اختلاف در سال تولد حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها
دورانى که مىرفتبه شکفتن فاطمه معصومه بیانجامد،همزمان با امامت امام موسى بن جعفر علیه السلام بود که در سال 148 ه. ق به امامت رسیدو مدت 35 سال به امامت پرداخت، خلفاى بنىعباس در این دوران آنچنان عرصه را برامام و شیعیان تنگ کردند که راویان به هنگام روایت نمىتوانستند صریحا از نامحضرت یاد کنند و ناگزیر کنیههاى حضرت مانند (ابىابراهیم و ابىالحسن) یا القابوى مانند (عبد صالح، عالم و ...) را به کار برند و یا صرفا به رمز و اشارهمانند «رجل» بسنده مىکردند.
تقیه در این ایام شدت یافت و منصور، مهدى، هادى و هارون چنان وضعى پیش آوردندکه امام حتى از لحاظ مالى براى اداره زندگى و دخترانش در مضیقه قرار گرفت.هارون آنگاه که به حکومت رسید، حضرت را زندانى کرد، گاه حضرت را آزاد مىکرد،دوباره زندانى مىساخت و همین وضع تا مدت 14 سال ادامه یافت. هارون با رفتارآمیخته به قساوت و سنگدلى چنان رعب و وحشتى به وجود آورد که شیعیان هرگز طعمامنیت را نچشیدند.
در چنین عصرى بود که زمان تولد حضرت معصومه سلام الله علیها فرا مىرسید.
تا آن روز 25 سال بود که على بن موسى الرضا علیه السلام یگانه فرزند نجمه خاتون بود،او این همه سال را در آرزوى تولد فرزندى دیگرى سپرى کرده و چشم به راه تولدکودکى بود که امام صادق علیه السلام بشارت شکفتنش را دهها سال قبل داده بود. نجمه همهاین سالها را هر چند منتظر ولى مطمئن سپرى کرد، على بن موسى الرضا علیه السلام نیزشادان و منتظر بود و تولد خواهرى بعد از دهها سال برایش مهم و جالب مىنمود،خانهاى که نجمه در آن منتظر تولد فرزندش بود، هنوز بوى رسالت را با خود داشت;زیرا اولین بار که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم به مدینه آمد، مدتى در آن خانه ساکن شد، لحظات بهکندى مىگذشت، بوى باران کوچههاى مدینه را آکنده کرده بود و نسیم شکفتن کوچههارا یکى پس از دیگرى پشتسر مىگذاشت تا این که عطر خبر تولد کودکى به زلالى کوثررسول را به خانه موسى بن جعفر علیه السلام آورد و به همه انتظارها پایان بخشید.
در سال، ماه و روز تولد فاطمه معصومه سلام الله علیها اختلافات عمدهاى وجود داردکه اصلىترین عامل، خفقان حاکم بر علیه شیعیان بود تا آنجا که امنیت آنها تنهابا تقیه محفوظ مىماند. در چنین زمانى که اسامى کنیزها و رقاصههاى مجالس وهمنشینهاى دربار فاسد عباسیان به دقت ثبت مىشد، تولد و وفات اهل بیت در سکوتىمرگبار اتفاق مىافتاد. همچنین باید افزود: منعکس نشدن تاریخ موالید و وفیاتبانوان اهلبیت عمومیت دارد به طورى که تاریخ وفات حضرت فاطمه، مدفن حضرت زینب،تولد و وفات ام کلثوم، مادران همه امامان از امام زینالعابدین علیه السلام تا امامعصر(عج) و دختران امامان از امام حسن تا امام عسکرى(علیهم السلام) کاملا مجهولاست.
با این حال محققان با تکیه بر حدس و گمان و گاه استدلال، مستندات و شواهدتاریخى در صدد یافتن تاریخ دقیق یا تخمینى تولد و وفات وى برآمدهاند در نهایتدو نظریه در این باره به وجود آمده است که عبارتند از:
1) تولد وى در سال «183» اتفاق افتاد.
این نظریه در برخى نوشتههاى معاصرین بدون ذکر سند نقل شده است.از جمله; مهدى سلطان العلما رازى در سال1339 ضمن رسالهاى درباره اعمالجمکران مىنویسد: در کتاب «نزهه الابرار فى نسب اولاد الائمه الاطهار» و کتاب«لوامع الانوار فى طبقات الاخیار» که کتاب مفصلى است چنین ضبط شده است «ولادهفاطمه بنت موسى بن جعفر(علیهم السلام) فى مدینه المنوره غره ذىالقعده بقیه ازصفحه37 الحرام سنه ثلاث و ثمانین و ماه بعد الهجره النبویه.»
اما به دلایل مختلفى این نظریه از سوى محققان رد شده است. ذبیحالله محلاتى در ریاحین الشریعهمىنویسد:
آنچه را که برخى از جهتبعضى از اغراض نسبت مىدهند که فلانه مجتهد در مدینهطیبه تعین یوم وفات و تولد آن، تو را از کتاب لواقح الانوار استخراج کرده،بىاصل است زیرا کتاب لواقح الانوار در نظر من موجود است و اصلا چنین مطلبى در اونیست. احتمال دادم کتاب دیگرى باشد تا اینکه خدمت علامه نسابه دانشمند آقانجفى; شهابالدین تبریزى شرفیاب شدم. این مطلب را عنوان کردم، فرمود: من کسى راکه چنین جعلى کرده، ملاقات کردم.
معلوم شد غرضى داشته که ذکر آن مصلحت نیست. تجاوز الله عن الله.
همچنین درصورت قبول این نظریه سال ولادت حضرت معصومه یا سال شهادت پدر بزرگوارش (183 ه.ق)مصادف مىشود حال آنکه بعد از فاطمه معصومه این امام همام صاحب سه دختر دیگرنیز شده است که لازمهاش وجود فاصله بین تولد فاطمه معصومه و آنها و زندانى شدنپدر (4 سال) و شهادتش 25 رجب سال183 ه. ق خواهد بود. خصوصا اینکه حضرت چهارسال آخر عمرش را در زندان گذرانده است و از خانوادهاش که در مدینه بودند، دوربود.
2) تولد در سال173 ه. ق واقع شد.
این نظریه از طرفداران بیشترى برخوردار است که ضمن رد دلایل سال183، صدقمدعیان این نظریه نیز به اثبات مىرسد.
مرحوم شیخ على نمازى صاحب مستدرک السفینه ذیل ماده فطم با قاطعیت تمام در اینباره مىنویسد:
«فاطمه المعصومه المولوده فى غره ذىالقعده سنه173 ه. ق.»
مرحومعمادزاده اصفهانى نیز بدون ابهام معتقد است که حضرت در ماه ذى قعده سال173متولد شد.
در این صورت شش سال تا زمان زندانى حضرت فرصتباقى خواهد ماند کهبگوییم سه فاطمه دیگر در این مدت متولد شدهاند.