تصرف در مالى كه خمس به آن تعلق گرفته يا مشكوك است

سؤال 247 - اگر كسى پولى قرض بگيرد و قرض دهنده خمس اين پول را نداده باشد بر قرض گيرنده واجب است كه خمس آن را بدهد يا نه مخصوصا در صورتى كه قرض دهنده، مبلغى را كه قرض گيرنده، بعنوان خمس داده قبول نداشته باشد و به قرض گيرنده ندهد؟.

جواب:  اگر بداند بر خصوص آن پول، خمس تعلق گرفته، قبل از اداء خمس، جايز نيست در آن تصرف نمايد.

سؤال 248 - اشخاصى كه خمس بدهكارند و ربا هم در مال آنها وجود دارد براى تعمير مسجد و خريد زيلو و حصير و كاشى و تعمير حمام كمك مالى مىدهند آيا مصرف چنين پولهائى در حمام و مسجد صحيح است يا خير؟ و در صورتى كه شرعا صحيح نباشد راه حلى دارد يا نه؟.

جواب:  اگر معلوم نباشد عين مالى كه صرف مسجد يا حمام مىشود متعلق خمس يا از حرام است تصرف در آن، مانعى ندارد و اگر يقين دارد كه متعلق خمس يا زكات است و صرف در اجرت بناء و عمله، نموده باشند نماز و غسل، اشكال ندارد و در صورتى كه با آن، چيزى خريدارى شده كه فعلا موجود است نسبت به زكات، در غير ممتنع، با اذن خود دهنده و در ممتنع با اذن حاكم شرع، معامله را امضا و بابت زكات محسوب دارند و در خمس نيز مقدارى از آنچه را كه موجود است وكيل هستند از طرف حقير قبول نموده و صرف مسجد و حمام نمايند و اما از جهت مال ربوى اگر صاحبان آن را مىشناسند استحلال نمايند و اگر نمىشناسند حاكم شرع، معامله را امضا كند و آن عين را به فقير بدهد و او صرف مسجد نمايد.

سؤال 249 - شخصى مبلغى در حدود بيست و پنج هزار تومان پول نقد با مغازه و سرمايه داشته و خمس آن را نداده و فوت نموده و وارث غير بالغ دارد آيا خمس اموال او را بدهند يا از جهت اين كه وارث صغير دارد، خمس به مال وى تعلق نمى گيرد؟.

جواب:  در فرض مسأله، واجب است خمس آن را بپردازند و قبل از اداء خمس، تصرف در آن، جائز نيست اگر وصى دارد بر وصى واجب است و اگر وصى ندارد با اذن حاكم شرع بايد بپردازند.

سؤال 250 - بنده داد و ستدى نسبتا گسترده و با افراد زيادى معاشرت دارم و در موضوع كارم ناچارم كه با مردم، معاشر باشم و يقين دارم كه غذاى ميزبان و طرف معامله‌ام و پولى كه از آنها تحويل مىگيرم غير مخمس و غير مزكى است و اگر ترك معاشرت كنم معامله‌ام تعطيل مىشود و عسر و حرج لازم مىآيد در اين صورت، تكليفم چيست؟.

جواب:  بعيد نيست كه اين گونه موارد، جزء شبهه غير محصوره و يا خارج از محل ابتلاء باشد و در چنين صورتى، احتياط، لازم نيست. بلى اگر يقين داريد كه مورد ابتلاء شما عينا متعلق خمس است چنانچه مفروض سؤال است تصرف در آن بدون اذن ولى خمس، جايز نيست.

سؤال 251 - اشخاصى كه اموالى را از طريق كسب مشروع و غير مشروع بدست آورده و حساب سال ندارند و گاهى بدون حساب، چيزى به فقراء و سادات كمك مىكنند آيا جايز است كه - بعنوان مهمانى و ضيافت - از مال آنها خورد و استفاده كرد يا نه؟.

جواب:  با علم به اين كه عین مال مورد ابتلاء، خمس به آن تعلق گرفته و داده نشده تصرف در آن، جائز نيست مگر آن كه خود مالك و در صورت امتناع، خود متصرف با اجازه حاكم شرع، خمس آن را بپردازد يا با اجازه حاكم شرع، خمس مقدار مصرفى را به ذمه بگيرد و بعد بپردازد.

سؤال 252 - شخصى مدت پنجاه سال خمس و وجوه ديگر بر ذمه او بوده و با ندادن وجوه، اداء فرائض مىنموده حتى مكه معظمه هم مشرف شده ا كنون مىخواهد اموالش را حساب كند كه اداء خمس نمايد عبادات گذشته او چه صورت دارد؟.
جواب:  در فرض مسأله اگر عالم بوده كه مثلا فرشى كه روى آن نماز مىخوانده خمس به آن تعلق گرفته و از روى معصيت، تأخير انداخته و با توجه به اين كه نماز در آن، باطل است نماز مىخوانده نمازش باطل است اما در صورت عدم علم، يا غفلت، نمازش صحيح است و آنچه را نمىداند صحيح واقع شده يا باطل، محكوم به صحت است و همچنين سائر عبادات، و در حج اگر قربانى و جامه احرام و نعلين در حال وقوف و سعى، غصبى، نباشد حج، صحيح است و با التفات به اين كه جامه احرام - و يا نعلين در حال وقوف و سعى - مورد تعلق خمس بوده يا با پول غير مخمس به معامله عين به عين تهيه شده، حج باطل مىشود و قربانى اگر او عين غير مخمس باشد يا با پول مخمس به معامله عين به عين تهيه شده باشد كفايت نمىكند و بايد دوباره قربانى كند.

سؤال 253 - كسانى كه بايد خمس بدهند و نمىدهند، وظيفه عيالات آنها - كه نانخور ايشان هستند و اطلاع از وضعشان دارند - چيست؟.

جواب:  اگر بدانند كه عين مال مورد ابتلاء ايشان متعلق خمس است خوردن و تصرف در آن، قبل از اداء خمس، جائز نيست و لكن مىتوانند با اذن حاكم شرع خمس آنچه را كه تصرف مىكنند بر ذمه بگيرند و بعد ادا كنند و اگر ندانند خوردن و سائر تصرفات، براى ايشان جائز است.

سؤال 254 - شخصى خانه‌اى خريده و قيمت آن را از پول غير مخمس داده شخص ثالثى مانند مستأجر مثلا، نمىداند آيا خريدار، آن را با عين پول خمس نداده خريده يا اين كه به ذمه خريده و مىخواهد كه بعد، از غير مخمس، ذمه خود را برئ نمايد، اكنون تصرفات شخص ثالث چه صورت دارد؟.

جواب:  تصرفات شخص ثالث، مانعى ندارد.

سؤال 255 - شخصى كه در پرداخت خمس، كوتاهى مىكند چه حكمى دارد؟.

جواب:  معصيت كرده و تصرف در مالى كه خمس به آن تعلق گرفته جائز نيست و معاملات و تصرفات واقعه بر آن، در مقدار خمس، فضولى است.

سؤال 256 - هر گاه كسى خمس و زكات نمىدهد - ولى نه بر سبيل انكار - و يا اموال او از طريق غير مشروع مانند ربا و رشوه و غيرهما، بدست آمده باشد انسان مىتواند بعنوان مهمانى و يا عناوين ديگر، در اموال چنين شخصى، تصرف نمايد، آيا صدقات مندوبه و روضه خوانى و ديگر مستحبات، به حال او نافع است يا نه؟.

جواب:  اگر انسان، احتمال بدهد خصوص اموالى كه مورد ابتلاء او است حرام نباشد يا شك در تعلق خمس و زكات بر آنها داشته باشد، تصرف در آنها جائز است و اما اگر علم به غصب بودن يا تعلق خمس و زكات بر آنها داشته باشد، تصرف جائز نيست و اگر در صورت تعلق خمس و زكات بر آنها تصرف كرد ضامن است و بايد خمس و زكات آنها را خود او اداء نمايد و صدقه مندوبه يا اعمال مستحبه ديگر در صورتى كه از مال حلال باشد صحيح است و مأجور خواهد بود لكن موجب برائت ذمه او از ديون ماليه نخواهد شد.

سؤال 257 - گاهى شخصى كه خمس نمىدهد ميهمانى مىكند و از همان مال غير مخمس هم مصرف مهمانى مىنمايد آيا خوردن اين غذاها جائز است يا نه؟ و ديگر اين كه اگر تنها همان مبلغ مخارج سفره را تخميس نمايد - نه همه اموالش را - آيا خوردن آن غذاها مباح است يا نه؟.

جواب:  با شك در اين كه عين آنچه در سفره، حاضر مىشود متعلق خمس شده تصرف در آن اشكال ندارد ولى اگر بداند كه عين آن، متعلق خمس شده و پرداخت نشده يا با عين مالى كه خمس آن اداء نشده خريدارى شده تصرف در آن،جائز نيست. و تخميس آن، در صورتى كافى است كه خصوص آن عين، متعلق خمس شده باشد ولى اگر در ضمن اشياء ديگر به آن خمس تعلق گرفته باشد تخميس خصوص آن كافى نيست.

سؤال 258 - زنى كه خمس جهيزيه‌اش را نداده شوهر مىتواند در آن جهيزيه، تصرف كند يا نه؟.

جواب:  با علم به تعلق خمس و عدم پرداخت، نمىتواند در آن تصرف كند تا خمس آن پرداخت شود.

سؤال 259 - اگر از پولى كه خمس آن را نداده‌اند مسجد درست كنند نماز در آن مسجد چه صورت دارد؟.

جواب:  اگر معلوم نباشد كه مصالح آن به عين پول متعلق خمس، خريدارى شده اشكالى ندارد و الا در صورتى كه صاحب پول، حاضر نباشد كه خمس آن را بدهد محتاج به مراجعه به مجتهد است.

سؤال 260 - شخصى با مال غير مخمس، به مكه رفته و به حاكم شرع، رجوع نكرده در اين صورت حجش صحيح است يا نه؟.

جواب:  خمس را بايد بدهد ولى حجش صحيح است مگر آن كه لباس احرامش را به عين مالى كه متعلق خمس باشد خريده و با التفات به غصب بودن، آن را پوشيده باشد.

سؤال 261 - كسى مستطيع شد و در سال استطاعت، به حج نرفت و سال بعد به مكه رفت و پس از مراجعت، جهت وليمه، از نتاج گوسفندان خود استفاده كرد و همچنين قرضى را كه داشت از گوسفندان خمس نداده، اداء نمود، حال آيا بايد خمس گوسفندانى را كه جهت وليمه و يا قرض، مصرف شده بدهد يا نه؟.

جواب:  اگر وليمه و قرض را از ارباح سالهاى پيش داده، بايد خمس آن را بدهد و اگر از ارباح سالى است كه وليمه و قرض را داده، خمس ندارد.