نحوه محاسبه خمس‏

سؤال 976: تأخير پرداخت خمس تا سال آينده چه حکمى دارد؟
جواب:تأخير پرداخت خمس از سال خمسى به سال ديگر جايز نيست، هرچند هر وقت آن را بپردازد اداى بدهى حاصل مى‏شود. مکلف پس از رسيدن سال خمسى تا خمس مالش را نداده، نمى‏تواند در آن تصرّف کند، و اگر در آن قبل از پرداخت خمس تصرّف کند، مقدار خمس آن را ضامن است، و چنانچه با عين مال غير مخمّس کالا يا زمين و يا مانند آنها بخرد، معامله در مقدار خمس فضولى و موقوف بر اجازه ولىّ امر خمس است، که پس از اجازه ولىّ امر بايد خمس آن کالا يا زمين را به قيمت فعلى حساب نمايد و آن را بپردازد.

سؤال 977: من مالک مالى هستم که مقدارى از آن نقد و مقدار ديگر به‌صورت قرض‌الحسنه نزد بعضى از افراد است و از طرفى به علت خريد زمين مسکونى مقروض هستم و بايد يکى از چک‏هاى آن را چند ماه ديگر بپردازم، آيا جايز است بدهى زمين را از مبلغ مذکور (نقد و قرض‌الحسنه) کم کنم و خمس باقى‌مانده را بپردازم؟ همچنين آيا زمينى که براى سکونت خريدارى شده، خمس دارد؟
جواب:مالى که از درآمد سال به بعضى افراد قرض داده‏ايد، اگر تا سر سال خمسى قابل وصول نباشد، پرداخت خمس آن تا وصول نشده است، واجب نيست و اموالى که از درآمد سال در دست شماست جايز است که از آن، قبل از رسيدن سر سال خمسى، بدهى خود را که مهلت آن چند ماه ديگر مى‏رسد، بپردازيد، ولى اگر در اثناى سال آن را در اداى قرض مصرف نکنيد و سر سال خمسى شما برسد، نمى‏توانيد قرض خود را از آن مبلغ استثنا کنيد، بلکه واجب است خمس همه آن را بپردازيد. ولى اگر بنا داريد تمام يا قسمتى از آن را صَرف اداى بدهى خود نماييد و چنانچه بخواهيد خمس آن را بپردازيد، باقى‌مانده براى اداى بدهى کافى نيست و از اين بابت در زحمت و مشقّت قرار مى‏گيريد، در اين صورت پرداخت خمس آنچه را که مى‏خواهيد صرف اداى بدهى نماييد، واجب نيست. اما زمينى که براى سکونت مورد نياز از درآمد بين سال تهيه مى‏شود، خمس ندارد.

سؤال 978: از آنجا که تا کنون ازدواج نکرده‏ام، آيا جايز است مقدارى از مالى را که در حال حاضر دارم، براى هزينه‏هايى که در آينده به آنها نياز دارم، پس‌انداز کنم؟
جواب:پس‌انداز درآمد سال اگر براى هزينه ضرورى ازدواج در چند روز آينده باشد، خمس ندارد.

سؤال 979: سر سال خمسى من آخر ماه دهم از هر سال است، آيا حقوق ماه دهم را که در آخر آن مى‏گيرم، خمس دارد؟ اگر بعد از دريافت، مقدار باقى‌مانده آن را (که طبق عادت، هر ماه پس‌انداز مى‏شود) به همسرم هديه کنم، آيا خمس به آن تعلّق مى‏گيرد؟
جواب:حقوقى که قبل از سال خمسى دريافت مى‏کنيد و يا قبل از آخرين روز سال خمسى قابل دريافت است، پرداخت خمس مقدار زائد بر مؤونه سال آن واجب است. اما آنچه به همسر خود يا به ديگرى هديه مى‏نماييد، اگر صورى و به قصد فرار از خمس نباشد و به مقدار مناسب با شأن عرفى شما باشد، خمس ندارد.

سؤال 980: پول يا کالاى مخمّسى دارم که اقدام به مصرف آن کرده‏ام، آيا جايز است در پايان سال، مقدارى از درآمد سال به جاى آن پول يا کالايى که خمس آن پرداخت شده، استثنا شود؟
جواب:چيزى از درآمد سال به جاى مال مخمّسى که مصرف شده، استثنا نمى‏شود.

سؤال 981: اگر مالى که خمس ندارد مانند جايزه و مانند آن، با سرمايه مخلوط شود، آيا در پايان سال خمسى جايز است که آن را از سرمايه استثنا کرد و سپس خمس بقيه اموال را پرداخت؟
جواب:استثناى آن اشکال ندارد.

سؤال 982: سه سال پيش مغازه‏اى را با مالى که خمس آن پرداخت شده، افتتاح کردم و سر سال خمسى‏ام هم پايان سال شمسى يعنى شب عيد نوروز است، و تاکنون هرگاه سر سال خمسى‏ام رسيده، مشاهده کرده‏ام که همه سرمايه‏ام به‌صورت قرض بر عهده مردم است و در عين حال خودم هم مبلغ زيادى بدهکارم. اميدواريم ما را نسبت به تکليفمان راهنمايى فرماييد.
جواب:اگر سر سال خمسى چيزى از سرمايه و سود نزد شما نباشد و يا چيزى بر سرمايه شما افزوده نشده باشد، پرداخت خمس بر شما واجب نيست و طلبهاى شما که ناشى از فروش نسيه کالا به مردم است، جزء درآمد سالى محسوب مى‏شود که آنها را دريافت مى‏کنيد.

سؤال 983: تعيين قيمت کالاهاى موجود در مغازه، هنگام حساب سال خمسى، مشکل است، چگونه بايد آن را حساب کرد؟
جواب:تعيين قيمت اجناس موجود در مغازه به هر صورت ممکن هرچند با تخمين، براى محاسبه درآمد سال که بايد خمس آن پرداخت شود، واجب است.

سؤال 984: اگر چند سال درآمد سالانه‏ام را محاسبه نکنم تا اينکه اموال من نقد و سرمايه‏ام زياد شود و بعد از آن، خمس غير از سرمايه قبلى ام را بپردازم، آيا اين کار اشکال دارد؟
جواب:اگر در اموال شما هنگام رسيدن سال خمسى، خمس هرچند به مقدار کم باشد، تا خمس آن را نپردازيد، حق تصرّف در آن اموال را نداريد، و اگر با عين آن اموال قبل از پرداخت خمس خريد و فروش کنيد، معامله نسبت به مقدار خمس آن، فضولى و متوقف بر اجازه ولىّ امر خمس است.

سؤال 985: خواهشمنديم آسانترين راه ممکن براى پرداخت خمس توسط صاحب مغازه را بيان فرماييد.
جواب:هر چه کالا و پول نقد دارد، در سر سال خمسى حساب کرده و قيمت گذارى مى‏کند و سپس مجموعه آن را با سرمايه اصلى مى‏سنجد، اگر چيزى اضافه بر سرمايه موجود باشد، سود محسوب مى‏شود و به آن خمس تعلّق مى‏گيرد.

سؤال 986: سر سال خمسى‏ام را اول ماه سوم سال گذشته قرار داده‏ام و در همين تاريخ براى محاسبه خمس سود حساب بانکى‏ام مراجعه کردم، آيا اين روش براى حساب سال مالى درست است؟
جواب:ابتداى سال خمسى شما، روزى است که براى اولين بار سود قابل دريافت براى شما حاصل شده است، و تأخير ابتداى سال از آن روز براى شما جايز نيست.

سؤال 987: اگر وسائل و چيزهاى مورد نياز زندگى مانند ماشين، موتور، فرش که خمس آن داده نشده است، فروخته شود، آيا پس از فروش بايد خمس آنها فوراً پرداخت شود؟
جواب:وسايل ذکر شده اگر جزو احتياجات زندگى بوده و از درآمد بين سال آن را تهيه کرده است، و در سال بعد به فروش رفته است پول فروش آن خمس ندارد، ولى اگر وسايل را با پولى که سال بر آن گذشته بدون اداى خمس تهيه کرده، بايد خمس پول خريد آنها را بدهد، هرچند آن وسايل را نفروشد و اگر حساب سال نداشته در مورد پول خريد آنها بايد با يکى از نمايندگان ما مصالحه نمايد.

سؤال 988: کسى که نياز به تهيه يکى از لوازم خانگى مانند يخچال دارد و استطاعت خريد آن را يکجا ندارد و ماهيانه پولى پس‏انداز مى‏نمايد تا وقتى که پول به حد لازم رسيد، آن را خريدارى نمايد، اکنون که سال خمسى او رسيده، آيا به پولى که به اين منظور کنار گذاشته شده، خمس تعلّق مى‏گيرد؟
جواب:پول پس‌انداز شده اگر جهت تهيه مايحتاج ضرورى زندگى در آينده نزديک (تا چند روز) مورد نياز باشد، خمس ندارد.

سؤال 989: اگر کسى قبل از سال خمسى‏اش، مقدارى از درآمد خود را به کسى قرض دهد و بعد از گذشت چند ماه از سر سال خمسى خود آن را دريافت کند، اين مبلغ چه حکمى دارد؟
جواب:پرداخت خمس قرض پس از گرفتن آن از بدهکار، واجب است.

سؤال 990: اشيايى را که انسان در طول سال خمسى مى‏خرد و سپس آن را بعد از سال خمسى‏اش مى‏فروشد، چه حکمى دارد؟
جواب:اشياء ياد شده اگر جزو لوازم زندگى است و جهت استفاده شخصى خريده است، خمس ندارد؛ ولى اگر آن را براى فروش خريده و فروش آن هم تا سر سال خمسى ممکن است، پرداخت خمس سود آن واجب است. در غير اين صورت، تا آن را نفروخته، خمس ندارد و هنگامى که آن را فروخت، سود حاصل از فروش آن از درآمدهاى همان سال فروش محسوب مى‏شود.

سؤال 991: اگر کارمندى حقوق سال خمسى خود را بعد از رسيدن آن دريافت کند، آيا دادن خمس بر او واجب است يا خير؟
جواب:اگر تا سر سال خمسى قابل دريافت باشد، پرداخت خمس آن واجب است، هرچند هنوز آن را نگرفته باشد؛ در غير اين صورت، جزء درآمدهاى سالى که آن را دريافت مى‏کند، محسوب مى‏شود.

سؤال 992: خمس سکّه‏هاى طلا که قيمت آنها هميشه در حال تغيير است، چگونه است؟
جواب:اگر قصد دارد خمس را از قيمت آنها بدهد، ملاک، قيمت روز پرداخت است.

سؤال 993: اگر شخصى سال مالى خود را به قيمت طلا محاسبه نمايد، به‌طور مثال اگر همه سرمايه‏اش معادل با صد سکّه طلا از نوع بهار آزادى باشد که مقدار بيست سکّه از آن را به عنوان خمس پرداخته و هشتاد سکّه مخمّس باقى بماند و در سال بعد اگر قيمت سکّه افزايش يابد (ولى سرمايه او معادل همان هشتاد سکّه است)، آيا به آن خمس تعلّق مى‏گيرد؟ آيا واجب است که خمس افزايش قيمت را بپردازد؟
جواب:ملاک در استثناى سرمايه مخمّس، همان سرمايه اصلى است. اگر سرمايه اصلى که با آن کار مى‏کند، سکّه‏هاى طلا از نوع مثلاً بهار آزادى باشد، در سر سال مالى سکّه‏هاى مخمّس استثنا مى‏شوند، هرچند قيمت آنها به واحد ريال نسبت به سال گذشته، افزايش يافته باشد. ولى اگر سرمايه او پول نقد يا کالا باشد که در سر سال خمسى آن را با سکّه‏هاى طلا مقايسه کرده و خمس آن را داده باشد، بايد در سر سال خمسى آينده فقط قيمت سکّه‏هاى طلا را که سال گذشته آنها را حساب کرده، استثنا کند نه تعداد سکّه‏ها را. بنا بر اين اگر قيمت سکّه‏ها در سال آينده افزايش يابد، مقدار افزايش قيمت، استثنا نمى‏شود، بلکه سود محسوب شده و پرداخت خمس آن واجب است.