سجود-واجبات نماز

(مسأله 1045)نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاي واجب و مستحب، بعد از ركوع دو سجده كند1 و سجده آن است كه پيشاني و كف دو دست2 و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد3.

1- زنجاني: يعني به قصد خضوع پيشاني را به زمين بگذارد و بنابراحتياط مستحب مقداري از پيشاني كه بر زمين قرار مي گيرد كمتر از درهم نباشد(مقدار درهم در مسأله [848] بيان شد) و بايد در حال سجده ذكر بگويد و در حال ذكر، كف دو دست و دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد و نهادن پشت دست كفايت نمي كند و بنابراحتياط واجب بايد انگشتان دست نيز روي زمين قرار گيرد.

سيستاني: وسجده محقق مي شود به اين كه به هيئت مخصوصي، پيشاني را به قصد خضوع به زمين بگذارد و در حال سجده در نماز، واجب است كف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد. و منظور از پيشاني بنابراحتياط واجب وسط آن است و آن مستطيلي است كه از كشيدن دو خط فرضي بين دو ابرو در وسط پيشاني تا مرز موي سر به دست مي آيد.

وحید: یعنی پیشانی را به قصد خضوع به زمین بگذارد و در سجدۀ نماز واجب است که کف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.

2- بهجت: تمام كف دو دست...

3- خوئي، تبريزي: سجده آن است كه پيشاني را به قصد خضوع به زمين بگذارد و و در حال سجده در نماز، واجب است كف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد.

سبحانی: و سجده آن است که پیشانی را بر زمین بگذارد. و گذاردن کف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت پاها برزمین ، از واجبات نماز است.

مظاهری: و دو سجده روی هم یک رکن است .

*****

مکارم : مسأله- در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحبّ، دو سجده واجب است و محلّ آن بعد از رکوع است. و هر گاه هر دو را عمدا یا از روی فراموشی ترک کند یا به جای دو سجده چهار سجده بجا آورد نماز باطل است، اما زیادی یا کمی یک سجده به شرط اینکه از روی سهو باشد نماز را باطل نمی کند.

در سجده باید هفت موضع بر زمین قرار گیرد: پیشانی، کف دست ها، سر دو زانو، سر دو انگشت بزرگ پا و هر گاه یکی از این اعضا را عمدا به زمین نگذارد سجده اش باطل است و اگر سهوا پیشانی را به زمین نگذارد باز سجده باطل است، اما اگر پیشانی به زمین باشد و بعضی دیگر از اعضا را سهوا به زمین نگذارد سجده صحیح است.

مسأله اختصاصي

بهجت: مسأله 855-بنابراحتياط مقدار پيشاني كه به زمين گذاشته مي شود نبايد كمتر از مقدار پهناي يك ناخن باشد، گرچه كفايت مطلق گذاشتن پيشاني روي زمين بدون تعيين مقدار ، خالي از وجه نيست؛ و در صورت رعايت احتياط در مقدار سجده گاه يعني پهناي يك ناخن، أحوط ، اتّصال اين مقدار از زمين است به همديگر، پس سجود بر دانه هاي تسبيح متعارف، خلاف احتياط است.

(مسأله 1046) دو سجده روي هم يك ركن است1 كه اگر كسي در نماز واجب عمداً يا از روي فراموشي 2 هر دو را ترك كند يا دو سجده ديگر به انها اضافه نمايد نمازش باطل است.

1- گلپايگاني، صافي: دو سجده از يك ركعت با هم ركن است...

2- خوئي، تبريزي، وحید: در يك ركعت...

مکارم، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1045

*****

زنجاني: مسأله- سجده در هر ركعت ركن است كه اگر كسي در يك ركعت از نماز واجب عمداً يا از روي فراموشي هر دو را ترك كند، نمازش باطل مي شود.

سيستاني: مسأله- دو سجده روي هم يك ركن است و اگر كسي در نماز واجب هر چند از روي فراموشي يا جهل به مسأله در يك ركعت هر دو را ترك كند نمازش باطل است و همچنين است بنابراحتياط لازم اگر دو سجده را در يك ركعت از روي فراموشي يا جهل قصوري اضافه كند(جهل قصوري اين است كه جاهل در جهل خود معذور باشد).

(مسأله 1047) اگر عمداً يك سجده كم يا زياد كند، نماز باطل مي شود و اگر سهواً يك سجده كم كند1 حكم آن بعداً 2 گفته خواهد شد. 3

1- خوئي: كم يا زياد كند...

2- گلپايگاني، صافي: در مسائل[1251 تا 1262]...

3- سيستاني، مظاهری: اگر سهوا یک سجده کم یا زیاد کند نمازش باطل نمي شود (سیستانی:و در صورت كم شدن حكم آن در احكام سجده سهو خواهد آمد).

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1045

*****

زنجاني: مسأله- اگر با علم و عمد يك سجده كم يا زياد كند نماز باطل مي شود، و اگر سهواً يك سجده زياد كند نماز صحيح است و اگر سهواً يك سجده كم كند حكم آن در مسأله [1109] گفته خواهد شد.

(مسأله 1048)اگر پيشاني را عمداً1 يا سهوا به زمين نگذارد سجده نكرده است. اگر چه جاهاي ديگر به زمين برسد ولي اگر پيشاني را2 به زمين بگذارد و سهواً جاهاي ديگر را به زمين نرساند، يا سهواً ذكر را نگويد سجده صحيح است.

1- سيستاني: كسي كه مي تواند پيشاني را به زمين بگذارد اگر آن را عمداً...

2- زنجاني: به قصد خضوع...

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1045

(مسأله 1049)(در سجده هر ذكري بگويد كافي است ولي1) احتياط واجب آن است كه2 مقدار ذكر از سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» كمتر نباشد3 و مستحب است «سبحان ربي الاعلي و بحمده» را سه يا پنج يا هفت مرتبه4 بگويد.

1- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله سبحانی نیست.]

2- اراكي، فاضل: در سجده هر ذكري بگويد كافي است به شرط آنكه...

3- گلپايگاني: احتياط واجب آن است كه در سجده سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد، يا ذكر ديگري كه به قدر سه «سبحان الله» باشد چنانچه در ركوع گفته شد. و بايد اين كلمات به عربي صحيح گفته شود...

خوئي، تبريزي: بهتر آن است كه در حال اختيار در سجده سه مرتبه«سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد و بايد اين كلمات دنبال هم و به عربي صحيح گفته شود ظاهر این است که گفتن هر ذكري به اين مقدار باشد كفايت مي كند ...

سیستانی: بهتر آن است که در حال اختیار در سجده سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد و باید این کلمات دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود گرچه گفتن هر ذکری کفایت می کند، ولی بنابر احتیاط لازم باید به این مقدار باشد...

بهجت: كفايت هر ذكري كه در سجده بگويد، خالي از وجه نيست، ولي احتياط مستحب آن است كه سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه«سبحان ربّي الاعلي و بحمده» بگويد...

زنجاني: يكي از واجبات سجده، ذكر است و آن گفتن «سبحان ربي الاعلي و بحمده يا سبحان الله سبحان الله سبحان الله» است و ظاهر آن است كه گفتن هر ذكري كه به مقدار اينها باشد كفايت مي كند لكن بنابراحتياط واجب در سجده «سبحان ربّي العظيم و بحمده نگويد؛ و بايد ذكر سجده به دنبال هم و به عربي صحيح گفته شود...

صافي: احتياط مستحب آن است كه در سجده، سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» بگويد هر چند ظاهر اين است كه اكتفا به گفتن هر ذكري كه به اين مقدار باشد، مثل سه مرتبه «الله اكبر» جايز است. و بايد اين كلمات به عربي صحيح گفته شود...

4- خوئي، تبريزي، زنجاني، سيستاني: يا بيشتر...

*****

وحید: مسأله- در حال اختیار واجب است در سجده سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده» يا هر ذکری که به این مقدار باشد بگوید و احتیاط مستحب آن است که تسبیح را بر مطلق ذکر مقدّم بدارد. و باید این کلمات دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود. و مستحب است «سبحان ربی الاعلی و بحمده» را سه یا پنج یا هفت مرتبه یا بیشتر بگوید.

مكارم: مسأله- ذكر سجده واجب است و احتياط آن است كه حداقل سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» بگويد و هر چه بيشتر بگويد بهتر است.

مظاهری: مسأله- هر ذکری در سجده گفته شود کافی است ولی مستحب است سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» گفته شود و اگر ذکر دیگری گفته شود باید از سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الاعلي و بحمده» کمتر نباشد. و مستحب است ذکر سجده سه یا پنج یا هفت مرتبه گفته شود.

(مسأله 1050)در سجود بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد1 و موقع گفتن ذكر مستحب هم2، اگر آن را به قصد ذكري كه براي سجده دستور داده اند بگويد، آرام بودن بدن لازم است3.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- بهجت: و اگر نتوانست به اندازه ذكر واجب آرامش بدن داشته باشد، اصل وجوب ذكر ساقط نمي شود؛ و اگر به هيچ وجه بدنش آرام نمي گيرد أحوط اين است كه نماز ديگري هم بخواند و سجده آن را با اشاره انجام دهد و منظور از آرامش بدن، توقّف و مكث بين سرگذاشتن و برداشتن است.

زنجاني: در سجده باید پس از رسیدن پیشانی به مهر سر و بدن آرام بگیرد و در حال ذکر واجب آن باید سر و بدن آرام باشد...

2- فاضل: بنابراحتياط...

3- زنجانی: بنابراحتیاط واجب آرام بودن سر وبدن لازم است.

مكارم: اما اگر به قصد ذكر مطلق باشد كه در هر جاي نماز جايز است، حركت مانعي ندارد.

خوئي: موقع گفتن ذكر مستحب هم آرام بودن بدن با قصد خصوصيّت، أحوط است.

تبريزي: در موقع گفتن ذكر مستحب هم آرام بودن بدن بهتر است.

سبحانی: ولی در گفتن ذکر به قصد قربت مطلقه، آرام بودن بدن لازم نیست.

*****

سيستاني: مسأله- در حال سجود بايد بدن نمازگزار آرام باشد و نبايد بدن خود را به اختيار طوري حركت دهد كه از حال آرام بودن خارج شود، حتّي –بنابراحتياط- در زماني كه مشغول به ذكر واجب نيست.

وحید: مسأله- در سجود باید به مقدار ذکر واجب بدن آرام باشد ، و همچنین بنابراحتیاط واجب در موقع گفتن ذکر مستحب، در صورتی که ان را به قصد ذکر در سجده بگوید.

(مسأله 1051) اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد و بدن آرام بگيرد عمداً ذكر سجده را بگويد1، يا پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است2.

1- سيستاني: نماز باطل است، مگر اين كه ذكر را دوباره در حال آرامش بگويد. و اگر پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

تبريزي: بايد دوباره ذكر را بعد از گذاشتن پيشاني و آرام شدن تكرار كند و بنابراحتياط نماز را نيز اعاده نمايد. و اگر پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

2- وحید: مگر اینکه جاهل قاصر باشد ف که در این صورت، در هر دو فرض، نماز صحیح ا ست .

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله- اگر پيش از آنكه به زمين برسد يا پيش از آن كه بدن آرام بگيرد عمداً ذكر سجده را بگويد، بايد بعد از رسيدن پيشاني به زمين و آرام گرفتن بدن دوباره ذكر را بگويد و بنابراحتياط لازم نماز را پس از اتمام اعاده نمايد و اگر به همان ذكر اوّل اكتفا نمايد نماز باطل است؛ و همچنين اگر پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

مكارم: مسأله- هر گاه پيش از آن كه بدن آرام بگيرد ذكر سجده را شروع كند نماز باطل است، همچنين اگر قسمتي از آن را هنگام بلند شدن از سجده بگويد؛ اما اگر سهواً باشد مانعي ندارد و اگر قبل از برداشتن سر از سجده متوجه شود بايد ذكر را اعاده كند.

زنجاني: مسأله- اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و سر و بدن آرام گیرد، با علم و عمد ذکر سجده را بگوید. یا بدون ذکر یا قبل از تمام شدن آن سر از سجده بردارد، یا در حال ذکر واجب یا ذکر مستحبی که به قصد ورود می گوید بدن را حرکت دهد، نمازش باطل است و این امر در ذكر مستحب بنابراحتياط وجوبي است.

(مسأله 1052) اگر پيش از آن كه پيشاني به زمين برسد و بدن آرام گيرد، سهواً ذكر سجده را بگويد1 و پيش از آن كه سر از سجده بردارد بفهمد اشتباه كرده بايد دوباره در حال آرام بودن، ذكر را بگويد2.

1- خوئی، سیستانی، تبریزی، وحید: اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد ، سهوا ذکر سجده را بگوید ...

زنجاني: اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و سر و بدن آرام گیرد سهوا یا به جهت ندانستن مسأله ذکر سجده را بگوید...

[عبارت «و بدن آرام گیرد» در رساله آیت الله مظاهری نیامده است]

2- سيستاني: بايد آرام بگيرد و دوباره ذكر را بگويد ولي اگر پيشاني به زمين رسيده باشد و سهواٌ پيش از آرامش ذكر را بگويد تكرار لازم نيست.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1051.

(مسأله 1053) اگر بعد از ان كه سر از سجده برداشت، بفهمد (كه پيش از آرام گرفتن بدن، ذكر را گفته 1 يا 2) پيش از ان كه ذكر سجده تمام شود سربرداشته نمازش صحيح است.

این مسأله در رساله آیات عظام مکارم و سبحانی نیست.

1- زنجاني: بفهمد كه ذكر نگفته يا در حال گفتن ذكر، بدنش آرام نبوده...

2- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: خوئي، تبريزي ، سيستاني و وحید نيست.]

(مسأله 1054) اگر موقعي كه ذكر سجده را مي گويد يكي از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد1، نماز باطل مي شود2ولي موقعي كه مشغول گفتن ذكر نيست اگر غير پيشاني جاهاي ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- سيستاني: اگر با استقراري كه در سجود معتبر است منافات داشته باشد...

زنجاني: اگر موقعي كه ذكر واجب سجده را مي گويد يكي از هفت عضو را با علم و عمد از زمين بردارد...

وحید: در صورتی که جاهل قاصر نباشد

2- سيستاني: و همچنين است بنابراحتياط واجب در موقعي كه مشغول ذكر نيست.

گلپايگاني، صافي: احتياط لازم آن است كه بعد از آرام گرفتن همه اعضاء دوباره ذكر واجب را بگويد و نماز را تمام كند و اعاده نمايد...

تبريزي: بايد ذكر را دوباره بعد از گذاشتن تمام اعضاء تكرار و بعد نماز را اعاده كند...

بهجت: موقعي كه ذكر سجده را مي گويد بايد تمام هفت عضو روي زمين باشند و از زمين برداشته نشوند...

*****

مكارم: مسأله- هنگامي كه مشغول ذكر نيست مي تواند بعضي از اعضاي هفت گانه را جز پيشاني از زمين بردارد يا جابجا كند ولي در موقع ذكر جايز نيست.

(مسأله 1055)اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده1 سهواً پيشاني را از زمين بردارد نمي تواند دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يك سجده حساب كند و لي اگر جاهاي ديگر را سهواً 2از زمين بردارد بايد دومرتبه به زمين بگذارد وذكر را بگويد.

این مسأله دررساله آیت الله مکارم نیست.

1- زنجاني: اگر قبل از شروع ذكر سجده يا پيش از تمام شدن آن...

2- [كلمه «سهواً» در رساله آيت الله زنجاني نيست.]

(مسأله 1056)بعد از تمام شدن ذكر سجده اول بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.

(مسأله 1057)جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاهاي زانوهايش1 پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد2، بلكه احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

این مسأله دررساله آیت الله سبحانی نیست.

1- اراكي: زانوها و سر انگشتان پاي او...

فاضل: زانوها و از جاي انگشتانش...

2- اراكي، فاضل: [پایان مسأله]

*****

خوئي، تبريزي: مسأله- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي سر انگشتان پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد؛بلكه واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتان پايش پست تر از چهار انگشت بسته نيز نباشد.

گلپايگاني، صافي: مسأله- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوها و سر انگشتان پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد؛ بلكه احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتان و سر زانوهايش از چهار انگشت بسته پست تر نيز نباشد.

وحید: مسأله- جای پیشانی نمازگزار باید از جای زانوها و سر انگشتان پای او بلندتر یا پست تر از چهارانگشت بسته نباشد ، وبنابراحتیاط واجب از جای زانوهای او هم بلندتر یا پست تر از این مقدار نباشد .

سيستاني: مسأله- جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوها و سر انگشتان پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر يا پست تر نباشد؛ بلكه احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي ايستادنش نيز بيش از چهار انگشت بسته بلندتر يا پست تر نباشد.

زنجاني: مسأله - جاي پيشاني سجده كننده بايد از جاي پاي او عرفا بلندتر و پست تر از چهار انگشت بسته نباشد، و در اين حكم فرقي بين زمين شيب دار و غير آن نيست.

مكارم: مسأله- بنابراحتياط واجب جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي زانوهایش بيش از چهار انگشت بسته بالاتر و پايين تر نباشد، همچنين جاي پيشاني نسبت به جاي انگشتان پاي او، خواه زمين سراشيبي باشد يا نباشد.

بهجت: مسأله- جاي پيشاني نمازگزار از محلّ ايستادن او در قيام و محلّ دو انگشت بزرگ پا در موقع سجده، به اندازه يك خشت كه چهار انگشت بسته است بايد بلندتر نباشد و احتياط در اين است كه پايين تر از چهار انگشت بسته هم نباشد.

مظاهری: مسأله- جای پسشانی نمازگزار باید از جاهای دو کف دست و دو سر زانوها و دو سر انگشتان پای او پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

(مسأله 1058)در زمين سراشيب كه سراشيبي آن درست معلوم نيست احتياط واجب1 آن است كه جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پا و سر زانوهاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد2.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- فاضل: احتياط...

2- اراكي، گلپايگاني، صافي: اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتان پا و سر زانوهاي او مختصري بيش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد اشكال ندارد.

خوئي، تبريزي: اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پاي او(تبريزي: و سر زانوهاي او) بيش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد اشكال ندارد.

بهجت: بايد جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پا بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد و بنابراحتياط بايد پايين تر نيز نباشد.

فاضل: و سزاوار نيست اين احتياط ترك شود.

مظاهری: اگر جای پیشانی بیش از چهار انگشت بسته پست تر یا بلندتر باشد اشکال ندارد.

مكارم، زنجاني: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1057.

*****

وحید: مسأله- در زمین سراشیب که شیب آن درست معلوم نیست اگر جای پیشانی از جای سر انگشت های پای او و زانوهایش بیش از چهارانگشت بسته بلندتر یا پست تر باشد، بنابراین احتیاط نماز او باطل است.

سيستاني: مسأله- در زمين سراشيب –هرچند كه سراشيبي آن درست معلوم نباشد- اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي زانوها و انگشتهاي پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر يا پست تر باشد نماز او محلّ اشكال است.

(مسأله 1059) اگر پيشاني را سهواً به چيزي بگذارد1 كه از جاي انگشتهاي پا و سر زانوهاي او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندي آن به قدري است كه نمي گويند در حال سجده است مي تواند2 سر را بردارد و به چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد (و مي تواند سر را به روي آن، كه به اندازه چهار انگشت يا كمتر است بكشد3) و اگر بلندي آن به قدري است كه مي گويند در حال سجده است احتياط واجب ان است كه پيشاني را از روي آن به روي چيزي كه بلندي ان به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد و اگر كشيدن پيشاني ممكن نيست بنابراحتياط واجب بايد (پيشاني را بلند كند و بر موضعي كه بلندي زايدي ندارد بگذارد و 4) نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست

1- اراكي، گلپايگاني، صافي: اگر پيشاني را به چيزي بگذارد...

2- گلپايگاني، صافي: بايد...

3- بهجت: كم كم بكشد...

[قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: گلپايگاني و صافي نيست]

4- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام اراكي، گلپايگاني، فاضل، نوري، بهجت و صافي نيست]

*****

خوئي: مسأله- اگر پيشاني را اشتباهاً بر چيزي بگذارد كه از جاي انگشتهاي پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته است، بايد سر را بردارد و بر چيزي كه بلند نيست يا بلنديش به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد و بنابراحتياط بايد نماز را بعد از تمام نمودن دوباره بخواند.

زنجاني: مسأله- اگر پيشاني را اشتباهاً بر جایی بگذارد كه از جاي پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته است چنانچه بلندي آن به قدري است كه نمي گويند در حال سجده است مي تواند سر را بردارد و به جايي كه سجده بر آن صحيح است بگذارد و می تواند سر را به جایی که سجده بر آن صحیح است بكشاند و اگر بلندی آن به قدری کم است که می گویند در حال سجده است بنابراحتیاط واجب سر را به جايي كه سجده بر ان صحيح است بکشاند و کفایت می کند و احتیاط مستحب آن است که پس از تمام کردن نماز آن را اعاده کند. و اگر نمی تواند سر را بکشاند ، باید سر را بردارد و بر جایی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و نمازش صحیح است .

اگر پيشاني را اشتباهاً بر جايي بگذارد كه از جاي پاي او بيش از چهار انگشت بسته پایین تراست، بنابراحتياط واجب پيشاني را به جايي كه سجده به آن صحیح است بگذارد و نمازش صحیح است.

تبریزی: مسأله- اگر پیشانی را اشتباها به چیزی بگذارد که از جای انگشت های پا و سر زانوهای او بلندتر از چهارانگشت بسته است باید سر را به چیزی که بلند نیست یا بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و بنابراحتیاط باید پیشانی را بر جایی که بلند نیست یا بر چیزی که سجده بر آن جایز است بکشد.

وحید: مسأله- اگر پیشانی را اشتباها بر چیزی بگذارد که از جای انگشت های پای او بلند تر از چهارانگشت بسته است چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده است باید سر را بردارد و به چیزی که بلند نیست یا بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و اگر بلندی آن به قدری است که می گویند در حال سجده است باید پیشانی را از روی آن بر روی چیزی که بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بکشد و اگر کشیدن پیشانی ممکن نیست بنابراحتیاط واجب باید نماز را تمام کند و دوباره بخواند.

سيستاني: مسأله- اگر پيشاني را اشتباهاً بر چيزي بگذارد كه از جاي زانوها و انگشتهاي پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلند تر باشد، چنانچه بلندي آن به قدري است كه نمي گويند در حال سجده است باید سر را بردارد و به چيزي كه بلندي آن بيش از چهار انگشت بسته نيست بگذارد، و اگر بلندي آن به قدري است كه مي گويند در حال سجده است چنانچه پس از انجام ذكر واجب ملتفت شو د می تواند سر از سجده بردارد و نماز را تمام کند و اگر قبل از انجام ذکر واجب ملتفت شد، بايد پيشاني را از روي ان بر روي چيزي كه بلندي آن به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بكشد و ذكر واجب را بجا آورد و اگر كشيدن پيشاني ممكن نباشد، مي تواند ذكر واجب را در همان حال بجا اورد و نماز را تمام كند و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.

مكارم: مسأله- هر گاه پيشاني را سهواً بر جايي بگذارد كه از محلّ زانوها يا انگشتان پا بيش از چهار انگشت بسته پست تر و بلندتر باشد، اگر بلندي به حدي است كه به ان سجده نمي گويند بايد سر را بردارد و روي چيزي بگذارد كه بلندي آن از چهار انگشت بسته كمتر است، اما اگر به قدري است كه سجده به آن مي گويند واجب است پيشاني را از روي ان به روي چيزي بكشد كه به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است و اگر كشيدن پيشاني ممكن نيست احتياط آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

مظاهری: مسأله- اگر پیشانی را سهوا به چیزی بگذارد که از چهار انگشت بسته بلندتر است ، چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده است باید سر را بردارد، و اگر بلندی آن به قدری است که می گویند در حال سجده است باید پیشانی را از روی ان به روی چیزی که بلندی آن به اندازه چهارانگشت بسته یا کمتر است بکشد و اگر کشیدن پیشانی ممکن نیست نماز او باطل است.

(مسأله 1060)بايد بین پيشاني و انچه بر آن سجده مي كند چيزي نباشد1 پس اگر مهر2 به قدري چرك باشد كه پيشاني به خود مهر نرسد سجده باطل است ولي اگر مثلاً رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- خوئي: چيزي فاصله نباشد...

سيستاني: بايد بین پيشاني و آنچه بر آن سجده صحيح است چيز ديگري فاصله نباشد...

2- زنجاني: اگر چادر تمام سطح مهر را بپوشاند یا تمام سطح مهر...

*****

مكارم: مسأله- پيشاني بايد روي چيزي قرار گيرد كه سجده بر آن صحيح است و شرح آن به خواست خدا در مسائل آينده ذكر مي شود و اگر حائلي در اين وسط باشد مانند موي سر يا چرك بودن مهر به حدي كه پيشاني به خود مهر نرسد سجده باطل است ، ولی تغییر رنگ مهر اشکال ندارد.

مظاهری: مسأله- مهر یا چیز دیگری که بر ان سجده می کند باید تمیز باشد پس اگر مهر به قدری چرک باشد که پیشانی به خود مهر نرسد سجده باطل است ولی اگر مثلا رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد.

(مسأله 1061)در سجده بايد كف دست1 رابر زمين بگذارد2 ولي در حال ناچاري پشت دست هم مانعي ندارد و اگر پشت دست ممكن نباشد، بايد 3 مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند بايد4 تا آرنج هر جا كه مي تواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممكن نيست، گذاشتن بازو كافي است5.

1- بهجت: تمام كف دست...

صافي: كف هر دو دست...

2- سيستاني: در سجده بايد دو كف دست را بر زمين بگذارد و بنابر احتياط واجب در صورت امكان، همه كف دست را بگذارد...

3- خوئي، تبريزي،: بنابراحتياط ...

سيستاني: بنابراحتياط واجب...

4- [كلمه «بايد» در رساله آيات عظام: خوئي، تبريزي و سيستاني نيست].

5- مظاهری: خوب است مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند، خوب است تا آرنج هر جای دست را که می تواند بر زمین بگذارد.

*****

وحید: مسأله- در سجده باید دو کف دست را بر زمین بگذارد و در حال ناچاری باید پشت دست را بر زمین بگذارد و اگر پشت دست هم ممکن نباشد بنابراحتیاط واجب مچ دست را به زمین بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند تا آرنج، هر جا را که می تواند به زمین بگذارد و اگر آن هم ممکن نیست بازو را بگذارد.

مكارم: مسأله- هر گاه نتواند كف دستها را بر زمين بگذارد بايد پشت دستها را به زمين بگذارد و اگر ان هم ممكن نيست مچ دستها را بر زمين بگذارد، و چنانچه آن هم ممكن نباشد بنابراحتياط واجب هر جاي دست تا آرنج، ممكن شود روي زمين مي گذارد و در صورتي كه نتواند، بازو را بگذارد.

زنجاني: مسأله- براي سجده اگر گذاشتن تمام دست ممكن نباشد بايد هر مقداري از دست را كه ممكن است ولو انگشتان دست- به زمين بگذارد و بنابر احتياط اگر هيچ ممكن نباشد، پشت دست را بر زمین بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند، مچ دست را بر زمین بگذارد و اگر ممکن نباشد تا آرنح هر جا را كه مي تواند بر زمين بگذارد واگر ان هم ممكن نيست گذاشتن بازو كافي است.

(مسأله 1062)در سجده بنابراحتياط واجب بايد1 سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد2 و اگر 3 انگشتهاي ديگر پا4 يا روي پا را به زمين بگذارد5 يا به واسطه بلند بودن ناخن سر شست به زمين نرسد نمازش باطل است6.

1- گلپایگانی، صافی، زنجانی، سبحانی ، مظاهری: در سجده باید...

2- بهجت: در سجده بايدسر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر روي انگشت بزرگ پا يعني طرف ناخن و يا پشت آن را هم به زمين بگذارد، كافي بودنش خالي از وجه نيست، ولي خلاف احتياط است...

فاضل: در سجده بايد دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و احتياط واجب اين است كه سر دو انگشت بر زمين گذاشته شود...

مكارم: و انگشتهاي ديگر كافي نيست، حتّي اگر ناخن انگشت بزرگ پا طوري بلند باشد كه سر انگشت به زمين نرسد اشكال دارد.

3- زنجاني: و اگر بجاي آن...

بهجت: و اگر فقط...

4- اراكي: اگر انگشتهاي ديگر پا بدون آن كه انگشت بزرگ بر زمين باشد...

5- گلپايگاني، صافي: و سر دو انگشت بزرگ را به زمين نگذارد...

6- گلپايگاني، صافي: و كسي كه بواسطه ندانستن مسأله نمازهاي خود را اين طور خوانده بايد بنابراحتياط لازم دوباره بخواند.

فاضل: و قرار گرفتن انگشتهاي ديگر پا همراه با انگشت بزرگ بر روي زمين مانعي ندارد.

زنجاني، نوري: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده، بنابراحتياط واجب باید دوباره بخواند.

سبحانی: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده، بنابراحتیاط مستحب باید دوباره بخواند.

مظاهری: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده بهتر است دوباره بخواند ولی اگر علاوه بر سر دو انگشت بزرگ پاها انگشتان دیگر را هم بر زمین بگذارد مانعی ندارد.

*****

خوئي: مسأله- در سجده بايد دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد* و اگر* انگشت هاي ديگر پا يا روي زمين بگذارد يا به واسطه بلند بودن ناخن، شست به زمين نرسد نمازش باطل است. و كسي كه از روي تقصير و ندانستن مسأله* نمازهاي خود را اين طور خوانده بايد دوباره بخواند* .

*سيستاني: ولي لازم نيست كه سر دو انگشت را بر زمين بگذارد بلكه گذاشتن پشت يا روي آنها نيز كفايت مي كند....

*وحید: هر چند احتیاط مستحب این است که سر دو انگشت بزرگ را به زمین بگذارد.

*سيستاني: و اگر انگشت بزرگ را نگذارد و...

.وحید: و کسی که به واسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده اگر مقصر است باید دوباره بخواند و اگر قاصر است نمازش صحیح است.

*تبريزي: از روي تقصير به واسطه ندانستن مسأله...

*تبريزي: و اگرروي شست يا باطن آن را بر زمين بگذارد كافي است.

(مسأله 1063) كسي كه مقداري از شست پايش بريده، بايد بقيه آن را به زمين بگذارد، و اگر چيزي از آن نمانده1، يا اگر مانده خيلي كوتاه است2 بايد 3 بقيه انگشتان را بگذارد4 و اگر هيچ انگشت ندارد، بايد 5 هر مقداري از پا باقی مانده به زمين بگذارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- زنجاني: يا نمي تواند بقيه را بر زمين بگذارد، بايد بعضي از انگشتان ديگر را بگذارد و اگر هيچ انگشت ندارد بايد سر هر مقداري از پا را كه باقي مانده به زمين بگذارد.

2- سيستاني: كه نمي توان ان را به هيچ وجه بر زمين يا چيز ديگري گذاشت...

3- خوئي، تبريزي: بنابراحتياط ...

مظاهری: خوب است...

سيستاني: بنابراحتياط واجب...

4- گلپايگاني، صافي: اگر چيزي از آن نمانده يا اگر مانده خيلي كوتاه است احتياط لازم آن است كه همان را به زمين گذارد و ذكر سجده را بگويد و باز بقيه انگشتان را به زمين بگذارد و دو مرتبه ذكر را بگويد...

وحید: احتیاط واجب آن است که بقیه انگشتان را به زمین بگذارد...

مكارم:اگر چيزي نمانده بقيه انگشتان را بگذارد...

5- مظاهری: خوب است...

[كلمه «بايد» در رساله ايات عظام: خوئي، سيستاني و تبريزي نيست]

(مسأله 1064)اگر به طور غير معمول سجده كند، مثلاً سينه و شكم را به زمين بچسباند1، بنابر احتياط مستحب2 بايد نماز را دوباره بخواند3، ولي اگر4 پاها را دراز كند، اگر چه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد ، بنابراحتياط واجب5 بايد نماز را دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام سبحانی و بهجت نیست.

1- گلپايگاني، صافي: يا پاها را دراز كند ولي هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد، اگر طوري است كه عرفا مي گويند: سجده كرده، صحيح است و الّا باطل است.

اراكي، خوئي، تبريزي: يا پاها را دراز كند (خوئي، تبريزي: اگر چه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد)...

سيستاني: يا پاها را مقداري دراز كند،چنانچه بگويند سجده كرده نمازش صحيح است، ولي اگر بگويند دراز كشيده و سجده صدق ننمايند نماز او باطل است.

فاضل، وحید: و يا پاها را دراز كند، اگر چه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد بايد بنابراحتياط واجب نماز را دوباره بخواند.

زنجاني: يا پاها را دراز كند، اگر هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد كفايت مي كند لكن بنابراحتياط مستحب نماز را دوباره بخواند.

2- نوري: بنابراحتياط واجب...

3- اراكي: [پایان مسأله]

خوئي، تبريزي: ولي اگر طوري دراز بكشد كه سجده صدق ننمايد نماز او باطل است.

4- نوري: و اگر...

5- [عبارت «بنابراحتياط واجب» در رساله آيت الله نوري نيست.]

*****

مكارم: مسأله- هر گاه به طور غير معمول سجده كند، مثلا بخوابد و هفت عضو بدن را بر زمين بچسباند، سجده اش باطل است.

مظاهرِی: مسأله- اگر به طور غیر معمول سجده کند مثلا به رو بخوابد و مواضع سجده را بر زمین بگذارد سجده او باطل است.

(مسأله 1065)مهر1 يا چيز ديگري كه بر آن سجده مي كند2، بايد پاك باشد، ولي اگر مثلا مهر را روي فرش نجس بگذارد3، يا يك طرف مهر نجس باشد و پيشاني را به طرف پاك ان بگذارد4 اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

1- زنجاني: مقداري از سطح مهر...

2- سيستاني: به مقداري كه سجده بر آن صحيح است...

3- زنجاني: يا پشت مهر نجس باشد، سجده بر آن مانعي ندارد، مگر آن كه موجب نجس شدن پيشاني شود به طوري كه موجب بطلان نماز گردد.

4- سيستاني: يا قسمتي از روي مهر پاك باشد و قسمتي نجس باشد اگر پيشاني را نجس نكند اشكال ندارد.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل شرط چهارم از شرایط مکان نمازگزار، بعد از مسأله 885.

مسائل اختصاصي

بهجت: مسأله875- كسي كه فراموش كرده كه موضع سجده او نجس بوده و يا نمي دانسته و بعد از نماز فهميده در صورتي كه قصد قربت داشته، نمازش صحيح است؛ و اگر در بين نماز فهميد، اگر در حال سجده است پيشاني را از موضع نجس كم كم بكشد تا به موضع پاك برسد و اگر بعد از سجده فهميد، سجده هاي گذشته صحيح است.

بهجت: مسأله 876- اگر محل سجده منحصر در نجس شد، سقوط شرطيت طهارت خالي از وجه نيست، و اگر امر دائر است كه به محل نجس سجده كند يا بر لباس پاك، تخيير خالي از وجه نيست و در صورتي كه اميد برطرف شدن عذر را دارد أحوط تأخير نماز براي آخر وقت است.

بهجت: مسأله 877- اگر موضعي كه پيشاني بر آن گذاشته مي شود نجس باشد و حالت سرايت هم نداشته باشد ولي قسمتي از آن به مقداري كه براي سجده لازم است پاك باشد، سجده بر آن كفايت مي كند.

(مسأله 1066)اگر در پيشاني دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممكن است بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند 1و اگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاي سالم را به مقداري كه براي سجده كافي باشد بر زمين بگذارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- مظاهری: [پایان مسأله]

وحید: و اگر ممکن نیست باید آنچه را که سجده بر آن صحیح است گود کند و دمل را در گودال و جا ی سالم را به مقداری که برای سجده کافی باشد بر آن بگذارد و احتیاط مستحب آن است که آن گودال در زمین باشد

*****

مكارم: مسأله- هر گاه در پيشاني دمل و مانند آن باشد و نتواند آن را بر مهر و مانند آن بگذارد، مي تواند مهر را در كنار پيشاني يا در هر دو طرف انقدر از زمين بلند كند كه دمل در وسط آن قرار گيرد به شرط اين كه از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد. و هر گاه دمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد بايد به يكي از دو طرف بيرون پيشاني سجده كند و اگر ممكن نيست چانه را بر مهر مي گذارد و اگر آن هم ممكن نيست هرجاي از صورت كه ممكن شود بر مهر بگذارد و اگر به هيچ جاي از صورت ممكن نشود بايد به اندازه اي كه مي تواند خم شود.

زنجاني: مسأله- اگر در پيشاني دمل و مانند آن باشد كه نتواند با آن سجده كند، بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند؛ ولو به اين شكل كه مهر بلندي بردارد و دمل را در كنار مهر قرار داده با قسمت سالم پيشاني سجده كند، يا زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاي سالم پيشاني را بر زمين بگذارد.

سيستاني: مسأله- اگر در پيشاني دمل يا زخم و مانند آن باشد كه نتواند آن را هر چند بدون فشار بر زمين بگذارد، چنانچه آن دمل مثلا همۀ پيشاني را فرا نگرفته باشد بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند؛ و اگر سجده كردن با جاي سالم پيشاني توقف بر آن داشته باشد كه زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاي سالم را به مقداري كه براي سجده كافي باشد بر زمين بگذارد، بايد اين كار را انجام دهد(منظور از پيشاني در اول فصل سجود ذكر شد.)

(مسأله 1067)اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد بايد به يكي از دو طرف پيشاني سجده کند1 و اگر ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد2 به هر جاي از صورت كه ممكن است سجده كند 3 و اگر به هيچ جاي از صورت ممكن نيست4 بايد با جلوي سر سجده نمايد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- بهجت: و احتياط در اين است كه اگر طرف دست راست آن را برطرف چپ پيشاني مقدّم بدارد و اگر ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد با سر اشاره كند و اگر آن هم نشد با بستن و باز كردن چشم ها سجده را انجام مي دهد.

زنجاني: و بنابر احتياط مستحب طرف راست را مقدّم بدارد و اگر نتواند بر ابرو سجده كند و بنابراحتياط واجب ابروي راست را مقدّم بدارد و اگر نمي تواند به چانه سجده نمايد و موی ریش حایل محسوب نمی شود و اگر ممكن نيست بايد براي سجده كردن اشاره كند.

2- فاضل: بنابراحتياط واجب...

3- گلپايگاني، صافي: رجاءً سجده كند...

4- گلپايگاني، صافي: با جلوي سر سجده نمايد رجاءً؛ و در دو اين صورت، با اشاره نيز رجاءً سجده نمايد.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1066.

*****

خوئي، تبريزي، وحید: مسأله- اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را گرفته باشد بنابراحتياط بايد (وحید: بنابراحتیاط واجب) به يكي از دو طرف پيشاني و چانه و اگر چه به تكرار نماز باشد، سجده كند و اگر ممكن نيست فقط به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست بايد براي سجده اشاره كند(تبريزي: و موي چانه حائل حساب نمي شود).

سيستاني: مسأله- اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را –به معنايي كه گفته شد- فرا گرفته باشد بايد بنابراحتياط واجب دو طرف آن را كه مابقي پيشاني است يا يكي از آنها را به هر نحو كه مي تواند بر زمين بگذارد و اگر نتواند بايد بعضي از اجزاء صورت خود سجده كند و احتياط لازم ان است كه اگر مي تواند به چانه سجده كند؛ و اگر نمي تواندبه يكي از دو طرف پيشاني سجده كند و اگر سجده كردن به صورت، به هيچ وجه ممكن نبود، بايد براي سجده اشاره كند.

(مسأله 1068)كسي كه نمي تواند پيشاني را به زمين برساند بايد به قدري كه مي تواند خم شود و مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است روي چيز بلندي گذاشته1 و طوري پيشاني را برآن بگذاردكه بگويند سجده كرده است2، ولي بايد 3كف دستها و زانوها و انگشتان پا را بطور معمول به زمين بگذارد.

1- زنجاني: روي جاي بلندي بگذارد و پيشاني را بر آن قرار دهد بطوري كه بگويند سجده كرده است ، و هر مقدار از مواضع سجده را که می تواند بطور معمول بر زمين بگذارد.

مكارم: بر محل بلندتري قرار دهد كه پيشاني به آن برسد و كف دستها و زانوها و انگشتان را بطور معمول بر زمين بگذارد.

2-مظاهری : واگر اصلا نمی تواند خم شود باید به نيّت سجده ذکر سجده را بگوید و مستحب است برای سجده با سر یا چشم هم اشاره کند، و چنانچه خوب است مهر را بر پیشانی هم بگذارد.

3- فاضل: ولي اگر مهر را بالا بياورد و به پيشاني بچسباند سجده صحيح نيست امّا...

بهجت: ولي بنابراحتياط...

*****

سيستاني: مسأله- كسي كه مي تواند بنشيند ولي نمي تواند پيشاني را بر زمين برساند اگر بتواند به قدري خم شود كه عرفا سجده بر آن صدق كند بايد به آن مقدار خم شود و مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است، روي چيزي بلندي گذاشته و پيشاني خرا بران بگذارد ولي بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را در صورت امكان به طور معمول بر زمين بگذارد.

مسائل اختصاصي

خوئي، تبريزي، زنجاني، وحید: مسأله 1078- سیستانی: مسأله 1055- اگر. چيز بلندي نباشد كه مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است برآن بگذارد.، لازم است كه مهر يا چيز ديگر را با دست بلند كرده و بر آن سجده نمايد.*

. سيستاني: در فرض مذكور...

.سيستاني: و كسي هم نباشد كه مثلاً مهر را بلند كند و بگيرد تا ان شخص بر آن سجده كند، بايد مهر يا چيز ديگر را با دست بلند كرده بر آن سجده نمايد.

*وحید: و در صورتی که خودش نتواند، دیگری بلند کند و او بر آن سجده کند.

(مسأله 1069)كسي كه هيچ نمي تواند خم شود بايد براي سجده بنشيند و با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد1 و در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه اگر مي تواند به قدري مهر را بلند كند كه پيشاني را برآن بگذارد2(و اگر نمي تواند احتياط مستحبّ آن است كه مهر را بلند كند و به پيشاني بگذارد3) و اگر با سر يا چشمها هم نمي تواند اشاره كند بايد در قلب نيّت سجده كند و بنابراحتياط واجب با دست و مانند آْن براي سجده اشاره نمايد.

1- سبحانی: یعنی چشم ها را به قصد سجده ببندد و به نيّت سر برداشتن باز کند...

2- فاضل: در هر دو صورت احتياط آن است كه اگر مي تواند مهر را بلند كند و بر پيشاني بگذارد...

3- گلپايگاني، صافي: در هر دو صورت احتياط واجب آن است كه اگر مي تواند مهر را بلند كند و پيشاني را برآن بگذرد و اگر ممكن نيست مهر را به پيشاني بگذارد...

[قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: اراكي و فاضل نيست].

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله1068.

*****

خوئي، تبريزي: مسأله- كسي كه هيچ نمي تواند سجده نمايد.بايد براي سجده با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد و اگر با چشمها هم نمي تواند اشاره كند*بنابراحتياط مستحب با دست و مانند ان براي سجده اشاره كند و در قلب نيز نيّت سجده نمايد.

.سيستاني: و مقداري كه مي تواند خم شود بر ان سجده صدق نمي كند...

*سيستاني: بايد در قلب نيّت سجده كند و بنابراحتياط لازم با دست و مانند آن برای سجده اشاره كند و ذكر واجب را بگويد.

*وحید: باید در قلب نيّت سجده کند و ذکر آن را بگوید.

بهجت: مسأله-كسي كه هيچ نمي تواند خم شود براي سجده بايد سررا به قصد سجده خم كند و براي برخاستن از سجده، سر را بلند كند و اگر اين هم ممكن نشد، به قصد سجده چشم را مي بندد و به قصد برخاستن چشم را باز مي كند و لازم نيست در اين صورت بقيه اعضاء يعني كف دست و زانو و انگشت بزرگ پا روي زمين باشد. گرچه اين كار در صورت امكان موافق احتياط است.

زنجاني: مسأله- كسي كه هيچ نمي تواند سجده كند بايد در حالي كه در قلب نيّت سجده مي كند با سر اشاره كند و كافي است و اگر ممكن نباشد بنابراحتياط واجب به نيّت سجده با چشمها اشاره كند و پس از برطرف شدن عذر نماز را دوباره بخواند؛ و اگر اشاره نيز ممكن نباشد، سجده واجب نيست و بنابراحتياط واجب نماز را بدون سجده بخواند و بعد از برطرف شدن عذر اعاده كند و احتياط مستحب آن است كه در حال نماز به نيّت سجده با دست اشاره كند و ذكر نيز بگويد.

مكارم: مسأله- هر گاه نتواند خم شود بايد با سر اشاره كند و الا با چشمها اشاره مي نمايد يعني آن را به قصد سجده مي بندد و به نيّت سر برداشتن باز مي كند و در هر صورت احتياط واجب آن است كه مهر را بلند كند و بر پيشاني بگذارد؛ اگر هيچ يك از اينها را نتواند احتياط اين است كه در قلبش نيّت سجده كند.

(مسأله 1070) كسي كه نمي تواند بنشيند، بايد ايستاده نيّت سجده كند و چنانچه مي تواند براي سجده با سر اشاره كند و اگر نمي تواند با چشمها اشاره نمايد1 و اگراين را هم نمي تواند در قلب نيّت سجده كند و بنابراحتياط واجب با دست و مانند آن براي سجده اشاره نمايد.

این مسأله در رساله آیات عظام سبحانی و مظاهری نیست.

1- فاضل: يعني ان را به قصد سجده مي بندد و به نيّت سر برداشتن باز مي كند...

خوئي، بهجت، تبريزي، زنجاني، سيستاني، مكارم، وحید: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1069.

(مسأله 1071) اگر1 پيشاني بي اختيار از جاي سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد2 بايد نگذارد دوباره به جاي سجده برسد و اين يك سجده حساب مي شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بي اختيار دوباره به جاي سجده برسد3 روي هم يك سجده حساب مي شود و اگر ذكر نگفته باشد بايد بگويد4.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- زنجاني: اگر پس از آن كه پيشاني به زمين رسيد و بدن آرام گرفت...

2- بهجت: چنانچه در موقع سجده استقرار پيدا كرده بود و حالا مي تواند خود را نگه دارد و به سجده بر نگردد...

3- سيستاني: همان يك سجده حساب مي شود، ولي اگر ذكر نگفته باشد احتياط مستحب آن است كه آن را بگويد، ولي بايد به قصد قربت مطلقه باشد و قصد جزئيّت نكند.

4- خوئي، تبريزي: بنابراحتياط.

بهجت: و اگر استقرار پيدا نكرده بود، حتّي اگر مي تواند خود را نگه دارد بايد به سجده برگردد و روي هم يك سجده حساب می شود و باید ذکر را بگوید و اگر سجده اول است یک سجده دیگر بجا آورد.

وحید: روی هم یک سجده حساب شدن، محلّ اشکال است اگر چه یک سجده یقینا آورده شده ، پس اگر ذکر نگفته باشد ، بنابراحتیاط واجب به قصد آنچه امر دارد –اعم از واجب و مستحب- بگوید.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله- اگر پيشاني بي اختياربه جاي سجده بخورد و بلند شود سجده به عمل نيامده است و بايد سجده را به طور صحيح بجا آورد و بعد از تمام شدن احتياط مستحب آن است كه دو مرتبه نماز را بخواند.

مكارم: مسأله- هر گاه پيشاني بي اختيار از جاي سجده بلند شود و برگردد يك سجده حساب مي شود چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه، ولي اگر اختيارا آن را بردارد اگر قبل از ذكر از روي عمد باشد نمازش باطل است و الا اشكال ندارد.

(مسأْه 1072)جايي كه انسان بايد تقيه كند مي تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد 1و لازم نيست براي نماز به جاي ديگر برود2.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1-سبحانی: و اگر بدون زحمت می تواند در جای دیگر نماز بخواند برای نماز به جای دیگر برود.

2- خوئي، تبريزي، وحید: ولي اگر بتواند بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد، طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد.

فاضل: ولي اگر در آن مكان حصير يا سنگ يا چيزي كه سجده بر ان صحيح است، وجود دارد و بتواند طوري بر آن سجده كند خلاف تقيه نباشد بايد برآن سجده نمايد.

سيستاني: يا نماز را تأخير بيندازد تا در همانجا بعد از رفع سبب تقيه بجا آورد؛ ولي اگر بتواند در همان مكان بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد طوري سجده كند كه مخالفت تقيه نكرده باشد نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد.

مكارم: ولی اگر در همانجا بتواند روی سنگ یا حصیر و مانند آن سجده کند واجب است.

مظاهری: چنانچه می تواند لازم است برای نماز به جای دیگر برود.

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله- جايي كه انسان بايد تقيه كند اگر بتواند بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد، نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد و اگر نمي تواند احتياط لازم (صافي: احتياط) آن است كه درصورت امكان براي نماز به جاي ديگر برود؛ و الا در همانجا نماز بخواند.‍‍‍‍‍‍‍و بر فرش و مانند آن سجده نماید.

.‍‍‍‍‍‍‍ صافي: هر چند ظاهر اين است كه در مورد تقيه به جهت تحبيب و تأليف قلوب لازم نيست كه براي نماز به جاي ديگر برود.

زنجاني: مسأله- جايي كه انسان مي تواند تقيه كند تا مي تواند نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد؛ بلكه اگر بتواند بر حصير ياچيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد نبايد بر فرش و مانند ان سجده كند؛ بلكه اگر لازم باشد بايد براي نماز به جاي ديگر برود؛ بلكه اگر در صورت ناچاري هم بر فرش و مانند آن سجده نمايد بايد نماز را دوباره بخواند.

(مسأْله 1073)اگر روي چيزي كه1 بدن روي آن آرام نمي گيرد سجده كند باطل است2 ولي روي تشك پر3، يا چيز ديگري كه بعد از سر گذاشتن و مقداري پايين رفتن آرام مي گيرد سجده كند اشكال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- گلپايگاني، صافي: اگر روي تشك پر يا چيز ديگري كه...

خوئي، تبريزي، سيستاني: اگر روي تشك پر و مانند آن در صورتي كه ...

زنجاني: اگر روي تشك فنري يا چيز ديگري كه...

2- اراكي، خوئي، تبريزي، سيستاني، زنجاني: [پایان مسأله]

گلپايگاني، صافي: ولي چنانچه بعد از سر گذاشتن و مقداري پايين رفتن، بدن آرام بگيرد اشكال ندارد.

مكارم: اشكال دارد ولي چنانكه قبلاً نيز گفتيم اگر در كشتي و قطار و مانند آن بتواند واجبات نماز را در حال حركت رعايت كند نمازش صحيح است. اگر انسان روي تشك يا چيز ديگري سجده كند كه بدن در اول آرام نيست و بعد آرام مي گيرد مانعي ندارد.

1-بهجت: روي تشك...

*****

وحید: مسأله- اگر روی تشک پر یا چیز دیگری که استقرار بر آن حاصل نمی شود سجده کند باطل است.

مظاهری: مسأله- اگر روی تشک پر یا چیز دیگری که بعد از سر گذاشتن و مقداری پایین رفتن آرام می گیرد سجده کند اشکال ندارد.

(مسأله 1074)اگر انسان ناچار شود كه در زمين گل نماز بخواند1 بنابراحتياط واجب بايد در حالي كه ايستاده است براي سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و سبحانی نیست .

1- اركي: مي تواند ايستاده نماز بخواند و براي سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند.

*****

خوئي، گلپايگاني، فاضل، تبريزي، سيستاني، صافي، نوري، زنجاني: مسأله- اگر انسان ناچار شود كه در رمين گل . نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدون لباس براي او مشقت*ندارد، بايد * سجده و تشهّد را به طور معمول بجا آورد و اگر مشقت دارد* مي تواند * در حالي كه ايستاده براي سجده با سر اشاره كند و تشهّد را ايستاده بخواند* و اگر* سجده و تشهّد را به طور معمول هم بجا آورد، نمازش صحيح است.

. زنجاني: گل آلود...

*فاضل: مشقّتي كه معمولاً تحمل نمي شود...

*گلپايگاني، صافي: بايد بنابراحتياط لازم...

*زنجاني: اگر مشقت دارد...

*[كلمۀ مي تواند دررساله آيت الله سيستاني نيست]

*خوئي، تبريزي، سيستاني: و نمازش صحيح است.

*گلپايگاني، صافي: و اگر در عين مشقت...

وحید: مسأله- اگر انسان ناچار شود که در زمین گل نماز بخواند چنانچه آلوده شدن بدن و لباس برای او حرجی نیست باید سجده و تشهّد را به طور معمول بجا آورد و اگر حرجی باشد در حالی که ایستاده برای سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند و نمازش صحیح است.

مكارم: مسأله- هر گاه زمين گل باشد كه اگر بخواهد سجده كند بدن و لباس او آلوده مي شود مي تواند ايستاده نماز بخواند و براي سجده با سر اشاره كند.

مظاهری: مسأله- اگر انسان ناچار شود که در زمین گل نماز بخواند می تواند سجده و تشهّد را ایستاده بخواند و اگر سجده و تشهّد را به طور معمول هم بجا آورد نمازش صحیح است.

(مسأله 1075)در ركعت اول و ركعت سومي كه تشهّد ندارد، مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا1 اگر بعد از سجده دوم بدون آن كه مقداري بنشيند براي ركعت بعد برخيزد نمازش صحيح است2 ولي بنابرحتياط واجب3 بايد بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.

1- اراكي، سبحانی: بايد بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.

گلپايگاني، صافي، نوري: بنابراحتياط واجب بايد بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد(گلپايگاني، صافي: و اين عمل را جلسه استراحت مي گويند).

خوئي، تبریزی، زنجانی، وحید: بنابراحتياط مستحب بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.

سيستاني: احتياط واجب این است که بعد از سجده دوم قدری بی حرکت بنشیند و بعد برخیزد

2- بهجت: بنابرأظهر...

3- بهجت: بنابراحتياط مستحبّ...

*****

فاضل، مكارم: مسأله- بعد از سجده دوم در جايي كه تشهّد واجب نيست (فاضل: مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا) بهتر است لحظه اي بنشيند سپس براي ركعت بعد برخيزد(فاضل: و اين عمل را جلسه استراحت مي گويند.)

مظاهری: مسأله- در رکعت اول و رکعت سومی که تشهّد ندارد باید جلسه استراحت بجا آورد یعنی بعد از سجدۀ دوم مقداری آرام بنشیند و بعد برخیزد و اگر بدون نشستن برخیزد ، نماز باطل است.