فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)-مضاربه

١ – ادعای عامل در خصوص ضرر

سؤال:آیا اگر عامل ادّعا کند ضرر کرده است و یا سودی نبرده است، باید از او پذیرفت؟

جواب: اگر فرد بد سابقه یا متّهمی نباشد باید بپذیریم و چون سرمایه در دست عامل امانت است، سرمایه گذار تنها می تواند او را قسم دهد. « لیس علی الأمین إلاّ الیمین»

٢ – ضمانت سود قطعی مضاربه از سوی شخص ثالث

سؤال:در مضاربه هرگاه شخص ثالثی ضامن سود مشخصی (که به صورت قطعی است) بشود تا هر ماه، آن مبلغ سود را با درصد معین به مضارب بدهد حکمش چیست؟

جواب: در صورتی که این درصد کمتر از مجموع سود حاصله باشد مانعی ندارد.

٣ – حکم سود حاصل در فرض باطل بودن معامله

سؤال:در مورد عقد مضاربه فرموده اید اگر سرمایه گذار زیان را نپذیرد معامله باطل است، در این صورت حکم سود حاصل و زیان احتمالی چگونه خواهد بود؟

جواب: در صورتی که شرط کنند عامل، ضرر را بر عهده بگیرد یا سرمایه گذار ضرر را نپذیرد، معامله صحیح نخواهد بود و حکم وام را دارد و در وام تمام سود متعلق به عامل است و ضرر هم بر او خواهد بود. مگر این که همان طور که گفته ایم در عقد خارج لازم حقیقی، شرط کنند زیان های مضاربه بر عهده عامل باشد.

٤ – مضاربه با شرط شراکت در سود فقط

سؤال:اگر به یک نفر پول بدهم و به او بگویم من شریک در سود هستم و نه ضرر، و تو باید ماهیانه فلان مبلغ به من بدهی رباست؟ چکار کنم که ربا نباشد؟

جواب: اين چنين سود گرفتن شرعا اشکال دارد. اگر بخواهيد ربا نشود بايد در معامله اول بگوييد طبق شرايط مضاربه با شما قرارداد مي بندم سپس يک معامله جدا هر چند کوچک انجام دهيد و در ضمن معامله دوم شرط کنيد که زيانهاي ضمني معامله اول بر عهده اوست.

٥ – پرداخت پول به طلا فروش و دریافت سود ماهانه

سؤال:يك طلا فروش به فردى گفته من يك ميليون تومان مى‏گيرم و ماهى 30 هزار تومان سود مى‏دهم. آيا اين صحيح است؟

جواب: اگر به اين معناست كه در هر صورت من ماهى 30 هزار تومان مى‏پردازم و ربطى به ميزان فعاليت طلافروش ندارد اين صحيح نيست و رباست. اما اگر آن يك ميليون تومان را داخل سرمايه كند و مورد كار قرار دهد يا به عبارت ديگر آن فرد را شريك كند اشكالى ندارد ولى بايد كسر معينى از سود را به عنوان سهم صاحب سرمايه قرار دهد.

٦ – دریافت سود در قبال سرمایه بدون تعیین شرایط مضاربه

سؤال:اگر مبلغی را به فردی بدهیم که می دانیم با آن کار می کند و از او بخواهیم سودی به ما بدهد و دیگر شرایط مضاربه را معین نکنیم، آیا می تواند حمل بر مضاربه شود؟

جواب: این دریافت سود، ربا است و در عقد مضاربه باید مدّت مضاربه، سهم بندی سود، مقدار سرمایه بعلاوه سایر شرایط مضاربه کاملاً مشخص باشد و عقدی است لازم الاجرا.

٧ – شرایط صحت تعیین سود در مضاربه

سؤال:کسى مبلغى پول را در اختیار دیگرى قرار مى دهد تا آن را به گردش درآورده و سود حاصله را به طور مساوى تقسیم کنند از آن جایى که کسى که پول مى گیرد به علّت داشتن شریک نمى تواند به طور دقیق سود حاصله را حساب کند اظهار مى دارد این پول یعنى مثلا هر صد هزارتومان به طور تقریبى مى تواند ماهانه سه هزار تومان براى هر کدام سود حاصل کند، آیا این مضاربه صحیح است.

جواب: این مضاربه با سه شرط صحیح است:

الف) این که قرار داد طبق مضاربه با تعیین سود در صد هر یک، تنظیم شود یعنى معلوم شود از سود حاصل چند درصد مربوط به سرمایه گذار و چند درصد مربوط به شخص کارکننده است (در ضمن اگر ضررى حاصل شد باید آن را بپذیرد).

ب) باید صاحب مال به طرف وکالت دهد که بعد از حاصل شدن منفعت سهم او را به مبلغ مورد نظر صلح کند.

ج) زمانى که منفعتى حاصل نشده پول ماهانه اى که مى پردازد باید به عنوان على الحساب باشد.

٨ – صلح سود مضاربه

سؤال:در عقد مضاربه و مانند آن آیا مى توان درصد سودى که براى عامل یا صاحب سرمایه مشخص شده است را به مقدار معیّنى از پول مصالحه کرد؟

جواب: در صورتى که سود حاصل شده و مقدار آن مبهم است، صلح کردن اشکالى ندارد ولى قبل از ظاهر شدن سود، صلح جایز نیست.

٩ – تضمین پرداخت سود و اصل سرمایه در مضاربه

سؤال:شرکتى جهت تأمین بودجه مورد نیاز خود نیاز به مشارکت با اشخاص حقیقى و حقوقى دارد. این اشخاص جهت همکارى در تأمین مشارکت، تضمین هایى معادل پرداخت سود، همانند بانکها و مشارکتهاى دولتى را طلب مى نمایند. همچنین در خواست دارند که استرداد اصل سرمایه آنها نیز تضمین شود. نظر حضرت عالى در مورد تضمین هاى مذکور چیست؟

جواب: تنها راهى که براى این کار وجود دارد این است که مضاربه را بر اساس سهم منافع قرار دهند، ولى در عقد خارج لازم (معامله دیگرى مثلا خرید و فروش چند جلد کتاب) شرط کنند اگر در آن معامله مضاربه، سود کمتر از بیست درصد یا بیشتر از آن بود، جبران گردد. همچنین در مورد خسارت سرمایه.

١٠ – شرط جبران خسارت توسط عامل

سؤال:متن مادّه 17 قراردادهاى مضاربه این تعاونى به شرح ذیل مى باشد: «پس از انجام قرارداد، یا فسخ آن، در صورتى که در نتیجه محاسبه طبق تشخیص شعبه زیانى متوجّه تعاونى شده باشد، عامل ضمن عقد صلح مذکور در مادّه این قرار داد، ملتزم و متعهّد گردید معادل زیان مزبور را مجّاناً از مال خود به تعاونى تملیک نماید، و در صورت تأخیر، علاوه بر التزام به انجام تعهّد، روزانه مبلغ یک ریال براى هر سه هزار ریال بر ذمّه عامل خواهد بود، و صرف اظهار نظر شعبه در مورد میزان خسارت وارده معتبر بوده، و عامل، ضمن عقد صلح مذکور حقّ هرگونه ایراد و اعتراض را در این مورد از خود سلب و ساقط نمود».

با توجّه به شرایط شرعى عقد مضاربه، آیا این مادّه صحیح و خالى از اشکال مى باشد؟

جواب: این گونه شرایط در عقد خارج لازم اشکالى ندارد.

١١ – سرمایه گذاری درشرکت giig

سؤال:شرکتی(خارجی) معروف به giig که از شرکت های کشور های عربی (۶کشور) می باشد. این شرکت به ازای هر یک میلیون تا ۱۵ماه هر ماه دویست هزار تومان پرداخت میکند(۳ برابر پول) ولی دیگر اصل پول را برگشت نمی دهند و نوع عقد را نیز مشارکتی بیان می کنند و می گویند ضرر وزیان را نیز با هم مصالحه میکنیم. لطفا حکم این نوع شرکت ها را بیان کنید؟

جواب: در صورتیکه شرایط شرعیه را در آن رعایت کنند مانعی ندارد ولی معمولا سود های کلان توام با کلاه گذاری است.

١٢ – پرداخت پیشاپیش سود مضاربه به صورت چک

سؤال:یک شرکت تولید کننده لوله بصورت مضاربه سرمایه افراد را می پذیرد و طبق قرارداد وجوه مضاربه را به هر نحوی که صلاح بداند بطور مشاع در سرمایه گذاری های خود بکار می برد. در متن قرارداد قید می گردد که اولاً سرمایه گذار سهم سود حاصل از مضاربه را به شرکت مصالحه می نماید و ثانیاً شرکت ضرر و زیان احتمالی سهم سرمایه گذار را با وی مصالحه می نماید، با این شرایط مبلغی بطور ماهیانه به سرمایه گذار مصالحه می نماید و بسته به مدت قرارداد پیشاپیش تعدادی چک به مبلغ سود ماهیانه به سرمایه گذار تسلیم می نماید.آیا این نوع قرارداد شرعی می باشد یا خیر؟

جواب: در صورتی که آنچه را نوشته اید به طور جدّی عمل کنند اشکالی ندارد.

١٣ – انجام مضاربه با کفار حربی

سؤال:آیا با کفار حربی می توان مضاربه و دیگر معاملات را انجام داد؟

جواب: در صورتیکه باعث تقویت آنها نشود و شرایط معامله کاملا حاصل باشد مانعی ندارد.

١٤ – عدم اطلاع سرمایه گذار از نوع معامله

سؤال:شخصی پولی را گرفته تا با آن معاملات شرعی انجام دهد اما صاحب پول از نوع معامله اطلاعی ندارد. آیا لازم است صاحب پول در مورد صحت معاملات تحقیق کند یا می تواند به گفته طرف قرارداد مبنی بر شرعی بودن معاملات اعتماد کند؟

جواب: می تواند به قول او اعتماد کند مگر خلاف آن ثابت شود.

١٥ – عدم علم یا شک به نوع سرمایه گذاری در مضاربه

سؤال:در مضاربه اگر مشخص نباشد طرف مقابل با سرمایه چه کاری انجام می دهد یا اینکه طرف مقابل مشخص کند ولی ما شک داشته باشیم یا اینکه طرف مقابل خارجی باشد، قرارداد چه حکمی دارد؟

جواب: اگر وکالت مطلقه داده شود برای انتخاب هر نوع معامله و واقعاً معامله ای صورت گیرد، مانعی ندارد.

١٦ – مضاربه با پول رایج

سؤال:آیا در شرایط فعلى که سکّه هاى رایج طلا و نقره در ایران نیست با پول رایج مضاربه را تجویز مى فرمایید؟

جواب: اشکالى ندارد.

١٧ – قرعه کشی سهامداران برای پرداخت سود به یک نفر

سؤال:چند نفر مقدارى پول روى هم مى گذارند، و به شخص مى دهند تا با آن کار کند. شخصى که کار مى کند، هر ماه سود پول را مى دهد، و سهام داران قرعه مى کشند، و هرماه سودِ پول به یکى از سهام داران داده مى شود. بعد از این که دوره تمام شد، و به همه سهام داران سود رسید، سهام داران پول خود را پس مى گیرند. این کار از نظر شرعى چه حکمى دارد؟

جواب: چنانچه سود از طریق مضاربه به دست آمده، و با رضایت افراد به این صورت تقسیم شده، اشکالى ندارد.

١٨ – تعیین قطعی سود در مضاربه

سؤال:اخیراً این تعاونى با یک مؤسّسه تولیدى تجارى قراردادى منعقد نموده، که بر اساس آن مبلغى وام در اختیار مؤسّسه مذکور قرار دهد، و مؤسّسه فوق نیز با اطمینان از سوددهى سالیانه حدّاقلّ 40% حاصل از به کار اندازى طرح تولیدى خود، 30% این سود را به تعاونى اعتبار تخصیص مى دهد. از طرفى تعاونى نیز حساب ویژه اى را براى همین منظور افتتاح نموده، و مبلغ مورد نیاز را از سپرده گذارانى جمع آورى مى کند که در این حساب ویژه اقدام به سرمایه گذارى مى کنند. بدیهى است براى جذب سپرده نیز این تعاونى از همان ابتدا مسأله را با سپرده گذاران خود این گونه مطرح مى نماید که استفاده از این سپرده ها براى تعاونى 30% سود تضمینى در بر داشته که تعاونى 8% آن را به عنوان حقّ الزحمه بر مى دارد و 22% الباقى را به سپرده گذاران پرداخت مى نماید. با توجّه به این که این موضوع به طور قطعى تعیین مى گردد، آیا اشکالى ندارد؟

جواب: در صورتى که سود آن مؤسّسه بیش از این مقدار باشد، اشکالى ندارد.

١٩ – صلح سود مضاربه

٢٠ – دریافت سود ماهیانه در قبال سرمایه گذاری با شخص دیگر

سؤال:اگر مقداری پول به شخصی بدهیم تا با آن کار کند و آن شخص با اطمینان کامل از سود حاصله، مبالغ سود ماهیانه مربوط به ما را به صورت چک از همان ابتدا به همراه چک اصل سرمایه به ما تحویل دهد و در قرارداد نیز نوع معامله، مصالحه ذکر گردد، آیا این کار اشکال دارد یا درست است؟

جواب: چنانچه یقین داشته باشید سود او بیشتر از مبلغی است که به شما می دهد و سود را به عنوان علی الحساب بدهد، اشکال ندارد.

٢١ – سرمایه گذاری با پول دیگران و پرداخت سود علی الحساب

سؤال:اگر پولی را از کسی برای کار اقتصادی بگیریم و برای آن سود علی الحساب همانند سرمایه گذاری در پروژه های بانکی (سودی که در ابتدای کار مقدار مشخصی داشته و در پایان کار با احتساب ضرر و زیان کلی نرخ قطعی آن مشخص و کم یا زیاد شود) برای اطمینان سرمایه گذار مشخص کنیم حکم آن چیست؟

جواب: در صورتیکه با آن سرمایه کار کنند و سودی بیش از آن سود علی الحساب داشته باشند مانعی ندارد.

٢٢ – دادن پول به کسی و گرفتن سود با عدم علم به نوع فعالیت

سؤال:آیا ما می توانیم پولی را به یک مسلمان یا غیر مسلمان بدهیم و نمی دانیم که او با این پول چه فعالیتی انجام می دهد و به طور علی الحساب سودی دریافت کنیم؟

جواب: چنانچه متعهد شود که با آن کار کند و از سود کار بخشی را به شما بدهد مانعی ندارد.