لوث و قسامه-فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)

١ – لزوم اجرای قسامه در محضر یک قاضی

سؤال:نظر به این که قسامه به منظور تکمیل و تتمیم ظنّ و گمان حاکم دادگاه، و رافع تردید و شبهه وى براى رسیدن به یقین مى باشد، آیا استماع سوگند 50 نفر به وسیله دو قاضى جداگانه شرعاً اشکال دارد؟ آیا صدور حکم به اعتبار گزارش و صورت جلسه استماع سوگند به وسیله قاضى دیگر که در غیاب حکم دادگاه تنظیم شده جایز مى باشد؟

جواب: قسامه باید به طور کامل در محضر یک قاضى اجرا شود.

٢ – تعریف قسامه

سؤال:لطفا بفرمایید قسامه که در ادبیات قضایی از آن استفاده می شود به چه معناست؟

جواب: از جمله دلیل هایی ثابت کردن قتل یا جنایت های وارد بر اعضا، قسامه است و قسامه عبارت است از این که گروهی نزد حاکم برای ثابت کردن جنایت بر عهده متهم ادای سوگند کنند تا بر اساس سوگند آنها، جنایت ثابت گردد و ادای سوگند گاهی از وقت ها، پنجاه بار و گاهی بیست و پنج بار و گاهی کمتر از این است که در فقه به شرح از آن بحث شده است.

٣ – تعریف لوث

سؤال:در دادگاه ها از عبارت لوث استفاده می شود. این کلمه به چه معناست؟

جواب: مقصود از لوث این است که اماره ظنیه ای نزد حاکم پیدا شود که جنایت به وسیله متهم یا متهمان واقع شده است مشروط بر اینکه قرائن به حد کافی وجود داشته باشد.

٤ – قسامه در جراحات وارده از ناحیه طفل، مجنون و حیوان

سؤال:اگر جراحت یا سایر عوامل موجب دیه یا ارش، از ناحیه طفل یا مجنون یا حیوان باشد چه حکمى دارد؟

جواب: در مورد طفل و مجنون قسامه جارى است. و در مورد حیوان اگر جنبه تسبیب داشته باشد در آنجا نیز قسامه جارى است.

٥ – اجرای قسامه در حضور اولیای دم

سؤال:آیا استماع سوگند حالفین در حضور جمیع حالفین و اولیاى دم بلا مانع است؟ یا همانند استماع شهادت شهود باید فارغ از تأثیر و تأثّر روانى حضور اولیاى دم و دیگر حالفین، و منفرداً نزد قاضى انجام پذیرد؟

جواب: انفراد در این مسأله شرط نیست.

٦ – قسامه کسانی که هنگام وقوع قتل عاقل یا بالغ نبودند

سؤال:آیا کسانى که در زمان وقوع قتل عاقل نبوده، یا غیر بالغ بوده اند، امّا هنگام اجراى قسامه عاقل و بالغ شده اند، مى توانند جهت اداى سوگند در این مراسم شرکت کنند؟

جواب: اشکال دارد.

٧ – اجرای قسامه در صورتی که جانی و مجنی علیه هر دو صغیر باشند

سؤال:اگر جانى و مجنىّ علیه هر دو صغیر باشند، آیا تقاضاى قسامه عاقله مجنىّ علیه براى اثبات جنایت خطایى صغیر پذیرفته مى شود؟ آیا در فرض فوق مى توان عاقله جانى را محکوم به پرداخت دیه نمود؟

جواب: تقاضاى قسامه از سوى ولىّ طفل خواهد بود; و احکام بر آن جارى مى شود.

٨ – مشکل بودن تجمع تمام قسامه کنندگان در یک مجلس

سؤال:ثبت صورت جلسه استماع سوگند 50 نفر متضمّن زمان زیادى است، و معمولا در یک جلسه میسّر نمى باشد. آیا اولیاى دم مى توانند عدّه اى را براى جلسه اوّل، و بقیّه را براى جلسه یا جلسات بعد به دادگاه معرّفى نمایند؟ در چنین وضعیّتى، آیا فاصله جلسات باید نزدیک به هم (مثلا فرداى جلسه اوّل) باشد، یا فاصله یک ماه یا بیشتر، که اولیاى دم فرصتى براى معرّفى افراد دیگر داشته باشند منعى ندارد؟

جواب: اجراى قسامه در یک جلسه کار مشکلى نیست، و ثبت آن هم کار ساده اى است. امّا اگر فرضاً میسّر نشود، در دو یا چند جلسه نزدیک به هم مانعى ندارد، به طورى که مدّعى به حسب معمول توان جمع آورى آنها را داشته باشد.

٩ – اجرای قسامه در جراحات موجب ارش

سؤال:آیا قسامه در جراحاتى که موجب ارش است، یا عواملى غیر از جراحت که سبب ارش است، کارآیى دارد؟

جواب: در این گونه موارد نیز قسامه ثابت است، مشروط بر این که ارش قابل ملاحظه اى باشد.

١٠ – اثبات دیه اطراف با قسامه و نصاب آن

سؤال:در مورد قسامه، بفرماييد: الف. آيا قسامه، در جنايت عمدي بر اطراف، مستلزم قصاص مي‏شود يا خير؟ ب. با فرض اين که جواب مثبت باشد، نصاب قسامه چه ميزان است؟

الف. قسامه در جنايات اعضا نيز ثابت است ولي به وسيله آن تنها ديه ثابت مي‏شود نه قصاص. ب. احتياط آن است که در اعضا ه نسبت ديه عضو از ديه کامله که قسامه پنجاه نفرند، محاسبه شود.

١١ – قسامه در صدمات جزئی

سؤال:اگر درگیرى طرفین دعوى محرز شود، ولى مدّعى در مورد جراحت وارده شاهد نداشته باشد، و فقط یک نفر اظهار نماید که من چاقو را در دست مدّعى علیه مشاهده نمودم. آیا مورد از موارد لوث محسوب مى شود، یا لازم است مدّعى علیه به عنوان منکر قسم یاد نماید؟ آیا در صدمات جزئى نیز منکر و یا مدّعى مى توانند قسم یاد نمایند؟

جواب: به مجرّد شهادت یک نفر، به صورتى که در بالا ذکر کرده اید، لوث ثابت نمى شود. در صدمات جزئى، مانند وقوع جنایت بر یک بند انگشت، نیز حکم قسامه جارى مى شود.

١٢ – اجرای قسامه در جراحات موجب ارش

سؤال:آیا قسامه در جراحاتى که موجب ارش است، یا عواملى غیر از جراحت که سبب ارش است، کارآیى دارد؟

جواب: در این گونه موارد نیز قسامه ثابت است، مشروط بر این که ارش قابل ملاحظه اى باشد.

١٣ – کسانی که می توانند قسم یاد کنند

سؤال:آیا در قسامه (چه در قتل، و چه در جرح) وارث فعلى معتبر است؟ یا از طبقات دیگر نیز مى توانند قسم یاد کنند؟

جواب: وارث فعلى شرط نیست، حتّى اگر از افراد قوم و قبیله بوده باشند نیز مانعى ندارد.

١٤ – احضار منسوبینی که شاهد درگیری نبودند

سؤال:اگر قاضى محکمه از قرائن علم پیدا کند که ورثه دیگر علم ندارند، یا خود مدّعى اظهار کند که منسوبین من یقین ندارند، و در موقع ایراد ضرب و جرح شاهد درگیرى نبوده اند، و فقط من یقین دارم، آیا باز هم احضار منسوبین لازم است؟

جواب: در صورتى که بقیّه علم نداشته باشند، احضار آنها ضرورتى ندارد.

١٥ – تکرار قسم مدعی در صورت امتناع ورثه از قسم

سؤال:اگر ورثه با فرض علم آنان به موضوع، حاضر به قسم نباشند، آیا تکرار قسم مدّعى کافى است؟

جواب: آرى کافى است.

١٦ – لزوم اجرای قسامه در محضر یک قاضی

جواب: قسامه باید به طور کامل در محضر یک قاضى اجرا شود.

١٧ – اجرای قسامه در صورتی که جانی و مجنی علیه هر دو صغیر باشند

جواب: تقاضاى قسامه از سوى ولىّ طفل خواهد بود; و احکام بر آن جارى مى شود.

١٨ – قسامه در جراحات وارده از ناحیه طفل، مجنون و حیوان

سؤال:اگر جراحت یا سایر عوامل موجب دیه یا ارش، از ناحیه طفل یا مجنون یا حیوان باشد چه حکمى دارد؟

جواب: در مورد طفل و مجنون قسامه جارى است. و در مورد حیوان اگر جنبه تسبیب داشته باشد در آنجا نیز قسامه جارى است.

١٩ – اجرای قسامه در حضور اولیای دم

جواب: انفراد در این مسأله شرط نیست.

٢٠ – احراز عدالت در قسامه

سؤال:آیا احراز عدالت در قسامه، همانند عدالت شهود، شرط است؟

جواب: احراز عدالت شرط نیست.

٢١ – مشکل بودن تجمع تمام قسامه کنندگان در یک مجلس

٢٢ – مشکل بودن تجمع تمام قسامه کنندگان در یک مجلس

٢٣ – اجرای قسامه توسط زنان

سؤال:لطفاً درباره بحث قسامه بفرمایید:

الف) آیا مرد بودن سوگند خورندگان شرط است؟ آیا در این مورد میان مدّعى وقوم او فرقى مى باشد؟

ب) در صورت عدم اشتراط مرد بودن، چنانچه در میان مدّعیان و قوم او به تعداد کافى مرد باشد، آیا زنى که یکى از مدّعى ها است مى تواند از جمله سوگند خورندگان به حساب آید؟ اگر به تعداد کافى مرد وجود نداشته باشد چطور؟

ج) در صورت جواز تکرار سوگند به وسیله قسم خورندگان، زنان مدّعى نیز مى توانند قسم را تکرار نمایند؟

جواب: قسامه نمى تواند زن باشد، بنابراین باید مردها (اگر به قدر کافى نباشند) سوگند را تکرار کنند.

٢٤ – لزوم اجرای قسامه در محضر یک قاضی

جواب: قسامه باید به طور کامل در محضر یک قاضى اجرا شود.

٢٥ – خودداری مدعی از اجرای قسامه

سؤال:در موارد لوث اگر مدّعى از اجراى قسامه خوددارى کند، بفرمایید:

1ـ آیا در این صورت، اقامه قسامه قهراً به متّهم (مدّعى علیه) مى رسد، یا این امر منوط به مطالبه مدّعى است؟

2ـ در صورت لزوم مطالبه، اگر مدّعى از چنین در خواستى سر باز زند، یا به قسامه متّهم راضى نباشد، وظیفه دادگاه براى فصل خصومت چیست؟3ـ در فرض فوق تکلیف دیه مقتول چیست؟

جواب: 1- مدّعى مى تواند قسم را به مدّعى علیه رد کند، و در این صورت مراسم پنجاه قسم بر عهده اوست.

2- قاعده «البیّنة على المدّعى و الیمین على مَنْ انکر» جارى مى شود.

3- در این فرض دیه بر کسى نیست.

٢٦ – تکرار قسم به صرف ادعای یکی از طرفین

سؤال:در مورد قسامه، آیا تنها ادّعاى یکى از طرفین مبنى بر این که منسوبین به موضوع علم ندارند، در تکرار قسم کافى است، یا احضار منسوبین لازم است؟

جواب: لازم است منسوبین احضار شوند، و تحقیق به عمل آید.