احکام دفن میّت

احکام دفن میّت (آیت الله العظمی مکارم)

چگونگی دفن

1- دلیل دفن مرد از طرف سر، و زن از طرف عرض

سؤال:چرا میّت مرد را از طرف سر، و میّت زن را از طرف عرض بدن، وارد قبر مى کنند؟

پاسخ:این کار در مردان نوعى عبرت و در زنان براى رعایت اصول عفّت است.

2- چگونگی دفن زن باردار

سؤال:زن مسلمانى که بچه مسلمان 7 ماهه اى در شکمش بوده فوت کرده است، بعضى مى گویند باید آینه اى در سمت پشت مادر قرار دهند تا انعکاس صورت بچه به طرف قبله باشد آیا این کار لازم است؟

پاسخ:رو به قبله بودن مادر کافى است و گذاشتن آینه معنا ندارد.

دفن اجزا جدا شده میت

1- حکم غسل و دفن اعضای جدا شده از بدن

سؤال:اعضای قطع شده انسان که در سوانح رانندگی و امثال آن از بین می روند و امکان پیوند زدن آنها نیست را باید غسل داد و کفن کرد؟

و همچنین استخوانهای پیدا شده در تفحص که به صورت کامل نمی باشد مثلا استخوان پا یا دست پیدا می شود ولی بقیه پیدا نمی شود را چگونه باید دفن کرد؟

پاسخ:استخوان ها را کافی است در پارچه ای بپیچند و دفن کنند ولی اگر مثلا عضوی مثل دست بوده باشد آن را غسل می دهند و سپس در پارچه ای می پیچند و آن گاه دفن می کنند.

دفن بچه سقط شده

1- دفن جنین با مادر

سؤال:خانم حامله اى در اثر تصادف فوت نموده است. پس از فوت، پزشکى قانونى بچّه اى را که چهار ماهش کامل شده و حتّى جنسیّت آن کاملا قابل تشخیص بوده از شکم مادر بیرون آورده، و مجدداً آن را داخل شکم متوفّى گذاشته و آن را بخیه نموده است. اکنون جهت تدفین آنها به چه شکلى باید عمل شود؟ آیا لازم است مجدّداً بچّه از شکم مادر خارج و به طور جداگانه غسل داده شود و کفن و دفن شود، یا به همان کیفیّت همراه مادر دفن مى گردد؟

پاسخ:به همان کیفیّت در شکم مادر دفن مى شود.

2- چگونگی دفن جنینی که به صورت قطعه قطعه از رحم خارج شده

سؤال:۱- جنینی به وسیله قطعه قطعه شدن از رحم خارج شده ، وظیفه در و مورد غسل و کفن و دفن چیست ؟

پاسخ:1ـ باید آن را در کیسه ای کنند و دفن کنند.

3- نگهداری جنین سقط شده در آزمایشگاه

سؤال:نگهدارى جنین ساقط شده، چه از حیث جسمى سالم باشد یا ناقص الخلقه و یا عقب مانده، و چه مال خود شخص باشد یا آن را از دیگرى گرفته باشد، به عنوان کلکسیون در شیشه الکل چه حکمى دارد؟

پاسخ:هرگاه جنین به صورت انسان کاملى در آمده باشد باید او را غسل داد و کفن کرد و دفن نمود. و نگهدارى آن به صورتى که نوشته اید جایز نیست. امّا اگر به این مرحله نرسیده باشد، مانعى ندارد.

دفن در قبر مرده دیگر

1- دفن مجدد در قبرستان قدیمی

سؤال:در یک گورستان که صد سال از دفن اموات در آن مى گذرد آیا مى توانیم دوباره مرده ها را در آن دفن کنیم؟

پاسخ:مانعى ندارد. در صورتى که آثار اموات از بین رفته باشد

2- دفن در قبر میت دیگر بعد از 30 سال

سؤال:در برخى از کشورها رسم بر این است که قبر میّت بعد از گذشت سى سال براى دفنِ میّتِ تازه مورد استفاده قرار مى گیرد. آیا نبش قبر بعد از مدّت فوق اشکال دارد؟

پاسخ:در صورتى که مسلّم شود آثار میّت در این مدّت به کلّى از بین رفته، مانعى ندارد.

3- دفن مرده در قبر شهید پس از گذشت سی سال

سؤال:آیا در مورد مزار شهید نیز می توان پس از گذشت 30 سال نبش قبر نمود و بدن میت دیگری را داخل قبر آن شهید دفن کرد ؟

پاسخ:اگر دست به لحد نزنند و روی لحد کسی را دفن کنند و اهانتی به شهید محسوب نشود مانعی ندارد.

مستحبات دفن

1- مصرف مبالغی که از مراسم ختم گرفته می شود

سؤال:پولهاى ختم و فاتحه خوانى باید به چه مصرفى برسد؟ آیا خادم هم حقّى دارد؟

پاسخ:پولهاى ختم و فاتحه خوانى باید زیر نظر متولّى یا امام جماعت (هرکدام که نظارت بر این کار دارند) صرف مصالح مسجد گردد. خادم مسجد نیز مى تواند به مقدار متعارف با نظر آنها مصرف کند ولى توجّه داشته باشید پولى در مقابل استفاده از مسجد نمى توان گرفت مگر این که افراد با رضایت خود چیزى بدهند و یا در برابر خدماتى که انجام مى شود بگیرند.

2-حضور ارامنه و برگزاری مراسم ختم در مسجد

سؤال:مسجدى در زمین مشاعى که بین مالکین مسلمان و ارمنى مشترک بوده است با اجازه خودشان بنا شده است، اهل کتاب مراسم ختم امواتشان را در مسجد مسلمانان برگزار مى کنند و واعظ مسلمان در آن مجلس سخنرانى مى نماید و خود ایشان هم در مجلس حضور دارند و همچنین در مراسم مسلمین که در مسجد منعقد مى شود شرکت مى کنند آیا حضور آنهادرمسجد هتک مقام مسجد محسوب مى شود؟

پاسخ:اگر آمدن آنها به مسجد سبب علاقه بیشتر آنها به اسلام گردد مانعى ندارد.

3- اسراف در مراسم سوگواری اموات

سؤال:در بین مهاجرین افغانستان مرسوم است که هرگاه یکى از بستگانشان فوت مى کند، عدّه زیادى از اقوام و دوستان بعد از کفن و دفن میّت، همه در منزل یا مسجدى که از طرف صاحبان مصیبت مهیّا شده، گرد آمده غذاى ظهر یا شب را صرف مى کنند، و بعد از آن منزل صاحب عزا تا چهل روز محلّ رفت آمد مردم قرار مى گیرد. خانواده مصیبت دیده، از دست رفتن عزیزش را فراموش کرده به مهماندارى مشغول مى شود، اگر خودش پول نداشته باشد، باید از مردم قرض کند تا آبرویش حفظ شود. در مدّت یاد شده بیش از یک میلیون و دویست هزار تومان خرج مى شود. همچنین اگر شخصى در افغانستان فوت کند تمام مصارف کفن و دفن و مستحبات در آن جا انجام مى شود و بستگانش در جمهورى اسلامى ایران بلافاصله مراسم ختم برگزار نموده، و مصارف سرسام آورى هزینه مى کنند، و به مدّت یک هفته یا بیشتر رفت و آمد برقرار مى باشد. لطفاً بفرمایید حکم این گونه مراسم و هزینه ها چیست؟

پاسخ:آنچه از مصارف بى رویّه ـ که در بالا نوشته اید. و تحمیل بر صاحب عزا مى شود ـ شرعاً حرام است. برادران و خواهران افغانى باید هر چه زودتر این رسم غیر مشروع را ترک کنند، تا خدا از آنان راضى گردد; ولى خیرات و مبرّات براى اموات در حدّ محدود و معقول، و به دور از هر گونه اسراف و تحمیل، مانعى ندارد.

4- غذا خوردن درمسجد

سؤال:غذا خوردن در مجلس ختم و مانند آن، که در مسجد برگزار مى شود، چه حکمى دارد؟

پاسخ:اگر براى نمازگزاران مزاحمت ایجاد نکنند، و سبب آلودگى مسجد نگردد، اشکالى ندارد.

5- استفاده از امکانات مسجد برای مراسم ختم

سؤال:استفاده از امکانات مسجد، اعمّ از ظروف آشپزخانه و مانند آن، در مراسم ختم افراد (چه در داخل مسجد و چه در بیرون مسجد) چه حکمى دارد؟

پاسخ:جایز نیست; مگر این که نظر واقفین عامّ بوده باشد، یا عرف محلّ چنین اقتضا کند.

6- حضور زنان در زمان عادت ماهیانه در مساجد

سؤال:در تهران بانوان در مجالس ترحیم مساجد شرکت مى کنند و بعضى از آنها عادت زنانگى دارند و در اثر جهل به مسأله با همان حال به مسجد مى روند و گاهى پس از پایان مراسم مشاهده مى شود که فرش مسجد نجس شده است اکنون نظر مبارکتان را مرقوم فرمایید.

پاسخ:زنان در حال عادت زنانه حرام است که در مسجد توقّف کنند و اگر فرش مسجد آلوده شود باید تطهیر کرد و افراد ناآگاه را باید به این مسائل آشنا کرد.

7- برپایی مجالس سخنرانی و ترحیم در مساجد

سؤال:انجام کارهایى که مزاحم نماز است، مثل سخنرانى، موعظه، تفسیر قرآن، بلند خواندن تعقیبات، برپایى مجلس ترحیم، در مساجد چه حکمى دارد؟

پاسخ:این امور معمولا مزاحم نمازگزاران نیست و اگر مزاحمتى ایجاد کند، باید ترتیبى بدهند که نمازگزاران بتوانند نماز خود را بخوانند.

8- برگزاری نماز جماعت ظهر جمعه در مجالس ترحیم

سؤال:طبق معمول مراسم ترحیم در مساجد برگزار مى گردد، که بعضاً در روز جمعه واقع مى شود; مسجد تا مصلاّى شهر حدّاقل یک کیلومتر فاصله دارد. با توجّه به تحقیقاتى که از حاضرین شده، کسى قصد شرکت در نماز جمعه ندارد، همان گونه که قصد تحقیر نماز جمعه هم در کار نیست. آیا مى شود اوّل وقت نماز را به جماعت خواند؟

پاسخ:خواندن نماز جماعت در شرایط مزبور اشکالى ندارد; ولى بهتر است براى احترام نماز جمعه، جماعت را در وقت نماز جمعه ترک کنند.

9- تلاوت قرآن در مجلس ترحیم تارک الصلاة

سؤال:آیا تلاوت قرآن در مجلس ترحیم تارک نماز و یا منکر نماز جایز است؟

پاسخ:تقاضاى عفو و بخشش و انجام اعمال خیر براى همه مسلمانان هرچند که گناهکار باشند جایز است.

10- شرکت در مراسم ترحیم مرحومی که فرزند صغیر دارد

سؤال:شخصى فوت شده و وصیّت هم نکرده، در میان اولاد او دو نفر صغیر هم وجود دارد، آیا براى آنهایى که براى تسلیّت و تعزیّت بازماندگان آن مرحوم مى روند، جایز است بر روى فرشى که صغیر شرکت دارد بنشینند و همچنین نماز خواندن در آن خانه اى که ارث آن مرحوم مى باشد و آن دو نفر صغیر نیز شریک مى باشند در صورت ضرورت یا غیر ضرورت چه صورت دارد؟

پاسخ:در این گونه موارد مبلغ مختصرى که جوابگوى آن تصرّف باشد براى صغیر در نظر بگیرید و هزینه او کنید در این صورت تصرّفات فوق جایز است.

11- مصرف هزینه های مراسم سوگواری در امور خیر

سؤال:خیراً در برخى از مناطق رسم شده که بستگان متوفّى به جاى برگزارى مراسم عزادارى و فاتحه، پول آن را هزینه امور خیریّه مى کنند. به نظر مى رسد با توسعه این تفکّر، مردم و میّت از برکات مجالس مذکور که آشنایى با معارف دین و تذکّر و تنبیه و به یاد جهان آخرت افتادن، همدردى با صاحبان عزا، و قرائت فاتحه و قرآن براى میّت، و ذکر توسّل و مانند آن است، محروم مى شوند. با توجّه به این مطلب، کدام یک اولویّت دارد؟

پاسخ:بهتر است مجلس ساده اى بگیرند، و هزینه هاى اضافى را صرف کارهاى خیر کنند.

12- برگزاری مراسم سوم، هفتم و ... برای اموات

سؤال:آیا گرفتن مراسم سوم، هفتم، چهلم و سالگرد برای میت جایز، مستحب یا مکروه است؟

پاسخ:این موضوع به عنوان یک حکم شرعی وارد نشده است بلکه یک رسم عرفی برای احترام میت و تذکر بازماندگان است. انجام آن به این عنوان اشکال ندارد بلکه کار خوبی است.

متفرقات دفن

1- دفن میت در حیاط مسجد

سؤال:آیا دفن میّت در حیاط مسجد، در صورتى که وصیّت کرده باشد، لازم است؟

پاسخ:جایز نیست؛ مگر این که واقف در حال وقف کردن چنین حقّى را براى خود یا دیگرى قائل شده باشد.

2- تردید در اباحه زمین قبرستان

سؤال:شهردارى، قطعه زمینى را در یکى از شهرستانها که در طرح جامع شهرسازى به عنوان فضاى سبز در نظر گرفته شده است، طبق قانون خریدارى کرده و تملّک نموده است، نظر به مجاورت زمین فوق با گلزار شهداى شهرستان،پس از کسب مجوّز قانونى، قسمتى از آن مکان به مدفن آنان اختصاص یافته و تاکنون قریب به 50 شهید دفاع مقدّس در آن جا مدفون گردیده است، بعضى در اباحه آن مکان ایجاد تردید مى کنند، حکم شرع در این مسأله چگونه است؟

پاسخ:چنانچه زمین مزبور موات بوده اشکالى ندارد و چنانچه زمین آبادى بوده که مالک داشته، اگر شهردارى طبق موازین شرع آن را تملّک کرده است اشکالى نیست، در غیر این صورت دفن اموات در آن جایز نیست.

3- سوزاندن اجساد

سؤال:در طول تاریح با اجساد مردگان دو گونه برخورد شده است: گروهى آن را سوزانده و در واقع اجساد را تبدیل به گاز نموده، و فقط قدرى خاکستر تحویل زمین مى دهند. گروه کثیرى اجساد را در بستر زمین دفن نموده، و آن را به طور کامل تحویل زمین مى دهند.

سؤال این است: کار کدام یک از این دو گروه درست بوده، و کدامین روش در حاصلخیزى خاک و رشد گیاهان و به طور کلّى در چرخه حیات، تأثیر درستى ایفا مى نماید؟

پاسخ:بى شک سوزاندن کار درستى نیست، و علاوه بر این که نوعى بى احترامى محسوب مى شود، به چرخه حیات هم لطمه مى زند.

4- دفن مسلمانان با کفار در یک قبرستان

سؤال:ما جماعت خوجه شیعه اثنى عشرى یکى از شهرهاى کانادا در حال حاضر حدود هشت قبر خالى در قبرستان داریم. در این قبرستان مسیحى، یهودى و سایر کفّار به صورت مخلوط دفن شده اند. لطفاً به سؤالات زیر پاسخ دهید:

الف) همان طور که گفته شد. دفن بعضى از مسلمانان با کفّار مخلوط شده است. لذا با توجّه به مسأله 581 رساله توضیح المسائل جناب عالى، که دفن مسلمان در قبرستان کفّار و دفن کفّار در قبرستان مسلمانان را جایز نمى دانید، آنچه شیعیان شهر ما انجام داده اند از نظر شرعى چه حکمى دارد؟

ب) بعضى از شیعیان، که علناً گناه انجام مى دهند (تا حدّى که حتّى در مسجد اعلام نموده اند که فلان گناه را انجام مى دهیم) اظهار داشته اند که حتّى اگر دفن نمودن در آن قبرها، که فعلا خالى است، طبق نظر مراجع تقلید حرام باشد براى ایشان مشکلى نیست! اگر چنین وصیّتى کنند، باید طبق وصیّتشان عمل کنیم؟

ج) حکم مؤمنین و مؤمناتى که در سى سال اخیر در این قبرستان دفن شده اند چیست؟! آیا عذاب کفّار بر آنها اثر مى گذارد؟

پاسخ:الف: در صورت امکان باید محلّ مستقلّى براى دفن اموات مسلمین انتخاب کنید، و اگر این کار مشکلات زیادى دارد دفن در مقبره هاى مشترک ضررى ندارد.

ب: چنانچه اعتقاد آنها نسبت به اسلام و تشیّع ثابت است، فرقى میان آنها و سایر مسلمین نیست; هر چند گنهکار باشند
ج: ان شاء الله از عذاب کفّار در امان هستند; اقدام به نبش قبر نکنید.

5- دفن در قبرستانهای اجاره ای

سؤال:آیا ضرورت دارد که زمین قبرستان وقف ابدى براى قبرستان باشد، یا در زمین هاى «کرایه اى» طویل المدّت هم مى توان به تدفین اموات مسلمانها پرداخت؟

پاسخ:در صورتى که مدّت به اندازه اى باشد که آثار آخرین میّت دفن شده به کلّى محو گردد، یا این که مالک بعد از پایان مدّت، ملزم به تصرّفاتى شود که سبب نبش قبور نشود، مانعى ندارد.

6- منظور از شب اول قبر

سؤال:آیا منظور از شب اول قبر ، همان شب دفن میت است یا شبی که روح از بدن جدا می شود؟

زمان فشار قبر و مراسم مختلف میت از کدام یک از مقاطع زمانی بالا محاسبه می شود؟

پاسخ:منظور اولین شب بعد از دفن است و فشار قبر و سوال و جواب نیز از زمان دفن آغاز می شود.