فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)-ربا

١ – ربا بودن هر نوع اضافه در معامله دو کالای همجنس

سؤال: مي فرماييد اگر مثلاً ده کيلو گندم بخرد، که در هنگام خرمن ده کيلو گندم يا جو بدهد، حرام است و مانند اين است که زيادي گرفته باشد. زيادي گرفتن در اين حالت چگونه است؟

جواب: در ادلّه ربا هر اضافه اي خواه عينيه يا فعليه يا اعتباريه باشد، ربا شمرده شده است (کل قرض جرّ منفعةً فهو ربا) و چون گندم را نقد گرفته و بعد از مدّتي گندم يا جو را مي دهد، اين تفاوت زمان مانند زيادي گرفتن و ربا است.

٢ – ربای در معاملات معاوضی

سؤال: اگر کسی مثلا ده کیلو گندم امسال به کسی بدهد و سال آینده ده کیلو برنج در قبال ده کیلو گندم سال قبل بگیرد چه حکمی دارد؟

جواب: چنانچه قیمت آنها مساوی نباشد جایز نیست.

٣ – معاوضه اجناسی که هم به صورت وزنی و هم به صورت عددی معامله می شوند

سؤال: خرید یا فروش اجناسی که در بازار هم به صورت عددی فروخته می شود و هم به صورت وزنی، در این موارد خرید و فروش به یکدیگر که همجنس باشند اشکال دارد؟ ربوی است یا نه؟

جواب: اگر به نیت عددی با هم معاوضه کنند در فرض سوال ربا نیست.

٤ – تحویل مدت دار طلای نو در مقابل طلای کهنه

سؤال: در شهر ما رسم است که، وقتی می خواهند طلا را عوض کنند طلاهای کهنه را به طلا فروش می دهند و آنها را وزن می کنند و 9 ماه بعد به طلا فروش مراجعه می کنند و معادل وزن طلاهای کهنه قبلی طلای نو می گیرند. آیا این کار صحیح است؟

جواب: صحیح نیست و بهترین کار آن است که طلاهای کهنه را به طلا فروش به مبلغی بفروشند و بعد هم نه ماه دیگر طلای موجود را به همان مبلغ خریداری کنند.

٥ – وام مشارکتی که برخی شرکت ها با سود 3 درصد تبلیغ می کنند

سؤال: در روزنامه ها بعضی از شرکت ها جهت مشارکت در ساخت و غیره وام مشارکتی می پردازند و 3 درصد سود می گیرند بعضی ها هم روی فیش حقوقی و غیره. آیا اشکال دارد یا خیر؟

جواب: سود گرفتن بر وام در هر صورت ربا و حرام است مگر اینکه به شکل مضاربه در بیاید.

٦ – فرق ربای استنتاجی و ربای استهلاکی

سؤال: فرق بین ربای استنتاجی و ربای استهلاکی چیست؟

جواب: منظور از ربای استنتاجی (تعبیری که اخیراً بعضی ابداع کرده اند) این است که وام را در مسیر یک فعالیت اقتصادی به کار گیرد و از درآمد آن بهره را بپردازد ولی ربای استهلاکی چنین نیست.

٧ – تعویض طلای کهنه با طلای نو

سؤال: آیا تعویض جنس کهنه با جنس نو به مقدار کمتر ربا است؟ مثلا تعویض طلا از مصادیق ربا است یا خیر؟

جواب: چنانچه به صورت دو معامله ی جداگانه انجام شود اشکالی ندارد یعنی طلای کهنه را به قیمت معین بفروشد و طلای نو را به قیمت بالاتر بخرد.

٨ – خرید و فروش گندم سالم با ناسالم در جایی که قیمت ها برابر باشند

سؤال: اگر فروشنده 1 کیلو گندم سالم را به 3 کیلو گندم ناسالم معاوضه کند(بفروشد) ربا محسوب میشود.

اما اگر قیمت یک کیلو گندم سالم دقیقا با قیمت سه کیلو گندم معیوب برابر باشد(یعنی مثلا یک کیلو گندم سالم 300تومان قیمت داشته باشد و 3 کیلو گندم ناسالم نیز 300 تومان قیمت داشته باشد)، آیا در اینصورت اگر فروشنده و خریدار این گندمها را با هم معاوضه کنند ربا محسوب می شود یا خیر؟

جواب: در مورد گندم در هر صورت ربا محسوب می شود خواه قیمت مساوی باشد یا نباشد.

٩ – معاوضه فرش سالم با ناسالم

سؤال: در مورد معاوضه ای که گاها برخی ها نسبت به فرش های ناسالم انجام میدهند و فرش ناسالم دستباف(خانه دارها ) را برداشته و در قبال آن فرش سالم ماشینی می دهند،آیا این کار هم ربا محسوب می شود.؟

جواب: اشکالی ندارد.

١٠ – شرط ضمن عقد برای دریافت وام با بهره

سؤال: شرطی ضمن یک عقد بیع منعقد شده که فروشنده متعهد می شود در صورتی که خریدار نتواند قسمتی از ثمن را از بانک وام بگیرد بایع شخصاً آن مبلغ را با سود بانکی به مشتری وام دهد و عملاً بخشی از ثمن را به صورت اقساط به علاوه سود بگیرد حال شرط مذکور صحیح است یا نه؟ باطل و مبطل عقد است؟ یا لازم الوفا؟

جواب: چنین شرطی باطل است ولی عقد باطل نمی شود و چنانچه خریدار نتواند ثمن را بپردازد فروشنده می تواند معامله را فسخ کند.

١١ – شرط ضمن عقد برای دریافت وام با بهره

١٢ – فرار از ربا با قرارداد شرکت

سؤال: شخصى به این جانب مقدارى پول داده است تا با پولى که خود داشتم ماشینى خریده و ماهیانه مبلغ معیّنى به عنوان سود پول به او بدهم آیا این کار جایز است؟ و در صورت عدم جواز راه شرعى آن چیست؟

جواب: براى این که معامله صورت شرعى داشته باشد باید به این نحو عمل شود که معادل مبلغ مزبور از ماشین به صاحب پول واگذار شود سپس سهم او را از ماشین به مبلغ معیّنى اجاره کنید و براى طرفین حقّ فسخ معامله در رأس مدّت قرار داده شود و چنانچه معامله مزبور به همین نحو انجام شود صحیح است.

١٣ – گرفتن سود از شرکتهای خارجی

سؤال: آیا سودی که شرکت گولدن استار به اعضای خود میدهد در مقابل سود فراوانی که عاید این شرکت میشود ربا محسوب میشود؟ آیا اخذ ربا از شرکتهای خارجی در معاملات البته نه با این نام اشکال دارد؟

جواب: گرفتن ربا از شرکتهای خارجی اشکالی ندارد ولی سود شرکتهای زنجیره ای مانند گلدکوئیست حرام است.

١٤ – تشکیل صندوق جهت تهیه وسیله نقلیه برای اعضاء

سؤال: اینجانبان تعداد 60 نفر از کارکنان دانشگاه ارومیه در یک حرکت خیرخواهانه و به نیت تهیه وسیله نقلیه برای اعضاء اقدام به تشکیل یک صندوق مالی نموده ایم. به این ترتیب که هر کدام از اعضا ماهانه 1000000 (یک میلیون ریال) به حساب صندوق واریز و در پایان هر ماه با انجام قرعه کشی مبلغ جمع آوری شده به فرد برنده اعطا میشود. فرد برنده بعد از دریافت پول تا زمانیکه همه اعضا صاحب وسیله نقلیه شوند ملزم به بازپرداخت 1500000(یک میلیون و پانصد هزار ریال)(ماهانه) به صندوق می باشد.

لطفا بفرمائید:

آیا گرفتن پول نقد و باز پرداخت آن با کیفیتی که در بالا ذکر شد مشمول حکم ربا نمی شود؟

جواب: هرگاه چیزی اضافه بعنوان سود بدهد، ربا و حرام است.

١٥ – ربا بین دختر و پدر

سؤال: سلام علیکم با توجه به اینکه ربای پدر و فرزند جایز است آیا ربا بین دختر و پدر نیز جایز است؟

جواب: اشکال ندارد.

١٦ – فروش یک دسته اسکناس صد هزار تومانی به یکصد و ده هزار تومان.

سؤال: با سلام و عرض ادب و ارادت. از یکی از نمایندگان مراجع در شب نوزدهم رمضان شنیدم که فرمود؛ اگر یک بسته یکصد هزار تومانی را به یکصد و ده هزار تومان برای سی روز بعد بفروشیم بلامانع است؛ و حتی فرمودند تمام مراجع باتفاق در این مورد هم نظرند و فرمودند چون بحث قرض نیست و بحث فروش است. نظر جنابعالی چیست؟ متشکرم

جواب: ظاهرا اشتباه کرده اند ما معامله اسکناس به اسکناس را اجازه نمی دهیم.

١٧ – دریافت مبلغی پول و بازگرداندن اصل و مبلغ بیشتر

سؤال: اگر کسی مبلغی پول از کسی دریافت کند و قرار بگذارد که اصل پول و مبلغی بیشتر از آن را بعد از مدتی معلوم به او بازگرداند و در این کار رضایت داشته باشد آیا از نظر شرعی صحیح است یا نه؟

جواب: این کار جایز نیست مگر این که با آن پول کار کند و از سود حاصل چیزی به صاحب پول بپردازد.

١٨ – محاسبه نرخ تورم در دیون

سؤال: آیا محاسبه نرخ تورم در دیون و مطالبات، ربا محسوب مى شود؟

جواب: مسأله تورّم در عصر ما با این شدّت و وسعت که زاییده پولهاى کاغذى است هرگاه در عرف عام به رسمیّت شناخته شود در فرض مسأله ربا نخواهد بود (همان طور که از بعضى کشورهاى خارجى نقل مى کنند که آنها نسبت به سپرده هاى بانکى هم نرخ تورّم را محاسبه مى کنند و هم سود را) در چنین شرایطى محاسبه نرخ تورّم ربا نیست ولى سود زاید بر آن رباست امّا در محیط ما و مانند آن که در عرف عام نرخ تورّم در بین مردم محاسبه نمى شود کلا ربا محسوب مى شود زیرا اشخاصى که به یکدیگر وام مى دهند بعد از گذشتن چند ماه یا بیشتر عین پول خود را مطالبه مى کنند و تفاوت توّرم محاسبه نمى شود و این که در محافل علمى تورّم به حساب مى آید به تنهایى کافى نیست زیرا مدار بر عرف عام است، ولى ما یک صورت را استثنا مى کنیم و آن در جایى است که مثلا بر اثر گذشتن سى سال تفاوت بسیار زیادى حاصل شده باشد و لذا در مورد مهریه هاى قدیم زنان یا مطالباتى از این قبیل احتیاط واجب مى دانیم که باید به نرخ امروز حساب شود، یا لااقل مصالحه کنند.

١٩ – معامله طلا با طلا

سؤال: معامله طلا با طلا با افزایش قیمت چه حکمى دارد؟ راه حلّ شرعى این نوع معاملات چیست؟

جواب: بهترین راه براى معامله طلا در این گونه موارد این است که دو معامله جداگانه انجام شود مثلا یک کیلو طلا را با پول نقد یک میلیون و یک صد هزار تومان بفروشند و در مجلس ردّ و بدل شود سپس یک کیلو طلا را که در رأس یک سال تحویل داده شود به یک میلیون از او خریدارى کند، نتیجه آن مى شود که صاحب طلا با این دو معامله طلاى خود را در رأس سال خواهد گرفت به اضافه یک صد هزار تومان.

٢٠ – معامله طلا درصورت تغییر وزن

سؤال: آیا معامله طلا با طلا در صورت تفاوت وزن اشکال دارد؟

جواب: معامله طلا با طلا با تفاوت وزن جایز نیست هرچند یکى از نوع مرغوب و دیگرى از نوع نامرغوب باشد، راه صحّت معامله آن است که نوع مرغوب را تبدیل به پول کنند و بخرند و سپس نوع دوّم را به همین طریق بفروشند.

٢١ – معامله پول با پول

سؤال: معامله پول با پول چه صورت دارد؟

جواب: اگر منظور مبادله ارزهاى مختلف با هم باشد، اشکالى ندارد و اگر منظور معامله نوع واحد پول بوده باشد که مثلا اسکناس ایرانى را با همان مبادله کنند چنانچه اسکناسها با هم در عرف بازار متفاوت باشد مثل این که اسکناسهاى درشت را گاه بهتر از اسکناسهاى کوچک مى پسندند همان طور که براى مسافران مرغوب تر است در این جا نیز مى تواند به صورت یک کالا و تابع عرضه و تقاضا باشد (البتّه با تفاوت کمى که در این گونه موارد در میان عقلا ملحوظ است) صورت سوّمى نیز دارد و آن این که بخواهند براى فرار از ربا مقدارى از اسکناس نقد را با مقدار بیشترى به صورت نسیه و مدّت دار بفروشند بى آن که تفاوت اسکناسها مورد نظر باشد این نوع معامله اشکال دارد و در واقع همان وام توأم با رباست که نام بیع بر آن نهاده شده است.

٢٢ – معامله پول به قیمت بیشتر

سؤال: آیا اجازه مى فرمایید مثلا مبلغ یک میلیون تومان را به مدّت 6 ماه به یک میلیون و 200 هزار تومان بفروشیم؟

جواب: این کار در واقع خرید و فروش نیست زیرا خرید و فروش اسکناس واحد در عرف عقلا وجود ندارد، بلکه همان وام توأم با رباست که نام بیع بر آن گذارده شده است.

٢٣ – خرید دلار به ریال

سؤال: آیا اجازه مى فرمایید مثلا مبلغ یک میلیون دلار را به مدّت یک سال به مبلغ مثلا 300 میلیون تومان بفروشیم؟

جواب: اشکال ندارد.

٢٤ – گرفتن قرض و دادن چک به مبلغ بیشتر

سؤال: شخصى داراى حساب بانکى است و احتیاج به پول هم دارد، ناچار است از کسى قرض نماید، آیا مى تواند مبلغ مورد نیاز را یکساله از طرف مقابل به زیادتر از آن مبلغ بخرد و چک یک سال بعد را بنویسد و به او بدهد؟

جواب: جایز نیست.

٢٥ – گرفتن و دادن ربا به کفار

سؤال: ربا گرفتن و دادن به کفّار و بانکهاى اسلامى چه حکمى دارد؟

جواب: ربا گرفتن از کفّار و از بانک حکومت غیر اسلامى جایز است و امّا ربا دادن به آنها مجاز نیست مگر در صورت ضرورت که نگرفتن وام از آنها باعث عسر و حرج و یا ضعف و ذلّت مسلمین در آن گونه کشورها شود.

٢٦ – بهره بانکی

سؤال: بهره 13 درصدى که بانکها در ازاى وام مى گیرند، یا بهره 10 درصدى که در برابر سپرده هاى دراز مدّت مى دهند و از اوّل چنین شرطى مى کنند، آیا ربا محسوب مى شود؟

جواب: اگر آیین نامه هاى بانک که در زمینه عقود شرعیّه و راههاى نجات از رباست عملى شود اشکالى ندارد.

٢٧ – علم به ربا بودن پول قرض الحسنه

سؤال: اینجانب منزل مسکونی خود را به مبلغ پنج میلیون تومان به شخصی رهن داده ام( بعنوان قرض) اما مستأجر مبلغ مذکور را از فرد دیگری به شرط پرداخت ماهانه مبلغ یکصد و پنجاه هزار تومان گرفته است، حال با توجه به اینکه بنده از این موضوع اطلاع دارم تکلیفم چیست؟

جواب: در صورتیکه علم به ربا بودن آن دارید تصرف در آن جائز نیست مگر اینکه او واقعا مضطر به این کار بوده و چاره دیگری نداشته است.

٢٨ – حکم ربا در صورت اضطرار

سؤال: آیا اضطرار واقعی جوازی برای ربا دادن یا گرفتن آن می شود؟

جواب: به مقدار اضطرار در فرض اضطرار مانعی ندارد

٢٩ – معامله با رباخوار

سؤال: خرید و فروش پارچه از تاجری که ربا خوار است چه حکمی دارد؟

جواب: معامله با او اشکالی ندارد ولی امر به معروف و نهی از منکر را فراموش نکنید. مگر اینکه بدانید از پول رباخواری در آن پارچه وجود دارد.

٣٠ – شرط جبران کاهش ارزش پول در قرض

سؤال: آیا شرط جبران کاهش ارزش پول (نه در ضمن عقد قرض بلکه در ضمن عقد خارج لازم دیگر) در شرایط تورمی شدید از مصادیق حیل ممنوعه ربا محسوب می شود یا از مصادیق حیل شرعیه است؟

جواب: اگر در عقد خارج لازم دیگری باشد مانعی ندارد.

٣١ – ربا بین مادر و فرزند

سؤال: 1. آیا «ربا » بین مادر و فرزند جایز است؟

2. آیا قطره ای خون لثه که در آب دهان مستهلک شده و از بین برود برای روزه مشکلی ایجاد می کند؟

3. آیا عقیقه کردن یک گوسفند برای چند فرزند صحیح است و برای همه کفایت می کند؟

جواب: 1ـ جایز نیست.

2ـ اشکالی ندارد.

3ـ در صورتیکه در توانتان هست برای هر یک عقیقه کنید و اگر نمی توانید اشکالی ندارد.

٣٢ – حرمت ربای استنتاجی

سؤال: آیا می توان به آنچه به عنوان مباح بودن ربای استنتاجی مطرح گردیده عمل نماییم؟

جواب: در حرمت ربا تفاوتی بین ربای استنتاجی و غیر آن نیست مگر اینکه مسئله مضاربه پیش آید.

٣٣ – محاسبه نرخ تورم در هنگام جبران پول ربوی

سؤال: من تا به حال پول ربا می دادم اما اینک توبه کرده ام.

1ـ آیا ارزشی که بنابر تورم از سکون سرمایه ام کسر شده محاسبه میگردد؟ 2- تکلیف چیست؟

جواب: این تفاوت ارزش محاسبه نمی شود باید آنچه را ربا گرفته اید اگر صاحبانش را می شناسید به آنها بازگردانید و اگر نمی شناسید از طرف صاحب اصلی به فقرا صدقه بدهید.

٣٤ – معاوضه طلای 21 عیار با طلای 18 عیار

سؤال: معاوضه طلا با عیار 21، به طلاى 18 عیار، با تفاوت و زن چه حکمى دارد؟ مثلا ده مثقال طلاى 21 عیار را، به هشت مثقال طلاى 18 عیار معامله کنند. آیا جایز است؟

جواب: جایز نیست; بهتر است دو معامله جداگانه انجام دهند.

٣٥ – حکم معامله ای که بخشی از آن ربوی است

سؤال: آیا با باطل شدن معامله ربوی کل معامله باطل می شود یا آن مقداری که به عنوان ربا اخذ شده است؟

جواب: کل معامله باطل است.

٣٦ – گرفتن ربا از کفار

سؤال: آیا از هر کافری که در ذمه اسلام نیست اگرچه حربی هم نباشد می توان ربا گرفت؟

جواب: گرفتن ربا از کفار اشکالی ندارد.

٣٧ – دو برابر شدن مبلغ جریمه در صورت تاخیر در پرداخت

سؤال: در مورد جرایم رانندگی در صورت عدم پرداخت تا یک ماه پس از آن به مأخذ دو برابر دریافت می گردد. خواهشمند است بفرمایید آیا این موضوع مصداق ربا در قرض یا هر یک از انواع معاملات ربوی تقلی می گردد یا خیر؟

جواب: این موضوع ربا نیست بلکه جریمه مضاعف است.

٣٨ – جبران کاهش ارزش پول در قرض

سؤال: آیا جبران کاهش ارزش پول در قرض جایز است یا از مصادیق ربا می باشد؟

جواب: مطالبه تفاوت تورّم در وام دادن نوعی ربا محسوب می شود.

٣٩ – معامله روغن کنجد در مقابل روغن ذرت

سؤال: بفرمایید که آیا معامله ی روغن کنجد در قابل دریافت روغن ذرت با کمی اضافه در یکی از دو طرف، ربوی است؟

جواب: اشکال دارد .

٤٠ – معامله روغن جامد گیاهی با مایع گیاهی

سؤال: لطفا بفرمایید که معامله ی روغن جامد گیاهی در مقابل روغن مایع گیاهی با کمی اضافه در یکی از دو طرف، آیا مصداق معامله ربوی است؟

جواب: اشکال دارد.