بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
السَّلاَمُ عَلَى مَهْدِيِّ الْأُمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِمِ.
وَ اَلسَّلاَمُ عَلَى عِبَادِ اَللَّهِ
حکم کاشت دستگاه {آی یو دی IUD}
حکم کاشت دستگاه {آی یو دی IUD} برای جلو گیری از بار داری در زهدان زن:
{آی یو دی IUD}، یا ابزار درون‌زهدانی، وسیله‌ای به شکل‌های گوناگون از جنس پلاستیک یا فلز که برای پیشگیری از آبستنی در زهدان جایگذاری میشود است.
گذاشتن آی یو دی گاهی به حکم اولی و گاهی به حکم ثانوی و لوازم آن قابل بحث است.
به حکم ثانوی و لوازم آن اگر این کار مستلزم نگاه کردن به عورت و یا بدن زن توسط نا محرم باشد به عنوان ثانوی جائز نیست و همینطور اگر مستلزم جلو گیری از استمتاع زوج باشد و لو در مدت کمی جائز نیست مگر با رضایت شوهر .
اما به حکم اولی باید دید که نحوه کار آی یو دی چگونه است
وجود {آی یو دی IUD} در رحم با نامناسب کردن محیط داخل رحم مانع از بارداری میشود. التهاب مختصر ناشی از حضور این وسیله در رحم موجب آسیب دیدگی یا تخریب اسپرم‌ها و تخمک میشود و در صورتی که عمل لقاح انجام شود، مانع جایگزینی مناسب تخم لقاح یافته در جداره داخلی رحم خواهد شد. می‌توان انواع آی یو دی را در رحم قرار داد بدون اینکه بر مقدار یا کیفیت شیر مادر تاثیری داشته باشد.
در مورد نحوه تاثیر این وسیله دو نقل قول وجود دارد و شاید هر دو صحیح باشد.
اول: وجود این وسیله در رحم مانع لقاح تخمک و اسپرم شده و اصولا تخمک بارور نمی شود.
دوم: بعد از لقاح این وسیله مانع از چسبیدن تخمک لقاح یافته به بدنه رحم می شود و باعث خروج تخمک از بدن زن می شود.
ظاهرا با ملاحظه شکل آن و نحوه کار گذاشتن آن می توان گفت هر دو اثر را دارد یعنی در مرحله اول مانع لقاح می شود و اگر لقاح صورت گرفت که به ندرت اتفاق می افتد مانع اتصال تخمک لقاح یافته به دیواره رحم می شود.
در دو مرحله باید بحث شود .
{۱} اگر نمی دانیم چه اتفاقی رخ می دهد و شک داریم
فإذا شككنا و لم نطمئن بقول أحد من الطرفين من الأطباء فالحكم الشرعي في المقام- أي الشبهة الموضوعية التحريمية- هو الرجوع إلى البراءة الشرعية عن الحرمة و عدم الإثم في استعمال اللولب.
{۲} اما اگر یکی از دو احتمال را پذیرفتیم .
الف) جلو گیری از لقاخ تخمک و اسپرم
ظاهرا در این فرض اشکال نداشته باشد «فجواز وضع اللولب عليه ممّا لا شبهة فيه».
ب) جلو گیری از اتصال تخمک لقاح یافته به دیواره رحم .
محقق خویی در جایی گفته اند که این فرض هم اشکال ندارد «نعم يجوز استخدامه و لا بأس به».
صراط النجاة (المحشى للخوئي)، ج۱، ص: ۳۵۸.
و در جایی دیگر گفته اند جائز نیست «إسقاط الحمل بعد الانعقاد غير جائز».
فقه الأعذار الشرعية و المسائل الطبية (المحشى)، ص: ۱۶۲.
وَ رَوَى الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ[۱] عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ[۲] عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ[۳] وَ حُسَيْنٍ الرَّوَّاسِيِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ[۴] قَالَ قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ ع الْمَرْأَةُ تَخَافُ الْحَبَلَ فَتَشْرَبُ الدَّوَاءَ فَتُلْقِي مَا فِي بَطْنِهَا فَقَالَ لَا فَقُلْتُ إِنَّمَا هُوَ نُطْفَةٌ قَالَ إِنَّ أَوَّلَ مَا يُخْلَقُ نُطْفَةٌ.[۵]
روایت را احتمالا به علت مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ وَ حُسَيْنٍ الرَّوَّاسِيِّ موثقه گفته اند.[۶]
[۱] . ثقة عين جليل القدر روى عن الرضا (رجال العلامة - خلاصة الأقوال، ص: ۴۹ ).
[۲] . جليل القدر عظيم المنزلة فينا و عند المخالفين. (رجال النجاشي - فهرست أسماء مصنفي الشيعة، ص: ۳۲۷).
[۳] . و نقل الكشي، عن حمدويه بن نصير: أنه ثقة، فاضل، و نقله العلامة.( وسائل الشيعة، ج۳۰، ص: ۴۵۶).
[۴] . شيخ من أصحابنا، ثقة،( رجال النجاشي - فهرست أسماء مصنفي الشيعة، ص: 71 ).
[۵] . من لا يحضره الفقيه، ج۴، ص: ۱۷۱.
[۶] . مهذب الأحكام (للسبزواري)، ج۲۵، ص: ۲۵۳.
و دروس تمهيدية في الفقه الاستدلالي على المذهب الجعفري، ج۳، ص: ۳۰۹.
و فقه الطب و التضخم النقدي، ص: ۱۴۳.
این روایت از سقط به مجرد خوف حمل و نطفه بودن منع نموده است و معلوم است که نطفه اصطلاحا حتی قبل از لقاح هم شامل می شود کما اینکه در دیه عزل از لفظ نطفه استفاده شده است .
و من عزل عن زوجته الحرة بغير إذنها لزمته دية النطفة عشرة دنانير،
جامع الخلاف و الوفاق، ص: ۵۶۵.
ولی اگر بخواهیم به این اطلاق تمسک بکنیم باید بگوییم حالت اول هم حرام است در حالی که در حالت اول بیان شد که حرام نیست که البته زمانی کامل است که ما عزل را حرام و موجب دیه ندانیم و الا آن هم حرام می شود.
اما از طرفی می دانیم که دیه نطفه یعنی بعد از تکون جنین تا چهل روز بیست دینار است يَكُونُ نُطْفَةً أَرْبَعِينَ يَوْماً.
حال سوال این است نطفه که تا چهل روز طول می کشد از چه زمانی شروع می شود
با دیدن دو مساله مطرح شده معلوم می شود نطفه مرد قبل از ورود به رحم زن نطفه نامیده می شود و دیه ان بر فرض ثبوت دیه ده دینار است و نطفه بعد از استقرار در رحم دیه بیست مثقالی دارد. اما دیه نطفه مرد بعد از ورود به رحم و قبل از جایگزین شده در رحم معلوم نیست و حکم آن هم روشن نیست و اگر نمی دانیم حکم حالت قبلی را دارد و نسبت به زائد برائت جاری می شود. لذا در این حالت می توانیم بگوییم بنا بر تفصیل بین نطفه قبل از ورود به رحم و بعد از آن تا قبل از جایگزین شدن در رحم فرقی وجود ندارد و آنچه در روایت آمده است مربوط به بعد از جایگزین شدن است نه قبل از ان.
ابْنُ مَحْبُوبٍ [۱]عَنْ رِفَاعَةَ [۲]قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَشْتَرِي الْجَارِيَةَ فَرُبَّمَا احْتَبَسَ طَمْثُهَا مِنْ فَسَادِ دَمٍ أَوْ رِيحٍ فِي الرَّحِمِ فَتُسْقَى الدَّوَاءَ لِذَلِكَ فَتَطْمَثُ مِنْ يَوْمِهَا أَ فَيَجُوزُ لِي ذَلِكَ وَ أَنَا لَا أَدْرِي ذَلِكَ مِنْ حَبَلٍ هُوَ أَوْ مِنْ غَيْرِهِ فَقَالَ لِي لَا تَفْعَلْ ذَلِكَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّهُ إِنَّمَا ارْتَفَعَ طَمْثُهَا مِنْهَا شَهْراً وَ لَوْ كَانَ ذَلِكَ مِنْ حَبَلٍ إِنَّمَا كَانَ نُطْفَةً كَنُطْفَةِ الرَّجُلِ الَّذِي يَعْزِلُ فَقَالَ لِي إِنَّ النُّطْفَةَ إِذَا وَقَعَتْ فِي الرَّحِمِ تَصِيرُ إِلَى عَلَقَةٍ ثُمَّ إِلَى مُضْغَةٍ ثُمَّ إِلَى مَا شَاءَ اللَّهُ وَ إِنَّ النُّطْفَةَ إِذَا وَقَعَتْ فِي غَيْرِ الرَّحِمِ لَمْ يُخْلَقْ مِنْهَا شَيْ‌ءٌ فَلَا تَسْقِهَا دَوَاءً إِذَا ارْتَفَعَ طَمْثُهَا شَهْراً وَ جَازَ وَقْتُهَا الَّذِي كَانَتْ تَطْمَثُ فِيهِ.[۳]
[۱] .الحسن بن محبوب السراد، و يقال له الزراد، و يكنى أبا علي، مولى بجيلة، كوفي ثقة، روى عن أبي الحسن الرضا عليه السلام و روى عن ستين رجلا من أصحاب أبي عبد الله عليه السلام، و كان جليل القدر، و يعد في الأركان الأربعة في عصره و له كتب كثيرة.
[۲] . رفاعة بن موسى الأسدي النخاس روى عن أبي عبد الله و أبي الحسن عليهما السلام، كان ثقة في حديثه مسكونا إلى روايته، لا يعترض عليه بشي‌ء من الغمز، حسن الطريقة.
[۳] . الكافي (ط - الإسلامية)، ج۳، ص: ۱۰۸.
روایت صحیحه است.
مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج۱۳، ص: ۲۵۵.
در این روایت صریحا به آنچه از اطلاق روایت قبل استفاده می شد اشاره شده و فرموده است جائز نیست. و طبق همین روایت اگر نطفه وارد رحم زن شد اسقاط آن جائز نیست و اشکال سائل را که آن را مثل نطفه مرد در خارج از رحم می داند را پاسخ می دهد که این دو با هم فرق می کند و از همین روایت استفاده می شود که در فرض سوال بعد از لقاح نطفه قطعا اسقاط آن جائز نیست و در فرض سوال فرقی نمی کند که دارو بخورد و یا دستگاه ای یو دی بگذارد. بلکه طبق اطلاق این روایت قبل از انقاد نطفه و ترکیب شدنش با تخمک زن هم اسقاط آن جائز نیست. وطبق این روایت صحیحه باید گفت علی ای حال استفاده از دستگاه ای یو دی اشکال دارد .
منتهی اگر بخوهیم ملتزم به این معنی بشویم تقریبا باید تمام موارد جلو گیری را جائز ندانیم مگر عزل را و حتی استفاده از انواع قرص ها و راههای دیگر هم اشکال پیدا می کند .
بلی با دقت عقلی می توان بین دارو برای حیض شدن و دستگاه آی یو دی فرق گذاشت که دارو موجب سقط جنین می شود اما این دستگاه ؛ مانع ایجاد می کند وموجب سقط نمی شود . وسقط جنین حرام است و موجب دیه می شود اما ایجاد مانع همانطور که موجب دیه نمی شود حرام هم نیست . و بنا بر این گذاشتن دستگاه آی یو دی علی ای حال حرام نیست .
اگر قبول کنیم کار گذاشتن دستگاه حرام نباشد ایا باید از شوهر برای اینکار اجازه گرفت یا اجازه لازم نیست .
برخی گفته اند چون حق استیلاد برای مرد وجود دارد زن بدون اجازه شوهر حق ندارد جلو گیری کند اما ظاهرا حق استیلاد دلیل روشن و قابل قبولی ندارد و نمی توان آن را قبول کرد لذا از این جهت اجازه لازم نیست.
بلی بنا بر اینکه خروج زن از منزل منوط به اجازه شوهر است و زن نتواند این عمل را در خانه انجام دهد باید برای خروج از منزل از همسر اجازه بگیرد .
اگر این کار برای مدتی موجب شود که زن نتواند از همسر تمکین کند ، از این جهت هم اجازه شوهر لازم است تا شوهر از حق استمتاع خود بگذرد .
گذاشتن این دستگاه مستلزم وجود نخ انتهای دستگاه در مهبل زن است و اگر این نخ موجب عدم تمکین تام و یا نفرت مرد شود جائز نیست مگر با اجازه شوهر باشد.
نتایج
الف) گذاشتن دستگاه آی یود دی برای جلو گیری از بار داری خلاف احتیاط است.
ب ) اگر زنی بخواهد از این دستگاه استفاده کند باید از شوهرش اجازه بگیرد.
فتاوای برخی از مراجع عظام تقلید پیرامون جلوگیری از بارداری به‌وسیله دستگله «آی یو دی»
سه سؤال از آیةالله العظمی امام خامنه ای:
سؤال (۱): آیا استفاده از آی یو دی، برای جلوگیری از بارداری جایز است؟
جواب: اگر موجب از بین رفتن نطفه بعد از استقرار آن در رحم یا مستلزم نگاه و لمس حرام باشد، جایز نیست؛ وگرنه فی نفسه اشکال ندارد.
سؤال (۲): با توجه به اینکه در قرار دادن «آی.یو.دی»، در حال حاضر، لمس و نظر صورت می گیرد، آیا انجام دادن این عمل توسط پزشک زن، جایز است؟
جواب: در فرض مرقوم جایز نیست مگر در مقام ضرورت.
سؤال (۳): من دو سال است که از دستگاه iud برای جلوگیری از بارداری با رضایت همسرم استفاده کرده ام، این کار توسط پزشک زن و با نگاه و لمس با دستکش انجام شده. آیا من مرتکب حرام شده ام؟ دراین صورت چگونه جبران نمایم؟
جواب: چون نگاه به آن موضع حرام بوده لازم است استغفار نمایید واگر برداشتن دستگاه ضروری است سعی نمایید به پزشکی مراجعه نمایید که حتی المقدور بدون نگاه و لمس حرام این کار را انجام دهد.
آیةالله العظمی سیستانی:
مسأله ۷۰۲. استفاده از دارو یا دستگاه پیشگیرى از حاملگى (IUD و مانند آن)[۱] به شرط آنکه برای زن ضرر مهمّ و فوق‌العاده زیاد نداشته باشد، جایز است؛ ولی باید از تمام امور حرام (مثل آشکار نمودن عورت یا لمس و نگاه به آن حتّی توسط پزشک همجنس) پرهیز گردد؛
البتّه، اگر پیشگیری از حاملگی با ارتکاب امور حرام مذکور همراه باشد، فقط در صورت ضرورت و اضطرار جایز میباشد؛ مانند اینکه باردار شدن برای زن خوف ضرر قابل توجّه داشته یا موجب مشقّت و سختی فوق‌العاده باشد که معمولاً قابل تحمّل نیست (حَرَج)[۲] و پیشگیری از آن با شیوههای مشروع دیگر، امکان‌پذیر نبوده یا ضرری یا حرجی باشد.
شایان ذکر است، در صورتی که ثابت شود دستگاه پیشگیرى از حاملگى (IUD و مانند آن)،[۳] نطفه را پس از انعقادش[۴] از بین میبرد، بنابر احتیاط واجب باید از استعمال آن مطلقاً اجتناب شود؛ امّا استعمال دارو و مانند آن جهت سقط نطفه بعد از انعقاد آن بنابر فتویٰ جایز نیست.
مسأله ۷۰۳. اگر زوجه بخواهد جهت پیشگیری از بارداری اقدام به امری نماید که با حقّى از حقوق شرعى شوهرش منافات داشته باشد، باید رضایت وی را برای این کار جلب نماید.[۵]
مسأله ۷۰۴. بستن «لولههای رحم»[۶] با عمل جراحى برای زن جایز است، هرچند موجب عقیم شدن دائمی گردد؛ ولی اگر این عمل مستلزم امور حرام (مثل آشکار نمودن عورت یا لمس و نگاه به آن حتّی توسط پزشک همجنس) باشد جایز نیست، مگر مورد استثنایی که در مسألۀ «۷۰۲» بیان شد.
همچنین، برای زن برداشتن رحم یا تخمدانها و مانند آنکه ضرر مهمّ و فوق‌العاده محسوب میشود جایز نیست، مگر اینکه وی به سبب بیمارى که درمان آن ضروری است، نسبت به انجام این عمل ناچار شود.
مسأله ۷۰۵. بستن «لوله های منی بر» [۷] یا قطع آنها [۸] در مرد با عمل جراحی جایز است، هرچند موجب عقیم شدن دائمی گردد؛ ولی اگر این عمل مستلزم امور حرام (مثل آشکار نمودن عورت یا لمس و نگاه به آن حتّی توسط پزشک همجنس) باشد جایز نیست؛ مگر مورد استثنایی که در مسأله «۷۰۲» بیان شد.
همچنین، قطع آلت تناسلی یا بیضهها که ضرر مهمّ و فوق‌العاده محسوب میشود، برای مرد جایز نمی‌باشد، مگر اینکه مرد به سبب بیمارى که درمان آن ضروری است نسبت به انجام این عمل ناچار شود.
مسأله ۷۰۶. احتیاط مستحب آن است که فرد اقدام به عملی که موجب عقیم شدن به صورت دائمی میشود - در مواردی که با توضیحات مسائل قبل جایز است - ننماید و از آنجایی که این امر مانع از افزایش نسل مسلمین که مطلوب شرع مقدّس است میباشد، سزاوار است در غیر موارد ضروری از آن اجتناب شود.
[۱]. آی یو دی (IUD) دستگاهی کوچک و معمولاً به شکل حرف T انگلیسی است که در داخل رحم قرار می‌گیرد، کیفیّت عملکرد آی یو دی برای جلوگیری از بارداری به نوع آن وابسته است؛ در نوع «آی یو دی مسی» سطح دستگاه با مس پوشانده شده، مس نوعی اسپرم‌کش است، با ورود آی یو دی به داخل رحم، یون‌های مس آزاد می‌شوند و اگر اسپرمی داخل رحم شود، معمولاً آن را از بین برده و مانع از لقاح میشود و در صورت لقاح نیز مانع از لانۀ گزینی تخمک لقاح یافته در جدارۀ رحم میگردد؛ در نوع «آی یو دی هورمونی» دستگاه با ترشّح نوعی هورمون پروژسترون مصنوعی به نام «پروژستین» از لقاح تخمک و اسپرم جلوگیری می‌کند، با ترشّح این مادّه، مخاطی ضخیم در رحم و دهانۀ آن تولید میشود که اسپرم توانایی نفوذ به آن را ندارد و در نتیجه لقاحی صورت نمی‌گیرد، علاوه بر آن این هورمون موجب میشود جداره رحم نازک شده تا اگر تخمک لقاح پیدا کرد نتواند به جداره بچسبد.
[۲]. گفتنی است در موارد حرج باید اطمینان به آن حاصل شود، ولی نسبت به ضرر، خوف وقوع در آن کافی است.
[۳]. از اجسام خارجی که در فضای رحم، جهت پیشگیری از حاملگی کار گذاشته میشود.
[۴]. منظور، تخمکی است که در رحم با اسپرم بارور شده است.
[۵]. مانند اینکه وسیلۀ پیشگیری از حاملگی در مَهْبِل زن قرار داده شود، طوری که مانع از استمتاع متعارف باشد که در این صورت، این کار باید با موافقت زوج انجام شود؛ همچنان که استفادۀ مرد از کاندوم برای مقاربت که مستلزم ورود جسم خارجی در فضای مَهْبِل است، بنابر احتیاط لازم باید با موافقت زوجه صورت گیرد؛ ضمناً حقوق شرعی مربوط به زوج و زوجه در فصل «ازدواج»، مبحث «وظایف زن و شوهر در زندگی مشترک» بیان شد.
[۶]. عمل بستن لوله‌هاى «تخمک‌‌بر» در زنان، «توبکتومى» (tubectomy) نامیده میشود.
[۷]. بستن لولههای «منی‌بر» در مردان، «وازکتومى» (vasectomy) نامیده میشود.
[۸]. برداشتن یا قطع «لوله های منی‌بر» در مردان بدون قطع بیضه ها، ضرر مهم و فوق‌العاده محسوب نمی‌شود.
سؤال:
استفاده از «IUD» كه اثر آن جلوگيرى از لانه گزينى نطفه بسته‌شده است، چه حكمى دارد؟
پاسخ:
آیةالله العظمی مکارم شیرازی:
هرگاه موجب لمس و نظر حرام نشود مانعى ندارد مگر اينكه ضرورت فردى يا اجتماعى ايجاب كند و در صورت ضرورت (به تشخيص اطبّاى مورد وثوق) مادام كه دسترسى به جنس موافق است، مراجعه به جنس مخالف جايز نیست.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
(1).gif)
(1)(3).jpg)
.jpg)
