نحوه محاسبه زكات-فتاوای آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)

كسر وجه اجاره ى ملك

سؤال 1774. شخصى ملكى را به مبلغى اجاره نموده است. آيا وجه اجاره را موقع پرداخت زكات كسر نمايد؟

جواب: كسر مى شود.

هزينه ى ميراب

سؤال 1775. آيا گندم يا جو يا پولى كه به ميراب داده مى شود از مؤونه است و كسر مى شود؟ و آيا فرقى مابين گندم و جو با پول ـ در فرض سؤال ـ در رابطه با نصاب مى باشد؟

جواب: بله، از مؤونه است و فرق نمى كند.

كم كردن مخارج خرمن كوبى

سؤال 1776. گندم را چيده و در خرمن جمع نموده ايم، آيا مى توان مخارج كارگرانى كه مزد گرفته اند، از گندم كسر نماييم و بعد زكات بدهيم؟

جواب: مؤونه لازمه كه مشترك بين مال مالك و فقرا است، پيش از نصاب ملاحظه و اخراج مى شود.

بذر جزو مؤونه است

سؤال 1777. بذرى كه براى زراعت پاشيده مى شود، آيا جزو مخارج است؟

جواب: به حسب ظاهر جزو مؤونه است.

كسر مخارج شخم، بذر، لباس، تراكتور و ساير وسايل كشاورزى

سؤال 1778. مخارجى را كه براى گندم، جو و انگور كرده است، مانند: شخم، تخم و... و لباسى كه به واسطه ى زراعت كهنه شده است، حتى خريد تراكتور و وسايل كشاورزى ديگر، حتى مخارج مقدماتى آن ها را، آيا مى توان از حاصل كسر نمود؟

جواب: در مورد شخم و تخم و امثال آن از مؤونه هاى مورد نياز در هر سال از حاصل اخراج مى شود، و هم چنين مخارجى كه در آن سال به آن ها نياز است، هر چند براى سال هاى بعد هم مى ماند ـ مثل بناى ديوار بستان و اجراى نهر ـ كه از حاصل سال اوّل كم مى شود نه اين كه بر سال ها توزيع شود و اما در مورد تراكتور و امثال آن ـ از چيزهايى كه احتياج زراعت مى تواند با استيجار آن ها هم برطرف شود ـ پس پول خريد آن ها از مؤنه ى همان سال نيست؛ مگر به مقدار اجرت يك سال و هم چنين است سال هاى بعد.

كسر مؤونه ى خريد چاه و آب چاه

سؤال 1779. آيا خريد چاه يا آب چاه از مؤونه زراعت است و كسر مى شود؟

جواب: ظاهرا كسر م ى شود.

معيار قيمت بذر

سؤال 1780. معيار قيمت بذرى كه از حاصل، كم مى شود چه زمانى است؟

جواب: ظاهرا قيمت همان وقتى كه آن را كاشته است.

زكات زمين مشروب به آب چاه عميق

سؤال 1781. زكات محصول زراعتى كه به وسيله چاه عميق موتورى آبيارى شده است، را چگونه بايد محاسبه نمود؟

جواب: همانند آن هايى كه با وسايل آبيارى مى كنند.

عدم فرق نصاب در آب قنات و چاه

سؤال 1782. آيا نصاب زمينى كه با آب قنات مشروب مى شود با زمينى كه با آب چاه و موتور مشروب مى شود فرق دارد؟

جواب: در نصاب فرق ندارند.

نحوه احتساب نصاب در زراعت چند شريك

سؤال 1783. املاك زن و مادر در دست شوهر و فرزند است و آن ها با املاك خودشان مخلوط كرده و زراعت مى كنند، در حالى كه زن يا مادر، دخالتى در املاك خود ندارند. آيا غلّه هر كدام بايد به حدّ نصاب برسد يا مجموع زراعت روى هم حساب مى شود؟

جواب: بايد آن چه از ابتدا در ملك هر يك هست و به تنهايى به قدر نصاب هست، زكات آن را پرداخت نمايد، به خلاف آن كه براى خود بكارد و در پايان به عنوان اجرت بر وجه صحيح به آن ها غله بدهد كه در سهم آن ها زكات نيست.

نصاب زمين مشترك

سؤال 1784. زمين هاى زراعى همسر در دست شوهر است كه آن ها را همه ساله با زمين هاى خود كشت مى كند. آيا غلّه ى هر كدام بايد جداگانه به حدّ نصاب برسد يا مجموع زراعت ملاك نصاب است؟

جواب: اگر براى همسر كشت مى كند و از ابتدا بخشى از غلّه ملك همسر است، در صورتى متعلّق زكات است كه جداگانه به حدّ نصاب برسد و اگر براى خود كشت مى كند، بعد از كسر مخارج، مجموع زراعت خود را ملاحظه مى كند.

مقدار زكات و حد نصاب گندم آبى

سؤال 1785. مقدار زكات گندم آبى و حدّ نصاب آن را بيان فرماييد؟

جواب: نصاب آن حدود «288 من تبريز» است كه آن را 847 كيلوگرم يا «194/849 كيلوگرم» به حساب دقيق تر برآورد كرده اند؛ ولى رعايت «847 كيلوگرم» موافق احتياط است و مقدار زكات آن ـ در صورت آبيارى با دست ـ «بيس يك» است.

فرق خريدن چاه با خريدن آب چاه در محاسبه ى مخارج

سؤال 1786. آيا براى آبيارى مزرعه، خريدن آب چاه با خريدن خود چاه از نظر محاسبه در مخارج و كسر كردن از مال زكوى، فرق دارند؟

جواب: خير، فرق ندارد.

حد نصاب محصولى كه آب آن از طريق سدّ و كانال هاى دولتى تأمين مى شود

سؤال 1787. اگر آب كشاورزى از طريق سدّ و كانال هايى تأمين شود كه دولت در قبال آن ها وجه ى از زارعين مى گيرد، زكات آن 101 است يا201؟

جواب: عشر (101) است، هر چند پول آب به عنوان مؤنه كم مى شود.

آبيارى از رودخانه اى كه خرج آن با آبيارى توسط موتور برابر است

سؤال 1788. جهت آبيارى از آب رودخانه، مبالغى از كشاورزان به عنوان ميرابى و لايروبى دريافت مى شود كه قيمت اين آب با آبيارى با موتور مساوى مى شود. يعنى براى كشاورز از جهت هزينه فرق نمى كند كه از رودخانه استفاده كند يا از موتور. حال سؤال اين است كه زكات گندم و جو آبيارى شده از اين رودخانه 101 است يا 201؟ يا اين كه بايد هزينه ى آبيارى با رودخانه را از مخارج حساب كرد و اين زكات را يك دهم حساب نمود؟

جواب: زكات آن 101 (عشر) است كه مخارج مذكور به عنوان مؤنه كم مى شود.

محاسبه ى استهلاك تراكتور، موتور آب و ماشين سوارى از هزينه ها

سؤال 1789. آيا استهلاك تراكتور، موتور آب و ماشين سوارى كه در امر زراعت مورد استفاده قرار گرفته اند، جزو مخارج مى باشند و كسر مى گردند يا خير؟

جواب: هر چه براى آن استهلاك هزينه كرده يا به سبب آن تفاوت قيمت حاصل شده، به نحوى كه موجب صدق عرفى مؤنه است، كسر مى شود.

كم كردن مخارج تعمير وسايل كشاورزى (تراكتور)

سؤال 1790. كشاورزى تراكتورى دارد كه خراب شده است. مبلغ دويست هزار تومان خرج تعمير آن مى كند، آيا اين مبلغ را مى تواند از گندم ها كسر كند يا خير؟

جواب: هر مقدار از آن كه زيادتر از كرايه كردن تراكتور است، براى سال هاى بعد قرار دهد.

كم كردن مال الاجاره زمينى كه علاوه بر گندم، ساير محصولات نيز توليد كرده است

سؤال 1791. شخصى ملكى را اجاره كرده و در آن علاوه بر گندم، ساير محصولات را نيز به عمل آورده است. آيا مى تواند تمام مال الاجاره را از زكات گندم كسر كند؟

جواب: خرج هايى كه تنها براى يكى از آن ها كرده، فقط از همان كسر مى شود، ولى اگر براى هر دو مخارجى كرده، بايد به هر دو قسمت نمايد، مثلاً اگر هر دو به يك اندازه بوده، مى تواند نصف مخارج را از جنسى كه زكات دارد كم كند.

كمتر از حد نصاب بودن گندم ها پس از كسر هزينه ها

سؤال 1792. اگر گندم به دست آمده به حد نصاب برسد؛ ولى پس از كم كردن هزينه ها، كمتر از حد نصاب شود، باز هم متعلق زكات است يا معاف مى گردد؟

جواب: بنابر اظهر، زكات واجب نيست.

تأمين هزينه ها از طريق فروش كاه

سؤال 1793. اگر از طريق فروش كاه، هزينه هاى توليد گندم تأمين شود؛ آيا در اين صورت نيز مى توان هزينه ها را از خود گندم كسر نمود؟

جواب: با زياد بودن و استقلال كاه، هزينه ها بر آن دو توزيع مى شود.

تأمين هزينه هاى مال زكوى از درآمدهاى جنبى آن

سؤال 1794. اگر از محل درآمدهاى جنبى متعلّقات زكات، هزينه ى آن ها تأمين شود، (مثلاً از طريق فروش كاه، گندم يا كود و...) آيا باز هم مجازيم هزينه ها را از خود عين مال زكوى كم كنيم يا خير؟

جواب: با فرض زياد بودن و استقلال در مثل كاه، هزينه ها بر زكوى و غير آن توزيع مى شود.

كم تر شدن تعداد گوسفندان از حد نصاب، قبل از محاسبه و پرداخت زكات

سؤال 1795. شخصى، تعدادى گوسفند داشته كه از حد نصاب بالاتر بوده است. اما تعداد دقيق آن ها را نمى دانست. قبل از اين كه شروع به محاسبه و پرداخت زكات نمايد، در اثر بيمارى و حمله ى حيوانات وحشى تعداد زيادى از گوسفندان از بين مى روند به نحوى كه گوسفندان باقيمانده از حد نصاب كمتر مى شود. تكليف اين فرد نسبت به پرداخت و محاسبه ى زكات چيست؟

جواب: اگر يك سال زكاتى يعنى ورود در ماه دوازدهم از نصاب بر آن گذشته و بعد از سال از نصاب كمتر شده، بايد زكات آن را بدهد.

عدم پرداخت به موقع زكات طلا و كم شدن مقدار آن

سؤال 1796. كسى در سال هاى گذشته، مقدارى بيش از حد نصاب طلاى مسكوك داشته؛ ولى زكات آن ها را پرداخت نكرده است. به مرور با خرج كردن سكّه ها اكنون حدود 15 مثقال طلاى صيرفى برايش باقى مانده است، لطفا بفرماييد وظيفه ى او از حيث پرداخت زكات چگونه است؟

جواب: به عدد هر سالى كه با دادن زكات از حد نصاب كمتر نمى شود، بايد زكات بدهد.

پرداخت كمتر از مقدار يقينى زكات ذمّه اى

سؤال 1797. كشاورزى تا كنون زكات گندم يا جو را پرداخت نكرده است. لذا بايد مقدار زيادى زكات بدهد. اما پرداخت همه ى آن ها براى او ممكن نيست، آيا جايز است كمتر از مقدار يقينى و آن حدّ كه در توان دارد بپردازد؟

جواب: هر مقدارى كه لازم الادا بوده، بر ذمه ى او است و ساقط نمى شود و مثل ساير ديون است.

عدم كفايت ماليات از زكات

سؤال 1798. آيا پرداخت ماليات در نظام جمهورى اسلامى از وجوه شرعيه ـ مانند زكات ـ كفايت مى كند؟

جواب: كفايت نمى كند.

پرداخت زكات از غير عين مال

سؤال 1799. آيا جايز است زكات از عين مال خارجى آن داده نشود، بلكه جنس ديگرى ـ مانند فرش و لباس ـ به جاى عين و بهاى آن پرداخت شود؟

جواب: بنابر احتياط واجب، بايد پول نقد بدهد؛ مگر آن كه گيرنده رضايت داشته باشد.