حق والدین-فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)

١ – محدوده ولایت پدر بر فرزند و شوهر بر همسر

سؤال: ولایت پدر بر فرزند علی الدوام است؟ آیا شوهر بر همسر ولایت دارد؟

جواب: اما ولایت پدر تا زمانی است که فرزند به حدّ بلوغ و رشد نرسیده باشد و اما ولایت شوهر تنها نسبت به حقوقی است که شوهر بر زن دارد و در امور دیگر ولایتی ندارد.

٢ – تقدم اطاعت والدین بر نماز اول وقت

سؤال: نماز اول وقت واجب تر است یا امر و فرمان پدر و مادر؟ یعنی اگر مادر یا پدر انسان امر به کاری کرد آیا باید ابتدا آن کار را انجام داد یا نماز اول وقت را به جا آورد؟

جواب: در صورتی که ترک فرمان پدر یا مادر باعث ایذاء آنها گردد، انجام فرمان آنها مقدم است. زیرا نماز اول وقت مستحب است ولی اطاعت پدر و مادر در آنچه گفته شد واجب می باشد.

٣ – حکم تخلف از دستور والدین

سؤال: اگروالدین دراعمال مستحبی(نه واجب)مثل رفتن به جمکران و...مانع انسان شونداطاعت ازآنهاواجب است.البته این مخالفت بادلایل غیرمنطقی باشد.

جواب: در صورتی که تخلف از دستور آنها باعث ایذاء آنها گردد نباید تخلف کرد.

٤ – انتقال حق ولایت به داماد

سؤال: آیا پدر مى تواند حقّ ولایت خود را بر دختر در مقابل وجهى به داماد منتقل کند؟

جواب: حقّ ولایت پدر قابل انتقال نیست نه در برابر پول و نه بدون آن.

٥ – نگهداری از والدین بیمار یا معلول

سؤال: آیا حضانت و نگهدارى پدر و مادر بیمار یا معلول به عهده پسران و دختران وى مى باشد یا دختران در این مورد مسؤولیتى ندارند؟

جواب: هردو مسؤولیت دارند.

٦ – نگهداری از والدینی که فرزند پسر ندارند

سؤال: آیا نگهدارى و حضانت پدر و مادرى که داراى پسر نمى باشند به عهده دختران آنها مى باشد؟

جواب: آرى به عهده دختران است به مقدارى که توان دارند.

٧ – گرفتن پرستار برای والدین

سؤال: آیا پرستارى پدر در صورت نیاز بر اولاد الزامى است؟

جواب: احتیاط واجب آن است که هزینه پرستارى او را بپردازند و یا شخصاً از او پرستارى کنند.

٨ – وظیفه فرزند در قبال پدری که به مسائل دینی پایبند نیست

سؤال: پدرم اعتقاد چندانى به مسائل دینى ندارد، و فقط نماز و روزه را به جا مى آورد; آن هم کاملا سرسرى، امّا بقیّه تکالیف مانند خمس و زکات و مانند آن را رعایت نمى کند. نمى خواهم اموال ایشان در مسائل زندگى من داخل شود، امّا اصرار دارند که به من کمک کنند. لطفاً در این مورد به سؤالات زیر پاسخ دهید:

1ـ چه کار کنم؟ تکلیف غذا خوردن در آن جا چیست؟

2ـ مبلغى که تاکنون کمک کرده اند، مرا به ایشان زیاد وابسته کرده است. به نظر شما چه کارى در این شرایط مناسب است؟

3ـ عدم رعایت فروع دین، عدم اعتقاد عملى به اصول را نشان مى دهد. دوستى با ایشان من را نسبت به دین و حلال و حرام و واجبات بى تفاوت مى کند. چگونه مى توان این مطلب را به ایشان متذکّر شد به طورى که ناراحت نشود، و از طرف من نیز اتمام حجّت شده باشد. با توجّه به این که ایشان بسیار عاطفى هستند، و به کوچکترین انتقادات سازنده اى ناراحت مى شوند، و اشک مى ریزند؟

جواب: شما مى توانید از مال ایشان استفاده کنید، و خمسش را بپردازید.

جواب: وابستگى به پدر چیز مهمّى نیست. سعى کنید با اخلاق خوش و منطق مؤدّبانه، پدر را به راه راست بیاورید.

جواب: سعى کنید با تواضع و بردبارى و زبان خوش، تدریجاً در ایشان نفود کنید، و هرگز مأیوس نشوید. و تذکّرات در خلوت باشد، نه در جلوى مردم، و به صورت خیراندیشى باشد، نه به صورت انتقاد و خشونت و بدانید سهل انگارى در فروع، همیشه دلیل بر عدم ایمان به اصول نیست.

٩ – طلب آمرزش برای پدر فاسق

سؤال: پدر بنده در زمان حیات، مرتکب بسى خطاها شده است و بنده ایشان را ظالم یا فاسد یا مى دانم و ایشان را مستحقّ هیچ گونه امر خیرى نمى بینم و هیچ گونه حقّى را بر گردن خود نمى دانم و تا بحال نیز هیچ امر خیرى براى ایشان انجام نداده ام، تکلیف بنده چیست؟

جواب: پدرتان هر کارى کرده است فعلا از دنیا رفته و دست او کوتاه است و چون مسلمان و شیعه على بن ابى طالب(علیه السلام) بوده، سزاوار ترحّم مى باشد. از خداوند براى او آمرزش بطلبید و بدانید پدر اگر فاسق هم باشد باز بر فرزند حقوقى دارد، امید است خداوند همه ما را ببخشد و بیامرزد.

١٠ – ممانعت والدین ازانجام کارهای خوب

سؤال: اگر پدر و مادر از انجام کارهاى خوب مثل درس خواندن جلوگیرى کنند وظیفه فرزند چیست؟

جواب: اطاعت در این گونه موارد لازم نیست، ولى حتّى الامکان باید طورى رفتار کرد که رنجیده نشوند و لازم است که فواید کار خوب را براى ایشان توضیح داد تا مسأله براى آنها روشن شود و ممانعت نکنند.

١١ – ممانعت والدین ازانجام کارهای خوب

سؤال: اگر پدر و مادر از انجام کارهاى خوب مثل درس خواندن جلوگیرى کنند وظیفه فرزند چیست؟

١٢ – الزام یادگیری قرآن توسط پدر

سؤال: آیا پدر مى تواند یادگرفتن قرآن را بر فرزند واجب نماید و اگر بگوید: من راضى نیستم که در این مسأله کوتاهى نمایى، وظیفه فرزند چیست؟

جواب: اگر سرپیچى فرزند موجب اذیّت و آزار پدر مى گردد، باید از او اطاعت کند.

١٣ – خرید ازمکان خاص با علم به عدم رضایت والدین

سؤال: اگر فرزند بداند که والدینش راضی نیستند تا به جایی برود، در صورتی که بدون آنکه پدر و مارد بفهمد به آنجا برود ایا اشکالی دارد ؟ ( مثلاً پدر بگوید نباید از آن مغازه فلان چیز را بخری چون برایت ضرر دارد، و ما از آن مغازه همان چیز را که نهی کرده بوده بخریم و ضرر نداشته باشد، حکمش چیست؟ ( 6576/1)

جواب: اگر موجب آزار پدر و مادر نشود اشکالی ندارد.

١٤ – سفر زیارتی فرزند در صورت نهی پدر

سؤال: فرموده اید سفر فرزند در صورت نهی پدر ،جزء سفرهای حرام است. آیا این مسئله شامل سفرهای زیارتی (مشهد) نیز می شود یعنی تحت هر شرایطی اذن پدر لازم است؟ لطفا حدود حکم را توضیح دهید.

جواب: اگر پدر به خاطر انجام این سفر مستحب، اذیت و آزار شود چنین سفری جایز نیست ولی اگر سفر لازمی باشد مانعی ندارد.

١٥ – اطاعت از پدر در ترک مستحب

سؤال: آیا اطاعت از پدر در ترک مستحبّ، یا انجام مکروه، واجب است؟

جواب: اگر مخالفت با آن، موجب ایذاى وى گردد، واجب الإطاعه است.

١٦ – معنی عاق والدین

سؤال: عاقّ والدین به چه معناست؟ در چه شرایطى تحقّق مى یابد؟ آثار آن چیست؟

جواب: هر کارى که موجب ایذا و اذیّت والدین گردد، به معناى عاقّ والدین است، مگر در مواردى که تکلیف واجب یا حرامى باشد، و به انسان دستور مخالفت با آن را بدهند.

١٧ – ملاک اولویت اطاعت امر پدر یا مادر

سؤال: مقام مادر بالاتر است، یا پدر؟ در مقام تعارض بین اطاعت امر پدر و مادر، کدام را ترجیح مى دهیم؟

جواب: مقام هر دو والاست، و تا مى توانید در میان آن دو جمع کنید، و در صورتى که امکان نداشته باشد، بر حسب اهمیّت موارد باید عمل گردد، و آنچه مهم تر است، مقدّم شود.

١٨ – احقاق حق از پدر و مادر

سؤال: اگر مادرى نوه اش را به قتل برساند، فرزندش (پدر مقتول) حق دارد قاتل را قصاص نماید. این در حالى است که طبق آیات قرآن و روایات اسلامى، فرزند حق کوچکترین اذیّت نسبت به پدر یا مادر را ندارد، و اگر فرزند از مادرش براى قصاص شکایت کند، موجبات نارضایتى وى را فراهم مى آورد. حال سؤال این است: آیا احکام فقهى با محرّمات الهى در تعارض است؟ اگر در تعارض نیست، مثال بالا چگونه توجیه مى گردد؟

جواب: احقاق حقوق کردن در برابر ظلم پدر و مادر شرعاً اشکالى ندارد، و از آن قاعده مستثنى است; ولى هر قدر گذشت نماید بهتر است.

١٩ – اجبار پدر به شرکت کردن فرزند در نماز جماعت

سؤال: در صورتی که پدر الزام کند که فرزند پسر به نماز جماعت برود حکم چیست؟

جواب: الزام پدر تاثیری ندارد ولی اگر ترک کردن جماعت از ناحیه پسر باعث اذیت و آزار پدر گردد باید آن را به مقداری که موجب عسر و حرج نمی شود انجام داد