نماز جماعت

نماز جماعت

مسأله 1468- مستحب است نمازهای واجب را، به خصوص نمازهای يومیه، به جماعت بخوانند و در نماز صبح و مغرب و عشاء، به ويژه برای همسايهٔ مسجد و كسی كه صدای اذان مسجد را میشنود، بيشتر سفارش شده است.

مسأله 1469- در روايتی وارد شده است كه اگر يک نفر به امام جماعت اقتدا كند، هر ركعت از نماز آنان ثواب صد و پنجاه نماز دارد و چنانچه دو تن اقتدا كنند، هر ركعتی ثواب ششصد نماز دارد و هر چه بيشتر شوند، ثواب نمازشان بيشتر میشود، تا به ده نفر برسند و شمار آنان كه از ده [تن] گذشت، اگر تمام آسمان‌ها كاغذ و درياها مركّب و درخت‌ها قلم و جنّ و انس و ملائكه نويسنده شوند، نمیتوانند ثواب يک ركعت آن را بنويسند.

مسأله 1470-حاضر نشدن به نماز جماعت از روی بي‌اعتنايی، جايز نيست و روا نيست كه انسان بدون عذر نماز جماعت را ترک كند.

مسأله 1471-مستحب است انسان صبر كند كه نماز را به جماعت به‌جا آورد و نماز جماعت از نماز اول وقت كه به تنهايی گزارده شود، بهتر است؛ نيز نماز جماعتی كه کوتاه برگزار شود، از نماز تنهايی طولانی بهتر است.

مسأله 1472- وقتی كه نماز جماعت برپا میشود، مستحب است كسی كه نمازش را به تنهايی به‌جا آورده، دوباره با جماعت اقامه كند و اگر بعد بفهمد كه نماز اولش باطل بوده، نماز دوم او كافی است.

مسأله 1473- اگر امام جماعت يا مأموم بخواهد نمازی را كه به جماعت خوانده دوباره با جماعت برگزار کند، در صورتی كه نمازگزاران جماعت دوم غير از نمازگزاران جماعت اول باشند، اشكال ندارد.

مسأله 1474- كسی كه در نماز وسواس دارد و فقط در صورتی كه نماز را با جماعت به‌جا آورد از وسواس راحت میشود، بايد نماز را با جماعت اقامه كند.

مسأله 1475- اگر پدر يا مادر به فرزند خود امر كند كه نماز را به جماعت اقامه كند، چون اطاعت پدر و مادر واجب است، به احتياط واجب، نماز را به جماعت به‌جا آورد و قصد استحباب كند.

مسأله 1476- بنا بر احتياط واجب، نماز عيد فطر و قربان را که بدون حضور امام7 واجب نيست در زمان غيبت امام7 با جماعت اقامه كنند؛ ولی به قصد رجاء مانع ندارد و نمازهای مستحبی را هم نمیتوان به جماعت برپا کرد، مگر نماز استسقاء كه برای آمدن باران برپا میشود.

مسأله 1477- موقعی كه امام جماعت نماز يومیه اقامه میكند، هر كدام از نمازهای يومیه را میتوان به او اقتدا كرد؛ ولی اگر نماز يومیه‌اش را احتياطی دوباره به‌جا میآورد، فقط در صورتی كه مأموم احتياطش با امام يكی باشد، میتواند به او اقتدا كند؛ مانند آنكه دو تن با هم سفر كرده‌اند و به احتياط میخواهند نماز را هم شكسته، هم تمام به‌جا آورند؛ يكی از آن‌ها میتواند نماز شكسته خود را به نماز شكسته ديگری و نماز تمام را به نماز تمام او اقتدا كند.

مسأله 1478-اگر کسی بداند امام جماعت قضای يقينی نماز يومیهٔ خود يا میتی را ـ که مجانی يا با اجرت انجام میدهد ـ به‌جا میآورد، میتواند به او اقتدا کند؛ ولی اگر نماز خود يا ديگری را احتياطی قضا میكند، اقتدا به او جايز نيست.

مسأله 1479- اگر کسی نداند نمازی را كه امام اقامه میكند، نماز واجب يومیه است، يا نماز مستحب، نمیتواند به او اقتدا كند.

شروط نماز جماعت

شرط يكم. نبودن حائل

میان امام و مأموم، همچنين میان مأموم‌ها نسبت به يكديگر، نبايد مانعی مانند پرده، ديوار، شيشه حائل شود؛ ولی زن در نماز جماعت مردانه استثنا شده است.

مسأله 1480- اگر امام در محراب باشد و كسی پشت سر او اقتدا نكرده باشد، كسانی كه دو طرف محراب ايستاده‌اند و به واسطهٔ ديوار محراب، امام را نمیبينند، نمیتوانند به او اقتدا كنند؛ همچنين اگر كسی پشت سر امام اقتدا كرده باشد، اقتدا كردن كسانی كه دو طرف او ايستاده‌اند و به سبب ديوار محراب، امام را نمیبينند، در صورتی که به مأمومان متصل به امام اتصال نداشته باشند، اشكال دارد، بلكه باطل است.

مسأله 1481- اگر با درازی صف نخست، كسانی كه دو طرف صف ايستاده‌اند، امام را نبينند، میتوانند اقتدا كنند؛ نيز اگر با درازی يكی از صف‌های ديگر، كسانی كه دو طرف آن ايستاده‌اند صف جلوی خود را نبينند، میتوانند اقتدا کنند.

مسأله 1482- اگر صف‌های جماعت تا درب مسجد برسد، كسی كه مقابل درب، پشت صف ايستاده، نمازش صحيح است؛ نيز نماز كسانی كه پشت سر او اقتدا میكنند، صحيح است؛ همچنين نماز كسانی كه دو طرف او ايستاده‌اند، هرچند صف جلو را نمیبينند، ولی به مأموم مقابل درب مسجد متصل‌اند، صحيح است.

مسأله 1483- كسی كه پشت ستون ايستاده، اگر از طرف راست يا چپ به واسطهٔ مأموم ديگر به امام متصل باشد، میتواند اقتدا كند.

شرط دوم. بلندتر نبودن جای امام

مسأله -1484جای ايستادن امام بايد از جای مأموم بلندتر نباشد و اگر اندکی بلندتر باشد، اشكال ندارد؛ نيز اگر زمین سراشيب باشد و امام در طرفی كه بلندتر است بايستد، در صورتی كه شيب آن بسيار نبوده و به صورتی باشد كه به آن زمین مسطّح بگويند، مانعی ندارد.

مسأله 1485- اگر جای مأموم بلندتر از جای امام باشد در صورتی كه بلندی به مقدار متعارف زمان قديم باشد ـ مثل آنكه امام در صحن مسجد و مأموم در پشت بام بايستد ـ اشكال ندارد؛ ولی اگر مانند ساختمان‌های چند طبقه اين زمان باشد، جماعت اشكال دارد.

شرط سوم. رعايت فاصله ميان امام و مأموم

بايد میان امام جماعت و مأموم يا میان صفوف مأموم‌ها فاصله بسيار نباشد.

مسأله 1486-اگر ميان كسانی كه در يک صف ايستاده‌اند، بچهٔ ممیز كه خوب و بد را میفهمد فاصله شود، چنانچه ندانند نماز او باطل است، میتوانند اقتدا كنند.

مسأله 1487- پس از تكبير امام اگر صف جلو آمادهٔ نماز و تكبير گفتن آنان نزديک باشد، كسی كه در صف بعد ايستاده، میتواند تكبير بگويد؛ ولی به احتياط مستحب صبر كند تا تكبير صف جلو تمام شود.

مسأله 1488-اگر کسی بداند نماز يک صف از صف‌های جلو باطل است، در صف‌های بعد نمیتواند اقتدا كند؛ ولی چنانچه نداند نماز آنان صحيح است يا نه، میتواند اقتدا کند.

مسأله -1489 هرگاه بداند نماز امام باطل است ـ برای مثال، بداند امام وضو ندارد ـ اگرچه خود امام متوجه نباشد، نمیتواند به او اقتدا كند.

مسأله 1490- اگر مأموم پس از نماز جماعت بفهمد كه امام مسلمان يا عادل نبوده، يا به جهتی نمازش باطل بود ـ مثلاً بیوضو نماز خوانده ـ نماز مأموم صحيح است و اگر در بين نماز بفهمد، فوری نيّت فرادا کرده و ماندهٔ نماز را تمام میکند و نماز او صحيح است؛ اما چنانچه پس از نماز بفهمد که امام جماعت در قرائت يا در ارکان نماز مشکلی داشت، نمازش اشکال دارد.

مسأله 1491- اگر در بين نماز شک كند كه اقتدا كرده يا نه، چنانچه در حالی باشد كه وظيفهٔ مأموم است ـ مثلاً به حمد و سورهٔ امام گوش میدهد ـ بايد نماز را به جماعت تمام كند و چنانچه مشغول كاری باشد كه هم وظيفه امام، هم وظيفه مأموم است ـ مثلاً در ركوع يا سجده باشد ـ بايد نماز را به نيت فرادا تمام كند.

مسأله 1492- مأموم در ميان نماز جماعتی که اقامه آن به جماعت واجب نيست، میتواند نيّت فرادا كند.

مسأله 1493. اگر مأموم به عذری پس از حمد و سورهٔ امام نيّت فرادا كند، لازم نيست حمد و سوره را بخواند؛ ولی چنانچه پيش از تمام شدن حمد و سوره نيت فرادا كند، بايد مقداری را كه امام نخوانده بخواند.

مسأله 1494- اگر در بين نماز جماعت نيت فرادا کند، به احتياط واجب نبايد دوباره نيت جماعت كند؛ ولی چنانچه مردد شود كه نيت فرادا كند يا نه، و سپس تصمیم بگيرد نماز را با جماعت تمام كند، نمازش صحيح است.

مسأله 1495-اگر شک كند كه نيت فرادا كرده يا نه، بايد بنا بگذارد كه نيت فرادا نكرده است.

مسأله 1496- اگر موقعی كه امام در ركوع است به او اقتدا كند و به ركوع امام برسد، اگرچه ذكر امام تمام شده باشد، نمازش به جماعت صحيح است و يک ركعت حساب میشود؛ اما اگر به مقدار ركوع خم شود و به ركوع امام نرسد، نمازش باطل است.

مسأله 1497- اگر موقعی كه امام در ركوع است اقتدا كند و به مقدار ركوع خم شود و شک كند كه به ركوع امام رسيده يا نه، نمازش باطل است.

مسأله 1498. اگر موقعی كه امام در ركوع است اقتدا كند و پيش از آنكه به اندازهٔ ركوع خم شود، امام سر از ركوع بردارد، میتواند نيت فرادا كند؛ يا صبر كند تا امام برای ركعت بعد برخيزد و آن را ركعت يكم نماز خود حساب كند؛ ولی اگر برخاستن امام به قدری طول بكشد كه نگويند اين شخص نماز جماعت میخواند، بايد نيت فرادا كند.

مسأله 1499- اگر آغاز نماز جماعت يا بين حمد و سوره اقتدا كند و پيش از آنكه به ركوع رود، امام از ركوع سر بردارد، نماز او به صورت جماعت صحيح است و بايد ركوع كند و خود را به امام برساند.

مسأله 1500- اگر موقعی برسد كه امام مشغول خواندن تشهد آخر نماز است، چنانچه بخواهد به ثواب جماعت برسد، بايد پس از نيت و گفتن تكبيرة‌الاحرام بنشيند و میتواند تشهد را به قصد قربت مطلق با امام بخواند؛ ولی سلام را نگويد و تا پايان سلام امام صبر كند و سپس بايستد و بدون آنكه دوباره نيت كند و تكبير بگويد، حمد و سوره را بخواند و آن را ركعت يكم نماز خود حساب كند.

شرط چهارم. عقب‌تر بودن مأموم از امام

مسأله 1501- مأموم نبايد جلوتر از امام بايستد و اگر مساوی او هم بايستد، اشكال دارد و به احتياط واجب كمی عقب‌تر از امام بايستد، اگرچه قد او بلندتر از امام باشد كه در ركوع و سجود سرش جلوتر از امام باشد.

مسأله 1502-در نماز جماعت بايد بين مأموم و امام، نيز بين مأموم‌ها پرده و مانند آن، كه پشت آن ديده نمیشود فاصله نباشد؛ همچنين است بين مأموم و مأموم ديگری كه اين نمازگزار به واسطهٔ او به امام متصل شده است؛ ولی اگر امام مرد و مأموم زن باشد، چنانچه بين آن خانم و امام يا بين آن خانم و مأموم ديگری كه مرد است و خانم به واسطهٔ او به امام متّصل شده است، پرده و مانند آن باشد، اشكال ندارد.

مسأله 1503- اگر پس از شروع به نماز، بين مأموم و امام يا بين مأموم و مأموم ديگری که اين مأموم به واسطهٔ او به امام متصل است، پرده يا چيزديگری كه پشت آن را نمیتوان ديد فاصله شود، نمازش فرادا میشود و بايد به وظيفه فرادا عمل كند و نماز او صحيح است.

مسأله 1504- اگر بين جای سجدهٔ مأموم و جای ايستادن امام به اندازه گشادی يک گام (مقدار فاصله بين دو قدم بزرگ) فاصله باشد، اشكال ندارد؛ نيز اگر ميان نمازگزار و مأمومی كه جلوی او ايستاده و اين نمازگزار از راه او به امام متصل است، به همین مقدار فاصله باشد، نمازش اشكال ندارد و به احتياط مستحب جای سجدهٔ مأموم با جای پای كسی كه جلوی او ايستاده، هيچ فاصله‌ای نباشد.

مسأله 1505- اگر مأموم‌ها از راه كسی كه در سمت راست يا چپ آن‌ها اقتدا كرده‌اند، به امام متصل باشند و از جلو به امام متصل نباشند، چنانچه به اندازهٔ گشادی يک گام (فاصله بين دو قدم بزرگ) هم فاصله داشته باشند، نماز آن‌ها صحيح است.

مسأله 1506- اگر در وسط نمازْ بين مأموم و امام يا بين مأموم و كسی كه مأموم از راه او به امام متصل است، بيشتر از يک گام بزرگ فاصله پيدا شود، نمازش فرادا میشود و صحيح است.

مسأله 1507- اگر نماز همهٔ كسانی كه در صف جلو هستند تمام شود يا همه نيت فرادا كنند، چنانچه فاصله به اندازهٔ يک گام بزرگ نباشد، نمازِ نمازگزاران صف بعد به جماعت صحيح است و اگر بيشتر از اين مقدار باشد، فرادا میشود و با انجام دادن وظيفه فرادا نماز آن‌ها صحيح است.

مسأله 1508- اگر کسی در ركعت دوم اقتدا كند، قنوت و تشهد را با امام میخواند و احتياط آن است كه موقع خواندن تشهد انگشتان دست و پنجه پا را به زمین بگذارد و زانوها را بلند كند و بايد پس از تشهد با امام برخيزد و حمد وسوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد، حمد را تمام كند و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند؛ يا نيت فرادا كند و نمازش صحيح است؛ ولی اگر در سجده به امام برسد، بهتر است كه به احتياط، دوباره نماز بگزارد.

مسأله 1509- اگر کسی موقعی كه امام در ركعت دوم نماز چهار ركعتی است اقتدا كند، بايد در ركعت دوم نمازش كه ركعت سوم امام است، پس از دو سجده بنشيند و تشهد را به مقدار واجب بخواند و برخيزد و چنانچه برای گفتن سه بار تسبيحات وقت ندارد، يک بار بگويد و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند.

مسأله 1510- اگر امام در ركعت سوم يا چهارم باشد و مأموم بداند كه اگر اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمیرسد، به احتياط واجب صبر كند تا امام به ركوع رود و سپس اقتدا كند.

مسأله 1511- اگر در حال قيام ركعت سوم يا چهارم امام اقتدا كند، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد، بايد حمد را تمام كند و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند؛  ولی چنانچه در سجده به امام برسد، بهتر است كه احتياطاً نماز را دوباره اقامه كند.

مسأله -1512 كسی كه میداند اگر سوره را بخواند در ركوع به امام نمیرسد، بايد سوره را نخواند؛ ولی اگر خواند و فاصله کوتاه بود، نمازش صحيح است.

مسأله 1513- كسی كه اطمینان دارد كه اگر سوره را شروع يا تمام كند به ركوع امام میرسد، به احتياط واجب سوره را شروع كند؛ يا اگر شروع كرده، تمام كند.

مسأله 1514- كسی كه يقين دارد، اگر سوره را بخواند به ركوع امام میرسد، چنانچه سوره را بخواند و به ركوع نرسد، نماز جماعتش صحيح است.

مسأله 1515- اگر امام به حالت نماز ايستاده باشد و مأموم نداند كه وی در كدام ركعت است، میتواند اقتدا كند؛ ولی بايد حمد و سوره را به قصد قربت بخواند و اگر بعد بفهمد كه امام در ركعت يكم يا دوم بوده، نماز جماعتش صحيح است.

مسأله 1516- اگر به اين گمان كه امام در ركعت يکم يا دوم است حمد و سوره نخواند و پس از ركوع بفهمد كه امام در ركعت سوم يا چهارم بوده، نمازش صحيح است؛ ولی چنانچه پيش از ركوع بفهمد، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر وقت ندارد، فقط حمد را بخواند و در ركوع يا سجده خود را به امام برساند.

مسأله 1517- اگر به اين گمان كه امام در ركعت سوم يا چهارم است، حمد و سوره بخواند و پيش از ركوع يا پس از آن بفهمد كه در ركعت يكم يا دوم بوده، نماز جماعتش صحيح است.

مسأله 1518- اگر در حال اشتغال به نماز مستحبیْ نماز جماعت برپا شود، چنانچه اطمینان ندارد كه با تمام كردن نماز به جماعت برسد، مستحب است نماز را رها كند و مشغول نماز جماعت شود، بلكه اگر اطمینان نداشته باشد كه به ركعت يكم برسد مستحب است به همین دستور رفتار كند.

مسأله 1519- اگر موقعی كه مشغول نماز سه ركعتی يا چهار ركعتی است، جماعت برپا شود، چنانچه به ركوع ركعت سوم نرفته و اطمینان ندارد كه اگر نماز را تمام كند به جماعت برسد، مستحب است به نيت نماز مستحبی، نماز را دو ركعتی تمام كند و خود را به جماعت برساند.

مسأله 1520- اگر نماز امام تمام شود و مأموم مشغول تشهد يا سلام اول باشد، لازم نيست نيت فرادا كند.

مسأله 1521- كسی كه يک ركعت از امام عقب مانده، وقتی امام تشهد ركعت آخر را میخواند، میتواند برخيزد و نماز را تمام كند؛ يا انگشتان دست و پنجهٔ پا را به زمین بگذارد و به صورت نيم‌خيز درآيد و صبر كند تا امام سلام نماز را بگويد و سپس برخيزد.

شروط امام جماعت

مسأله 1522- امام جماعت بايد بالغ و عاقل و شيعهٔ دوازده امامی و عادل و حلالزاده باشد و نماز را به صورت صحيح به‌جا آورد؛ نيز اگر مأموم مرد است، امام او هم بايد مرد باشد. امامت زن برای زن منعی ندارد و اقتدا كردن بچهٔ ممیّز كه خوب و بد را میفهمد، به بچهٔ ممیّز ديگر، جايز است.

مسأله 1523- عدالت امام جماعت بايد برای مأموم محرز باشد و با شک در اصل عدالت کسی نمیتوان به او اقتدا كرد و در صورتی كه امام را عادل میدانسته، اگر شک كند به عدالت خود باقی است يا نه، میتواند به او اقتدا كند.

مسأله 1524- كسی كه ايستاده نماز میگزارد، نمیتواند به كسی كه نشسته يا خوابيده نماز میگزارد اقتدا كند و كسی كه نشسته نماز میگزارد، نمیتواند به كسی كه خوابيده نماز میگزارد، اقتدا كند.

مسأله 1525-كسی كه نشسته نماز میگزارد، میتواند به كسی كه نشسته نماز میگزارد اقتدا كند؛ همچنين كسی كه خوابيده است، میتواند به كسی كه نشسته نماز میگزارد اقتدا كند؛ ولی كسی كه نشسته نماز میگزارد، نمیتواند به كسی كه خوابيده نماز میگزارد، اقتدا كند.

مسأله 1526- اگر امام جماعت به عذری با تيمم يا با وضوی جبيره‌ای نماز بگزارد، میتوان به او اقتدا كرد، ولی چنانچه به عذری با لباس نجس نماز میگزارد، بنا بر احتياط مستحب نبايد به او اقتدا كرد.

مسأله 1527- اگر امام مرضی دارد كه نمیتواند از بيرون آمدن ادرار يا مدفوع خودداری كند، به احتياط واجب، نمیشود به او اقتدا كرد.

مسأله 1528- به احتياط واجب، كسی كه مرض خوره يا پيسی دارد، نبايد امام جماعت شود.

احكام جماعت

مسأله 1529- موقعی که مأموم نيت می‌کند، بايد امام را معيّن كند؛ ولی دانستن اسم او لازم نيست؛ مثلاً اگر نيّت كند اقتدا میكنم به امام حاضر، نمازش صحيح است.

مسأله 1530- اگر كسی به قصد اينكه امام جماعتْ فلانی است، اقتدا كند، به گونه‌ای که اگر ديگری باشد، اقتدا نمی‌کند، نماز او به جماعت باطل است، هرچند آن ديگری هم نزد او عادل باشد و اگر مأموم در اين حال به صورت وجوب يا استحباب يا احتياط، حمد و سوره نماز خود را خوانده باشد، نماز او به صورت فرادا صحيح است؛ ولی چنانچه به صورتی بوده كه اگر پيش از نماز میفهمید كه شخص ديگری است، به او هم مثل اوّلی اقتدا میكرد، نمازش به جماعت نيز صحيح است.

مسأله 1531- اگر امام جماعت در بين نماز از قيام عاجز شد، لازم است مأموم نيت فرادا كند و نماز خود را به‌جا آورد؛ همچنين است هر نقصی كه مانع از اقتداست.

مسأله 1532- مأموم بايد غير از حمد و سوره، همه چيز نماز را خودش بخواند؛ ولی اگر ركعت اول يا دوم او ركعت سوم يا چهارم امام باشد و در حال قيام امام به او اقتدا كند، بايد حمد و سوره را بخواند.

مسأله 1533- اگر مأموم در ركعت يكم و دوم نماز صبح و مغرب و عشاء صدای حمد و سورهٔ امام را بشنود، اگرچه كلمات را تشخيص ندهد، بايد حمد و سوره را نخواند و اگر صدای امام را نشنود، مستحب است حمد و سوره بخواند؛ ولی بايد آهسته بخواند و چنانچه سهواً بلند بخواند، اشكال ندارد.

مسأله 1534- اگر مأموم برخی از كلمات حمد و سورهٔ نماز صبح و مغرب و عشای امام را بشنود، به احتياط واجب، حمد و سوره را نخواند.

مسأله 1535- اگر مأموم به سهو حمد و سوره بخواند، يا خيال كند صدايی را كه میشنود صدای امام نيست و حمد و سوره بخواند و بعد بفهمد صدای امام بوده، نمازش صحيح است.

مسأله 1536- اگر شک كند كه صدای امام را میشنود يا نه، يا صدايی بشنود و نداند صدای امام است يا صدای كسی ديگر، میتواند حمد و سوره بخواند.

مسأله 1537- مأموم بايد در ركعت يكم و دوم نماز ظهر و عصر، حمد و سوره نخواند و مستحب است به جای آن ذكر بگويد.

مسأله 1538- مأموم نبايد تكبيرةالاحرام را پيش از امام بگويد، بلكه به احتياط واجب تا تكبير امام تمام نشده، تكبير نگويد.

مسأله 1539- اگر مأموم پيش از امام به عمد هم سلام دهد، نمازش صحيح است.

مسأله 1540- اگر مأموم غير از تكبيرة‌الاحرام و سلام چيزهای ديگر نماز را پيش از امام بگويد، اشكال ندارد، ولی چنانچه آن‌ها را بشنود، يا بداند امام چه وقت میگويد، به احتياط مستحب پيش از امام نگويد.

مسأله 1541- مأموم بايد غير از آنچه در نماز خوانده میشود، كارهای ديگر آن را ـ مانند ركوع و سجود ـ با امام يا كمی پس از او به‌جا آورد و اگر به عمد پيش از امام يا مدتی پس از امام انجام دهد، به جهت ترک متابعت معصيت كرده؛ ولی نمازش صحيح است؛ امّا اگر در دو ركن پشت سر هم از امام جلو يا عقب بيفتد، به احتياط مستحب، بايد نماز را تمام كند و دوباره اقامه كند.

مسأله 1542- اگر به سهو پيش از امام سر از ركوع بردارد، چنانچه امام در ركوع باشد، بايد به ركوع برگردد و با امام سر بردارد و در اين صورت، اضافه شدن ركوع كه ركن است، نماز را باطل نمیكند؛ ولی اگر به ركوع برگردد و پيش از آنكه به ركوع برسد، امام سر بردارد، نمازش باطل است.

مسأله 1543- اگر به اشتباه سر از سجده بردارد و ببيند امام در سجده است، بايد به سجده برگردد و چنانچه در هر دو سجده اين كار رخ دهد، برای اضافه شدن دو سجده كه ركن است، نماز باطل نمیشود.

مسأله 1544- كسی كه به اشتباه پيش از امام از سجده سر برداشته، هرگاه به سجده برگردد و هنوز به سجده نرسيده امام سر بردارد، نمازش صحيح است؛ ولی چنانچه در هر دو سجده از يک ركعت اين كار رخ دهد، نماز باطل است.

مسأله 1545- اگر به اشتباه سر از ركوع يا سجده بردارد و به سهو يا به خيال اينكه به امام نمیرسد، به ركوع يا سجده نرود، نمازش صحيح است.

مسأله 1546- اگر مأموم از سجده سر بردارد و ببيند امام در سجده است، چنانچه به خيال اينكه سجدهٔ يكم امام است، به قصد اينكه با امام سجده كند به سجده رود و سپس بفهمد سجدهٔ دوم امام بوده، بايد بنا بر احتياط نماز راتمام كند و نماز را دوباره انجام دهد. و اگر به خيال اينكه سجدهٔ دوم امام است، به سجده رود و بفهمد سجدهٔ يكم امام بوده، بايد از امام متابعت کرده و به سجده رود و نماز را تمام كند و اعاده آن مستحب است.

مسأله 1547- اگر به سهو پيش از امام به ركوع رود و در حالی باشد كه اگر سر بر دارد به مقداری از قرائت امام میرسد، چنانچه سر بردارد و با امام به ركوع رود، نمازش صحيح است.

مسأله 1548- اگر به سهو پيش از امام به ركوع رود و به صورتی باشد كه اگر برگردد به چيزی از قرائت امام نمیرسد، می‌تواند سر بردارد و با امام نماز را تمام كند و نمازش صحيح است، اگرچه احتياط استحبابی در اين صورت، اعادهٔ نماز است و اگر سر برندارد تا امام به او برسد، نمازش صحيح است.

مسأله 1549- اگر به سهو پيش از امام به سجده رود، می‌تواند سر بردارد و با امام به سجده رود و نمازش صحيح است، اگرچه احتياط استحبابی در اين صورت، اعادهٔ نماز است و چنانچه سر برنداشت، نمازش صحيح است.

مسأله 1550- اگر امام در ركعتی كه قنوت ندارد، به اشتباه قنوت بخواند، يا در ركعتی كه تشهد ندارد، به اشتباه مشغول خواندن تشهد شود، مأموم نبايد قنوت و تشهد را بخواند؛ ولی نمیتواند پيش از امام به ركوع رود؛ يا پيش از ايستادن امام بايستد، بلكه بايد صبر كند، تا قنوت و تشهد امام تمام شود و بقيهٔ نماز را با او به‌جا آورد.

مسأله 1551- در تحقق جماعت، فقط كافی است كه مأموم نيّت اقتدا داشته باشد و نيّت امامت برای امام جماعت، معتبر نيست و بدون نيّت او، جماعت از طرفين محقق میشود و احكام آن، از قبيل متابعت و شک، جاری است؛ امّا در استحقاق ثواب جماعت برای امام بدون نيّت، جای تأمّل است ودر اين صورت، احتياط مستحب برای امام اين است كه احكام جماعت را بر اين نماز جاری نكند.

مسأله 1552- امام جماعت بايد يک نفر باشد؛ ولی اگر در بين نماز برای امام حادثه‌ای پيش آمد ـ مثل فوت، بيهوشی، ديوانگی، حدث، مرض، جاری شدن خون از بينی و احتياج به قضای حاجت و هم‌چنين است اگر امام متوجّه شود كه طهارت نداشته يا نماز او شكسته بوده است ـ امام يا مأموم‌ها میتوانند شخص ديگری را امام قرار دهند؛ خواه آن فرد از اعضای جماعت باشد؛ يا كسی باشد كه ابتدائاً میخواهد نماز بگزارد.

برخی امور مستحب در نماز جماعت

مسأله 1553- اگر مأموم يک مرد باشد، مستحب است طرف راست امام بايستد و چنانچه يک زن باشد، مستحب است در طرف راست امام، به گونه‌ای بايستد كه جای سجده‌اش مساوی زانوی امام در حال سجده يا قدم امام باشد و اگر يک مرد و يک زن يا يک مرد و چند خانم باشند، مستحب است مرد طرف راست امام و باقی پشت سر امام بايستند و اگر چند مرد يا چند خانم باشند، مستحب است پشت سر امام بايستند و اگر چند مرد و چند خانم باشند، مستحب است مردها پشت سر امام و خانم‌ها پشت سر مردها بايستند.

مسأله 1554- اگر امام و مأموم يا مأموم‌ها زن باشند، سزاوار است كه هر دو يا همه در يک صف قرار گيرند. بلی، اگر شمار آنان فراوان باشد، صف‌های بعدی را تشکيل می‌دهند.

مسأله 1555- مستحب است امام در وسط صف بايستد و اهل علم و كمال و تقوا در صف يكم بايستند.

مسأله 1556- مستحب است صف‌های جماعت منظم باشد و بين كسانی كه در يک صف ايستاده‌اند، فاصله نباشد و شانهٔ آنان رديف يكديگر باشد.

مسأله 1557- مستحب است بعد از گفتن «قَدْ قَامَتِ الصَّلاةُ» مأموم‌ها برخيزند.

مسأله 1558- مستحب است امام جماعت، حال مأمومی را كه از ديگران ضعيف‌تر است، رعايت كند و شتاب نكند تا افراد ضعيف به او برسند؛ نيز مستحب است قنوت و ركوع و سجود را طول ندهد، مگر بداند همه كسانی كه به او اقتدا كرده‌اند، مايلند.

مسأله 1559-مستحب است امام جماعت در حمد و سوره و ذكرهايی كه بلند میخواند، صدای خود را به قدری بلند كند كه ديگران بشنوند؛ ولی بايد بيش از اندازه صدا را بلند نكند.

مسأله 1560- اگر امام در ركوع بفهمد كسی تازه رسيده و میخواهد به او اقتدا كند، مستحب است ركوع را دو برابر عادت طولانی کند و سپس برخيزد، اگرچه بفهمد كس ديگری هم برای اقتدا وارد شده است.

برخی امور مكروه در نماز جماعت

مسأله -1561 اگر در صف‌های جماعت جا باشد، مكروه است کسی تنها بايستد.

مسأله 1562- مكروه است مأموم ذكرهای نماز را به صورتی بگويد كه امام بشنود.

مسأله 1563-مسافری كه نماز ظهر و عصر و عشاء را دو ركعت میگزارد، مكروه است در اين نمازها به كسی كه مسافر نيست، اقتدا كند و كسی كه مسافر نيست، مكروه است در اين نمازها به مسافر اقتدا كند.

مسأله 1564- در صورتی كه جماعت برپا و «قد قامت الصلاة» گفته شود، خواندن نافله برای مأموم مكروه است و بنا بر اقرب، اين كراهت قبل از «قد قامت الصّلاة» نيز هست، در صورتی كه بداند به اوّل نماز جماعت نمیرسد.

مسأله 1565- اگر كسی نذر كرده نمازش را به جماعت يا در مسجد اقامه كند، چنانچه آن را فرادا يا در خانه به‌جا آورد، نمازش صحيح است، گرچه بر اثر ترک نذر معصيت کرده است.

مسأله 1566-اگر کسی در حالی وارد مسجد شود که صف نماز جماعت ـ هرچند يک نفر باشد ـ پس از اقامه جماعت رو به قبله به حالت نمازگزار نشسته باشد، بر اين تازه وارد لازم نيست اذان و اقامه بگويد و اين حكم، مخصوص مسجد است.