پـسـت يـكـى از عـمده ترين نهادهاى اجتماعى بازمانده از ادوار كهن است . پيام و پيام رسانى به عنوان يك نياز اجتماعى ، از آغاز زندگى شهر نشينى همواره مطرح و پست به منزله عامل تاءمين كننده اين نياز، از دير باز نقش تعيين كننده در زندگى اجتماعى انسان داشته است .
ايـن نـهـاد ديـريـنـه اجـتـمـاعى ، امروزه با مجهز شدن به پيشرفته ترين امكانات ، سهم و نقش بيشترى در پيام رسانى پيدا كرده است . در شرايط كـنـونـى ارتـبـاط پـستى سازماندهى شده ، فاصله ها را از بين برده ، زمان را كاهش داده و در توسعه اقتصادى ، اجتماعى و فرهنگى به عنوان عاملى زيـر بـنـايـى ، پـيـشتاز حركت عمومى است . اين شبكه عظيم و درهم تنيده ، مى تواند در گسترش رفاه عمومى و ارتقاى دانش و فرهنگ اجتماعى سهيم بـاشـد. پست در مبادلات اقتصادى ، خريدار را به عرضه كننده كالا نزديك مى كند و مبادلات پولى را سرعت مى بخشد. پست بشر امروز را از انزواى اجتماعى مى رهاند و به عنوان عامل نزديكى ملت ها به يكديگر، نقشى اساسى ايفا مى كند و در نهايت وحدت و همبستگى فرهنگى ، اقتصادى و اجتماعى بين افراد حقيقى و حقوقى را در گستره اى فراسوى مرزها ممكن مى سازد.
سابقه پست در ايران
ارتـبـاط پـسـتـى در ايـران ، قدمتى سه هزار ساله دارد. برخى از مورخين ، ايرانيان را مبتكر اين ارتباط مى دانند، ولى با اين وجود، پست در كشور ما هـيـچـگـاه شـكـوفـايـى و تـوسـعه در خور را نداشته و خدمات پستى در مقاطع گوناگون تاريخى در اختيار نخبگان جامعه قرار داشته است . حتى در طـول 150 سـال گـذشـتـه كـه ارتـبـاط پـسـتـى در جـوامـع صـنـعـتـى ، نـقـش اسـاسـى در رونـد تـوسـعـه و پـيـشـرفـت داشـتـه ، در ايـران بـه عـلل گـونـاگـون ، نـاشـنـاخته و دور از دسترس مردم مانده است . سابقه فعاليتهاى مربوط به ارايه خدمات پست و تلگراف و تلفن در ايران به شـيـوه جـديـد، تـقـريـبـا بـه يـك قـرن پـيـش بـر مـى گـردد. تـا پـيـش از سـال 1297 ه ق ، پـسـت در ايران به صورت اداره فعاليت داشت . در اين سـال بـه واسـطـه مـوفـقـيـتـهـايـى كـه بـه دسـت آمـده بـود، نـاصـر الديـن شـاه دسـتـور داد تـا مـوسـسـه پـسـت آن روز بـه وزارت تـبـديـل شـود و اداره آن را بـه امـيـن المـلك ، وزيـر وظـايـف و رئيـس دارالشـورا سـپـرد. در سال 1303 ه ق ، كتابچه كوچكى در 52 صفحه به نام ((تعرفه اداره جليله پست خانه ايران )) با چاپ سنگى منتشر شد. در اين رساله نقشه هـايـى از كـليـه تـلگـرافـخـانـه هـا، پـسـتـخـانـه هـا و چـاپـارخـانـه هـا و خـطـوط پـسـتـى آمـده بـود. بـه مـوجـب مـحـتـويـات آن رسـاله ، كـشـور در سال 1303 داراى 7 خط اصلى و پنج خط فرعى پست بوده است .
پـس از صـدارت امـيـر كـبـيـر، تـحـولات تـازه اى در پـسـت كـشـور ايـجـاد شـد، بـه نـحـوى كـه فـعـاليـت پـسـتـى كـشـورهـاى اسـتـعـمـارگـر تـعـطـيـل شد و پيكهاى پست ايران ، با نظم و نظامى كه امير كبير در تركيب وزارت پست ايجاد كرده بود، با سرعت و دقت بسيار، امور مراسلاتى را انجام مى دادند.
در سـال 1327 ه ق اداره تلگراف به پست اضافه شد و نام وزارت پست و تلگراف به خود گرفت . در 1350 ه ق ، اين وزارت طرح خريد سهام شركت تلفن را به مجلس داد.
پـس از تـصـوب مـجـلس و خـريـد سـهـام شـركـت تـلفـن ، ايـن وزارتـخـانـه بـه وزارت پـسـت و تـلگـراف و تـلفـن تبديل شد و از اين سال به بعد توسعه همه جانبه اى يافت .
روز جهانى پست
روز 17 مـهـر 1253 بـرابـر بـا 9 اكـتـبـر 1874 مـيـلادى بـراى اوليـن بـار بـه پـيـشـنـهـاد "هـنـريـخ ون اسـتـفـان " مـديـر كـل پـسـت كـنـفـدراسـيـون آلمـان شـرقـى ، قـرار دادى بـا عـنـوان "قـرار داد بـرن " در زمـيـنـه تـاسـيـس ((اتـحـاديـه كل پست )) در ((برن )) سوئيس ، توسط 22 كشور جهان به امضا رسيد.
كـشـورهـاى امـضـا كـنـنـده بـر اسـاس تـوافـق بـه عـمـل آمـده ، يـك قـلمـرو پـسـتـى را تـشـكـيـل دادنـد. ايـن قـرار داد، آزادى تـرانـزيـت بـراى مـبـادله مـتـقـابـل مـراسـلات را در سـراسـر قـلمـرو اتـحـاديـه ، تـامـيـن و تـضـمـيـن مـى كـرد. نـام ايـن اتـحـاديـه پـس از 4 سال با پيوستن كشورهاى ديگر به "اتحاديه جهانى پست " تغيير كرد.
در سـال 1969 كـنـگـره تـوكـيـو در قـطـعـنـامـه 211 خـود بـه كـشـورهـاى عـضـو تـوصـيـه كـرد، روز 9 اكـتـبـر (17مـهـر) هـر سـال را بـه عـنـوان "روز جـهانى پست " تعيين كنند. به اين ترتيب از سال 1970 و در روز جهانى پست ، بسيارى از اداره هاى پست در سراسر جهان به اقدامات گسترده اطلاعاتى و تبليغاتى و تشريح نقش پست در زندگى بشر مى پردازند.
اكـنون بيش از 170 كشور، عضويت اين اتحاديه را دارند و ايران نيز در 22 مهر 1256 شمسى (13 سپتامبر 1877 ميلادى )، به عنوان بيست و نهمين عضو، به اين اتحاديه پيوست .
دفـتـر بـيـن المـللى اتـحاديه از سال 1875، مجله ماهانه به نام "اتحاديه پستى " كه به هفت زبان زنده دنيا منتشر و يكى از قديمى ترين مجلات جهان است .
پست سمبل وحدت مردمان پنج قاره جهان
مـحـل اتـحـاديـه در شـهـر بـرن سـوئيـس اسـت و نـشـان آن از كـره زمـيـن و پـنـج انـسـان در حـالى كـه نـامـه هـايـى را دسـت بـه دسـت مـى گـردانـنـد، تشكيل شده است .
پـنـج انـسان معرف پنج قاره جهان و بيانگر وحدت و يكپارچگى ملتها در زمينه پست هستند و علت وجودى اتحاديه جهانى پست را يادآورى مى كنند كه جهان سرزمين واحد پستى است .
اتـحـاديـه جـهـانى پست پس از اتحاديه بين المللى تلگراف و سازمان جهانى هواشناسى ، سومين سازمان جهانى است كه براى قانونمندى روابط پـسـتـى بـيـن المـللى و بـرقـرارى ارتـبـاط پـسـتـى جـهـان ، امـور پـسـتـى كـليـه كـشـورهـاى عـضـو را هـدايـت و كنترل مى كند.
پست كهن ترين و گسترده ترين ابزار ارتباط جمعى
پـسـت ، كهن ترين و گسترده ترين نوع ابزار ارتباطى بين مردم يك كشور با ساكنان ديگر سرزمينها و مناطق جهان است . جوامع رشد يافته ، براى تحقق توسعه خود، به شبكه ارتباطى توجه داشته و روى آن برنامه ريزى كلان كرده اند. پست و مخابرات با ويژگى انعطاف پذير خود، زمينه بـسـيـار خـوبـى بـراى رشـد در جـوامـع سـنـتـى و صـنـعـتـى دارنـد. در كـنـار ايـن شـبـكـه ارتـبـاطـى ، جـريـانـهـاى ارتـبـاطـى ديـگرى مانند راهها و وسـايـل ارتـباط جمعى ايجاد مى شود و گسترش مى يابد. براى نمونه حضور يك پستچى از انجام 3000 سفر جلوگير مى كند. طبيعى است هر سفر افـزون بـر هـزيـنـه اى كـه مـى بـرد، پـيـامـدهـايـى مـانـنـد اتـلاف وقـت ، فـشـارهـاى عـصـبـى و روحـى ، مـشـكـلات حمل و نقل ، اتلاف سوخت ، آلودگى هوا، صرف نيروى انسانى و انواع خسارتهاى احتمالى مالى و جانى را باعث خواهد شد.
اهداف كلان پست
برنامه ريزان امور ارتباطى در كشور ما اهداف كلان پست را به اين شرح اعلام كرده اند:
1- حضور پست در نقاطى كه بيش از يكصد نفر جمعيت دارد.
2- جذب مرسولات پستى در سطح جامعه .
3- كوتاه كردن زمان قبول تا توزيع مرسولات پستى از هر نقطه به نقطه ديگر كشور تا 10 ساعت .
4- جايگزيينى ارتباط پستى و جلوگيرى از مراجعه مردم به سازمانها و مؤ سسه هاى دولتى .
5- كاهش مسافرتهاى شهرى و بين شهرى .
6- جلوگيرى از آلودگى محيط زيست .
7- كاهش مشكل رفت و آمد در شهرهاى بزرگ .
8- گرايش به سوى تحقق اين هدف كه هر پستچى كار هزار نفر را انجام مى دهد.
9- گـرايـش بـه سـوى تـحـقـق ايـن هـدف كـه مـردم جـز بـراى انـجـام كـار اخـتـصـاصـى روزانـه و تـفـريـح ، از منزل خارج نشوند.
10- صـرفـه جـويـى در هـزيـنـه هـاى ارزى كـشـور در رابـطـه بـا تـهـيـه مـواد سـوخـتـى و قـطـعـات يـدكـى وسايل نقليه .
خدمات جديد و گسترده پستى
آشنايى مردم با خدمات تازه پستى مى تواند سريع تر به هدفهاى توسعه در شبكه پستى كشور، كمك كند. بخشى از اين خدمات عبارت است از:
1- پـسـت تـلفـنـى : اشـخـاصـى كـه بـه هـر دليـل نمى توانند در ادارات پست حضور پيدا كنند، مى توانند با تلفن ، امور پستى خود را از طريق ماءموران پست انجام دهند.
2- پست مالى : يكى از موثرترين خدمات پستى است كه كار نقل و انتقال وجوه نقدى را در سراسر كشور انجام مى دهد.
3- پست خريد: سرويس جديدى است كه با استفاده از دفترچه هاى راهنماى آن ، مردم مى توانند خريد روزانه خود را توسط پست انجام دهند.
4- پـسـت تـصـويـرى (فـاكـسـى مـايـل ): ايـن سـرويـس بـا اسـتـفـاده از يـك خـط تـلفـن مـتـصـل بـه دسـتـگـاه مـخـصـوص ، قـادر اسـت هـر نـوع پـيـام خـطـى يـا تـصـويـرى را در كـوتـاه تـريـن زمـان بـه داخل يا خارج كشور مخابره كند.
5- طرح تعويض شناسنامه .
6- طرح خدمات خودرو: كه به منظور تسهيل در مراجعات مردم براى دريافت برگه عدم خلافى و ساير استعلامها در اين زمينه به وجود آمده است .
7- سـرويـس پـسـت پـيـشـتـاز: ويـژگـى ايـن سـرويـس ، تـسـريـع در ارسـال و دريافت مرسولات پستى است . زمان حمل مرسولات در داخل استان 10 ساعته ، بين استان 24 ساعته و در شبكه بين المللى 72 ساعته مى باشد.
8- پست آبونمان : جهت اشتراك مجلات و روزنامه ها و نشريات .
9- پست سيار.
10- پست در ساعات غير ادارى .
11- پست اكسپرس .
در حـال حـاضر پست در كشور ما 97 نوع خدمات ارايه مى كند كه بيان همه آنها ممكن نيست . پست در زمينه توزيع قبضهاى دولتى ، توزيع صورت حساب بانكها، قبول اسناد پزشكى ، توزيع حقوق جانبازان و بازنشستگان و... فعاليت دارد.