیز چنین است، مثلاً می گویند: برای احراز فلان مقام، شخص باید دکترا داشته باشد، در حالی که عدّه ای از لیسانسه ها از عدّه ای از دکترها باسوادترند، حتی عدّه ای از کسانی که اصلاً مدرکی ندارند بسیار بافضیلت تر از گروهی از آن ها هستند که مدارک دانشگاهی دارند. در این گونه موارد معیار فرد نیست، بلکه معیار مجموعه هاست.

١١ – اجاری قرعه در قصاص و حدود

سؤال:در صورت علم اجمالى به وجود قاتل در بین افراد محدود و معیّن، بفرمایید:

1ـ آیا قاضى مى تواند براى تعیین قاتل و اجراى قصاص از قرعه استفاده کند؟

2ـ در صورت منفى بودن پاسخ و لزوم پرداخت دیه، چه کسى باید دیه را بپردازد؟ نحوه پرداخت آن چگونه خواهد بود؟

جواب: 1- قرعه در ابواب قصاص و حدود جارى نمى شود.

2- دیه در میان همه آنها به طور مساوى تقسیم مى شود.

١٢ – خرید و فروش عضو قطع شده در حد یا قصاص

سؤال:آیا فروش عضو قطع شده در حدّ یا قصاص، یا واگذارى آن به مسلمان دیگر جایز است؟

جواب: اگر به منظور پیوند به انسان دیگرى باشد (همان گونه که در پیوند کلیه مرسوم است) با اجازه صاحب آن جایز است.

١٣ – مجازات مجدد کسانی که در خارج از کشور محاکمه و مجازات شده اند

سؤال:چنانچه افرادى در خارج از کشور مرتکب جرایمى شده، و طبق قوانین آن کشور تعقیب و محاکمه گردیده، و کیفر مقرّر براى جرم مورد نظر را گذرانده باشند، و سپس به ایران مراجعت کنند لطفاً بفرمایید:

الف) در جرایم مستوجب قصاص، در صورت درخواست اولیاى دم آیا قابل تعقیب و مجازات هستند؟

ب) در جرایم حدّى حکم چیست؟ج) در جرایم تعزیرى و بازدارنده چگونه است؟

جواب: الف) در مواردى که قصاص تعلّق مى گیرد، اگر شاکى تقاضاى قصاص کند حکم قصاص جارى مى شود. و اگر به جاى آن خسارتى گرفته و راضى شده، حکم قصاص ساقط است. و اگر راضى نشده، وجه خسارات را باز مى گرداند و تقاضاى قصاص مى کند.

ب) در موارد حدود حد ساقط نمى شود; زیرا آنها صلاحیّت اجراى حد را ندارند، و به علاوه قائل به حد نیستند.

ج) با توجّه به این که تعزیر بسته به نظر حاکم است چنانچه در آنجا تعزیر شده باشند، هر چند به صورت زندان، حاکم شرع مى تواند تعزیر را در اینجا تخفیف دهد، و لو تعزیر او به صورت ملامت و سرزنش و اندرز بوده باشد.

١٤ – مراتب اولیاء دم در قصاص و دیه

سؤال:در قتل عمد، اگر پدر رضایت داد و مطالبه دیه کرد و جد مخالفت کند و مطالبه قصاص نماید کدام مقدّم است؟

جواب: با وجود پدر نوبت به جد نمى رسد.

١٥ – ادعای اعسار جانی که محکوم به دیه شده

سؤال:فردى عمداً چشم کسى را از بین برده، و طبق شهادت شهود و تحقیق از طرفین، موضوع پرونده از موارد قصاص تشخیص داده شده است. ولى جانى قبل از صدور حکم تقاضاى تبدیل قصاص به دیه را نموده، و مجنىّ علیه نیز موافقت کرده، و حکم به دیه صادر شده، ولى بعد از قطعى شدن حکم دادگاه بدوى و تجدید نظر، محکوم علیه مدّعى اعسار شده است. لطفاً بفرمایید:

1ـ آیا تقاضاى اعسار با توجّه به این که قصاص با درخواست مصدوم به دیه تبدیل شده، قابل رسیدگى است؟

2ـ اگر موافقت مجنىّ علیه مشروط به پرداخت دیه بوده، چه حکمى دارد؟

3ـ اگر بدون شرط قبول کرده چگونه است؟

4ـ اگر تقاضاى تبدیل به دیه از طرف مجنىّ علیه بوده و جانى موافقت کرده باشد چه حکمى دارد؟

جواب: در صورتى که شرایط شخص جانى تغییر نکرده، ادّعاى اعسار از او پذیرفته نیست; ولى اگر شرایط عوض شده، مثلا در این اثنا ضرر و زیان مهمّى به او رسیده، این ادّعا با شهادت شهود از او پذیرفته مى شود.

١٦ – ایراد ضرب و جرح با رضایت مجنی علیه

سؤال:ایراد ضرب و جرح با رضایت مجنى علیه چه حکمى دارد؟ کشتن انسانى با رضایت خود او چگونه است؟

جواب: هیچ کدام از این امور جایز نیست.

١٧ – حق ولی دم نسبت به اعضای بدن محکوم به قصاص

سؤال:هرگاه مجرم محکوم به قصاص اعدام شود، آیا ولى دم مى تواند مثلا کلیه یا سایر جوارح او را مجاناً به دست آورد، چون او صاحب حق در مقابل متّهم مى باشد؟

جواب: ولىّ دم حقّى در آن ندارد.

١٨ – عدم مغایرت حکم اعدام با کرامت انسانی

سؤال:نظر حضرتعالی در مورد اینکه اعدام با کرامت انسانی مغایرت دارد چیست؟

جواب: در اسلام، حکم اعدام برای کسانی است که از کرامت انسانی فاصله گرفته اند و اعدام آنها سبب حفظ کرامت انسانی سایر افراد جامعه است.

١٩ – کشتن سارق به خاطر دفاع از اموال

سؤال:چند سارق مسلح در وسط بیابان از یک خانواده عشایری گوسفند میدزدندجواب: پس از طی چند کیلومتر که دور میشوند توسط مالباختگان تعقیب شده وبا اسلحه درگیر میشوند در درگیری یکی از سارقین مسلح کشته میشود تمام یسارقین و اولیای دم مقتول یکی از دو نفر مالباخته به نام الف را قاتل معرفی میکنند حضور الف در صحنه قتل محرز است ولی متهم به قتل حضورش را انکار میکند.

سوال: 1-آیا از موارد دفاع مشروع میباشد؟

2- آیا با قسامه امکان صدور رای قصاص است؟

3-آیا مورد از موارد تدرو الحدود و قصاص به الشبهات نیست؟

جواب: اگر این کار به عنوان دفاع از اموال صورت گرفته خون مقتول هدر است و به فرض که مشکوک شود آیا به کمتر از این مجازات امکان نجات اموال بوده یا نه مصداق (تدرو الحدود و القصاص) است.

٢٠ – مجازات محاربی که مرتکب قتل نفس و جرح دیگران شده است

سؤال:محاربى در جریان محاربه، مرتکب قتل یا نقص عضو یا جرح دیگران مى شود; آیا علاوه بر مجازات محاربه، قصاص نیز مى شود؟

جواب: نخست قصاص مى شود; سپس حدّ محارب جارى مى گردد.

٢١ – زمان اجرای قصاص

سؤال:آیا اجراى قصاص مقیّد به زمان خاصّى، مانند اوّل طلوع آفتاب است؟

جواب: قصاص مقیّد به زمان خاصّى نیست

٢٢ – مجازات مجدد کسانی که در خارج از کشور محاکمه و مجازات شده اند

الف) در جرایم مستوجب قصاص، در صورت درخواست اولیاى دم آیا قابل تعقیب و مجازات هستند؟

ب) در جرایم حدّى حکم چیست؟ج) در جرایم تعزیرى و بازدارنده چگونه است؟

ب) در موارد حدود حد ساقط نمى شود; زیرا آنها صلاحیّت اجراى حد را ندارند، و به علاوه قائل به حد نیستند.

٢٣ – مجازات محاربی که مرتکب قتل نفس و جرح دیگران شده است

جواب: نخست قصاص مى شود; سپس حدّ محارب جارى مى گردد.

٢٤ – ایراد ضرب و جرح با رضایت مجنی علیه

سؤال:ایراد ضرب و جرح با رضایت مجنى علیه چه حکمى دارد؟ کشتن انسانى با رضایت خود او چگونه است؟

جواب: هیچ کدام از این امور جایز نیست.

٢٥ – زنده شدن مجرم پس از اعدام

سؤال:چنانچه فردی به عنوان یکی از جرائم عمومی اعدام گردد و سپس در سردخانه علائم حیات در او مشاهده گردد آیا حکم اعدام به قوت خود باقی است؟حکم خسارتی که در هنگام اجرای حکم اعدام به او وارد شده چیست؟

جواب: دلیلی بر سقوط اعدام وجود ندارد ولی خساراتی که در نخستین اجرای حکم اعدام بر آن شخص وارد شده باید به نظر کارشناسان تعیین و از بیت المال به ورثه او پرداخت گردد و اگر نحوه اجرا به صورت ناقص بر اثر سهل انگاری انجام شده خسارت ها را باید مجریان بپردازند.