سؤال ۲۱۰۱. به مالکيت در آوردن قبرستان عمومی مسلمانان و ساختن ساختمان های شخصی در آن و ثبت آن به عنوان ملک به نام اشخاص چه حکمی دارد؟ و آيا قبرستان عمومی مسلمانان وقف محسوب می شود؟ و آيا تصرّف شخصی در آن غصب است؟ و آيا تصرّف کنندگان در آن بايد اجرة المثل تصرّفات خود را بپردازند؟ و بر فرض ضمان اجرة المثل، آن اموال در چه موردی بايد مصرف شوند؟ و ساختمان هايی که در آن ساخته شده اند چه حکمی دارند؟
جواب: مجرّد گرفتن سند مالکيّت قبرستان عمومی مسلمين، حجّت شرعی بر مالکيّت ويا دليل بر غصب کردن آن نيست، همان گونه که دفن اموات در قبرستان عمومی هم حجّت شرعی بر وقف بودن آن نيست بلکه اگر قبرستان از نظر عرف از توابع شهر برای استفاده اهالی جهت دفن اموات و غيره شمرده شود و يا دليل شرعی وجود داشته باشد که برای دفن اموات مسلمانان وقف شده است، تصرّفات شخصی که متصرّفين فعلی در آن برای خودشان انجام می دهند غصب و حرام است و بايد از زمين قبرستان رفع يَد کنند و ساختمان و هر چيزی که در آن ايجاد کرده اند خراب نموده و آن را به حالت قبلی اش برگردانند، ولی ضمان اجرة المثل تصرّفات ثابت نيست.
سؤال ۲۱۰۲. مقبره ای وجود دارد که عمر قبرهای آن تقريباً به سی و پنج سال می رسد و شهرداری آن را تبديل به پارک عمومی کرده و در دوران حکومت سابق ساختمانهايی در قسمت هايی از آن ساخته است، آيا نهاد مربوطه می تواند ساختمانهای مورد نياز خود را مجدّداً در اين زمين بسازد؟
جواب: اگر زمين قبرستان برای دفن اموات مسلمانان وقف شده باشد و يا احداث بنا در آن موجب نبش يا هتک حرمت قبور علما و صلحا و مؤمنين شود و يا زمين از مکان های عمومی و مورد نياز شهر جهت استفاده اهالی باشد، ساخت تأسيسات و همچنين تصرّفات خصوصی در آن و تغيير و تبديل آن جايز نيست و در غير اين صورت آن کار فی نفسه اشکال ندارد، لکن قوانين مربوطه در اين زمينه بايد مراعات گردد.
سؤال ۲۱۰۳. زمينی برای دفن اموات وقف شده است و در وسط آن ضريح يکی از فرزندان ائمه(عليهم السلام) قرار داد و در اين اواخر اجساد تعدادی از شهدای عزيز در آن قبرستان دفن شده است، با توجّه به نبود زمين مناسبی برای بازي های ورزشی جوانان، آيا جايز است با مراعات آداب اسلامی، در داخل قبرستان بازی کنند؟
جواب: تبديل قبرستان به مکان بازی های ورزشی و تصرّف در زمين موقوفه در غير جهت وقف جايز نيست و همچنين هتک حرمت قبور مسلمانان و شهدای عزيز هم جايز نيست.
سؤال ۲۱۰۴. آيا جايز است زائران يکی از فرزندان ائمه(عليهم السلام) وسايل نقليه خود را داخل يک قبرستان قديمی که در حدود صد سال از عمر آن می گذرد پارک کنند؟ با علم به اين که قبرستان مزبور در گذشته محل دفن اموات اهالی قريه و غيره بوده و در حال حاضر مکان ديگری را برای دفن اموات خود برگزيده اند؟
جواب: تا زمانی که اين کار از نظر عرف، هتک قبور و مسلمانان محسوب نشود و مزاحمتی هم برای زائران مرقد آن امام زاده(ع) ايجاد نکند، اشکال ندارد.
سؤال ۲۱۰۵. اشخاصی در قبرستان های عمومی از دفن اموات در کنار بعضی از قبور جلوگيری می کنند، آيا مانع شرعی برای دفن اموات در آن جا وجود دارد؟ و آيا آن ها حق دارند از اين کار جلوگيری کنند؟
جواب: اگر قبرستان وقف باشد و يا دفن ميّت برای هر فردی در آن مباح باشد، کسی حق ندارد حريمی در اطراف قبر ميّت خود در قبرستان عمومی ايجاد کند و از دفن اموات مؤمنين در آن جلوگيری نمايد.
سؤال ۲۱۰۶. در کنار مقبره ای که ظرفيت قبرهای آن تکميل شده، زمينی وجود دارد که توسط دادگاه قضايی از شخص زمين داری مصادره شده و در حال حاضر به شخص ديگری واگذار شده است، آيا استفاده از آن زمين برای دفن اموات با کسب اجازه از صاحب فعلی آن جايز است؟
جواب: اگر صاحب فعلی آن کسی است که مالک شرعی آن محسوب می شود، تصرّف در آن با رضايت و اذن او اشکال ندارد.
سؤال ۲۱۰۷. شخصی زمينی را برای دفن اموات وقف کرده و آن را قبرستان عمومی مسلمانان قرار داده است، آيا جايز است هيأت امناء آن پول را از کسانی که اموات خود را دفن می کنند، بگيرند؟
جواب: آنان حق مطالبه چيزی در برابر دفن اموات در قبرستان عمومی موقوفه را ندارند ولی اگر خدمات ديگری را به قبرستان يا صاحبان اموات برای دفن مرده های خود ارائه می کنند، گرفتن مبلغی به عنوان اجرت در برابر آن خدمات اشکال ندارد.
سؤال ۲۱۰۸. ما قصد داريم مرکز مخابراتی در يکی از روستاها ايجاد کنيم و به همين دليل از اهالی روستا خواسته ايم زمينی را برای ساخت مرکز مخابرات در اختيار ما بگذارند، با توجّه به عدم وجود زمينی در وسط روستا برای اين کار، آيا جايز است اين مرکز در قسمت متروکه قبرستان قديمی ساخته شود؟
جواب: در صورتی که قبرستان عمومی مسلمانان وقف برای دفن اموات باشد و يا ساخت مرکز مخابرات در آن موجب نبش قبر يا هتک حرمت قبور مسلمانان شود جايز نيست و در غير اين صورت اشکال ندارد.
سؤال ۲۱۰۹. ما تصميم گرفته ايم که در کنار قبور شهدای مدفون در روستا سنگهايی به عنوان يادبود ديگر شهدای روستا که در مناطق ديگر دفن شده اند، گذاشته شود تا در آينده مزار آن ها باشد، آيا اين کار جايز است؟
جواب: ساخت صورت های نمادين قبر به نام شهدای عزيز اشکال ندارد، ولی در صورتی که آن مکان وقف برای دفن اموات باشد، ايجاد مزاحمت برای ديگران در دفن امواتشان جايز نيست.
سؤال ۲۱۱۰. ما قصد داريم که يک مرکز بهداشتی در قسمتی از زمين بائری که در جوار يکی از قبرستان هاست بسازيم، ولی بعضی از اهالی ادّعا می کنند که اين مکان جزيی از قبرستان است و برای مسئولين تشخيص اين که زمين مذکور قبرستان هست يا خير مشکل شده و بعضی از سالمندان آن منطقه شهادت می دهند که در آن زمينی که عدّه ای مدعی وجود قبر در آن هستند، قبری وجود نداشته است، البته هر دو گروه شهادت می دهند که در اطراف زمينی که برای ساخت مرکز بهداشتی در نظر گرفته شده قبر وجود دارد، تکليف ما چيست؟
جواب: تا زمانی که احراز نشود آن زمين وقف برای دفن اموات مسلمانان است و زمين مزبور از مکان ها ی عمومی مورد نياز اهالی در مناسبت ها نباشد و ساخت مرکز بهداشتی در آن هم مستلزم نبش قبر و هتک حرمت قبور مؤمنين نباشد، ايجاد آن مرکز در زمين مزبور اشکال ندارد و در غير اين صورت جايز نيست.
سؤال ۲۱۱۱. آيا جايز است قسمتی از قبرستان که هنوز مرده ای در آن دفن نشده و خود قبرستان هم وسيع است و کيفيت وقف آن هم به طور دقيق معلوم نيست، برای استفاده در مصالح عمومی مانند ساخت مسجد يا مراکز بهداشتی برای فرزندان منطقه اجاره داده شود. به اين شرط که پول اجاره به نفع خود قبرستان استفاده شود؟ (قابل ذکر است که اين منطقه به علت عدم وجود زمين خالی برای ساخت مراکز خدماتی در آن، نياز به اين قبيل خدمات دارد.)
جواب: اگر زمين به صورت وقف انتفاع برای خصوص دفن اموات در آن وقف شده باشد، اجاره دادن و استفاده از آن برای ساخت مسجد يامرکز بهداشتی يا غيره در آن جايز نيست، ولی اگر از قرائن ثابت نشود که آن زمين برای دفن اموات وقف شده و از مکان های عمومی و مورد نياز منطقه برای استفاده اهالی جهت دفن اموات و مانند آن نباشد و خالی از قبر هم باشد و مالک خاصی هم برای آن شناخته نشود، در اين صورت انتفاع از آن در مصلحتی از مصالح عمومی اهالی منطقه اشکال ندارد.
سؤال ۲۱۱۲. وزارت نيرو در نظر دارد چند سد آبی و توليد کننده برق بسازد که از جمله آن ها سدّی در مسير رود کارون برای ايجاد نيروگاه برق است، تأسيسات اوليه طرح، ايجاد شده و هزينه های آن هم تأمين شده است ولی در مرکز منطقه طرح، يک قبرستان قديمی وجود دارد که قبرهای نسبتاً قديمی و قبرهای جديد در آن وجود دارد و اجرای طرح هم متوقف بر تخريب اين قبور است، حکم اين مسأله چيست؟
جواب: تخريب قبور قديمی که جسدهای موجود در آن ها تبديل به خاک شده اند اشکال ندارد، ولی تخريب و نبش قبور غير مندرس و آشکار کردن جسدهايی که هنوز تبديل به خاک نشده اند، جايز نيست، البته اگر اجرای طرحهای توليد برق در آن مکان ضرورت اقتصادی و اجتماعی داشته باشد به طوری که چاره ای جز اجرای آن ها نباشد و انتقال از آن مکان به مکان ديگر يا انحراف از قبرستان، کار سخت و مشکل و يا طاقت فرسايی باشد، ايجاد سدّ در آن مکان اشکال ندارد، ولی واجب است قبرهايی که تبديل به خاک نشده اند با پرهيز از تحقق نبش قبر به مکان ديگری انتقال داده شوند هرچند با کندن خاک موجود در اطراف قبر و انتقال آن به مکان ديگر بدون تحقق نبش قبر باشد و اگر در اثناء کار، جسدی آشکار شود واجب است به مکان ديگری انتقال يابد و در آن جا دفن شود.
سؤال ۲۱۱۳. زمينی در کنار يکی از قبرستان ها وجود دارد که هيچ اثری از قبر در آن ديده نمی شود و احتمال دارد که يک قبرستان قديمی باشد، آيا تصرّف در اين زمين و ساختمان سازی در آن برای فعاليت های اجتماعی جايز است؟
جواب: اگر احراز شود آن زمين، جزيی از قبرستان عمومی موقوفه برای دفن اموات است و يا از نظر عرف حريم آن محسوب شود حکم قبرستان را دارد و تصرّف در آن جايز نيست.
سؤال ۲۱۱۴. آيا جايز است انسان در دوران حيات خود قبری را به قصد تملک بخرد؟
جواب: اگر مکان قبر، ملک شرعی ديگری باشد خريدن آن اشکال ندارد ولی اگر جزيی از زمينی باشد که وقف برای دفن اموات مؤمنين است، خريد و نگهداری آن برای خود انسان، چون به طور قهری مستلزم منع ديگران از تصرّف در آن برای دفن اموات است، صحيح نيست.
سؤال ۲۱۱۵. اگر ايجاد پياده رو در يکی از خيابان ها متوقف بر تخريب تعدادی از قبور مؤمنينی باشد که قبل از بيست سال پيش در قبرستان مجاور خيابان عمومی دفن شده اند، آيا اين کار جايز است؟
جواب: اگر قبرستان مذکور وقف نباشد تبديل قبور به عنوان محل عبور افراد پياده تا زمانی که مستلزم نبش قبور مسلمانان و هتک حرمت آن ها نباشد، اشکال ندارد.
سؤال ۲۱۱۶. قبرستان متروکی در وسط شهر وجود دارد که وقفيت آن معلوم نيست، آيا ساخت مسجد در آن جايز است؟
جواب: اگر قبرستان مذکور زمين وقفی و ملک خصوصی کسی نبوده و همچنين از مکان های عمومی و مورد نياز و استفاده اهالی در مناسبت ها نيز نباشد و ساخت مسجد هم در آن موجب هتک يا نبش قبرهای مسلمانان نشود، اشکال ندارد.
سؤال ۲۱۱۷. قطعه زمينی وجود دارد که تقريباً از صد سال پيش تا کنون قبرستان عمومی بوده و چند سال پيش در عمليات حفاری چند قبر در آن مشاهده شده و بعد از عمليات حفاری و بردن خاک ها بعضی از قبرها آشکار شده اند و استخوان هم در داخل آن ديده شده، آيا جايز است شهرداری اين زمين را بفروشد؟
جواب: اگر قبرستان مزبور وقف باشد، خريد و فروش آن جايز نيست و به هر حال اگرعمليات حفاری موجب نبش قبور شود، آن هم حرام است.
سؤال ۲۱۱۸. وزارت آموزش و پرورش قسمتی از يک قبرستان نسبتاً قديمی را بدون کسب موافقت اهالی، برای ساخت مدرسه، تصرّف کرده و مدرسه ای را در آن ساخته است که دانش آموزان در آن نماز می خوانند، اين کار چه حکمی دارد؟
جواب: تا زمانی که دليل معتبری بر اين که زمين مدرسه برای دفن اموات وقف شده، اقامه نشده است و از مکان های عمومی و مورد نياز شهر برای دفن اموات و غيره و همچنين ملک خصوصی کسی نباشد، استفاده از آن برای مدرسه و خواندن نماز در آن با مراعات ضوابط و مقرّرات قانونی اشکال ندارد.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
(1).gif)
(1)(3).jpg)
.jpg)
