احکام سجود-۶

مسأله ۱۰۴۵- نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاي واجب و مستحب، بعد از ركوع دو سجده كند۱ و سجده آن است كه پيشاني و كف دو دست۲ و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد۳.

۱- زنجاني: یعنی به قصد خضوع پیشانی را به زمین بگذارد و بنابر احتیاط مستحب مقداری از پیشانی که بر زمین قرار می‌گیرد کمتر از درهم نباشد (مقدار درهم در مسألۀ ۸۴۸ بیان شد) و باید در حال سجده ذکر بگوید و در حال ذکر، کف و انگشتان دو دست، دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد و نهادن پشت دست کفایت نمی‌کند.

سيستاني: و سجده محقق مي شود به اين كه به هيئت مخصوصي، پيشاني را به قصد خضوع به زمين بگذارد و در حال سجده در نماز، واجب است كف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد. و منظور از پيشاني بنابراحتياط واجب وسط آن است و آن مستطيلي است كه از كشيدن دو خط فرضي بين دو ابرو در وسط پيشاني تا مرز موي سر به دست مي آيد.

سبحانی: و سجده آن است که پیشانی را بر زمین بگذارد. و گذاردن کف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت پاها برزمین ، از واجبات سجده است.

وحید: یعنی پیشانی را به قصد خضوع به زمین بگذارد و در سجدۀ نماز واجب است که کف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.

۲- بهجت: تمام كف دو دست...

۳- خوئي، تبريزي: سجده آن است كه پيشاني را به قصد خضوع به زمين بگذارد و و در حال سجده در نماز، واجب است كف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد.

مظاهری: و دو سجده روی هم یک رکن است .

*****

امام خامنه ای: مسأله ۲۳۶- باید در هر رکعت از نماز های واجب و مستحب بعد از رکوع، دو سجده انجام داد یعنی پیشانی را از روی خضوع در برابر خداوند بر زمین گذاشت.

امام خامنه ای: مسأله ۲۳۷- در سجده باید علاوه بر پیشانی، کف دو دست، سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها نیز بر زمین گذاشته شود.

مکارم : مسأله ۹۴۴- در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحبّ، دو سجده واجب است و محلّ آن بعد از رکوع است. و هر گاه هر دو را عمدا یا از روی فراموشی ترک کند یا به جای دو سجده چهار سجده بجا آورد نماز باطل است، اما زیادی یا کمی یک سجده به شرط اینکه از روی سهو باشد نماز را باطل نمی کند.

در سجده باید هفت موضع بر زمین قرار گیرد: پیشانی، کف دست ها، سر دو زانو، سر دو انگشت بزرگ پا و هر گاه یکی از این اعضا را عمدا بر زمین نگذارد سجده اش باطل است و اگر سهوا پیشانی را به زمین نگذارد باز سجده باطل است، اما اگر پیشانی به زمین باشد و بعضی دیگر از اعضا را سهوا به زمین نگذارد سجده صحیح است.

جوادی آملی: مسأله ۱۰۸۲- نمازگزار باید در هر رکعت بعد از رکوع، دو سجده به‌جا آورد و سجده، آن است که به قصد تعظیم پروردگار، پیشانی، کف دو دست، دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.

مسأله اختصاصي

بهجت: مسأله ۸۵۵- بنابراحتياط مقدار پيشاني كه به زمين گذاشته مي شود نبايد كمتر از مقدار پهناي يك ناخن باشد، گرچه كفايت مطلق گذاشتن پيشاني روي زمين بدون تعيين مقدار ، خالي از وجه نيست؛ و در صورت رعايت احتياط در مقدار سجده گاه يعني پهناي يك ناخن، أحوط ، اتّصال اين مقدار از زمين است به همديگر، پس سجود بر دانه هاي تسبيح متعارف، خلاف احتياط است.

مسأله ۱۰۴۶- دو سجده روي هم يك ركن است۱ كه اگر كسي در نماز واجب عمداً يا از روي فراموشي۲ هر دو را ترك كند يا دو سجده ديگر به انها اضافه نمايد نمازش باطل است.

۱- گلپايگاني، صافي: دو سجده از يك ركعت با هم ركن است...

۲- خوئي، تبريزي، وحید، سبحانی: دو سجده در يك ركعت یک رکن است.

مکارم، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۰۴۵.

*****

زنجاني: مسأله ۱۰۵۵- سجده در هر ركعت ركن است كه اگر كسي در يك ركعت از نماز واجب عمداً يا از روي فراموشي هر دو را ترك كند، نمازش باطل مي شود.

امام خامنه ای: مسأله ۲۳۸- دو سجده در یک رکعت با هم "رکن" است بنابراین اگر عمداً یا از روی فراموشی هر دو ترک شود یا دو سجده دیگر به آنها اضافه گردد نماز باطل میشود.

سيستاني: مسأله ۱۰۳۲- دو سجده روي هم يك ركن است و اگر كسي در نماز واجب هر چند از روي فراموشي يا جهل به مسأله در يك ركعت هر دو را ترك كند نمازش باطل است و همچنين است بنابراحتياط لازم اگر دو سجده را در يك ركعت از روي فراموشي يا جهل قصوري اضافه كند (جهل قصوري اين است كه جاهل در جهل خود معذور باشد).

جوادی آملی: مسأله ۱۰۸۳- دو سجده، روی هم، از هر رکعت رکن است و با ترک عمدی یا سهوی هر دو، نیز افزودن عمدی یا سهوی دو سجده در یک رکعت، نماز باطل میشود.

مسأله ۱۰۴۷- اگر عمداً يك سجده كم يا زياد كند، نماز باطل مي شود و اگر سهواً يك سجده كم كند۱ حكم آن بعداً۲ گفته خواهد شد۳.

۱- خوئي: كم يا زياد كند...

۲- گلپايگاني، صافي: در مسائل[۱۲۵۱ تا ۱۲۶۲]...

۳- سيستاني، مظاهری: اگر سهوا یک سجده کم یا زیاد کند نمازش باطل نمي شود (سیستانی:و در صورت كم شدن حكم آن در احكام سجده خواهد آمد).

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۰۴۵.

*****

زنجاني: مسأله ۱۰۵۶- اگر با علم و عمد يك سجده كم يا زياد كند نماز باطل مي شود، و اگر سهواً يك سجده زياد كند نماز صحيح است و اگر سهواً يك سجده كم كند حكم آن در مسأله [۱۱۰۹] گفته خواهد شد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۳۹ - کم یا زیاد کردن عمدی یک سجده، نماز را باطل میکند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۰ - اگر از روی فراموشی یا اشتباه یک سجده را کم یا زیاد کند نماز باطل نیست ولی دارای احکامی است که بیان خواهد شد.

جوادی آملی: مسأله ۱۰۴۸- با ترک عمدی یک سجده، نماز باطل میشود؛ ولی با ترک سهوی یک سجده یا دو سجده از دو رکعت، نماز باطل نمیشود.

مسأله ۱۰۴۸- اگر پيشاني را عمداً۱ يا سهوا به زمين نگذارد سجده نكرده است. اگر چه جاهاي ديگر به زمين برسد ولي اگر پيشاني را۲ به زمين بگذارد و سهواً جاهاي ديگر را به زمين نرساند، يا سهواً ذكر را نگويد سجده صحيح است.

۱- سيستاني: كسي كه مي تواند پيشاني را به زمين بگذارد اگر آن را عمداً...

۲- زنجاني: به قصد خضوع...

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۰۴۵.

*****

جوادی آملی: مسأله ۱۰۸۵- مدار رکن بودن سجده، نهادن پیشانی بر زمین است، به گونه‌ای که با ترک عمدی آن در یک سجود، یا ترک سهوی آن در دو سجود، نماز باطل میشود، هرچند اعضای شش‌گانهٔ دیگر در هر دو سجده بر زمین نهاده شده باشند، چنان‌که اگر پیشانی بر زمین نهاده شده باشد، ولی اعضای دیگر سهواً بر زمین نهاده نشده باشند، نماز باطل نمیشود.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۱- اگر پیشانی را عمداً یا سهواً بر زمین نگذارد سجده محقق نشده است اگرچه شش عضو دیگر (کف دو دست، سر دو زانو، سر دو انگشت بزرگ پا) را بر زمین گذاشته باشد و اگر پیشانی را بر زمین بگذارد ولی اعضای دیگر را سهواً به زمین نرساند یا سهواً ذکر نگوید سجده صحیح است.

مسأله ۱۰۴۹- (در سجده هر ذكري بگويد كافي است ولي1) احتياط واجب آن است كه2 مقدار ذكر از سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» كمتر نباشد3 و مستحب است «سبحان ربي الاعلي و بحمده» را سه يا پنج يا هفت مرتبه4 بگويد.

۱- سبحانی: مسأله - احتیاط واجب آن است که...

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله سبحانی نیست.]

2- اراكي، فاضل: در سجده هر ذكري بگويد كافي است به شرط آنكه...

3- گلپايگاني: احتياط واجب آن است كه در سجده سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد، يا ذكر ديگري كه به قدر سه «سبحان الله» باشد چنانچه در ركوع گفته شد. و بايد اين كلمات به عربي صحيح گفته شود...

خوئي، تبريزي: بهتر آن است كه در حال اختيار در سجده سه مرتبه«سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد و بايد اين كلمات دنبال هم و به عربي صحيح گفته شود ظاهر این است که گفتن هر ذكري به اين مقدار باشد كفايت مي كند ...

سیستانی: بهتر آن است که در حال اختیار در سجده سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد و باید این کلمات دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود گرچه گفتن هر ذکری کفایت می کند، ولی بنابر احتیاط لازم باید به این مقدار باشد...

بهجت: كفايت هر ذكري كه در سجده بگويد، خالي از وجه نيست، ولي احتياط مستحب آن است كه سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه«سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد...

زنجاني: يكي از واجبات سجده، ذكر است و آن گفتن «سبحان ربي الاعلي و بحمده يا سبحان الله سبحان الله سبحان الله» است و ظاهر آن است كه گفتن هر ذكري كه به مقدار اينها باشد كفايت مي كند لكن باید در سجده «سبحان ربّي العظيم و بحمده را به عنوان ذکر سجده نگويد؛ و بايد ذكر سجده به دنبال هم و به عربي صحيح گفته شود...

صافي: احتياط مستحب آن است كه در سجده، سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» بگويد هر چند ظاهر اين است كه اكتفا به گفتن هر ذكري كه به اين مقدار باشد، مثل سه مرتبه «الله اكبر» جايز است. و بايد اين كلمات به عربي صحيح گفته شود...

4- خوئي، تبريزي، زنجاني، سيستاني: يا بيشتر...

*****

وحید: مسأله 1058- در حال اختیار واجب است در سجده سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده» يا هر ذکری که به این مقدار باشد بگوید و احتیاط مستحب آن است که تسبیح را بر مطلق ذکر مقدّم بدارد. و باید این کلمات دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود. و مستحب است «سبحان ربی الاعلی و بحمده» را سه یا پنج یا هفت مرتبه یا بیشتر بگوید.

مكارم: مسأله 946 - در رکوع واجب است ذکر بگويد، ذکر رکوع بنابر احتياط واجب سه مرتبه «سُبْحَانَ اللّهِ» يا يک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ» است. ذکر سجده نيز واجب است و احتياط آن است که حدّاقل سه مرتبه «سُبْحانَ اللّهِ» يا يک مرتبه «سُبْحانَ رِبِّىَ الْأَعْلى وَ بِحَمْدِهِ» بگويد و هرچه بيشتر بگويد بهتر است.

مظاهری: مسأله 838- هر ذکری در سجده گفته شود کافی است ولی مستحب است سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» گفته شود و اگر ذکر دیگری گفته شود باید از سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» کمتر نباشد. و مستحب است ذکر سجده سه یا پنج یا هفت مرتبه گفته شود.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۳- ذکر واجب در سجده یک بار "سبحان ربی الاعلی و بحمده" یا سه بار "سبحان الله" است و اگر به جای آن ذکر های دیگر مانند "الحمدالله" ، "الله اکبر" و مانند آن را (غیر از ذکر مخصوص رکوع) به همان مقدار بگوید کافی است.

جوادی آملی: مسأله 1086- واجب است در سجده، ذکری گفته شود و احتیاط واجب، گفتن یک مرتبه «سُبحانَ رَ‌‌بِّيَ الْأَعْلَی وَ بِحَمدِهِ» یا سه مرتبه «سبحان الله» است و بیش از آن، مستحب است، چنان‌که مستحب است سه یا پنج یا هفت بار «سُبحانَ رَ‌‌بِّيَ الْأَعْلَی وَ بِحَمدِهِ» گفته شود.

مسائل اختصاصی

جوادی آملی: مسأله 1087 - در حالت خطر یا ضرر یا تنگی وقت، گفتن یک بار «سبحان الله» کافی است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۴ - اگر ذکر های رکوع و سجده را به جای یکدیگر بگوید در صورتی که سهوی باشد اشکال ندارد، همچنین است اگر عمدی باشد و به قصد مطلق ذکر خداوند(عزوجل) بگوید ولی ذکر مخصوص آن را نیز باید بگوید.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۵ - اگر بعد از رکوع و سجده، متوجه شود که ذکر رکوع و سجده را اشتباه گفته، نمازش صحیح است.

مسأله ۱۰۵۰- در سجود بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد1 و موقع گفتن ذكر مستحب هم2، اگر آن را به قصد ذكري كه براي سجده دستور داده اند بگويد، آرام بودن بدن لازم است3.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- بهجت: و اگر نتوانست به اندازه ذكر واجب آرامش بدن داشته باشد، اصل وجوب ذكر ساقط نمي شود؛ و اگر به هيچ وجه بدنش آرام نمي گيرد أحوط اين است كه نماز ديگري هم بخواند و سجده آن را با اشاره انجام دهد و منظور از آرامش بدن، توقّف و مكث بين سرگذاشتن و برداشتن است.

2- فاضل: بنابراحتياط...

3- مكارم: {و} اما اگر به قصد ذكر مطلق باشد كه در هر جاي نماز جايز است، حركت مانعي ندارد.

خوئي: موقع گفتن ذكر مستحب هم آرام بودن بدن با قصد خصوصيّت، أحوط است.

تبريزي: در موقع گفتن ذكر مستحب هم آرام بودن بدن بهتر است.

سبحانی: ولی در گفتن ذکر به قصد قربت مطلقه، آرام بودن بدن لازم نیست.

*****

سيستاني: مسأله 1036- در حال سجود بايد بدن نمازگزار آرام باشد و نبايد بدن خود را به اختيار طوري حركت دهد كه از حال آرام بودن خارج شود، حتّي –بنابراحتياط واجب - در زماني كه مشغول به ذكر واجب نيست.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۶- هنگام گفتن ذکر واجب سجده باید بدن آرام باشد، همچنین بنا بر احتیاط واجب هنگامی که ذکری را به قصد استحباب آن در سجود می گوید، مانند تکرار "سبحان ربی الاعلی و بحمده" و مانند آن باید بدن آرام باشد.

زنجاني: مسأله 1059- در سجده باید پس از رسیدن پیشانی به مهر سر و بدن آرام بگیرد و در حال ذکر واجب آن باید سر و بدن آرام باشد و موقع گفتن ذکر مستحب هم اگر آن را به قصد ذكري كه براي سجده دستور داده اند بگويد، آرام بودن سر وبدن لازم است.

وحید: مسأله 1059 - در سجود باید به مقدار ذکر واجب بدن آرام باشد ، و همچنین بنابراحتیاط واجب در موقع گفتن ذکر مستحب، در صورتی که ان را به قصد ذکر در سجده بگوید.

جوادی آملی: مسأله 1088- واجب است بدن درحالت سجده آرام باشد، به گونه‌ای که ذکر واجب آن، با آرامش بدن انجام شود و بنا بر احتیاط واجب برای ذکر مستحب سجود که به قصد خصوصیت سجده گفته میشود، باید بدن آرام باشد.

مسأله ۱۰۵۱- اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد و بدن آرام بگيرد عمداً ذكر سجده را بگويد1، يا پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است2.

1- سيستاني: نماز باطل است، مگر اين كه ذكر را دوباره در حال آرامش بگويد. و اگر پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

تبريزي: بايد دوباره ذكر را بعد از گذاشتن پيشاني و آرام شدن تكرار كند و بنابراحتياط نماز را نيز اعاده نمايد. و اگر پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

مظاهری: اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد عمداً ذكر سجده را بگويد...

2- وحید: مگر اینکه جاهل قاصر باشد ف که در این صورت، در هر دو فرض، نماز صحیح ا ست .

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله 1060- اگر پيش از آنكه به زمين برسد يا پيش از آن كه بدن آرام بگيرد عمداً ذكر سجده را بگويد، بايد بعد از رسيدن پيشاني به زمين و آرام گرفتن بدن دوباره ذكر را بگويد و بنابراحتياط لازم نماز را پس از اتمام اعاده نمايد و اگر به همان ذكر اوّل اكتفا نمايد نماز باطل است؛ و همچنين اگر پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۷ - کسی که می‌داند آرام بودن بدن در حال ذکر سجود، واجب است اگر پیش از رسیدن پیشانی به زمین و آرام گرفتن بدن، عمداً ذکر را بگوید یا پیش از تمام شدن ذکر، عمداً سر از سجده بردارد، نمازش باطل است.

مكارم: مسأله 948 - هر گاه پيش از آن كه بدن آرام گيرد ذكر سجده را شروع كند نماز باطل است، همچنين اگر قسمتي از آن را هنگام بلند شدن از سجده بگويد؛ اما اگر سهواً باشد مانعي ندارد و اگر قبل از برداشتن سر از سجده متوجه شود بايد ذكر را اعاده كند.

زنجاني: مسأله 1060- اگر پیش از آن‌که پیشانی به زمین برسد و سر و بدن آرام گیرد، با علم و عمد ذکر سجده را بگوید، یا بدون ذکر یا قبل از تمام شدن آن سر از سجده بردارد، یا در حال ذکر واجب یا ذکر مستحبی که به قصد ورود می‌گوید بدن را حرکت دهد، نمازش باطل است و در ذکر مستحب، به احتیاط مستحب، ابتدا نماز را تمام کند و پس از آن اعاده نماید.

جوادی آملی: مسأله 1089- ذکر سجده باید پس از گذاشتن پیشانی به زمین و آرام شدن بدن انجام شود؛ اگر عمداً پیش از گذاشتن پیشانی به زمین ذكر بگوید، یا قبل از تمام شدن ذکر، سر از زمین بردارد و بقیهٔ ذکر را در حالت برداشتن پیشانی از زمین بگوید، نماز باطل است؛ ولی سهواً نماز باطل نمیشود و اگر در حال سجود، یادش بیاید که مقداری از ذکر، پیش از رسیدن پیشانی به زمین بوده است، باید دوباره بگوید.

مسأله ۱۰۵۲- اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد و بدن آرام گيرد، سهواً ذكر سجده را بگويد1 و پيش از آن كه سر از سجده بردارد بفهمد اشتباه كرده بايد دوباره در حال آرام بودن، ذكر را بگويد.

1- خوئی، تبریزی، وحید: اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد ، سهوا ذکر سجده را بگوید ...

زنجاني: اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و سر و بدن آرام گیرد سهوا یا به جهت ندانستن مسأله ذکر سجده را بگوید...

مظاهری: اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد سهواً ذكر سجده را بگويد...

مكارم، جوادی آملی: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1051.

*****

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۸- اگر پیش از رسیدن پیشانی به زمین و آرام گرفتن بدن، سهوا ذکر سجده را بگوید و در حال سجده متوجه شود باید دوباره در حال آرامش بدن ذکر را بگوید.

سیستانی: مسأله 1038- اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد سهواً ذکر سجده را بگوید، و پیش از آنکه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه کرده است، باید آرام بگیرد و دوباره ذکر را بگوید. ولی اگر پیشانی به زمین رسیده باشد و سهواً پیش از آرامش ذکر را بگوید تکرار لازم نیست.

مسأله ۱۰۵۳- اگر بعد از ان كه سر از سجده برداشت، بفهمد كه پيش از آرام گرفتن بدن، ذكر را گفته 1 يا پيش از ان كه ذكر سجده تمام شود سربرداشته نمازش صحيح است.

این مسأله در رساله آیات عظام، جوادی آملی، مکارم و سبحانی نیست.

1- زنجاني: بفهمد كه ذكر نگفته يا در حال گفتن ذكر، بدنش آرام نبوده...

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۹-

*****

خوئی، تبریزی، وحید 1062، سیستانی: مسأله 1039- اگر بعد از آن که سر از سجده برداشت بفهمد پیش از انکه ذکر سجده تمام شود سربرداشته نمازش صحیح است.

مسأله ۱۰۵۴- اگر موقعي كه ذكر سجده را مي گويد يكي از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد1، نماز باطل مي شود2 ولي موقعي كه مشغول گفتن ذكر نيست اگر غير پيشاني جاهاي ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- زنجاني: اگر موقعي كه ذكر واجب سجده را مي گويد يكي از هفت عضو را با علم و عمد از زمين بردارد...

وحید: در صورتی که جاهل قاصر نباشد

2- گلپايگاني، صافي: احتياط لازم آن است كه بعد از آرام گرفتن همه اعضاء دوباره ذكر واجب را بگويد و نماز را تمام كند و اعاده نمايد...

تبريزي: بايد ذكر را دوباره بعد از گذاشتن تمام اعضاء تكرار و بعد نماز را اعاده كند...

بهجت: موقعي كه ذكر سجده را مي گويد بايد تمام هفت عضو روي زمين باشند و از زمين برداشته نشوند...

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۱-

*****

مكارم: مسأله 949 - هنگامي كه مشغول ذكر نيست مي تواند بعضي از اعضاي هفت گانه را جز پيشاني از زمين بردارد يا جابجا كند ولي در موقع ذكر جايز نيست.

سیستانی: مسأله 1040- اگر موقعی که ذکر سجده را می‏گوید، یکی از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد، اگر با استقراری که در سجود معتبر است منافات داشته باشد، نماز باطل می‌شود. و همچنین است ـ بنا بر احتیاط واجب ـ در موقعی که مشغول ذکر نیست.

جوادی آملی: مسأله 1090- در موقع ذکر سجده نمیتواند یکی از اعضای هفت‌گانه را از زمین بردارد و اگر چنین کرده، دوباره باید پس از گذاشتن آن بر زمین، ذکر سجده را تکرار کند و اگر عمداً به همان اکتفا نموده، نماز باطل میشود. برداشتن و گذاشتن غیر پیشانی در غیر حال ذکر، منعی ندارد.

مسأله ۱۰۵۵- اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده1 سهواً پيشاني را از زمين بردارد نمي تواند دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يك سجده حساب كند ولی اگر جاهاي ديگر را سهواً 2 از زمين بردارد بايد دومرتبه به زمين بگذارد وذكر را بگويد.

این مسأله دررساله آیت الله مکارم نیست.

1- زنجاني: اگر قبل از شروع ذكر سجده يا پيش از تمام شدن آن...

2- [كلمه «سهواً» در رساله آيت الله زنجاني نيست.].

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۲-

*****

جوادی آملی: مسأله 1091- هرگاه پیشانی را سهواً از زمین برداشت، نمیتواند آن را دوباره به زمین بگذارد، زیرا زیادهٔ سجده محسوب میشود.

مسأله ۱۰۵۶- بعد از تمام شدن ذكر سجده اول بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۵-

مسأله ۱۰۵۷- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاهاي زانوهايش1 پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد2، بلكه احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

این مسأله دررساله آیت الله سبحانی نیست.

1- اراكي: زانوها و سر انگشتان پاي او...

فاضل: زانوها و از جاي انگشتانش...

2- اراكي، فاضل: [پایان مسأله]

*****

خوئي، تبريزي: مسأله 1066- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي سر انگشتان پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد؛بلكه واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتان پايش پست تر از چهار انگشت بسته نيز نباشد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۸- در حال سجده باید جای پیشانی از جای زانوها و سر انگشتان پا بالاتر یا پایین تر از چهار انگشت بسته نباشد.

گلپايگاني، صافي: مسأله 1066- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوها و سر انگشتان پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد؛ بلكه احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتان و سر زانوهايش از چهار انگشت بسته پست تر نيز نباشد.

وحید: مسأله 1066 - جای پیشانی نمازگزار باید از جای زانوها و سر انگشتان پای او بلندتر یا پست تر از چهارانگشت بسته نباشد ، وبنابراحتیاط واجب از جای زانوهای او هم بلندتر یا پست تر از این مقدار نباشد .

سيستاني: مسأله 1043- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوها و سر انگشتان پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر يا پست تر نباشد؛ بلكه احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي ايستادنش نيز بيش از چهار انگشت بسته بلندتر يا پست تر نباشد.

زنجاني: مسأله 1066- جاي پيشاني سجده كننده بايد از جاي پاي او عرفا بلندتر و پست تر از چهار انگشت بسته نباشد، و در اين حكم فرقي بين زمين شيب دار و غير آن نيست.

مكارم: مسأله 951 - بنابراحتياط واجب جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوهایش بيش از چهار انگشت بسته بالاتر و پايين تر نباشد، همچنين جاي پيشاني نسبت به جاي انگشتان پاي او، خواه زمين سراشيبي باشد يا نباشد.

بهجت: مسأله 867- جاي پيشاني نمازگزار از محلّ ايستادن او در قيام و محلّ دو انگشت بزرگ پا در موقع سجده، به اندازه يك خشت كه چهار انگشت بسته است بايد بلندتر نباشد و احتياط در اين است كه پايين تر از چهار انگشت بسته هم نباشد.

مظاهری: مسأله 845- جای پسشانی نمازگزار باید از جاهای دو کف دست و دو سر زانوها و دو سر انگشتان پای او پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

جوادی آملی: مسأله 1093- جای پیشانی نمازگزار و زانوها و جای انگشتان پای او نباید بیش از چهار انگشت بسته بلند‌تر یا پست‌تر باشد و همسطح بودن سایر اعضای سجود با هم و نیز نسبت به جای پیشانی و نیز ملاحظه تفاوت چهار انگشت بسته، لازم نیست.

مسأله ۱۰۵۸- در زمين سراشيب كه سراشيبي آن درست معلوم نيست احتياط واجب1 آن است كه جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پا و سر زانوهاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد2.

این مسأله در رساله آیات عظام، امام خامنه ای و سبحانی نیست.

1- فاضل: احتياط...

2- اراكي، گلپايگاني، صافي: اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتان پا و سر زانوهاي او مختصري بيش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد اشكال ندارد.

خوئي، تبريزي: اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پاي او(تبريزي: و سر زانوهاي او) بيش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد اشكال ندارد.

بهجت: بايد جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پا بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد و بنابراحتياط بايد پايين تر نيز نباشد.

فاضل: و سزاوار نيست اين احتياط ترك شود.

مظاهری: اگر جای پیشانی بیش از چهار انگشت بسته پست تر یا بلندتر باشد اشکال ندارد.

مكارم، زنجاني: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1057.

*****

وحید: مسأله 1067 - در زمین سراشیب که شیب آن درست معلوم نیست اگر جای پیشانی از جای سر انگشت های پای او و زانوهایش بیش از چهارانگشت بسته بلندتر یا پست تر باشد، بنابراین احتیاط نماز او باطل است.

سيستاني: مسأله 1044- در زمين سراشيب –هرچند كه سراشيبي آن درست معلوم نباشد- اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي زانوها و انگشتهاي پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر يا پست تر باشد نماز او محلّ اشكال است.

جوادی آملی: مسأله 1094- در زمینی که شیب آن محسوس نیست، احتیاط، حفظ مساوات جای سجده و جای زانو‌ها و انگشتان پاست که بیش از چهار انگشت بسته بلند‌تر یا پایین‌تر نباشد، هرچند تفاوت اندک، اشکال ندارد.

مسأله ۱۰۵۹- اگر پيشاني را سهواً به چيزي بگذارد1 كه از جاي انگشتهاي پا و سر زانوهاي او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندي آن به قدري است كه نمي گويند در حال سجده است مي تواند2 سر را بردارد و به چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد (و مي تواند سر را به روي آن، كه به اندازه چهار انگشت يا كمتر است بكشد3) و اگر بلندي آن به قدري است كه مي گويند در حال سجده است احتياط واجب ان است كه پيشاني را از روي آن به روي چيزي كه بلندي ان به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد و اگر كشيدن پيشاني ممكن نيست بنابراحتياط واجب بايد (پيشاني را بلند كند و بر موضعي كه بلندي زايدي ندارد بگذارد و 4) نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام امام خامنه ای و سبحانی نیست

1- اراكي، گلپايگاني، صافي: اگر پيشاني را به چيزي بگذارد...

2- گلپايگاني، صافي: بايد...

3- بهجت: كم كم بكشد...

[قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: گلپايگاني و صافي نيست]

4- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام اراكي، گلپايگاني، فاضل، نوري، بهجت و صافي نيست]

*****

خوئي: مسأله 1068- اگر پيشاني را اشتباهاً بر چيزي بگذارد كه از جاي انگشتهاي پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته است، بايد سر را بردارد و بر چيزي كه بلند نيست يا بلنديش به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد و بنابراحتياط بايد نماز را بعد از تمام نمودن دوباره بخواند.

زنجاني: مسأله 1067- اگر پیشانی را اشتباهاً بر جایی بگذارد که از جای پای او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی‌گویند در حال سجده است می‌تواند سر را بردارد و به جایی که سجده بر آن صحیح است بگذارد، و می‌تواند سر را به جایی که سجده بر آن صحیح است بکشاند و اگر بلندی آن به قدری کم است که می‌گویند در حال سجده است، باید در حال خمیده سر را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و در صورت امکان باید سر را به جایی که سجده بر آن صحیح است بکشاند؛ و احتیاط مستحب آن است که پس از تمام کردن نماز، آن را اعاده کند، و اگر نمی‌تواند در حال خمیده سر را جابه‌جا کند باید نماز را دوباره بخواند و بنابر احتیاط مستحب نماز را نشکند بلکه سر را بردارد و بر جایی که سجده بر آن صحیح است بگذارد.

زنجاني: مسأله 1068- اگر پیشانی را اشتباهاً بر جایی بگذارد که از جای پای او بیش از چهار انگشت بسته پایین‌تر است، باید در حال خمیده پیشانی را به جایی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و در صورت امکان باید سر را به جایی که سجده بر آن صحیح است بکشاند و نمازش صحیح است.

تبریزی: مسأله 1068- اگر پیشانی را اشتباها به چیزی بگذارد که از جای انگشت های پا و سر زانوهای او بلندتر از چهارانگشت بسته است باید سر را به چیزی که بلند نیست یا بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و بنابراحتیاط باید پیشانی را بر جایی که بلند نیست یا بر چیزی که سجده بر آن جایز است بکشد.

وحید: مسأله 1068 - اگر پیشانی را اشتباها بر چیزی بگذارد که از جای انگشت های پای او بلند تر از چهارانگشت بسته است چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده است باید سر را بردارد و به چیزی که بلند نیست یا بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و اگر بلندی آن به قدری است که می گویند در حال سجده است باید پیشانی را از روی آن بر روی چیزی که بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بکشد و اگر کشیدن پیشانی ممکن نیست بنابراحتیاط واجب باید نماز را تمام کند و دوباره بخواند.

سيستاني: مسأله 1045- اگر پيشاني را اشتباهاً بر چيزي بگذارد كه از جاي زانوها و انگشتهاي پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلند تر باشد، چنانچه بلندي آن به قدري است كه نمي گويند در حال سجده است باید سر را بردارد و به چيزي كه بلندي آن بيش از چهار انگشت بسته نيست بگذارد، و اگر بلندي آن به قدري است كه مي گويند در حال سجده است چنانچه پس از انجام ذكر واجب ملتفت شود می تواند سر از سجده بردارد و نماز را تمام کند و اگر قبل از انجام ذکر واجب ملتفت شد، بايد پيشاني را از روي ان بر روي چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد و ذكر واجب را بجا آورد و اگر كشيدن پيشاني ممكن نباشد، مي تواند ذكر واجب را در همان حال بجا اورد و نماز را تمام كند و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.

مكارم: مسأله 952 - هر گاه پيشاني را سهواً بر جايي بگذارد كه از محلّ زانوها يا انگشتان پا بيش از چهار انگشت بسته پست تر و بلندتر باشد، اگر بلندي به حدي است كه به ان سجده نمي گويند بايد سر را بردارد و روي چيزي بگذارد كه بلندي آن از چهار انگشت بسته كمتر است، اما اگر به قدري است كه سجده به آن مي گويند واجب است پيشاني را از روي ان به روي چيزي بكشد كه به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است و اگر كشيدن پيشاني ممكن نيست احتياط آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

مظاهری: مسأله 847- اگر پیشانی را سهوا به چیزی بگذارد که از چهار انگشت بسته بلندتر است ، چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده است باید سر را بردارد، و اگر بلندی آن به قدری است که می گویند در حال سجده است باید پیشانی را از روی ان به روی چیزی که بلندی آن به اندازه چهارانگشت بسته یا کمتر است بکشد و اگر کشیدن پیشانی ممکن نیست نماز او باطل است.

جوادی آملی: مسأله 1095- اگر نمازگزار پیشانی خود را سهواً به جایی نهاده که از جای زانوها و انگشتان پای او بیش از چهار انگشت بلندتر یا کوتاه‌تر است و نمیتواند جای زانوها و انگشتان پا را با جای سجده مناسب کند، به گونه‌ای که بیش از چهار انگشت تفاوت نباشد، اگر تفاوت در سطحْ به قدری است که عرفاً سجده صادق نیست، میتواند سر را از جایی که نهاده است به جای همسطح بکشد؛ یا از آنجا بردارد و به جایی که تفاوت بیش از چهار انگشت بسته نیست، بگذارد و اگر تفاوت در سطحْ به قدری است که عرفاً سجده صادق است و نمیتواند جای زانو‌ها و انگشتان پا را با جای سجده مناسب کند، میتواند سر را به جای مناسب در سطح بکشاند و اگر کشاندن سر ممکن نشد، باید سر را بردارد و به جای مناسب بگذارد و بعد از پایان نماز، دوباره آن را اقامه کند.

مسأله ۱۰۶۰- بايد بین پيشاني و انچه بر آن سجده مي كند چيزي نباشد1 پس اگر مهر2 به قدري چرك باشد كه پيشاني به خود مهر نرسد سجده باطل است ولي اگر مثلاً رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- خوئي: چيزي فاصله نباشد...

سيستاني: بايد بین پيشاني و آنچه بر آن سجده صحيح است چيز ديگري فاصله نباشد...

2- زنجاني: اگر چادر تمام سطح مهر را بپوشاند یا تمام سطح مهر...

*****

مكارم: مسأله 953 - پيشاني بايد روي چيزي قرار گيرد كه سجده بر آن صحيح است و شرح آن به خواست خدا در مسائل آينده ذكر مي شود و اگر حائلي در اين وسط باشد مانند موي سر يا چرك بودن مهر به حدي كه پيشاني به خود مهر نرسد سجده باطل است ، ولی تغییر رنگ مهر اشکال ندارد.

مظاهری: مسأله 868- مهر یا چیز دیگری که بر ان سجده می کند باید تمیز باشد پس اگر مهر به قدری چرک باشد که پیشانی به خود مهر نرسد سجده باطل است ولی اگر مثلا رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد.

جوادی آملی: مسأله 1096- باید بین پیشانی و آنچه بر آن سجده میکند، مانعی برای رسیدن پیشانی به محلّ سجده نباشد. اگر مانعی در پیشانی ـ مانند موـ یا در جای سجده بود، مثلاً مهری که بر آن سجده میشود چرکین باشد، به صورتی که جرم روی آن قرار گرفته باشد، نه آنکه فقط رنگ آن عوض شده باشد، سجده باطل است.

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۰- باید میان پیشانی و آنچه بر آن سجده می کند چیزی مانند موی سر یا کلاه و غیر آنها حائل نشود.

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۱- اگر چیزی بین پیشانی و مهر حائل شود نماز باطل است ولی اگر فقط رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد‌.

مسأله اختصاصی

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۲- اگر هنگام سجده متوجه شود که پیشانی به خاطر مانعی مانند چادر با مهر تماس ندارد واجب است بدون اینکه سر خود را از زمین بلند کند پیشانی اش را حرکت دهد یا مانع را از زیر پیشانی بکشد تا حداقل به اندازه سر انگشت روی مهر قرار بگیرد و اگر سرش را از زمین بلند کند و بعد از برطرف کردن مانع، دوباره برمهر قرار دهد چنانچه این کار بر اثر جهل یا فراموشی بوده و فقط در یکی از دو سجده ی یک رکعت آن را انجام داده باشد نماز صحیح است ولی اگر این کار از روی علم و عمد بوده و یا در هر دو سجده ی یک رکعت آن را انجام داده نمازش باطل است.

مسأله ۱۰۶۱- در سجده بايد كف دست۱ رابر زمين بگذارد۲ ولي در حال ناچاري پشت دست هم مانعي ندارد و اگر پشت دست ممكن نباشد، بايد۳ مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند بايد۴ تا آرنج هر جا كه مي تواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممكن نيست، گذاشتن بازو كافي است5.

1- بهجت: تمام كف دست...

صافي: كف هر دو دست...

2- سيستاني: در سجده بايد دو كف دست را بر زمين بگذارد و بنابر احتياط واجب در صورت امكان، همه كف دست را بگذارد...

3- خوئي، تبريزي،: بنابراحتياط ...

سيستاني: بنابراحتياط واجب...

4- [كلمه «بايد» در رساله آيات عظام: خوئي، تبريزي و سيستاني نيست].

5- مظاهری: اگر پشت دست ممکن نباشدخوب است مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند، خوب است تا آرنج هر جای دست را که می تواند بر زمین بگذارد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۴-

*****

وحید: مسأله 1070- در سجده باید دو کف دست را بر زمین بگذارد و در حال ناچاری باید پشت دست را بر زمین بگذارد و اگر پشت دست هم ممکن نباشد بنابراحتیاط واجب مچ دست را به زمین بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند تا آرنج، هر جا را که می تواند به زمین بگذارد و اگر آن هم ممکن نیست بازو را بگذارد.

مكارم: مسأله 954- هر گاه نتواند كف دستها را بر زمين بگذارد بايد پشت دستها را به زمين بگذارد و اگر ان هم ممكن نيست مچ دستها را بر زمين بگذارد، و چنانچه آن هم ممكن نباشد بنابراحتياط واجب هر جاي دست تا آرنج، ممكن شود روي زمين مي گذارد و در صورتي كه نتواند، بازو را بگذارد.

زنجاني: مسأله 1070- براي سجده اگر گذاشتن تمام دست ممكن نباشد بايد هر مقداري از دست را كه ممكن است - هرچند انگشتان دست- به زمين بگذارد و بنابر احتياط اگر هيچ ممكن نباشد، پشت دست را بر زمین بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند، مچ دست را بر زمین بگذارد و اگر ممکن نباشد تا آرنح هر جا را كه مي تواند بر زمين بگذارد واگر ان هم ممكن نيست گذاشتن بازو كافي است.

جوادی آملی: مسأله 1097- واجب است در سجده، تمام کف دو دست، روی زمین قرار گیرد. در حالت خطر یا ضرر، نهادن پشت دست‌ها کافی است. در صورت عدم امکان پشت دست، نهادن مچ و در صورت عدم امکان آن، گذاردن آرنج کفایت میکند و در صورت عدم تمکن از آن، احتیاط واجب، گذاردن بازوست.

مسأله ۱۰۶۲- در سجده بنابراحتياط واجب بايد1 سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد2 و اگر 3 انگشتهاي ديگر پا4 يا روي پا را به زمين بگذارد5 يا به واسطه بلند بودن ناخن سر شست به زمين نرسد نمازش باطل است6.

1- گلپایگانی، صافی، زنجانی، سبحانی ، مظاهری: در سجده باید...

2- بهجت: در سجده بايدسر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر روي انگشت بزرگ پا يعني طرف ناخن و يا پشت آن را هم به زمين بگذارد، كافي بودنش خالي از وجه نيست، ولي خلاف احتياط است...

فاضل: در سجده بايد دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و احتياط واجب اين است كه سر دو انگشت بر زمين گذاشته شود...

مكارم: و انگشتهاي ديگر كافي نيست، حتّي اگر ناخن انگشت بزرگ پا طوري بلند باشد كه سر انگشت به زمين نرسد اشكال دارد.

3- زنجاني: و اگر بجاي آن...

بهجت: و اگر فقط...

4- اراكي: اگر انگشتهاي ديگر پا بدون آن كه انگشت بزرگ بر زمين باشد...

5- گلپايگاني، صافي: و سر دو انگشت بزرگ را به زمين نگذارد...

6- گلپايگاني، صافي: و كسي كه بواسطه ندانستن مسأله نمازهاي خود را اين طور خوانده بايد بنابراحتياط لازم دوباره بخواند.

فاضل: و قرار گرفتن انگشتهاي ديگر پا همراه با انگشت بزرگ بر روي زمين مانعي ندارد.

نوري، سبحانی: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده، بنابراحتياط واجب (سبحانی: بنابراحتیاط مستحب) باید دوباره بخواند.

زنجاني: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده، باید دوباره بخواند.

مظاهری: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده بهتر است دوباره بخواند ولی اگر علاوه بر سر دو انگشت بزرگ پاها انگشتان دیگر را هم بر زمین بگذارد مانعی ندارد.

*****

خوئي، تبریزی، وحید 1071، سیستانی: مسأله 1048- در سجده بايد دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد* و اگر* انگشت هاي ديگر پا يا روي زمين بگذارد يا به واسطه بلند بودن ناخن، شست به زمين نرسد نمازش باطل است. و كسي كه از روي تقصير و ندانستن مسأله* نمازهاي خود را اين طور خوانده بايد دوباره بخواند* .

* سيستاني: ولي لازم نيست كه سر دو انگشت را بر زمين بگذارد بلكه گذاشتن پشت يا روي آنها نيز كفايت مي كند....

* وحید: هر چند احتیاط مستحب این است که سر دو انگشت بزرگ را به زمین بگذارد...

* سيستاني: و اگر انگشت بزرگ را نگذارد و...

. وحید: و کسی که به واسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده اگر مقصر است باید دوباره بخواند و اگر قاصر است نمازش صحیح است.

* تبريزي: از روي تقصير به واسطه ندانستن مسأله...

* تبريزي: و اگرروي شست يا باطن آن را بر زمين بگذارد كافي است.

جوادی آملی: مسأله 1098- واجب است در سجده، دو انگشت بزرگ پاها روی زمین قرار گیرد و در این جهت، فرقی بین سر انگشت‌ها و بین ظاهر یا باطن آن‌ها نیست، هرچند احتیاط مستحب، گذاردن خصوص سر انگشت‌هاست. گذاردن انگشت‌های دیگر به جای انگشت‌های بزرگ، کفایت نمیکند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۴۲- جایز است هنگام سجده، علاوه بر سر انگشت بزرگ پاها سایر انگشتان نیز بر زمین گذاشته شود.

مسأله ۱۰۶۳- كسي كه مقداري از شست پايش بريده، بايد بقيه آن را به زمين بگذارد، و اگر چيزي از آن نمانده۱، يا اگر مانده خيلي كوتاه است۲ بايد ۳ بقيه انگشتان را بگذارد۴ و اگر هيچ انگشت ندارد، بايد ۵ هر مقداري از پا باقی مانده به زمين بگذارد.

این مسأله در رساله آیات عظام امام خامنه ای و سبحانی نیست.

۱- زنجاني: يا نمي تواند بقيه را بر زمين بگذارد، بايد بعضي از انگشتان ديگر را بگذارد و اگر هيچ انگشت ندارد بايد سر هر مقداري از پا را كه باقي مانده به زمين بگذارد.

۲- سيستاني: كه نمي توان ان را به هيچ وجه بر زمين يا چيز ديگري گذاشت...

۳- خوئي، تبريزي: بنابراحتياط ...

مظاهری: خوب است...

سيستاني: بنابراحتياط واجب...

۴- گلپايگاني، صافي: اگر چيزي از آن نمانده يا اگر مانده خيلي كوتاه است احتياط لازم آن است كه همان را به زمين گذارد و ذكر سجده را بگويد و باز بقيه انگشتان را به زمين بگذارد و دو مرتبه ذكر را بگويد...

وحید: احتیاط واجب آن است که بقیه انگشتان را به زمین بگذارد...

مكارم:اگر چيزي نمانده بقيه انگشتان را بگذارد...

۵- مظاهری: خوب است...

[كلمه «بايد» در رساله ايات عظام: خوئي، سيستاني و تبريزي نيست].

*****

جوادی آملی: مسأله 1099- کسی که مقداری از شست پا را ندارد، یا نمیتواند آن را بر زمین بگذارد، باید بقیهٔ آن را و اگر بقیه نداشت؛ یا نهادن آن ممکن نبود، سایر انگشتان را بر زمین بگذارد و اگر هیچ انگشتی ندارد، یا نهادن آن‌ها ممکن نیست، باید هر مقداری از پا را که ممکن است، بر زمین بگذارد.

مسأله ۱۰۶۴- اگر به طور غير معمول سجده كند، مثلاً سينه و شكم را به زمين بچسباند1، بنابر احتياط مستحب2 بايد نماز را دوباره بخواند3، ولي اگر4 پاها را دراز كند، اگر چه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد ، بنابراحتياط واجب5 بايد نماز را دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام، امام خامنه ای، سبحانی و بهجت نیست.

1- گلپايگاني، صافي: يا پاها را دراز كند ولي هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد، اگر طوري است كه عرفا مي گويند: سجده كرده، صحيح است و الّا باطل است.

اراكي، خوئي، تبريزي: يا پاها را دراز كند (خوئي، تبريزي: اگر چه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد)...

سيستاني: يا پاها را مقداري دراز كند،چنانچه بگويند سجده كرده نمازش صحيح است، ولي اگر بگويند دراز كشيده و سجده صدق ننمايند نماز او باطل است.

فاضل، وحید: و يا پاها را دراز كند، اگر چه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد بايد بنابراحتياط واجب نماز را دوباره بخواند.

زنجاني: يا پاها را دراز كند، اگر هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد كفايت مي كند لكن بنابراحتياط مستحب نماز را دوباره بخواند.

2- نوري: بنابراحتياط واجب...

3- اراكي: [پایان مسأله]

خوئي، تبريزي: ولي اگر طوري دراز بكشد كه سجده صدق ننمايد نماز او باطل است.

4- نوري: و اگر...

5- [عبارت «بنابراحتياط واجب» در رساله آيت الله نوري نيست.]

*****

مكارم: مسأله 957 - هر گاه به طور غير معمول سجده كند، مثلا بخوابد و هفت عضو بدن را بر زمين بچسباند، سجده اش باطل است.

مظاهرِی: مسأله 851- اگر به طور غیر معمول سجده کند مثلا به رو بخوابد و مواضع سجده را بر زمین بگذارد سجده او باطل است.

جوادی آملی: مسأله 1100- احتیاط مستحب است که سجده، به صورت عادی انجام شود و به‌جا آوردن آن به صورت غیر عادی، مانند آنکه در حال سجده سینه و شکم یا پاها را به زمین برساند، صحیح است، در حالتی که تمام اعضای هفت‌گانهٔ سجده بر زمین باشد.

مسأله ۱۰۶۵- مهر1 يا چيز ديگري كه بر آن سجده مي كند2، بايد پاك باشد3، ولي اگر مثلا مهر را روي فرش نجس بگذارد4، يا يك طرف مهر نجس باشد و پيشاني را به طرف پاك ان بگذارد5 اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

1- زنجاني: مقداري از سطح مهر...

2- سيستاني: به مقداري كه سجده بر آن صحيح است...

۳- امام خامنه ای ۲۵۹: ولی قرار دادن مهر روی فرش نجس چنانچه نجاست به بدن و لباس سرایت نکند یا نجس بودن یک طرف مهر در حالی که پیشانی را بر طرف پاک آن می گذارد اشکال ندارد.

4- زنجاني: يا پشت مهر نجس باشد، سجده بر آن مانعي ندارد، مگر آن كه موجب نجس شدن پيشاني شود به طوري كه موجب بطلان نماز گردد.

5- سيستاني: يا قسمتي از روي مهر پاك باشد و قسمتي نجس باشد اگر پيشاني را نجس نكند اشكال ندارد.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل شرط چهارم از شرایط مکان نمازگزار، بعد از مسأله 885.

*****

جوادی آملی: مسأله 1101- محل سجده، یعنی جایی که پیشانی بر آن نهاده میشود، باید پاک باشد، اگر چیزی که سجده بر آن صحیح است؛ مثلاً مُهر، روی فرش نجس باشد یا یک طرف آن نجس باشد و طرف پاک آن، محل سجده باشد، اشکال ندارد.

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله875- كسي كه فراموش كرده كه موضع سجده او نجس بوده و يا نمي دانسته و بعد از نماز فهميده در صورتي كه قصد قربت داشته، نمازش صحيح است؛ و اگر در بين نماز فهميد، اگر در حال سجده است پيشاني را از موضع نجس كم كم بكشد تا به موضع پاك برسد و اگر بعد از سجده فهميد، سجده هاي گذشته صحيح است.

بهجت: مسأله 876- اگر محل سجده منحصر در نجس شد، سقوط شرطيت طهارت خالي از وجه نيست، و اگر امر دائر است كه به محل نجس سجده كند يا بر لباس پاك، تخيير خالي از وجه نيست و در صورتي كه اميد برطرف شدن عذر را دارد أحوط تأخير نماز براي آخر وقت است.

بهجت: مسأله 877- اگر موضعي كه پيشاني بر آن گذاشته مي شود نجس باشد و حالت سرايت هم نداشته باشد ولي قسمتي از آن به مقداري كه براي سجده لازم است پاك باشد، سجده بر آن كفايت مي كند.

مسأله ۱۰۶۶- اگر در پيشاني دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممكن است بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند 1و اگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاي سالم را به مقداري كه براي سجده كافي باشد بر زمين بگذارد.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای و سبحانی نیست.

1- مظاهری: [پایان مسأله]

وحید: و اگر ممکن نیست باید آنچه را که سجده بر آن صحیح است گود کند و دمل را در گودال و جا ی سالم را به مقداری که برای سجده کافی باشد بر آن بگذارد و احتیاط مستحب آن است که آن گودال در زمین باشد

*****

مكارم: مسأله 958 - هر گاه در پيشاني دمل و مانند آن باشد و نتواند آن را بر مهر و مانند آن بگذارد، مي تواند مهر را در كنار پيشاني يا در هر دو طرف قرار دهد و مهر را در هر دو طرف آنقدر از زمين بلند كند كه دمل در وسط آن قرار گيرد به شرط اين كه از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد. و هر گاه دمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد بايد به يكي از دو طرف بيرون پيشاني سجده كند و اگر ممكن نيست چانه را بر مهر مي گذارد و اگر آن هم ممكن نيست هرجاي از صورت كه ممكن شود بر مهر بگذارد و اگر به هيچ جاي از صورت ممكن نشود بايد به اندازه اي كه مي تواند خم شود.

زنجاني: مسأله 1075- اگر در پيشاني دمل و مانند آن باشد كه نتواند با آن سجده كند، بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند؛ هرچند به اين شكل كه مهر بلندي بردارد و دمل را در كنار مهر قرار داده با قسمت سالم پيشاني سجده كند، يا زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاي سالم پيشاني را بر زمين بگذارد.

سيستاني: مسأله 1052- اگر در پيشاني دمل يا زخم و مانند آن باشد كه نتواند آن را هر چند بدون فشار بر زمين بگذارد، چنانچه آن دمل مثلا همۀ پيشاني را فرا نگرفته باشد بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند؛ و اگر سجده كردن با جاي سالم پيشاني توقف بر آن داشته باشد كه زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاي سالم را به مقداري كه براي سجده كافي باشد بر زمين بگذارد، بايد اين كار را انجام دهد(منظور از پيشاني در اول فصل سجده ذكر شد.)

جوادی آملی: مسأله 1102- هرگاه پیشانی را بر اثر دُمَل یا غیر آن نتوان بر زمین نهاد‌، در صورتی که تمام پیشانی چنین باشد، بر یکی از دو جبین سجده نماید و اگر بر یکی از دو طرف پیشانی ممکن نبود، بر چانه سجده نماید و اگر آن هم ممکن نبود، باید به مقدار مقدور خم شود و با اشارهٔ سر، سجده نماید.

مسأله ۱۰۶۷- اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد بايد به يكي از دو طرف پيشاني سجده کند1 و اگر ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد2 به هر جاي از صورت كه ممكن است سجده كند 3 و اگر به هيچ جاي از صورت ممكن نيست4 بايد با جلوي سر سجده نمايد.

این مسأله در رساله آیات عظام امام خامنه ای و سبحانی نیست.

1- بهجت: و احتياط در اين است كه اگر طرف دست راست آن را برطرف چپ پيشاني مقدّم بدارد و اگر ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد با سر اشاره كند و اگر آن هم نشد با بستن و باز كردن چشم ها سجده را انجام مي دهد.

زنجاني: و بنابر احتياط مستحب طرف راست را مقدّم بدارد و اگر نتواند بر ابرو سجده كند و ابروي راست را مقدّم بدارد و اگر نمي تواند به چانه سجده نمايد و موی ریش حایل محسوب نمی شود و اگر ممكن نيست بايد براي سجده كردن اشاره كند.

2- فاضل: بنابراحتياط واجب...

3- گلپايگاني، صافي: رجاءً سجده كند...

4- گلپايگاني، صافي: با جلوي سر سجده نمايد رجاءً؛ و در دو اين صورت، با اشاره نيز رجاءً سجده نمايد.

مكارم، جوادی آملی: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1066.

*****

خوئي، تبريزي، وحید 1076 : مسأله- اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد بنابراحتياط بايد (وحید: بنابراحتیاط واجب) به يكي از دو طرف پيشاني و چانه و اگر چه به تكرار نماز باشد، سجده كند و اگر ممكن نيست فقط به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد براي سجده اشاره كند(تبريزي: و موي چانه حائل حساب نمي شود).

سيستاني: مسأله 1053- اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را –به معنايي كه ذکر شد- فرا گرفته باشد بايد بنابراحتياط واجب دو طرف آن را كه مابقي پيشاني است يا يكي از آنها را به هر نحو كه مي تواند بر زمين بگذارد و اگر نتواند بايد به بعضي از اجزاء صورت خود سجده كند و احتياط لازم ان است كه اگر مي تواند به چانه سجده كند؛ و اگر نمي تواند به يكي از دو طرف پيشاني سجده كند و اگر سجده كردن با صورت، به هيچ وجه ممكن نبود، بايد براي سجده اشاره كند.

مسأله ۱۰۶۸- كسي كه نمي تواند پيشاني را به زمين برساند بايد به قدري كه مي تواند خم شود و مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است روي چيز بلندي گذاشته1 و طوري پيشاني را برآن بگذارد كه بگويند سجده كرده است2، ولي بايد 3كف دستها و زانوها و انگشتان پا را بطور معمول به زمين بگذارد.

1- زنجاني: روي جاي بلندي بگذارد و پيشاني را بر آن قرار دهد بطوري كه بگويند سجده كرده است ، و هر مقدار از مواضع سجده را که می تواند بطور معمول بر زمين بگذارد.

مكارم: بر محل بلندتري قرار دهد كه پيشاني به آن برسد و كف دستها و زانوها و انگشتان را بطور معمول بر زمين بگذارد.

2-مظاهری : واگر اصلا نمی تواند خم شود باید به نيّت سجده ذکر سجده را بگوید و مستحب است برای سجده با سر یا چشم هم اشاره کند، و چنانچه خوب است مهر را بر پیشانی هم بگذارد.

3- فاضل: ولي اگر مهر را بالا بياورد و به پيشاني بچسباند سجده صحيح نيست امّا...

بهجت: ولي بنابراحتياط...

*****

سيستاني: مسأله 1054- كسي كه مي تواند بنشيند ولي نمي تواند پيشاني را بر زمين برساند اگر بتواند به قدري خم شود كه عرفا سجده بر آن صدق كند بايد به آن مقدار خم شود و مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است، روي چيزي بلندي گذاشته و پيشاني را بر آن بگذارد ولي بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را در صورت امكان به طور معمول بر زمين بگذارد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۷- کسی که نمی‌تواند پیشانی را به زمین برساند باید به قدری که می‌تواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را که سجده بر آن صحیح است روی چیز بلندی گذاشته و طوری پیشانی را بر آن بگذارد که بگویند سجده کرده است ولی کف دست ها، زانوها و سر انگشتان بزرگ پاها را اگر ممکن است باید به طور معمول بر زمین بگذارد و اگر چیزی که مهر را روی آن بگذارد وجود ندارد باید آن را با دست بلند کند و پیشانی را بر آن بگذارد و اگر اصلا نمی تواند خم شود باید به جای سجده کردن با سر اشاره کند و اگر به این صورت هم نمی تواند با چشم اشاره کند.

جوادی آملی: مسأله 1103- کسی که نمیتواند پیشانی را بر زمین بگذارد، باید هر اندازه که میتواند پیشانی را بر جای بلند ـ که سجده بر آن صحیح است ـ قراردهد؛ ولی تمام اعضای شش‌گانهٔ دیگر باید روی زمین قرار گیرند و اگر غیر از انگشت‌های پا را نمیتواند بر زمین بگذارد، همان انگشت‌ها را باید بر زمین قرار دهد.

مسائل اختصاصي

خوئي، تبريزي، زنجاني، وحید: مسأله 1078- سیستانی: مسأله 1055- اگر. چيز بلندي نباشد كه مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است برآن بگذارد.، لازم است كه مهر يا چيز ديگر را با دست بلند كرده و بر آن سجده نمايد. *

. سيستاني: در فرض مذكور اگر...

.سيستاني: و كسي هم نباشد كه مثلاً مهر را بلند كند و بگيرد تا ان شخص بر آن سجده كند، بايد مهر يا چيز ديگر را با دست بلند كرده بر آن سجده نمايد.

* وحید: و در صورتی که خودش نتواند، دیگری بلند کند و او بر آن سجده کند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۶- کسی که به خاطر بیماری و مانند آن نمی‌تواند به اندازه گفتن سه "سبحان الله" در سجده بماند کافی است که یک مرتبه "سبحان الله" بگوید و اگر فقط یک لحظه می‌تواند در سجده باشد احتیاط واجب آن است که ذکر را در همان لحظه شروع کند و درحال سربرداشتن تمام کند.

مسأله ۱۰۶۹- كسي كه هيچ نمي تواند خم شود بايد براي سجده بنشيند و با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد1 و در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه اگر مي تواند به قدري مهر را بلند كند كه پيشاني را برآن بگذارد2(و اگر نمي تواند احتياط مستحبّ آن است كه مهر را بلند كند و به پيشاني بگذارد3) و اگر با سر يا چشمها هم نمي تواند اشاره كند بايد در قلب نيّت سجده كند و بنابراحتياط واجب با دست و مانند آْن براي سجده اشاره نمايد.

1- سبحانی: یعنی چشم ها را به قصد سجده ببندد و به نيّت سر برداشتن باز کند...

2- فاضل: در هر دو صورت احتياط آن است كه اگر مي تواند مهر را بلند كند و بر پيشاني بگذارد...

3- گلپايگاني، صافي: در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه اگر مي تواند مهر را بلند كند و پيشاني را برآن بگذرد و اگر ممكن نيست مهر را به پيشاني بگذارد...

[قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: اراكي و فاضل نيست].

امام خامنه ای، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله۱۰۶۸.

*****

خوئي، تبريزي، وحید 1079، سیستانی: مسأله 1056- كسي كه هيچ نمي تواند سجده نمايد.بايد براي سجده با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد و اگر با چشمها هم نمي تواند اشاره كند*بنابراحتياط مستحب با دست و مانند ان براي سجده اشاره كند و در قلب نيز نيّت سجده نمايد.

.سيستاني: و مقداري كه مي تواند خم شود بر ان سجده صدق نمي كند...

*سيستاني: بايد در قلب نيّت سجده كند و بنابراحتياط لازم با دست و مانند آن برای سجده اشاره كند و ذكر واجب را بگويد.

*وحید: باید در قلب نيّت سجده کند و ذکر آن را بگوید.

بهجت: مسأله 881- كسي كه هيچ نمي تواند خم شود براي سجده بايد سررا به قصد سجده خم كند و براي برخاستن از سجده، سر را بلند كند و اگر اين هم ممكن نشد، به قصد سجده چشم را مي بندد و به قصد برخاستن چشم را باز مي كند و لازم نيست در اين صورت بقيه اعضاء يعني كف دست و زانو و انگشت بزرگ پا روي زمين باشد. گرچه اين كار در صورت امكان موافق احتياط است.

زنجاني: مسأله 1079- کسی که هیچ نمی‌تواند سجده کند باید در حالی که در قلب نیت سجده می‌کند با سر اشاره کند و کافی است و اگر ممکن نباشد باید به نیت سجده با چشمها اشاره کند و ذکر آن را بگوید و اگر از این هم عاجز است، سجده واجب نیست و احتیاط مستحب آن است که در حال نماز به نیت سجده با دست اشاره کند و ذکر نیز بگوید و در هر دو صورت اخیر پس از بهبودی نماز را دوباره بخواند.

مكارم: مسأله 959 - هر گاه نتواند خم شود بايد با سر اشاره كند و الا با چشمها اشاره مي نمايد يعني آن را به قصد سجده مي بندد و به نيّت سر برداشتن باز مي كند و در هر صورت احتياط واجب آن است كه مهر را بلند كند و بر پيشاني بگذارد؛ اگر هيچ يك از اينها را نتواند احتياط اين است كه در قلبش نيّت سجده كند.

جوادی آملی: مسأله 1104- کسی که نمیتواند برای سجده خم شود و پیشانی را روی زمین بگذارد، باید پس از نشستن، سر را به اندازه‌ای که میتواند، به نیّت سجده پایین بیاورد و به قصد سر برداشتن از سجده، بالا بیاورد و اگر حرکت دادن سر، مقدور او نبود، با باز و بسته نمودن چشم‌ها به قصد سجده کردن اکتفا کند و در هر دو صورت، احتیاط لازم است چیزی را که پیشانی بر او گذارده میشود؛ مانند مُهر، بردارد و به پیشانی خود بگذارد و اگر سجده با اشارهٔ سر یا چشم‌ها ممکن نبود، در قلب نیّت کند و احتیاط لازم است که با دست و مانند آن، برای سجده و سر برداشتن از آن اشاره شود.

مسأله ۱۰۷۰- كسي كه نمي تواند بنشيند، بايد ايستاده نيّت سجده كند و چنانچه مي تواند براي سجده با سر اشاره كند و اگر نمي تواند با چشمها اشاره نمايد1 و اگراين را هم نمي تواند در قلب نيّت سجده كند و بنابراحتياط واجب با دست و مانند آن براي سجده اشاره نمايد.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای، سبحانی و مظاهری نیست.

1- فاضل: يعني ان را به قصد سجده مي بندد و به نيّت سر برداشتن باز مي كند...

خوئي، بهجت، تبريزي، زنجاني، سيستاني، مكارم، وحید: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1069.

*****

جوادی آملی: مسأله 1105- کسی که نمیتواند بنشیند، باید ایستاده و با اشارهٔ سر نیّت سجده نماید و اگر ممکن نبود، با اشارهٔ چشم‌ها و اگر ممکن نبود، به نیّت قلبی اکتفا نماید و احتیاط لازم، اشاره کردن با دست و مانند آن است.

مسأله ۱۰۷۱- اگر1 پيشاني بي اختيار از جاي سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد2 بايد نگذارد دوباره به جاي سجده برسد و اين يك سجده حساب مي شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بي اختيار دوباره به جاي سجده برسد3 روي هم يك سجده حساب مي شود و اگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد4.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- زنجاني: اگر پس از آن كه پيشاني به زمين رسيد و بدن آرام گرفت...

2- بهجت: چنانچه در موقع سجده استقرار پيدا كرده بود و حالا مي تواند خود را نگه دارد و به سجده بر نگردد...

3- سيستاني: همان يك سجده حساب مي شود، ولي اگر ذكر نگفته باشد احتياط واجب آن است كه آن را بگويد، ولي بايد به قصد قربت مطلقه باشد و قصد جزئيّت نكند.

4- خوئي، تبريزي: بنابراحتياط.

بهجت: و اگر استقرار پيدا نكرده بود، حتّي اگر مي تواند خود را نگه دارد بايد به سجده برگردد و روي هم يك سجده حساب می شود و باید ذکر را بگوید و اگر سجده اول است یک سجده دیگر بجا آورد.

وحید: روی هم یک سجده حساب شدن، محلّ اشکال است اگر چه یک سجده یقینا آورده شده ، پس اگر ذکر نگفته باشد ، بنابراحتیاط واجب به قصد آنچه امر دارد –اعم از واجب و مستحب- بگوید.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله 1080- اگر پيشاني بي اختياربه جاي سجده بخورد و بلند شود سجده به عمل نيامده است و بايد سجده را به طور صحيح بجا آورد و بعد از تمام شدن احتياط مستحب آن است كه دو مرتبه نماز را بخواند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۳ - اگر هنگام سجده پیشانی به محل سجده برخورد کند و بی اختیار از زمین بلند شود باید دوباره پیشانی را بر زمین بگذارد و ذکر سجده را بگوید و روی هم یک سجده به حساب می آید.

مكارم: مسأله 960 - هر گاه پيشاني بي اختيار از جاي سجده بلند شود و برگردد يك سجده حساب مي شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه، ولي اگر اختيارا آن را بردارد اگر قبل از ذكر و از روي عمد باشد نمازش باطل است و الا اشكال ندارد.

جوادی آملی: مسأله 1106- اگر به قصد سجده، پیشـانی را بر زمین نهاده و بدون اختیار، پیشانی از زمین بلند شد و بدون اختیار دوباره به زمین گذارده شد، همگی یک سجده محسوب میشود و با انجام دادن سجدهٔ دوم به وظیفهٔ سجود عمل میشود و اگر این وضع برای سجدهٔ دوم پیش آمد، وظیفه سجود به طور کامل انجام شده است و اگر بدون اختیار از زمین بلند شد، لیکن حفظ آن ممکن بود، در‌صورتی که در سجدهٔ اوّل باشد، باید سجدهٔ دوم را انجام دهد و اگر در سجدهٔ دوم باشد، نباید به سجده برود. ترک ذکر سجده، در صورتی که بلند شدن سر از زمین، بدون اختیار باشد، اشکال ندارد.

مسأله ۱۰۷۲- جايي كه انسان بايد تقيه كند مي تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد 1و لازم نيست براي نماز به جاي ديگر برود2.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

۱- سبحانی: و اگر بدون زحمت می تواند در جای دیگر نماز بخواند برای نماز به جای دیگر برود.

۲- خوئي، تبريزي، وحید: ولي اگر بتواند بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد، طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد.

فاضل: ولي اگر در آن مكان حصير يا سنگ يا چيزي كه سجده بر ان صحيح است، وجود دارد و بتواند طوري بر آن سجده كند خلاف تقيه نباشد بايد برآن سجده نمايد.

امام خامنه ای ۲۷۵: ولی اگر در همان محل بتواند بدون زحمت بر حصیر یا سنگ و مانند آن سجده را انجام دهد بنابر احتیاط واجب باید بر این اشیا سجده کند.

سيستاني: يا نماز را تأخير بيندازد تا در همانجا بعد از رفع سبب تقيه بجا آورد؛ ولي اگر بتواند در همان مكان بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد طوري سجده كند كه مخالفت تقيه نكرده باشد نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد.

مکارم: ولی اگر در همانجا بتواند روی سنگ یا حصیر و مانند ان سجده کند واجب است.

مظاهری: چنانچه می تواند لازم است برای نماز به جای دیگر برود.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله 1081- جايي كه انسان بايد تقيه كند اگر بتواند بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد، نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد و اگر نمي تواند احتياط لازم (صافي: احتياط) آن است كه درصورت امكان براي نماز به جاي ديگر برود؛ و الا در همانجا نماز بخواند.‍‍‍‍‍‍‍ و بر فرش و مانند آن سجده نماید.

.‍‍‍‍‍‍‍ صافي: هر چند ظاهر اين است كه در مورد تقيه به جهت تحبيب و تأليف قلوب لازم نيست كه براي نماز به جاي ديگر برود.

زنجاني: مسأله 1081- جايي كه انسان مي تواند تقيه كند تا مي تواند نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد؛ و اگر بتواند بر حصير ياچيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد نبايد بر فرش و مانند ان سجده كند؛ بلکه اگر لازم باشد بايد براي نماز به جاي ديگر برود؛ بلكه اگر در صورت ناچاري هم بر فرش و مانند آن سجده نمايد بايد نماز را دوباره بخواند.

جوادی آملی: مسأله 1107- پیشانی در سجود باید بر زمین یا چیزی گذارده شود که از زمین میروید و خوراکی و پوشاکی نیست ـ چنان‌که خواهد آمد ـ مگر در حال صحّت تقیه، که در این حال میتواند بر فرش و مانند آن، سجده کند و احتیاط واجب است که با تمکّن از سجده روی سنگ یا حصیر و... به صورتی که مخالف تقیه نباشد، بر فرش و مانند آن سجده نشود.

مسأله ۱۰۷۳- اگر روي چيزي كه بدن روي آن آرام نمي گيرد سجده كند باطل است1 ولي روي تشك پر2، يا چيز ديگري كه بعد از سر گذاشتن و مقداري پايين رفتن آرام مي گيرد سجده كند اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- اراكي: [پایان مسأله]

2- بهجت: روي تشك...

*****

گلپايگاني، صافي مسأله 1082- اگر روی تشک پر یا چیز دیگری که بدن روی آن آرام نمی گیرد سجده کند باطل است ولي چنانچه بعد از سر گذاشتن و مقداري پايين رفتن، بدن آرام بگيرد اشكال ندارد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۵۰- اگر سجده بر روی تشک و مانند آن (که ابتدا بدن حرکت دارد و سپس آرام میگیرد) انجام شود چنانچه در هنگام آرامش بدن، ذکر گفته شود، نماز صحیح است.

خوئی، تبریزی، 1082، سیستانی: مسأله 1059- اگر روی تشک پر و مانند آن در صورتی که بدن روی آن آرام نمی گیرد سجده کند باطل است.

زنجانی: مسأله 1082- اگر روی تشک فنری یا چیز دیگری که بدن روی ان آرام نمی گیرد سجده کند باطل است.

وحید: مسأله 1082 - اگر روی تشک پر یا چیز دیگری که استقرار بر آن حاصل نمی شود سجده کند باطل است.

مكارم: مسأله 962 - سجده کردن روی چیزی که بدن روی ان آرام نمی گیرد اشكال دارد ولي چنانكه قبلاً نيز گفتيم اگر در كشتي و قطار و مانند آن بتواند واجبات نماز را در حال حركت رعايت كند نمازش صحيح است. اگر انسان روي تشك يا چيز ديگري سجده كند كه بدن در اول آرام نيست و بعد آرام مي گيرد مانعي ندارد.

مظاهری: مسأله 857- اگر روی تشک پر یا چیز دیگری که بعد از سر گذاشتن و مقداری پایین رفتن آرام می گیرد سجده کند اشکال ندارد.

جوادی آملی: مسأله 1108- سجده باید در حال آرام بودن بدن، نیز آرام بودن محلّ پیشانی در سجود باشد؛ وگرنه سجده باطل است. نمازگزاردن و سجده کردن روی تشک فنری یا پَر و مانند آن، که پس از نهادنِ پیشانی، مقداری پایین میرود و آرام میشود، اشکال ندارد.

مسأله ۱۰۷۴- اگر انسان ناچار شود كه در زمين گل نماز بخواند۱ بنابراحتياط واجب بايد در حالي كه ايستاده است براي سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای، بهجت و سبحانی نیست .

۱- اركي: مي تواند ايستاده نماز بخواند و براي سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند.

*****

خوئي، گلپايگاني، زنجانی، تبريزي، صافي: ۱۰۸۳، سيستاني: ۱۰۶۰، نوري: ۱۰۷۵، فاضل: مسأله ۱۰۸۹- اگر انسان ناچار شود كه در زمين گل(۱) نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدون لباس براي او مشقت(۲) ندارد، بايد(۳) سجده و تشهّد را به طور معمول بجا آورد و اگر مشقت دارد(۴) مي تواند(۵) در حالي كه ايستاده براي سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند(۶) و اگر(۷) سجده و تشهّد را به طور معمول هم بجا آورد، نمازش صحيح است.

(۱) زنجاني: گل آلود...

(۲) فاضل: مشقّتي كه معمولاً تحمل نمي شود...

زنجانی: مشقّت زیاد...

(۳) گلپايگاني، صافي: بايد بنابراحتياط لازم...

(۴) زنجاني: اگر مشقت زیاد دارد...

(۵) [كلمۀ مي تواند دررساله آيت الله سيستاني نيست]

(۶) خوئي، تبريزي، سيستاني: و نمازش صحيح است.

(۷) گلپايگاني، صافي: و اگر در عين مشقت...

وحید: مسأله ۱۰۸۳ - اگر انسان ناچار شود که در زمین گل نماز بخواند چنانچه آلوده شدن بدن و لباس برای او حرجی نیست باید سجده و تشهّد را به طور معمول بجا آورد و اگر حرجی باشد در حالی که ایستاده برای سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند و نمازش صحیح است.

مكارم: مسأله ۹۶۳- هر گاه زمين گل باشد كه اگر بخواهد سجده كند بدن و لباس او آلوده مي شود مي تواند ايستاده نماز بخواند و براي سجده با سر اشاره كند.

مظاهری: مسأله ۸۵۸- اگر انسان ناچار شود که در زمین گل نماز بخواند می تواند سجده و تشهّد را ایستاده بخواند و اگر سجده و تشهّد را به طور معمول هم بجا آورد نمازش صحیح است.

جوادی آملی: مسأله ۱۱۰۹- هرگاه ناچار شود که در زمین گِل نماز بگزارد و نشستن و تشهّد و سجود مستلزم آلوده شدن بدن و لباس میشود، میتواند ایستاده نماز را اقامه نماید و برای سجده با سر اشاره کند.

مسأله ۱۰۷۵- در ركعت اول و ركعت سومي كه تشهّد ندارد، مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا۱ اگر بعد از سجده دوم بدون آن كه مقداري بنشيند براي ركعت بعد برخيزد نمازش صحيح است۲ ولي بنابرحتياط واجب۳ بايد بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.

۱- اراكي، سبحانی: بايد بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.

گلپايگاني، صافي، نوري: بنابراحتياط واجب بايد بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد(گلپايگاني، صافي: و اين عمل را جلسه استراحت مي گويند).

خوئي، تبریزی، زنجانی، وحید: بنابراحتياط مستحب بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.

سيستاني: احتياط واجب این است که بعد از سجده دوم قدری بی حرکت بنشیند و بعد برخیزد.

۲- بهجت: بنابرأظهر...

۳- بهجت: بنابراحتياط مستحبّ...

*****

فاضل: مسأله ۱۰۹۰- بعد از سجده دوم در جايي كه تشهّد واجب نيست مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا بهتر است لحظه اي بنشيند سپس براي ركعت بعد برخيزد و اين عمل را جلسه استراحت مي گويند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۶۳- در رکعت اول تمام نماز ها و نیز در رکعت سوم نماز های چهار رکعتی، بنابر احتیاط واجب باید بعد از سجده ی دوم بنشیند و سپس برای رکعت بعد برخیزد البته اگر بدون این که مقداری بنشیند برای رکعت بعد برخیزد نماز باطل نیست.

مكارم: مسأله ۹۶۴ - بعد از سجده دوم در جايي كه تشهّد واجب نيست بهتر است لحظه اي بنشيند سپس براي ركعت بعد برخيزد.

مظاهری: مسأله ۸۵۹- در رکعت اول و رکعت سومی که تشهّد ندارد باید جلسه استراحت بجا آورد یعنی بعد از سجدۀ دوم مقداری آرام بنشیند و بعد برخیزد و اگر بدون نشستن برخیزد ، نماز باطل است.

جوادی آملی: مسأله ۱۱۱۰- احتیاط واجب آن است که پس از سجدهٔ دوم در رکعت اوّل و سوم که تشهد ندارد، مقداری بنشیند، (جلسه استراحت).

دسته بندی این مسأله و طرح دو سؤال از آن:

۱- جلسه استراحت چیست؟

جلسه استراحت این است که: نمازگزار پس از سجده دوم رکعت اول و سجده دوم رکعت سوم نمازهای چهار رکعتی که تشهد ندارد قدری بی حرکت بنشیند و سپس برخیزد.

۲- در اینکه آیا رعایت جلسه استراحت در نماز واجب است یا خیر چهار قول است.

{۱}‌ آیات عظام: اراکی، سبحانی، و مظاهری:

رعایت جلسه استراحت، واجب است.

{۲}‌ آیات عظام: امام خمینی، گلپایگانی، امام خامنه ای، صافی گلپایگانی، سیستانی، نوری همدانی، جوادی آملی:

رعایت جلسه استراحت، احتیاط واجب است.

{۳}‌ آیات عظام: خوئی، تبریزی، بهجت، شبیری زنجانی، وحید خراسانی:

رعایت جلسه استراحت، احتیاط مستحب است.

{۴}‌ آیات عظام: فاضل لنکرانی، مکارم:

رعایت جلسه استراحت، بهتر است.