واجبات روزه

مسأله ۷۹۹- آنچه باید در روزه مراعات شود، دو چیز است:

۱. نیّت

۲. پرهیز از مبطلات

1. نیّت

مسأله ۸۰۰- روزه مانند همه عبادت های دیگر باید با نیت همراه باشد، یعنی خودداری از خوردن و آشامیدن و سایر چیزهای باطل کننده روزه، برای اطاعت از دستور خداوند باشد. البته صرف تصمیم و چنین عزمی کافی است و لازم نیست آن را بر زبان آورد.

مسأله ۸۰۱- در روزۀ ماه رمضان تعیین نوع روزه لازم نیست، بلکه نیت روزه به تنهایی کافی است ولی در غیر ماه رمضان لازم است نوع روزه؛ هرچند به صورت اجمالی معین شود؛ مثلا کسیکه فقط روزه قضا بر او واجب است، باید یا به طور مشخص نیّت روزه قضا کند یا به صورت مجمل (یعنی مافی الذمه) نیت کند روزه ای که بر عهده اوست انجام میدهد. و اگر چند نوع روزه بر عهدهاش باشد؛ مانند روزه قضا و نذر، باید معین کند روزه ای که میگیرد کدامیک از آنها است.

مسأله ۸۰۲- اگر مکلّف میداند روزه ای بر عهده اش است اما نوع آن را نمیداند، میتواند نیّت مافی الذمه کند.

مسأله ۸۰۳- روزی که معلوم نیست آخر شعبان است یا اول ماه رمضان (که به آن یوم الشّک گفته می شود)[1] روزه اش واجب نیست و اگر کسی بخواهد در آن روز روزه بگیرد، نمی تواند نیت روزه رمضان کند، بلکه می تواند روزه مستحبی آخر شعبان یا روزه قضا و مانند آن را قصد کند و اگر بعداً معلوم شود که رمضان بوده، به عنوان روزه رمضان حساب می شود و قضای آن روز لازم نیست و اگر در بین روز بفهمد که ماه رمضان است، باید از همان لحظه، نیت روزه رمضان کند.

أ. نیّت روزة ماه رمضان

مسأله ۸۰۴- از آنجا که شروع روزه از اول فجر است، نیت آن هم باید از آن لحظه به تأخیر نیفتد و بهتر است پیش از فرا رسیدن طلوع فجر، نیت روزه کند.

مسأله ۸۰۵- انسان می تواند در هر شب از ماه رمضان برای روزۀ فردا، نیّت کند ولی بهتر است که شب اول ماه، روزۀ همة ماه را نیّت کند و هر شب نیز نیّت خود را تجدید کند.

مسأله ۸۰۶- اگر اول شب نیت کند فردا روزه بگیرد و پس از آن به خواب رود و تا بعد از اذان صبح بیدار نشود یا سرگرم کاری شده و از فرا رسیدن صبح غافل شود و پس از آن متوجه شود، روزة او صحیح است.

مسأله ۸۰۷- در ماه رمضان نمی توان غیر از روزة رمضان را نیت کرد، مگر در مورد مسافر که نمیتواند روزة رمضان را بگیرد ولی نذر کرده است در سفر روزة مستحبی بگیرد که در این صورت روزة نذر او در ماه رمضان صحیح است[2].

مسأله ۸۰۸- اگر کسی در شب ماه رمضان، عمداً تا طلوع فجر، نیت روزه نکند، هر چند در اثنای روز نیت کند، روزه اش صحیح نیست. البته باید تا مغرب آن روز از همة چیزهای باطل کنندة روزه اجتناب کند و بعد از ماه رمضان، قضای آن روز را به جا آورد.

مسأله ۸۰۹- کسی که در ماه رمضان از روی فراموشی یا بی اطلاعی، نیت روزه نکند و در بین روز متوجه شود، چنانچه کاری که روزه را باطل می کند انجام داده باشد، نمیتواند نیت روزه کند؛ چه قبل از ظهر متوجه شود یا بعد از ظهر. اما اگر کاری که روزه را باطل می کند، انجام نداده باشد در صورتیکه بعداز ظهر متوجه شود، نیت روزۀ او صحیح نیست و در هر دو صورت تا مغرب باید از کارهای باطل کنندة روزه خودداری کند، و اگر پیش از ظهر متوجه شود، بنابر احتیاط واجب باید نیت روزه کند و بعداً نیز روزة آن روز را قضا کند.

ب. نیّت روزة غیر ماه رمضان

مسأله ۸۱۰- اگر روزۀ واجب معینی غیر از روزۀ ماه رمضان بر انسان واجب باشد، مانند اینکه نذر کرده باشد که روز معینی را روزه بگیرد، در صورتیکه عمداً تا طلوع فجر نیّت نکند، روزه اش باطل است ولی چنانچه فراموش کند و تا پیش از ظهر یادش بیاید، می تواند نیت روزه کند.

مسأله ۸۱۱- اگر برای روزة واجب غیر معین؛ مانند روزة کفاره یا قضا تا قبل از ظهر (عمداً یا سهواً)نیت نکند، چنانچه تا آن وقت کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد، می تواند نیت کند و روزه اش صحیح است ولی از ظهر به بعد نیت روزه صحیح نیست.

مسأله ۸۱۲- روزة مستحبی را هر وقت از روز می توان نیت کرد، مشروط بر اینکه تا آن لحظه، کاری که موجب باطل شدن روزه است انجام نداده باشد.

استمرار در نیت

مسأله ۸۱۳- در روزۀ واجب معین؛ مانند روزة ماه رمضان و نذر معین، واجب است نیت از طلوع فجر تا مغرب، استمرار داشته باشد. بنابراین اگر بین روز از نیت روزه برگردد و قصد ادامة روزه نداشته باشد، روزه اش باطل می شود و قصد دوباره برای ادامة روزه فایدهای ندارد، البته تا اذان مغرب باید از مبطلات روزه خودداری کند.

مسأله ۸۱۴- اگر در روزۀ واجب معین بین روز مردد شود که روزه را ادامه دهد یا نه و یا تصمیم بگیرد یکی از مبطلات روزه را انجام دهد ولی آنرا انجام ندهد، بنابر احتیاط واجب باید روزه را تمام کند و بعداً قضای آن را بگیرد.

مسأله ۸۱۵- اگر در روزة مستحب و واجب غیر معین (که وجوب آن مخصوص به روز معینی نیست)تصمیم بر قطع روزه بگیرد، یا مردد شود، چنانچه کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد، میتواند دوباره تا پیش از ظهر نیت روزة واجب غیر معین و تا پیش از غروب نیت روزة مستحبی کند.

۲. پرهیز از مُبطلات روزه

مسأله ۸۱۶- نُه چیز روزه را باطل می کند:

۱. خوردن و آشامیدن؛

۲. آمیزش جنسی؛

۳. کاری که موجب خروج منی شود (استمنا)؛

۴. باقی ماندن بر جنابت یا حیض یا نفاس تا اذان صبح؛

۵. اماله با چیزهای روان و مایع؛

۶. قی کردن؛

۷. دروغ بستن به خدا و پیامبر و ائمه «علیهم السلام» (بنابر احتیاط واجب)؛

۸. رساندن غبار غلیظ به حلق (بنابر احتیاط واجب)؛

۹. فرو بردن تمام سر در آب (بنابر احتیاط واجب).

۱. خوردن و آشامیدن

مسأله ۸۱۷- اگر روزه دار عمداً و آگاهانه چیزی بخورد یا بیاشامد، روزه او باطل می شود، خواه از خوراکی ها و آشامیدنی های معمول باشد یا غیرخوراکی؛ مانند کاغذ، پارچه و امثال آن، و خواه زیاد باشد یا کم، مانند قطره های کوچک آب یا خرده کوچکی از نان.

مسأله ۸۱۸- اگر روزه دار سهواً چیزی بخورد یا بیاشامد، روزه اش باطل نمی شود؛ خواه روزه واجب باشد یا مستحب.

مسأله ۸۱۹- اگر روزه دار غذایی را که لای دندان مانده است عمداً فرو ببرد، روزه اش باطل می شود، اما اگر نداند غذا لای دندانها است و یا فرو بردن آن عمدی و با توجه نباشد، روزه باطل نمی شود.

مسأله ۸۲۰- فرو بردن آب دهان، روزه را باطل نمی کند.

مسأله ۸۲۱- فرو بردن اخلاط سر و سینه تا به فضای دهان نرسیده، روزه را باطل نمی کند، اما اگر داخل فضای دهان شود، احتیاط واجب آن است که آن را فرو ندهد.

مسأله ۸۲۲- احتیاط واجب آن است که روزه دار از استعمال آمپول های تقویتی و آمپول هایی که به رگ تزریق می شود و همچنین انواع سِرُم ها خودداری کند ولی تزریق آمپول غیر تقویتی در عضله؛ مانند آنتی بیوتیک یا مسکن یا آمپول بی حسی و نیز دارویی که روی زخم ها و جراحت ها گذاشته می شود، اشکال ندارد.

مسأله ۸۲۳- احتیاط واجب آن است که روزه دار از دود انواع دخانیات و مواد مخدری که از راه بینی یا زیر زبان جذب می شود خودداری کند.

مسأله ۸۲۴- خوردن قرص و مانند آن درصورتیکه برای درمان بیماری ضرورت داشته باشد، اشکال ندارد ولی روزه باطل می شود و باید قضای آن را بگیرد.

مسأله ۸۲۵- اگر هنگام استفاده از قرصهای زیر زبانی، آب دهان با آن آغشته شده باشد، در صورت بیرون ریختن آن، روزه صحیح است.

مسأله ۸۲۶- اگر هنگام خوردن غذا متوجه شود صبح شده، باید لقمه را از دهان بیرون بیاورد و اگر عمداً آن را فرو ببرد، روزه اش باطل است.

مسأله ۸۲۷- خون آمدن از دهان، روزه را باطل نمی کند ولی واجب است از رسیدن آن به حلق جلوگیری شود.

مسأله ۸۲۸- خون لثه و دندان چنانچه در آب دهان مستهلک شود (از بین برود) محکوم به طهارت است و فرو بردن آن، روزه را باطل نمیکند. همچنین اگر به وجود خون در آب دهان شک داشته باشد، فرو بردن آن اشکال ندارد و روزه صحیح است.

مسأله ۸۲۹- جویدن غذا برای کودک و چشیدن غذا و مانند آن، که معمولاً به حلق نمی رسد، روزه را باطل نمی کند، هر چند اتفاقی و بیاختیار به حلق برسد و فرو رود؛ ولی اگر از اول بداند که به حلق می رسد، در صورت فرو رفتن، روزه باطل می شود.

مسأله ۸۳۰- انسان نمی تواند به خاطر ضعف، روزه را افطار کند ولی اگر ضعف او به اندازهای باشد که معمولاً نمیتوان آن را تحمل کرد، میتواند روزه را افطار کند و سپس قضای آن را بگیرد.

۲. آمیزش جنسی

مسأله ۸۳۱- آمیزش جنسی روزه را باطل می کند، هرچند منی بیرون نیاید.

مسأله ۸۳۲- اگر فراموش کند که روزه است و آمیزش جنسی کند، روزه او باطل نمی شود ولی هر لحظه که یادش آمد باید فوراً از حال آمیزش خارج شود وگرنه روزه اش باطل می شود.

۳. استمنا (خود ارضایی جنسی)

مسأله ۸۳۳- اگر روزه دار عمداً کاری کند که منی از او بیرون بیاید، روزه اش باطل می شود.

مسأله ۸۳۴- اگر به قصد بیرون آمدن منی کاری کند، در صورتی که منی بیرون نیاید، بنابر احتیاط باید روزه را تمام کند و بعداً قضای آن را هم بگیرد.

مسأله ۸۳۵- اگر از روزه دار در خواب یا بیداری بی اختیار منی خارج شود، روزه باطل نمیشود.

مسأله ۸۳۶- محتلم شدن[3] در روز، روزه را باطل نمی کند و اگر روزه دار بداند که با خوابیدن محتلم می شود، میتواند بخوابد.

مسأله ۸۳۷- اگر روزه دار در حال بیرون آمدن منی از خواب بیدار شود، واجب نیست از آن جلوگیری کند.

مسأله ۸۳۸- اگر روزه دار در روز ماه رمضان و سایر ایام که روزه است در حال خواب جنب شود، پس از بیدار شدن واجب نیست فوراً غسل کند

۴. باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح

مسأله ۸۳۹- اگر کسی در شب ماه رمضان جنب باشد، باید تا قبل از اذان صبح (طلوع فجر) غسل کند و اگر عمداً تا آن هنگام غسل نکند، روزه اش باطل است. البته تا مغرب باید از انجام کارهایی که روزه را باطل میکند، خودداری کند.

مسأله ۸۴۰- اگر در شب ماه رمضان جنب شود و بدون عمد تا اذان صبح غسل نکند، مانند اینکه در خواب جنب شود و خواب او تا بعد از اذان صبح ادامه یابد، روزه اش صحیح است.

مسأله ۸۴۱- کسی که میخواهد روزۀ قضا بگیرد اگر عمداً تا طلوع فجر غسل جنابت نکند، روزه اش باطل است و اگر سهواً غسل نکند، بنابر احتیاط روزه اش باطل است.

مسأله ۸۴۲- کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می داند اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می شود، چنانچه نمی خواهد پس از بیدار شدن غسل کند یا تردید داشته باشد، اگر بخوابد و بیدار نشود، روزه اش باطل است.

مسأله ۸۴۳- کسی که در بیداری جنب شده یا پس از جنب شدن در خواب (احتلام)، بیدار شده و می داند که اگر بخوابد، تا پیش از اذان صبح برای غسل بیدار نخواهد شد، جایز نیست قبل از انجام غسل بخوابد و اگر خوابید و پیش از اذان، غسل نکرد، روزه اش باطل است ولی اگر احتمال می دهد که پیش از اذان صبح برای غسل بیدار خواهد شد و تصمیم بر غسل هم داشته باشد ولی بیدار نشود، روزه اش صحیح است ولی اگر بعد از بیداری دوباره خوابید و تا صبح بیدار نشد، باید قضای آن روز را به جا آورد.

مسأله ۸۴۴- اگر در ماه رمضان، غسل جنابت را فراموش کند و با حالت جنابت صبح کند، روزة آن روز صحیح است ولی اگر این فراموشی چند روز طول بکشد باید روزه های ایام فراموشی را قضا کند البته نمازها در هر حال باطل است.

مسأله ۸۴۵- کسیکه شک دارد بقاء بر جنابت روزه را باطل میکند یا نه و در حال جنابت روزه بگیرد، بنابر احتیاط واجب روزه اش باطل است [4]و باید قضای آن را نیز بگیرد. ولی اگر یقین دارد که بقای بر جنابت روزه را باطل نمیکند و بر این اساس روزه بگیرد، روزهاش صحیح است، هرچند رعایت احتیاط در قضای روزه نیکو است.

مسأله ۸۴۶- کسی که در شب ماه رمضان وظیفه دارد غسل کند، اگر به سبب تنگی وقت یا ضرر داشتن آب و مانند آن نتواند غسل کند، باید قبل از طلوع فجر تیمم بدل از غسل انجام دهد.

مسأله ۸۴۷- کسیکه در شب ماه رمضان برای انجام غسل و تیمم وقت ندارد، اگر خود را جنب کند، روزهاش باطل است و قضا و کفارۀ عمد بر او واجب میشود. اما اگر فقط برای تیمم وقت داشته باشد، چنانچه خود را جنب کند و قبل از طلوع فجر تیمم کند، روزه اش صحیح است.

مسأله ۸۴۸- کسی که وظیفه اش تیمم است، جایز است خود را در شب های ماه مبارک رمضان جنب کند، به شرط اینکه بعد از جنب شدن، وقت کافی برای تیمم داشته باشد.

مسأله ۸۴۹- اگر زن از خون حیض یا نفاس پاک شود، باید قبل از طلوع فجر غسل کند و اگر غسل را عمداً انجام ندهد، روزه اش باطل است.

مسأله ۸۵۰- اگر زن در حال روزه دچار عادت ماهانه و یا زایمان شود، روزه اش باطل میشود.

مسأله ۸۵۱- زن اگر پس از اذان صبح از عادت ماهانه یا نفاس پاک شود، آن روز نمی تواند روزه بگیرد.

مسأله ۸۵۲- اگر زن غسل حیض یا نفاس را فراموش کند و بعداً یادش بیاید، روزه هایی را که در این مدت گرفته صحیح است؛ خواه روزة ماه رمضان باشد یا غیر آن.

۵. اماله کردن

مسأله ۸۵۳- اماله کردن با چیز روان (تنقیه)[5]، اگر چه از روی ناچاری و برای معالجه باشد، روزه را باطل می کند ولی استفاده از شیاف جامد، اشکال ندارد و روزه را باطل نمیکند.

۶. قی کردن

مسأله ۸۵۴- هرگاه روزه دار عمداً قی (استفراغ) کند، روزه اش باطل می‌شود؛ هرچند به واسطه بیماری و مانند آن ناچار به این کار باشد ولی اگر سهواً یا بی اختیار باشد، روزه باطل نمیشود.

مسأله ۸۵۵- اگر هنگام آروغ زدن، چیزی در دهان روزه دار بیاید، باید آن را بیرون بریزد ولی اگر بی اختیار فرو رود، روزه اش صحیح است.

۷. دروغ بستن به خدا و پیامبران و معصومین (علیهم السَلام)

مسأله ۸۵۶- دروغ بستن به خدا و پیامبران و معصومین (علیهم السَلام)بنابر احتیاط واجب روزه را باطل می کند، هرچند بعداً توبه کند و بگوید نسبت دروغ داده است.

مسأله ۸۵۷- نقل روایاتی که در کتابها آمده است و انسان نمی داند که دروغ است، اشکال ندارد، هر چند احتیاط مستحب آن است که آنها را با نسبتِ به آن کتاب، نقل کند.

مسأله ۸۵۸- اگر سخنی را با اعتقاد به اینکه راست است از قول خداوند متعال یا پیامبر یا معصومین (علیهم السَلام)نقل کند و بعد بفهمد دروغ بوده، روزه اش باطل نمی شود.

مسأله ۸۵۹- اگر روزه دار درحالی که می داند دروغ بستن به خداوند متعال و پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله-) روزه را باطل می کند، چیزی را که می داند دروغ است به آنان نسبت دهد و بعداً معلوم شود راست بوده، بنابر احتیاط باید روزه را تمام کرده و بعداً قضای آن را هم بگیرد.

مسأله ۸۶۰- اگر از روزه دار بپرسند: «آیا پیامبر (صلی الله علیه وآله) چنین مطلبی فرموده است؟» و او عمداً بر خلاف واقع پاسخ دهد، بنابر احتیاط روزه اش باطل می شود.

۸. رساندن غبار غلیظ به حلق

مسأله ۸۶۱- بنابر احتیاط واجب روزه دار باید غبار غلیظ؛ مانند غباری که از جارو کردنِ زمین خاکی بر می خیزد، همچنین دود سیگار و دیگر دخانیات را فرو ندهد و اگر چنین کند بنابر احتیاط روزهاش باطل است.

مسأله ۸۶۲- استعمال اسپری که حاوی داروی رفع تنگی نفس است برای روزه دار اشکال ندارد و موجب بطلان روزه نمیشود.

مسأله ۸۶۳- داخل شدن غبار و دود به دهان و بینی بدون اینکه به حلق برسد، روزه را باطل نمی کند.

مسأله ۸۶۴- هرگاه به سبب باد، غبار غلیظی برخیزد و فرد با اینکه توجه دارد که روزه است، مواظبت نکند و غبار به حلق او برسد، بنابر احتیاط واجب روزه اش باطل می شود.

مسأله ۸۶۵- اگر فراموش کند که روزه است و غبار و مانند آن به حلقش برسد، روزه اش باطل نمیشود. همچنین اگر بی اختیار غبار به حلق برسد، روزه صحیح است.

۹. فرو بردن سر در آب

مسأله ۸۶۶- اگر روزه دار عمداً تمام سر را در آب فرو ببرد، بنابر احتیاط واجب روزه اش باطل میشود و باید روزه آن روز را قضا کند.

مسأله ۸۶۷- در حکم مسأله قبل فرقی نیست بین اینکه هنگام فرو بردن سر در آب، بدن نیز در آب باشد یا فقط سر را در آب فرو برد.

مسأله ۸۶۸- اگر نصف سر را در آب فرو ببرد و بیرون بیاورد و سپس نصف دیگر سر را در آب فرو برد، روزه اش باطل نمی شود.

مسأله ۸۶۹- اگر عمداً تمام سر را زیر آب ببرد ولی مقداری از موها بیرون بماند، بنابر احتیاط واجب روزه باطل می شود.

مسأله ۸۷۰- اگر شک کند که تمام سر زیرآب رفته یا نه، روزه اش صحیح است.

مسأله ۸۷۱- اگر روزه دار بی اختیار در آب بیفتد و تمام سر او را آب بگیرد یا به زور سر او را زیر آب ببرند، روزه اش باطل نمی شود ولی باید فوراً سر را از زیر آب خارج کند، همچنین اگر فراموش کند که روزه است و سر را در آب فرو برد، روزه باطل نمی شود ولی هرگاه یادش آمد، باید فوراً سرش را از آب بیرون بیاورد.

مسأله ۸۷۲- ریختن آب روی سر یا ایستادن زیر دوش حمام، روزه را باطل نمیکند.