مصرف خمس

سؤال:آیا مى توان سهم سادات را به سادات فقیر محل داد؟

پاسخ:بنابر احتیاط واجب، پرداخت سهم سادات باید به اذن مرجع تقلید باشد.

سؤال:آیا اجازه مى فرماییدسهمین را براى ساختن مسجد، حسینیه و سایر امور عامّ المنفعه مصرف کرد؟

پاسخ:جایز نیست.

سؤال:پدر ومادرم وضع مناسبى ندارند، آیا مى توانم مبلغى از سهم امام (علیه السلام) را به آنهاکمک کنم؟

پاسخ:در صورتى که پدر و مادر قدرت اداره زندگى خود رانداشته باشند و فرزند تمکّن مالى داشته باشد، لازم است از مال شخصى خود نفقه آنهارا بپردازد یا کمبود آن را جبران کند و نمى تواند سهم امام (علیه السلام) را به آنها بپردازد.

سؤال:شخصى وجوهات شرعیّه ازقبیل سهم امام (علیه السلام) یا سهم سادات بر ذمّه دارد و مى خواهد به دیدن یک طلبه یا یک سیّد مستحق برود، آیا مى تواند چیزى خریده و بعنوان هدیه منزل یا عروسى به خانه آنها برده و از بابت وجوهات خود حساب کند؟
پاسخ:صرف سهمین مبارکین باید با اجازه از مجتهد جامع الشرایط و مرجع تقلید باشد.

سؤال:این جانب دوستى دارم که در وجوب خمس شبهه مى کند و وجوه شرعى مالش رانمى پردازد و چه بسا از حرفهایش بوى انکار مى آید مستـدعى است حکم مسأله را بیان کرده و راهنمایى فرمایید.

پاسخ:اصل وجوب خمس فى الجمله ازضروریات اسلام است و منکر آن کافر است و خلاصه اینکه خمس یکى از فرائض الهى است کهدر قرآن مجید([1]و روایات مستفیضه[2]به آن امر اکید شده ومحلّ اتّفاق همه شیعه امامیّه بلکه عموم مسلمین است اگر چهدر بعضى خصوصیّات آن از حیث مورد و مصرف اختلاف وجود دارد و چنانچه کسى از پرداختیک درهم یا کمتر از آن امتناع کند در زمره ظالمین به پیغمبر اکرم(صلى الله علیهوآله) و ذریّه آن حضرت مى باشد و از غاصبین حق آنها محسوب مى شود بلکه هر کس خمس راحلال بداند از کافرین است و در هر صورت تا انکار شخص نسبت به اصل خمس محرز نشودنمى توان حکم به کفر او کرد و احکام اسلام بر او مترتّب مى شود و پاک است.

سؤال:شخصى در مکه یا مدینه یا غیر آنهااز درآمد سالش براى ارحام و فامیل یا دوستانش سوغات خریده، و قبل از تحویل به آنهاسال خمسى وى رسیده است، آیا باید خمس آنها را بدهد؟

پاسخ:چنانچه در حد شأن او بوده، خمس واجب نیست.

سؤال:اینجانب سال گذشته صدهزار تومان داشتم. مبلغ بیست هزار تومان آن را به عنوان خمس دستگردان کردم و تمام صدهزار تومان را در بانک گذاشتم. اکنون سال خمسى امفرارسیده، آیا اگر بیست هزار تومان از درآمد امسال پرداخت کنم کافى است؟

پاسخ:در فرض سؤال باید اوّل خمس درآمد امسال را که مانده است بدهید و بعد بدهى سال گذشته را بپردازید. در نتیجه براى اینکه صدهزار تومان سال قبل، خالص و مخمّس باشد باید مبلغ 25هزار تومانبپردازید.

توضیح اینکه: اگر شما 125 هزار تومان داشته باشید و بخواهید آن راتخمیس کنید خمس آن 25 هزار تومان مى شود، و باقیمانده آن که مخمس است یکصدهزارتومان مى شود.

سؤال:شخصى از درآمد سال گذشته خود یکصد هزار تومان اضافه بر مخارج داشته و خمس آن را نداده است و در سال جارىتمام آن را خرج مایحتاج زندگى کرده است. حال مى خواهد بدهى خمس آن را از درآمد سال جارى بدهد. چه مقدار باید بپردازد؟
پاسخ:در فرض مذکور بیست هزار تومان مدیون شده که باید همین مقدار را از درآمد سال جارى خودبپردازد.

سؤال:شخصى با سخت گیرى بر خود وعائله اش مقدارى از درآمد خود را پس انداز کرده و اکنون سال بر آن گذشته است آیاباید خمس آن را بدهد؟

پاسخ:در فرض سؤال که درآمد را درمایحتاج خرج نکرده و سال بر آن گذشته است، خمس آن واجب است.

سؤال:دانشجویى که درآمد کمى دارد، به خاطر نیازهاى آینده خوددرآمدهاى خود را جمع آورى مى کند تا در آینده از آن استفاده کند، مثلاً کتاب بخردیا در ازدواج مصرف کند. آیا به این پول، خمس تعلق مى گیرد؟

پاسخ:اگر در آینده به آن وسیله نیاز باشد و تهیه پول آن در زمان نیاز مشکل باشد، خمس به این پول تعلق نمى گیرد.

سؤال:شخصى بنا دارد مایحتاج خود را بفروشد و با پول آن مایحتاج دیگر خود راخریدارى کند، مثلاً منزلش را که کوچک است بفروشد که با پول آن و با مقدارى دیگر ازدرآمد سال خود، منزل بزرگترى که در حدّ شأنش باشد تهیه کند، یا ماشین مورد نیاز خودرا با طلاى همسرش و بعضى از وسائل منزل بفروشد و با پول آنها منزل مورد نیاز خود راخریدارى کند، آیا خمس این پولها واجب است؟
پاسخ:در این گونه موارد، چنانچه وسایل و مایحتاج و منزل سابق را به نیت تهیه وسایل و منزل و مایحتاج جدید مورد نیاز و در حدّ شأن خود بفروشد و آنها را خریدارى کند، تخمیس پول آنهاواجب نمى شود.

سؤال:اینجانب سرمایه کارم یکدستگاه ماشین است که خمس آنرا نداده ام و اگر بخواهم به قیمت فعلى خمس آن را بدهمبا مشکلات و عسر و حرج مواجه مى شوم، وظیفه ام چیست؟

پاسخ:در فرض سؤال فعلاً خمس آن را به قیمت خرید بپردازید ولى هر وقت آن را فروختید بایدخمس افزایش قیمت را نیز بپردازد.
سؤال:شخصى مبلغى قرض گرفته و سال خمسى او رسیده، آیا باید خمس آنچه را مانده بدهد؟

پاسخ:خیر، قرض خمس ندارد.

سؤال:شخصى وام گرفته، که عین آن موجود است و اقساط آن را از پولىکه متعلق خمس نمى شود، مثل ارث یا شهریه پرداخته است، آیا به این وام خمس تعلق مى گیرد؟

پاسخ:در فرض سوال خمس به آن تعلق نمى گیرد.

سؤال:چنانچه خریدار چک مدت داربدهد که پس از سه ماه وصول شود،

براى محاسبه خمس از زمان فروش ملاکاست، یا وقت وصول پول؟

پاسخ:پس از وصول پول و نقد شدن چک محاسبه کند.

سؤال:مقدارى قند و برنج و مبلغىپول براى عزادارى محرم جمع شده و زیاد آمده که در سال آینده مصرف مى شود، آیا خمسآنها واجب است؟

پاسخ:خمس به آنها تعلق نمى گیرد.

سؤال:در بسیارى موارد از جمله مسائل خمس فرموده اید (در حد شأن) لطفاً بفرمایید معناى شأن و ملاک آنچیست؟

پاسخ:در این موارد «شأن» به معناى موقعیت و حاجت ونیاز است. و حد شأن یعنى به اندازه موقعیت و حاجت. و این معنا نسبت به افراد وجامعه اى که در آن زندگى مى کنند متفاوت است و ملاک تشخیص آن عرف است. مثلاً اگرکسى به شخصى چیزى اهداء کند که در عرف بى مورد و اسراف محسوب شود به طورى که دهندهرا ملامت کنند، گفته مى شود هدیه دادن در حد شأن او نیست.
سؤال:شخصى در سال گذشته مقدار صد کیلو برنج در منزل داشته که آخرسال خمسى زیاد آمده بود و خمس آن را پرداخت و در سال جارى آنها را مصرف کرد و ازدرآمد سال برنج خریده که در آخر سال خمسى، همان مقدار برنج عوض آنها موجود است، آیاباید خمس اینها را هم بدهد؟

پاسخ:خمس این مقدار که عوض برنجهاى مخمس است واجب نیست.

سؤال:این جانب سال گذشته در اوّل سال خمسى خود مبلغ یکصد هزار تومان پول مخمس در بانک داشتم. درسال جارى این پول را به تدریج صرف مایحتاج منزل کردم. ولى در آخر سال جارى، ازدرآمد امسال همان مبلغ را مجدداً در بانک گذاشتم. بفرمایید آیا باید خمس این مبلغرا همبدهم؟

پاسخ:درفرض سؤال که در حقیقت این مبلغ فاضل مؤونه نیست، خمس به آن تعلق نمى گیرد.

سؤال:کشاورزى که سال خمسى داشته مقدارى از محصول کشاورزى خود را براى بذر کنار مى گذارد و مقدارى هم از بازار تهیهمى کند، آیا پس از رسیدن سال خمسى، خمس به آنها تعلق مى گیرد؟ و آیا در تعلق خمسفرقى بین دو صورت مى باشد؟ و نیز آیا قیمت خرید را باید حساب کند یا قیمت روزمحاسبه را؟

پاسخ:در فرض مذکور باید خمس بذر به قیمت فعلىپرداخت شود و در تعلق خمس فرقى بین دو صورت نمى باشد

سؤال:در صندوق ذخیره فرهنگیان ماهانه 5% از حقوق کارمندان کسرمى کنند و دولت هم به همین مقدار اضافه مى نماید و این صندوق فعالیت اقتصادى داشتهو سود آن نیز به این مبلغ افزوده مى شود و در پایان مدت خدمت کلیه پول و سود دهساله را به کارمند مى دهند، سؤال این است که این سود و اصل پول کسر شده و پولى کهدولت مى دهد، خمس دارد یا خیر؟

پاسخ:در فرض سوال که پول پس انداز مال شما است، به طورى که هر زمان بخواهید مى توانید آن را وصول کنید، خمسدارد و باید آخر هر سال خمس هر مقدار اضافه شده و سود آن رابدهید.

سؤال:پولى که براى ثبت نام سفر حج پرداخت شده و سال خمسى بر آن گذشته و هنوز قرعه به نام او اصابت نکرده، آیا مشمولخمس مى باشد؟

پاسخ:چنانچه حجة الاسلام قبلاً بر او استقرارپیدا نکرده باشد لازم است خمس آن را بپردازد.

سؤال:شخصى قبرى براى خود خریده است، آیا باید خمس آن را بدهد؟ و اگر در سال خریدفوت کند، آیا باید خمس پول خرید را از ترکه او بدهند؟

پاسخ:اگر قبر را خریده و مالک آن شده است باید خمس آن را به قیمت فعلى بدهد و اگر هم درسال خرید فوت کرد باید خمس آن را به قیمت فعلى آن از ترکه او بدهند. اما اگر قبر رانخریده و مالک آن نیست، بلکه مبلغى از درآمد سال به منظور اولویت یافتن جهت دفنداده است (که نوعاً این گونه است) در این صورت خمس ندارد.

سؤال:شخصى در طول دو سال قالى بافته و خمس سرمایه قالى را دادهاست و در اثر کسادى بازار، قالى را نفروخته و فعلاً به فروش رفته است، آیا باید خمسپول فروش قالى را بلافاصله بدهد؟

پاسخ:در فرض سوال که قا لی فروش نرفته است، وقتى فروش رفت و مزد بافت به دستش رسید تا یک سال مهلت دارد که اگردر ضمن سال، خرج مایحتاج خود کرد خمس ندارد، اما اگر چیزى از آن ماند و سال بر آن گذشت باید خمس آن را بدهد.

سؤال:کاسبى تمام اجناس خود را نسیه مى خرد و بعد از فروش دین خود را اداء مى کند، گاهى پرداخت بدهى او به سال خمسى آینده مى افتد به این معنى که سر سال خمسى مقدارى پول دارد که بایدبدهى خود را با آن در سال آینده بدهد، آیا مبلغى که از فروش کالاى نسیه اى بدست آمد. خمس تعلق مى گیرد؟ و آیا عین اجناس باقى مانده خمس دارد؟

پاسخ:این فرد سر سال خمسى باید درآمد سال خود را محاسبه کند و خمس آنچه زیادآمده بپردازد اما اگر عین جنسى را که نسیه خریده موجود است یا پول آن موجود است کهباید به صاحبش بدهد، خمس به آن تعلق نمى گیرد.

سؤال:اگر سفیه و مجنون،مالک پولى شوند که باید خمس آن داده شود وظیفه چیست؟

پاسخ:اگر سفیه یا مجنون از هنگام بلوغ سفیه یا مجنون بوده اند، باید ولىّ آنها خمس اموالآنها را بپردازد و اگر بعد از بلوغ سفیه یا مجنون شده اند باید با اجازه حاکم شرعخمس اموال آنها را بپردازند. بلى مجنون ادوارى خودش در زمان بهبودى مکلف است و بایدبه وظیفه اش عمل کند و خمس مالش را بدهد.

سؤال:اگر ولىّ طفل مقلد مجتهدى باشد که خمس هدیه را واجب نمى داند آیا پرداخت خمس هدیه اى که به بچه داده شده بر ولىّ واجب است؟

پاسخ:واجب نیست، بلکه وقتى طفل به حدّ بلوغ رسید طبق نظر مرجع تقلید خودش عملکند.

سؤال:شخصى اجیر شده که نماز و روزه قضایى انجام دهد و مقدارى از نماز و روزه ها انجام نشده و سال خمسى او رسیده است،آیا باید خمس پولى را که مانده بدهد؟

پاسخ:به مقدارى که انجام داده و اجرتش موجود است خمس تعلق مى گیرد، و اما آنچه را به جا نیاورده پولش خمس ندارد.
سؤال:شخصى وصیت کرده موجودى واموالش را به یکى از بستگانش بدهند، آیا پس از اخذ مال باید خمس آن را بدهد یااینکه مال مأخوذ حکم ارث را دارد؟

پاسخ:آنچه طبق وصیت به انسان مى رسد حکم ارث را ندارد و احتیاط واجب آن است که اگر از مؤونه زیاد بیایدخمس آن را بپردازد.

سؤال:شخصى مبلغى از سید فقیرى طلبکار است، آیا جایز است طلب خود را از بابت خمس حساب کند؟

پاسخ:به نظر اینجانب سهم سادات به احتیاط واجب باید با اجازه مجتهد جامع الشرایط پرداخت شود لذا در مورد سؤال با استجازه مى تواندحساب کند.

سؤال:آیا اجازه مى فرمائید که مقلّدین حضرتعالى وجوه شرعیّه خویش را به روحانیّونى که در منطقه هستند یا با حوزه علمیّه قم ارتباط دارند و مدّعى هستند که آن وجوه را به حوزه علمیّه مى رسانندپرداخت کنند؟

پاسخ:لازم است وجوه شرعیه را جهت حفظ و ادارهحوزه هاى علمیه براى اینجانب ارسال کنید، و یا به نمایندگان اینجانب که اجازه کتبى دارند و قبض اینجانب را به صاحبان وجوه مى رسانند، پرداخت کنید; ان شاءالله موفق باشید.

سؤال:خانمى است غیرسیده که سرپرستى اطفال سیّد خود را به عهده دارد، آیا مى تواند از سهم سادات براى مخارج خود وفرزندان استفاده کند؟

پاسخ:به نظر این جانب مصرف سهم ساداتبه احتیاط واجب باید به اذن مجتهد جامع الشرایط باشد بنابراین در فرض سؤال کهبچه ها سید و فقیر هستند با اجازه از مجتهد و مرجع تقلید به قیم شرعى بچه ها بدهندو مادر مى تواند به عنوان حق الزحمه از سهم سادات بطور مشترک استفاده کند.

سؤال:خانمى است سیّده و شوهر او سیّدنیست و فقیر و عائله مند مى باشد آیا مى تواند خمس بگیرد؟

پاسخ:بلى مى تواند خمس را قبول کند و خرج شوهر و فرزندان خود کند اگر چه به احتیاط واجب دهنده خمس باید از مجتهد و مرجع تقلیدش اجازه بگیرد.

سؤال:آیا لازم است به سیدفقیر بگویند این وجه بابت سهم سادات است یا اطلاع دادن به او لزومى ندارد؟

پاسخ:اطلاع دادن لازم نیست.

سؤال:آیا سیدى که مى خواهد خمس بگیرد، لازم است خود را فقیربداند تا بتواند خمس قبول کند؟

پاسخ:بلى، باید فقیر باشد وخود را فقیر بداند والاّ گرفتن آن جایز نیست.

سؤال:سیدى است فقیر و معلول که براى حضانت و مراقبت از او مخارج زیادى لازم است،آیا برادر و خواهر او مى توانند

مخارجى را که صرف نگهدارى و خوراک و پوشاک اومى کنند، بابت بدهى خمس خود حساب کنند؟

پاسخ:مى توانند ازسهم سادات مصرف او کنند چون برادر و خواهر واجب النفقه یکدیگر نیستند همانطور که سایر مؤمنین مى توانند سهم سادات به او بدهند، ولى به نظر این جانب سهم سادات بنابراحتیاط واجب باید به اذن مرجع تقلید مصرف شود لذا در این مورد با دفتر تماس بگیرندو به مقدارى که اجازه داده شد مصرف کنند.

سؤال:شخصى مبلغى بابت سهمین مبارکین تحویل اینجانب داد که در قم تحویل دهم، جهت حفظ آن را در بانک گذاشتم، هنگام دریافت مبلغى به عنوان سود، علاوه بر اصل پول دادند، این سود مال کیست؟

پاسخ:اگر پول را به نحو امانتداده که شما آن را تحویل مرجعش بدهید، سود حاصله مال صاحب پول است و اگر شما در أخذوجوه مجاز بوده اید و دهنده به عنوان اینکه شما را نماینده مرجع مى دانسته دادهاست، (پول از ملکش خارج شده) در این صورت پول اضافى که بانک مى دهد باید تحویلمرجع دهید. ضمناً این تفصیل نسبت به سایر پولهاى امانى و خیریه و صدقات عامه نیز جارىاست.

سؤال:شخصى لباس را به ذمه خریده و پولآن را از پولى که متعلق خمس بوده است پرداخته آیا معامله او صحیح است، نماز در آنچه صورت دارد؟

پاسخ:اگر به ذمه خریده معامله و نماز صحیح است ولو اینکه قصد داشته از پولى که متعلق خمس است بپردازد، بلى اگر اصلاً مال حلال ندارد مشکل است.

____________________________

[1]ـ قال اللّه تعالى: واعلموا اَنّ ما غَنَمْتُم مِن شیىءِفَاِنَّ لِلّه خُمْسَهْ وَ لِلّرسُولِ وَلِذى القربى والیتامى والمَساکین وابنالسَّبیل اِنْ کُنْتم آمَنْتُم بِالله وَ ما اَنزَلنا عَلى عَبدِنا یَومَ الفَرقانِیَومَ التقى الجمعان والله عَلى کُلِّ شَىء قَدیر(سوره انفال، آیه( 41.

2-عن ابى جعفر علیه السلام قال: لایحلّ لاَِحداَن یشترى مِنَ الخُمس شَیئاً حتّى یصِلَ اِلَینا حَقَّنا (الوسائل، ابواب مایجبفیه الخمس، ب 1، ح 4)و عن محمّد بن زید الطبری قال: کتب رجل من تجّار فارس من بعض موالی أبى الحسن الرضا(ع) یسأله الأذن فی الخمس، فکتبإلیه:

بسم الله الرحمن الرحیم، إنّ اللّه واسع کریم،ضمن على العمل الثواب، و على الضیق الهمّ، لایحلّ مال إلاّ من وجه أحلّه الله، إنّالخمس عوننا على دیننا و على عیالاتنا و على أموالنا، و ما نبذله و نشتری منأعراضنا ممّن نخاف سطوته، فلا تزووه عنّا، ولاتحرموا انفسکم دعاءنا ما قدرتم علیه،فإنّ إخراجه مفتاح رزقکم، و تمحیص ذنوبکم، و ما تمهدون لأنفسکم لیوم فاقتکم،والمسلم من یفی للّه بما عهد إلیه، ولیس المسلم من أجاب باللسان و خالف بالقلب،والسلام.

عن محمّد بن زید قال: قدم قوم من خراسان علىأبى الحسن الرضا(ع) فسألوه أن یجعلهم فی حلّ من الخمس، فقال: ما أمحل هذا؟! تمحضوناالمودّة بألسنتکم و تزوون عنّا حقّاً جعله اللّه لنا و جعلنا له، لانجعل لانجعللانجعل لأحد منکم فی حلّ.

و عن أبی بصیر، عن أبیجعفر(عو قال: سمعته یقول: من اشترى شیئاً من الخمس لم یعذره اللّه، اشترى مالا یحلّله.

و عن ابى الحسین محمّد بن جعفر الأسدى قال: کانفیما ورد علىّ [من] الشیخ أبى جعفر محمّد بن عثمان العمری قدّس الله روحه فى جوابمسائلى إلى صاحب الدار(ع): و أمّا ما سألت عنه من أمر من یستحلّ ما فی یده منأموالنا و یتصرّف فیه تصرّفه فى ماله من غیر أمرنا فمن فعل ذلک فهو ملعون و نحنخصماؤه، فقد قال النبى(ص): المستحلّ من عترتى ما حرّم الله ملعون على لسانى و لسانکلّ نبی مجاب، فمن ظلمنا کان من جملة الظالمین لنا، و کانت لعنة الله علیه لقولهعزّ وجلّ: «أَلا لَعنَةُ الله عَلَى الظّالِمینَ» إلى آخر.
و عن إسحاق بن عمّار قال: سمعت أبا عبدالله(ع) یقول: لایعذر عبد اشترىمن الخمس شیئاً أن یقول: یا ربّ، اشتریته بمالی، حتى یأذن له أهل الخمس. (الوسائل،ابواب الانفال، ب 3، ح 2، 3، 6، 7 و 11)