بسم الله الرحمن الرحیم
عوارض خواب نابجا و نامنظم برای سلامی و معنویت
قال رسول الله (صلّی الله عليه و آله و سلّم): ما عَجَّتِ الْأرْضُ إلى رَبِّها عز و جل كَعَجيجِها مِنْ ثَلاثَةٍ:
۱- مِنْ دَمٍ حَرامٍ يَسْفِكُ عَلَيْها،
۲- أو إغْتِسالٍ مِنْ زِنا،
۳- أوِ النَّوْمِ عَلَيْها قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ؛
زمين از سه چيز پيش خدا ناله كرده كه هيچ جا چنين ضجّه و ناله اى نكرده است:
۱- از خون حرامى كه روى او مى ريزد.
۲ـ و غسلى كه از زنـا انجـام مى گيرد.
۳ـ و خوابيدن روى زمين قبل از طلوع خورشيد.
توضیح در باره آداب خواب رفتن و بیدار شدن:
خوابهای مکروه:
(۱) بعد از طلوع صبح تا طلوع آفتاب.
(۲) میان نماز شام و خفتن.
(۳) بعد از عصر.
خواب قیلوله
پیش از ظهر در وقت گرمی هوا و بعد از نماز ظهر تا عصر خواب قیلوله و سنت است.
از آقا علی بن الحسین (علیهما السلام) منقول است که به «ابی حمزه ثمالی» فرمود:
خواب مکن پیش از طلوع آفتاب که من از برای تو دوست نمیدارم؛ زیرا که حق تعالی روزی بندگان را در این وقت قسمت مینماید و هر که در این وقت در خواب است از روزی محروم میشود.
از آقا امام صادق (علیه السلام) نقل است:
خواب بامداد شوم است و روزی را منع میکند و رنگ را زرد میکند و رو را قبیح میکند و این خواب شومی است به درستی که حق تعالی روزی را ما بین طلوع صبح تا طلوع آفتاب قسمت مینماید. پس زینهار که این خواب را نکنید.
و نیز فرمود: مرغ بریان و ترنجبین بر بنیاسرائیل در این وقت نازل میشد، هر که در این وقت در خواب بود بهره او نازل نمیشد.
از آقا رسول اکرم (صلّی الله عليه و آله و سلّم) است که فرموده: هر که از طلوع آفتاب در جای نماز خود بنشیند خدا او را از آتش جهنم مستور گرداند.
در حدیث دیگری نیز فرمود: مثل ثواب حج کننده خانه کعبه داشته باشد و گناهانش آمرزیده شود.
اما در چند حدیث تجویز وارد شده است که اگر نماز بکند و قدری تعقیب بخواند و پیش از برآمدن آفتاب بخوابد باکی نیست چنانچه در حدیث صحیح منقول است که آقا امام رضا (علیه السلام) به شخصی فرمود: فردا بعد از طلوع آفتاب بیا که من بعد از نماز صبح خواب میکنم.
از آقا امام صادق (علیه السلام) نقل است که به شخصی فرمود: چون نماز صبح کردی و ذکر خدا خواندی اگر
پیش از طلوع آفتاب بخواب روی، باکی نیست.
از آقا امام محمد باقر (علیه السلام) نقل است: خواب اول روز سفاهت است و خواب قیلوله نعمت است و خواب بعد از عصر حماقت است و خواب میان نماز شام و خفتن از روزی محروم میگرداند.
از آقا أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نقل است: خواب کردن پیش از (نماز) طلوع آفتاب و پیش از نماز خفتن پریشانی و فقر میآورد.
در روایت دیگر نقل است که شخصی به خدمت حضرت رسول (صلیه الله علیه و آله و سلّم) آمد عرض کرد: حافظه ای قوی داشتم، اکنون فراموشی بر من غالب شده است.
حضرت فرمود: آیا خواب قیلوله میکردی و الآن ترک کرده ای:
گفت: بلی!
فرمود: باز خواب قیلوله بکن.
چنان کرد حافظهاش برگشت.
در روایت دیگر وارد شده است که قیلوله کنید که شیطان قیلوله نمیکند. و نقل است که نیکو یاوریست خواب قیلوله بر بیداری و عبادت شب.
اقسام خواب ها (وقت خواب):
پيامبر اكرم ( صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه و سلّم) فرمودند: خواب بر چند نوع است :
1 - خواب غفلت : خوابيدن در مجلس پند و يادآوري است.
حضرت آیت الله مجتهدی ( حفظه الله ) می فرمایند : یکی از خطباء تهران می فرمودند : همیشه شخصی را می دیدم که در جلسات متعدد پای منبر من می آید ، لذا من هم نمی توانستم مطالب تکراری را بگویم ، روزی به او گفتم : امیدوارم صحبتهای من برای شما مفید باشد ، و باعث تضییع وقتتان نباشم زیرا شما را می بینم که الحمد لله مقید به شنیدن صحبتها و احادیث این حقیر هستید ، او گفت : بله ، مدتی است که دچار بی خوابی شده ام ، و دکتر هم توصیه کرده است که سعی کن بیشتر استراحت کنی و بخوابی ، اما با این وجود خوابم نمی برد ولی در پای منبر شما نمی دانم چگونه است که از همه جا بهتر می خوابم در آن موقع متوجه شدم که این شخص برای خوابیدن می آید نه برای درک مطلب . ظاهراً منبریها و وُعّاظ ، هم کار پدر را می کنند ، چون نصیحت می نمایند ، و هم کار مادر را ، چون لالائی می خوانند.
2 - خواب بدبختي : خوابيدن در وقت نماز است.
3 - خواب لعنت (فيلوله ) : خواب بعد از طلوع آفتاب است كه انسان را كسل مي كند .
4 - خواب عذاب (عيلوله ) : خواب بين الطلوعين ؛ از فجر (نماز صبح) تا طلوع آفتاب كه مذموم و بد مي باشد.
در روايات از خوابيدن قبل از طلوع آفتاب، بسيار نهي شده و مکروه است .
1 - حضرت رسول (صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه و سلّم): زمین به سوی خدا ناله و فریاد می کند از سه چیز : ... خواب کردن بر آن قبل از طلوع آفتاب .
2 - حضرت صادق (علیه السلام ): خواب بامداد شوم است و روزی را منع می کند و رنگ را زرد می کند و صورت را زشت می کند ... و بدرستی که خداوند روزی را ما بین طلوع صبح تا طلوع آفتاب قسمت می نماید ...و مرغ بریان و ترنجبین بر بنی اسرائیل در این وقت نازل می شد ، هر که در این وقت خواب بود ، بهره او نازل نمی شد .
3 - اما در چند حدیث این خواب را اجازه داده اند ؛ حضرت صادق (علیه السلام) به شخصی فرمودند که چون نماز صبح کردی و ذکر خدا ( تعقیبات) خواندی ، اگر قبل از طلوع آفتاب بخوابی اشکالی ندارد.
4- چنان چه در حدیث صحیح است که امام رضا (علیه السلام) به شخصی فرمود که فردا بعد از طلوع آفتاب بیا که من بعد از نماز صبح خواب می کنم .
5 - خواب راحت (قيلوله ): خواب قبل از ظهر تا ظهر و بعد از نماز ظهر تا عصر است ، كه مستحب است و در آن وقت اگر كسي خوابي ببيند دروغ نمي شود . و اين خواب رفع كننده كسالت و هضم كننده غذا است.
شخصی خدمت آقا رسول اکرم (صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم) آمد و عرض کرد که من حافظه قوی داشتم و اکنون فراموشی بر من غالب شده است. حضرت فرمودند که آیا خواب قیلوله می کردی و حال ترک کرده ای ؟ گفت : بلی . حضرت فرمودند که باز خواب قیلوله بکن . چنان کرد و حافظه اش برگشت.
در روایت دیگر است که خواب قیلوله نعمت است و نیکو یاوری است بر بیداری و عبادت شب .
6 - خواب رخصت ( خوابي كه اجازه داده شده) : خوابيدن بعد از نماز عشا است.
7 - خواب حسرت : خوابيدن در شب جمعه است.
8 - خواب حيلوله : خواب بعد از ظهر يا خواب وقت ظهر است ،چون اين خواب حايل و فاصل بين ظهر و نماز (ظهر) است ،حيلوله گويند . و چون تأخير نماز از اول وقت ناپسند است ، خوابيدن در اين وقت خوب نيست .
9 - خواب غيلوله : خواب آخر روز است كه موجب بيماري است .
خواب بعد از عصرمکروه است . چنانكه از امیر المومنین ( علیه السلام ) روایت است خوابيدن بين الطلوعين و بين العشائين ( بين نماز مغرب و عشاء ) موجب پریشانی و فقر می شود .
منابع:
(1) خصال صدوق، ترجمه صادق حسن زاده، چاپ انتشارات فکر آوران، ص210، حدیث159، مسلسل 400.
(2) حلیة المتقین، ص 126.
(3) آداب الطلاب ، ص349.
(4) حلیه المتقین ، ص170.
(5) پندها ي جاويدان ، ص 449 و 410.