فتاوای آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)

شرایط امر به معروف و نهى ازمنکر

سؤال441. امر به معروف و نهى ازمنکر چه شرایطى دارد و در این مورد وظیفه چیست؟

جواب: اگر کسى واجبى را انجام نمى دهد و یا معصیتى را به جا مى آورد، در صورت تحقق شرایط ذیل بر دیگران واجب است او را امر به معروف و نهى ازمنکر نمایند: 1) علم به حکم شرعى؛ 2) احتمال تأثیر؛ 3) اصرار بر ترک واجب و یا انجام دادن معصیت؛ 4) عدم مفسده؛ و اگر کسى مستحبى را ترک و یا مکروهى را به جا مى آورد، امر به معروف و نهى ازمنکر او مستحب است. (مسأله ى 1608 رساله).

ملاک معروف و منکر

سؤال442. آیا ملاک معروف و منکر فقط واجبات و محرمات است یا معروف و منکر عقلى، اخلاقى و عرفى را نیز شامل مى شود؟

جواب: حدّ وجوب امر به معروف و نهى ازمنکر، در همان واجبات و محرمات است.

قصد قربت در امر به معروف و نهى ازمنکر

سؤال443. آیا در انجام امر به معروف و نهى ازمنکر قصد قربت شرط است؟

جواب: براى ترتّب ثواب بر آن، قصد قربت شرط است.

عدالت در امر به معروف و نهى ازمنکر

سؤال444. آیا در امر به معروف و نهى ازمنکر، عدالت شرط است؟

جواب: شرط نیست.

عامل بودن آمر به معروف

سؤال445. آیا آمر به معروف باید عامل به معروف باشد؟

جواب: شرط وجوب نیست، گر چه در صورت عامل بودن تأثیر آن بیشتر است.

امر به معروف و نهى ازمنکر در صورت یاس از تأثیر آن

سؤال446. آیا امر به معروف و نهى ازمنکر در صورت یأس از تأثیر آن باز هم واجب است؟

جواب: در صورت یأس، جواز بلکه رجحان امر به معروف و نهى ازمنکر در صورت عدم خوف ضرر، خالى از وجه نیست.

مفسده چیست

سؤال447. منظور از عدم مفسده در امر به معروف و نهى ازمنکر چیست؟

جواب: مفسده در این جا عبارت است از ضرر جانى یا آبرویى و یا مالى قابل اعتنایى که در صورت وجود چنین مفسده اى امر به معروف و نهى ازمنکر بر انسان واجب نیست.

ساقط دانستن امر به معروف، با وجود مراکز متولّى این امر

سؤال448.با وجود مراکز فرهنگى و نظارتى متفاوت در جامعه، آیا مى توان امر به معروف و نهى ازمنکر را از خود ساقط دانست؟

جواب: با وجود شرایط آن، بر همگان لازم است.

مراتب امر به معروف و نهى ازمنکر

سؤال449. لطفا مراتب امر به معروف و نهى ازمنکر را بیان فرمایید:

جواب: 1) انکار قلبى؛ 2) اظهار کردن به زبان؛ 3) متألّم کردن معصیت کار. (مسأله ى 1610 رساله).

کراهت قلبى از انجام منکر

سؤال450. آیا کراهت قلبى از انجام منکرات، واجب است؟

جواب: واجب است.

مراتب اظهار زبانى امر به معروف و نهى ازمنکر

سؤال451. آیا اظهار زبانى امر به معروف و نهى ازمنکر، مراتبى دارد؟

جواب: اگر انسان بدون گفتن، به هر وسیله دیگر ناراحتى قلبى خود را به معصیت کار نشان دهد و این کار موجب ترک معصیت شود، لازم نیست با زبان امر به معروف و نهى ازمنکر بنماید، البته اگر هیچ گونه اشکال شرعى دیگرى در این کار نباشد و اگر چاره اى به جز اظهار زبانى نیست، باز باید درجات خفیف تر را در اظهار زبانى ملاحظه نماید.

لج بازى طرف مقابل

سؤال452. اگر در امر به معروف و نهى ازمنکر حس کردیم طرف لج بازى مى کند ولى باز احتمال تأثیر مى دهیم، وظیفه چیست؟

جواب: در صورت تحقق شرایط دیگر، امر به معروف و نهى ازمنکر واجب است.

تذکر به افرادى که نماز را صحیح نمى خوانند

سؤال453. آیا لازم است به کسانى که نمازشان را درست نمى خوانند، مدام تذکر داده شود؟

جواب: تا حدّ اطمینان به عدم تأثیر لازم است؛ با وجود سایر شرایط.

کم رویى در امر به معروف و نهى ازمنکر

سؤال454. آیا کم رویى و خجالت مى تواند مجوز ترک بعضى از وظایف ـ مثل امر به معروف و نهى ازمنکر ـ باشد؟

جواب: خیر.

امر به معروف و نهى ازمنکر به افراد نامحرم

سؤال455. آیا مرد مى تواند به افراد نامحرم امر به معروف و نهى ازمنکر کند؟

جواب: با رعایت مسایل شرعى مى تواند.

تأدیب اطفال

سؤال456. آیا جایز است اطفال را براى تمرین و عادت دادن به ترک معصیت و یا انجام دادن واجبات ادب کرد.

جواب: جایز است، خصوصا در مراحل آخر، که به انجام واجب و ترک معصیت نزدیک تر است که اگر تأدیب نشوند، در بعضى از موارد منجر به ترک واجبات و انجام گناهان از طرف آن ها مى شود.

مجروحیت یا قتل در امر به معروف و نهى ازمنکر

سؤال457. اگر انسان بداند یا شک داشته باشد در صورتى که بخواهد جلوگیرى از معصیتى بنماید، منجّر به ایجاد جرح یا قتل خواهد شد، وظیفه او چیست؟ و آیا با اجازه مجتهد جامع الشرایط مى تواند این کار را انجام دهد؟

جواب: بنابر اظهر بدون اجازه امام معصوم ـ علیه السّلام ـ یا کسى که از طرف آن حضرت مستقیما نایب مخصوص او است، نباید این کار را بکند. و با اجازه مجتهد جامع الشرایط مورد تأمل است. اما اگر نمى داند این کار منجر به مجروح کردن یا قتل مى شود ولى احتمال این را مى دهد، بنابر احتیاط واجب باید مستقیما از طرف امام معصوم ـ علیه السّلام ـ یا نایب مخصوص آن حضرت و یا از طرف مجتهد جامع الشرایط اجازه داشته باشد.

احکام دیه و قصاص در امر به معروف و نهى ازمنکر

سؤال458. آیا کلیّه احکام دیه و قصاص در جریان وظیفه امر به معروف و نهى ازمنکر چه در مورد آمر و ناهى و چه در مورد طرف مقابل ثابت و جارى مى باشد؟

جواب: با تحقّق شرایط، آن جا که انجام وظیفه باشد، جارى نیست.

تجسّس از دختر و پسرى که با هم هستند

سؤال459. آیا تجسس از دختر و پسرى که در اماکن عمومى با همدیگر هستند، در مورد محرمیّت و عدم محرمیّت آن دو جایز است؟

جواب: در شرایط متعارف، جایز نیست.

گشت زنى و نظارت

سؤال460. گشت زنى و نظارت در اماکن عمومى، به عنوان مبارزه و برخورد با مفاسد اجتماعى براى بسیجیان یا غیر آن ها، چه حکمى دارد؟

جواب: براى ردع از منکرات با وجود شرایط مانعى ندارد.

بیدار کردن فرد براى نماز صبح

سؤال461. اگر کسى خواب باشد، لازم است او را براى نماز صبح بیدار کنیم؟

جواب: سیره بر بیدار کردن است، اگر مانع خاصّى نیست.

گوش دادن به مکالمات تلفنى جهت احراز منکر

سؤال462. اگر به فردى مظنون باشیم که آیا مرتکب عمل منکرى مى شود یا نه، آیا مى توان به مکالمات تلفنى او گوش داد و یا برخى از صحبت هاى او را ضبط کرد؟

جواب: خیر، نمى توان.

نگاه به زن نامحرم در نهى ازمنکر

سؤال463. اگر نهى ازمنکر مستلزم نگاه به زن نامحرم باشد، آیا نظر کردن واجب مى شود یا وجوب نهى ازمنکر در این مورد برداشته مى شود؟

جواب: بدون نظر غیر جایز به او، نهى از منکر کند.

میزان پرداختن به امر به معروف و نهى ازمنکر

سؤال464.برخى از منکرات در جامعه چنان شیوع یافته که پرداختن به نهى ازمنکر، تمام وقت انسان را مى گیرد ـ مثل برخورد با بدحجابى یا... ـ در این مورد وظیفه چیست؟ و چه مقدار باید به این مسأله پرداخت؟

جواب: با وجود شرایط به حدّ میسور، تا مزاحم با ترک اهمّ (مطلب مهم تر) نشود، لازم است.

اهانت به لباس روحانیت

سؤال465. اگر طلبه اى بداند در صورت امر به معروف و نهى ازمنکر به لباس روحانیت اهانت مى شود، آیا این عمل بر او واجب است؟

جواب: موارد آن مختلف است.

امر به معروف و نهى ازمنکر در جمع

سؤال466. اگر انسان بداند چنان چه کسى را در جمعى امر به معروف و نهى ازمنکر نماید بر وى اثر مى کند، آیا اگر این عمل منجر به کشف ستر او و بردن آبروى او شود، امر به معروف و نهى ازمنکر، چه حکمى دارد؟

جواب: او را در خلوت تهدید کند که اگر خود را اصلاح نکند در جلوت (در میان جمع) خواهد گفت.

سکوت روحانى

سؤال467. اگر یک روحانى در جمعى که عمل حرامى انجام مى شود، شرایط وجوب امر به معروف و نهى ازمنکر را نبیند، اما سکوت او موجب بدگمانى مردم به وى گردد ـ چون انتظار برخورد از وى را دارند ـ تکلیف او چیست؟

جواب: باید به گونه اى اظهار کند و نبودن شرایط، رافع وجوب است نه جواز آن.

نهى ازمنکر با منکر

سؤال468. آیا نهى ازمنکر با منکرى دیگر ـ مثل دروغ، تهدید و ارعاب یا... ـ جایز است؟

جواب: اگر منکر دیگر بر وجه محرّم است، خیر، جایز نیست.

تصرف در مال دیگرى جهت نهى ازمنکر

سؤال469. اگر نهى ازمنکر مستلزم شکستن نوار موسیقى یا محو کتاب گمراه کننده یا تصرف در آنتن ماهواره و... باشد، این عمل چه حکمى دارد؟

جواب: از بین بردن وسایل گناه با قدرت و عدم خوف ضرر و خطر، بر همه لازم است و مقصود، فقط از بین بردن امکان استفاده ى از آن در حرام است.

ورود به منزل و حریم خصوصى دیگران

سؤال470. اگر نهى ازمنکر مستلزم ورود به خانه یا ملک شخصى او یا تصرف در اموال و جستجوى منزل کسى باشد، آیا این عمل جایز است؟

جواب: خیر، جایز نیست.

نوار موسیقى در وسیله نقلیه

سؤال471. اگر سوار وسیله نقلیه عمومى ـ مثل اتوبوس، تاکسى ـ شده و راننده نوار موسیقى گذاشت، وظیفه چیست؟ اگر پیاده شدن باعث حرج باشد، آیا لازم است پیاده شویم؟ و آیا مى توان بدون تذکر به او، حواس خود را از شنیدن آن صدا پرت کنیم؟

جواب: در موقع حرج باید استماع نکند (گوش ندهد) و سماع (به گوش خوردن صدا) اشکال ندارد.

منکرهاى ادارى و اجتماعى

سؤال472. وظیفه مسلمین درباره ى منکرهایى که گاه در سطح مسؤولین و یا در ادارات و سازمان هاى دولتى و غیر دولتى ـ مثل رشوه، پارتى بازى، و... ـ اتفاق مى افتد چیست؟

جواب: با تحقق شرایط امر به معروف و نهى از منکر با موارد دیگر فرق نمى کند.

معاشرت با غیر شیعه جهت امر به معروف و نهى ازمنکر

سؤال473. آیا مى توان با فرقه هایى هم چون وهابیّت، بهاییّت و... معاشرت کرد تا در طولانى مدت آن ها را ارشاد نمود؟

جواب: اگر احتمال تأثیر پذیرى از آن ها نباشد، جایز است.

اطلاع به خانواده فردى که حرامى را انجام مى دهد

سؤال474. اگر بدانیم کسى هم جنس بازى مى کند، آیا موظفیم به خانواده اش بگوییم؟

جواب: تا راه ارتداع (بازداشتن او از عمل زشت) در این منحصر نشده است، طرق دیگر انتخاب شود.

فردى که روش امر به معروف و نهى ازمنکر را نمى داند

سؤال475. آیا بر کسى که راه و روش امر به معروف و نهى از منکر را نمى داند، واجب است امر به معروف و نهى ازمنکر کند یا نه؟

جواب: در حدّ متیقّن لازم باید امر به معروف و نهى از منکر کند، به نحوى که احتمال تجاوز از حدّ ندهد.

نهى ازمنکر نمودن کسى که خود مرتکب آن منکر مى شود

سؤال476. کسى که خود مرتکب منکرى مى شود، آیا نهى ازمنکر از آن منکر بر این فرد واجب است؟

جواب: بله، واجب است.

وظیفه زن نسبت به شوهر بى بند و بار

سؤال477. اگر شوهر زنى در منزل بى بند و بار بوده و مرتکب گناهى شود، وظیفه زن در قبال او چیست؟ و آیا اگر امر به معروف و نهى ازمنکر زن به روابط زناشویى و خانوادگى آن ها تأثیر منفى بگذارد، باز هم این عمل بر او واجب است؟

جواب: خیر، اگر موجب مفسده براى او است واجب نیست، ولى نباید در معصیت او را کمک کند.

برخورد جدى بعد از عدم تأثیرگذارى در نهى ازمنکر

سؤال478. همسر من با ترانه و موسیقى میانه خوبى دارد، اگر بعد از امر به معروف و نهى ازمنکر، همسرم اصلاح نشد، مى توانم با او برخورد جدى کنم؟

جواب: اگر اطمینان به عدم تأثیر دارید و یا مفسده در بین است، خیر نمى توانید ولى خود شما، نباشد گوش کنید.

چگونگى تذکّر به والدینى که دچار حرام شده اند

سؤال479. پدر و مادرى که دچار منکر شده اند، چگونه مى توان، آن ها را امر به معروف و نهى ازمنکر کرد، اگر نصیحت تأثیر نکرد، آیا مى توان به آن ها اخم یا تندى کرد؟

جواب: اگر شرایط متوفّر نیست، خیر نمى توان.

ممنوع کردن افراد از تماشاى فیلم هاى مشتبه

سؤال480. آیا به علت پخش بعضى از آهنگ ها و تصاویر و فیلم هایى که احتمال غیر شرعى بودن آن مى رود، مى توان خانواده و فرزندان را از نگهدارى و نگاه به این برنامه ها محروم کرد؟

جواب: احتمال غیر شرعى بودن، هر چند موجب تکلیف نیست، ولى تا ممکن است احتیاط در آن ها راجح و مطلوب است، به خلاف این که علم داشته باشد که آن برنامه ها ـ فى الجمله ـ مشتمل بر حرام است که در این صورت موظّف به اجتناب است.

تعارض صله رحم و امر به معروف و نهى ازمنکر

سؤال481. اگر امر به معروف و نهى ازمنکر مستلزم قطع رحم و قطع رابطه با خویشاوندان باشد، کدام یک مقدم است؟

جواب: با فرض انجام وظیفه، شما به طور کلى قطع رابطه نکنید هر چند آن ها هم قطع کنند.

دید و بازدید همراه با منکر

سؤال482. اگر در صله رحم و دید و بازدید، محرم و نامحرم رعایت نمى شود و یا نوارهاى مبتذل پخش مى شود، وظیفه ما چیست؟

جواب: باید آن ها را امر به معروف و نهى از منکر کرد و اگر تأثیر نکرد، باید آن مجالس را ترک نمود