۴ - قرائت-واجبات نماز:

مسأله ۹۷۸ - در ركعت اول و دوم نمازهاي واجب يوميه انسان بايد اول حمد و بعد از آن يك سوره تمام ۱بخواند۲.

۱- خوئي، تبريزي: بنابراحتياط... امام خامنه ای ۱۷۲، سیستانی: بنابراحتياط واجب ...

۲- خوئي، سيستاني، تبريزي، صافي، وحید: و سوره «والضحي» و «الم نشرح» و همچنين سوره «فيل» و «لايلاف» در نماز(سيستاني: بنابراحتياط واجب) يك سوره حساب مي شود.

*****

بهجت: مسأله 805- در ركعت اول و دوم نمازهاي واجب يوميه، انسان بايد اول سوره حمد و بعد از آن بنابراحتياط در صورتي كه مي داند يا مي تواند ياد بگيرد، يك سوره تمام بخواند. و بنابرأظهر اگر سوره «ضحي» را مي خواند بايد سوره «ألم نشرح» را هم بدنبال آن بخواند و اگر سوره فيل را خواند سوره «قريش » را هم بخواند.

زنجاني: مسأله 987- در ركعت اوّل و دوم نمازهاي واجب انسان بايد اوّل حمد بخواند و سپس مستحب مؤكّد است كه يك سورۀ تمام بخواند، بلكه خواندن سوره مطابق احتياط استحبابي نيز مي باشد.

مكارم: مسأله 896 - در ركعت اول و دوم نمازهاي واجب روزانه بايد بعد از تكبيرة الاحرام سوره حمد را قرائت كند و بعد از آن بنابراحتياط، يك سوره تمام از قرآن مجيد را بخواند؛ و بايد توجه داشت كه سوره «فيل» و «ايلاف» يك سوره حساب مي شود و همچنين سوره «والضّحي» و «ألم نشرح».

جوادی آملی: مسأله 1021- واجب است در نمازهای شبانه روز، در رکعت اول و دوم، سوره حمد خوانده شود و احتیاط واجب، خواندن یک سورهٔ کامل در هر رکعت، بعد از حمد است.

مسأله اختصاصی

امام خامنه ای: مسأله ۱۷۳- قرائت واجب غیر رکنی است یعنی ترک عمدی آن نماز را باطل میکند ولی ترک آن از روی غفلت یا سهو موجب بطلان نماز نمی شود.

(مسأله 979) اگر وقت نماز تنگ باشد، يا انسان ناچار شود كه سوره را نخواند مثلاً بترسد كه اگر سوره را بخواند دزد يا درنده، يا چيز ديگري به او صدمه بزند1، نبايد سوره را بخواند2 . و اگر در كاري عجله داشته باشد3 مي تواند سوره را نخواند4.

1- سيستاني: يا آن كه كار ضروري داشته باشد مي تواند سوره را نخواند بلكه در صورت تنگي وقت و در بعض از موارد ترس نبايد سوره را بخواند.

2- خوئي، گلپايگاني، تبريزي، صافي: [پایان مسأله].

زنجاني: بي تردید، سوره لازم نيست، بلكه اگر مستلزم ضرر اساسي به بدن باشد ، جايز نيست.

وحید: و از مریض و کسی که در حاجتی عجله دارد سوره ساقط است و اگر خواند نباید به قصد جزئیت نماز بخواند بلکه می تواند به قصد قرائت بخواند.

3- بهجت: به طوري كه اگر سوره را بخواند ضرري به او مي رسد...

سبحانی: اگر برای کار مهمی عجله داشته باشد...

4- مظاهری: اگر در کاری عجله داشته باشد نمی تواند سوره را نخواند.

*****

مكارم: مسأله 897 - در تنگي وقت يا در جايي كه ترس از دزد يا درنده اي باشد مي توان سوره را ترك كرد و همچنين در جايي كه براي كار مهمي عجله داشته باشد.

جوادی آملی: مسأله 1022- در حال خطر یا ضرر یا عَجَله در کاری، میتواند سوره را نخواند.

امام خامنه ای: مسأله ۱۷۴- اگر وقت نماز تنگ باشد نباید سوره را خواند.

مسأله ۹۸۰ - اگر عمداً سوره را پيش از حمد بخواند1 نمازش باطل است2 و اگر اشتباهاً سوره را پيش از حمد، بخواند و در بين آن يادش بيايد، بايد سوره را رها كند و بعد از خواندن حمد سوره را از اول بخواند.

1- گلپايگاني: و بعد حمد را بخواند و به ركوع رود...

بهجت: و قصد او این باشد که سوره جز نماز باشد...

وحید: به قصد جزئیّت بخواند...

2- گلپايگاني: ولي اگر بعد از حمد سوره را دوباره بخواند، احتياط آن است كه نماز را تمام كند و دوباره اعاده نمايد...

بهجت: ولي اگر قصد او قرآن خواندن باشد، مانعي ندارد و بعد از حمد يك سوره بنابراحتياطي كه قبلاً [در مسأله 978] ذكر شد، مي خواند...

*****

مکارم: مسأله 898 - واجب است قرائت حمد قبل از سوره باشد و اگر عمداً برخلاف اين انجام دهد نمازش باطل است و اگر از روي اشتباه باشد، چنانچه قبل از ركوع يادش بيايد بايد برگردد و درست بخواند امّا اگر بعد از رسيدن به حدّ ركوع يادش بيايد نمازش صحيح است؛ همچنین اگر حمد یا سوره یا هر دو را فراموش کند.

زنجاني: مسأله 989- اگر با علم و عمد سوره را پيش از حمد بخواند نمازش باطل است واگر اشتباها سوره را پيش از حمد بخواند و در بين آن يادش بيايد، بايد سوره را رها كند و حمد را بخواند و بعد از حمد، مستحب است سوره را دوباره بخواند.

جوادی آملی: مسأله 1023- ترتیب بین حمد و سوره، واجب است و اگر عمداً سوره پیش از حمد خوانده شد، نماز باطل است و اگر سهواً خوانده شد و در بین سوره یا پس از آن، به یادش بیاید، باید بعد از خواندن حمد، به احتیاط واجب، سوره را دوباره بخواند.

امام خامنه ای: مسأله ۱۷۵ - اگر اشتباها سوره را پیش از حمد بخواند و قبل از رفتن به رکوع متوجه شود باید بعد از حمد دوباره سوره را بخواند و اگر در حال خواندن سوره متوجه شود باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد، سوره را از ابتدا بخواند.

مسأله ۹۸۱ - اگر حمد و سوره يا يكي از انها را فراموش كند۱ و بعد از رسيدن به ركوع بفهمد نمازش صحيح است۲.

۱- زنجاني: اگر حمد را فراموش كند...

۲- اراكي: ولي بعد از نماز بايد براي هر يك از آنها دو سجده سهو بجا اورد.

بهجت: ولي بايد دو سجده سهو به خاطر فراموش كردن قرائت بجا اورد.

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 980. امام خامنه ای: مسأله ۱۷۶ -

*****

جوادی آملی: مسأله 1024- اگر نمازگزار حمد یا سوره را فراموش کند و پس از رسیدن به رکوع بفهمد، نمازش صحیح است و برای هر کدام از حمد و سورهٔ فراموش شده، دو سجده سهو انجام دهد.

(مسأله 982) اگر پيش از آن كه براي ركوع خم شود، بفهمد كه حمد و سوره را نخوانده بايد بخواند1 و اگر بفهمد سوره را نخوانده، بايد فقط سوره را بخواند2 ولي اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده، بايد اول حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند3 و نيز اگر خم شود و پيش از آن كه به ركوع برسد بفهمد حمد و سوره يا سوره تنها يا حمد تنها را نخوانده، بايد بايستد و به همين دستور عمل نمايد.

1- مظاهری: ونیز اگر خم شود و پیش از آنکه به رکوع برسد بفهمد آنها را نخوانده باید بایستد و بخواند.[پایان مسأله]

2- بهجت: بنابراحتياطي كه [در مسأله 978] گذشت...

3- بهجت: و بعد از نماز دو سجده سهو به خاطر زياد شدن سوره بجا آورد...

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله980.

*****

زنجاني: مسأله 991- اگر پيش از ان كه براي ركوع خم شود بفهمد كه حمد را نخوانده بايد بخواند، و نيز اگر خم شده و پيش از آن كه به حد ركوع برسد بفهمد حمد را نخوانده بايد بايستد و آن را بخواند.

جوادی آملی: مسأله 1025- اگر پیش از آنکه برای رکوع خم شود، یا پس از خم شدن پیش از آنکه به حدّ رکوع برسد، یادش بیاید که حمد و سوره را نخوانده، باید برگردد و هر دو را بخواند و اگر معلوم شود که فقط سوره را نخوانده، بنا بر احتیاط واجب، فقط سوره را بخواند و اگر بفهمد که فقط حمد را نخوانده، باید حمد را بخواند و به احتیاط واجب، سوره را دوباره بخواند.

امام خامنه ای: مسأله ۱۷۷- اگر پیش از رفتن به رکوع بفهمد که حمد و سوره یا فقط سوره را نخوانده باید آن را بخوانند و به رکوع رود و اگر بفهمد فقط حمد را نخوانده باید حمد را و پس از آن دوباره سوره را بخواند و نیز اگر خم شده و پیش از رسیدن به حد رکوع بفهمد که حمد و سوره یا هر دو را نخوانده باید بایستد و به همین دستور عمل کند.

(مسأله 983) اگر در نماز1 يكي از چهار سوره اي را كه آيه سجده دارد و در مسأله 355 گفته شد عمدا بخواند نمازش باطل است2.

1- گلپايگاني، صافي: نماز فريضه...

2- خوئي، تبريزي، بهجت: بنابراحتياط باطل است.(بهجت: ولي در نماز مستحبي خواندن يكي از انها جايز است و در بين نماز سجده مي كند).

وحید: واجب است بعد از قرائت آیه سجده ، سجده تلاوت را بجا آورد و در این صورت بنابراحتیاط واجب نماز را تمام کند و اعاده نماید، و همچنین است اگر معصیت کرد و بجا نیاورد.

*****

سيستاني: مسأله 969- اگر در نماز فریضه یکی از چهار سوره ای را که آیه سجده دارد و در مسأله [355] ذکر شد عمدا بخواند ، واجب است كه پس از خواندن آيه سجده سجده نمايد، و بجا آوردن سجده نمازش - بنابراحتياط - باطل مي شود ولازم است كه آن را دوباره بخواند، مگر اين كه سهواً سجده كند؛ و اگر سجده را بجا نياورد، مي تواند نماز را ادامه دهد، اگر چه در ترك سجده گناه كرده است.

زنجاني: مسأله 992- در نماز واجب نبايد يكي از آيه هاي سجده را كه در مسأله [355] گفته شد بخواند بلكه به احتياط مستحب سوره هايي را كه آيه سجده دارد نيز شروع نكند.

جوادی آملی: مسأله 1026- در نماز واجب، خواندن آیه سجده، نیز یکی از سوره‌هایی که سجده واجب دارد تا آن آیه معیّن جایز نیست و اگر عمداً بخواند و سجده تلاوت را به جا آورد، بنا بر احتیاط واجب، نماز باطل میشود و اگر سجده تلاوت را بر اثر گناه به جا نیاورد، نماز او باطل نمیشود و اگر عمداً آیه سجده را گوش دهد، حکم خواندن عمدی آن را دارد.

مكارم: مسأله 899 - هر گاه در نماز واجب يكي از چهار سوره اي را كه آيه سجده دارد (*) عمداً بخواند، بنابراحتياط واجب بايد سجده را بجا آورد و سپس برخيزد و حمد و سوره ديگري بخواند و نماز را تمام كند و بعد اعاده نمايد.

(*) سوره الم سجده، سوره حم سجده (فصلت) ، سوره والنجم و سوره إقرا (علق).

سبحانی: مسأله 830- اگر در نماز یکی از چهار سوره ای (*) را که آیه سجده دارد عمدا بخواند نمازش باطل است.

(*) سوره های: الم سجده، فصلت، نجم و علق.

امام خامنه ای: مسأله ۱۷۸- در نماز واجب خواندن سوره هایی که آیه سجده واجب دارند جایز نیست و اگر عمداً یا سهواً یکی از آن سوره ها را بخواند و به آیه سجده برسد بنابر احتیاط واجب باید سجده ی تلاوت را به جا آورد و برخیزد و اگر سوره تمام نشده آن را تمام کند و نماز را به آخر برساند و سپس نماز را اعاده کند و اگر قبل از رسیدن به آیه سجده متوجه شود احتیاط واجب آن است که سوره را رها کند و سوره دیگری بخواند و پس از نماز آن را اعاده نماید.

(مسأله 984) اگر اشتباهاً مشغول خواندن سوره اي شود كه سجده واجب دارد1، چنانچه پيش از رسيدن به آيه سجده بفهمد، بايد 2 آن سوره را رها كند و سوره ديگر بخواند3 و اگر بعد از خواندن آيه سجده بفهمد4 بايد 5 در بين نماز با اشاره سجده آن را بجا آورد6 و به همان سوره كه خوانده اكتفا نمايد.

این مسأله دررساله آیت الله سبحانی نیست.

1- سیستانی: اگر مشغول خواندن سوره ای شود که سجده واجب دارد چه عمدا خوانده باشد چه سهوا ...

2- سیستانی: میتواند...

3- بهجت: بنابراحتیاط سوره دیگر بخواند...

4- خویی، تبریزی: احتیاطا به سجده اشاره نموده و سوره را تمام کند و بعد از نماز باید سجده آنرا بجا آورد.

گلپایگانی، صافی: بنابراحتیاط برای سجده واجب اشاره کند و سوره را تمام کند و بعد یک سوره دیگر احتیاطا به قصد قربت مطلقه بخواند و به رکوع رود و نماز را تمام کند و بعد از نماز بنابراحتیاط سجده آنرا بجا آورد.

وحید: احتیاطا به سجده اشاره نموده و سوره را تمام کند و سوره دیگری هم به قصد قربت مطلقه -یعنی اگر وظیفه اش سوره دیگری است این همان باشد وگرنه به عنوان قرائت قرآن باشد- بخواند و بعد از نماز باید سجده آنرا بجا آورد.

سیستانی: باید آن طوری که در مسأله پیش ذکر شد عمل کند .

نوری: به همان سوره که خوانده اکتفا نماید و بعد از نماز سجده آن را بجا آورد.

بهجت: باید بنابراحتیاط سوره دیگری را بخواند و بعد از نماز سجده آن آیه ای که سجده واجب داشته است بجا آورد.

5- اراکی: بنابراحتیاط واجب ...

فاضل: بنابراحتیاط ...

6- اراکی: و سپس سوره را تمام کرده و سوره دیگری هم به قصد قربت بخواند و پس از خاتمه، نماز را اعاده کند.

امام خامنه ای: رجوع کنید به ذیل مسأله ۹۸۳.

*****

مکارم: مسأله 899 - چنانچه سهوا مشغول خواندن سوره سجده شود اگر قبل از رسیدن به آیۀ سجده متوجه گردد باید آن سوره را رها کرده و سوره دیگری بخواند و اگر از نصف گذشته باشد احتیاطا نماز را اعاده کند اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد باید به ترتیب بالا عمل کند.

زنجانی: مسأله 993- اگر عمدا یا به جهت فراموشی سوره هایی را که آیه سجده دارد شروع کند، می تواند آن را رها کند و سوره دیگری بخواند، و می تواند همان سوره را ادامه دهد ولی باید آیۀ سجده را نخواند و اگر سوره ادامه دارد ادامه آن را بخواند، و به رکوع رود و اگر آیۀ سجده را خواند، باید سجده کند و برخیزد و حمد را خوانده؛ سپس به رکوع رفته نمازش را تمام کند و چنانچه عمدا آیۀ سجده را خوانده باشد و در نماز سجده کند، باید نمازش را دوباره بخواند، ولی اگر سهوا آیه سجده را خوانده و سجده کند ، به احتیاط مستحب نمازش را دوباره بخواند ولی اگر آیۀ سجده را بخواند و سجده نکند نمازش باطل نمی شود هر چند اگر بدون عذر سجده نکرده باشد گناهکار است.

جوادی آملی: مسأله 1027- اگر در نماز واجب سهواً آیهٔ سجده را بخواند، یا گوش دهد، نماز او باطل نمیشود. اگر تا پایان نماز، فاصله اندکی است، پس از نماز، سجده تلاوت را انجام دهد و اگر فاصله زیاد است، احتیاطاً برای سجده واجب، اشاره نماید و بعد از نماز سجده کند.

(مسأله 985) اگر در نماز آیه سجده را بشنود و به اشاره ، سجده کند و نمازش صحیح است.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

جوادی آملی: رجوع کنید به ذیل مسأله 984.

*****

اراکی : مسأله 977- اگر در نماز آیه سجده را بشنود احتیاط واجب آن است که به اشاره یا به طور عادی سجده کند و نماز را تمام کند و اعاده نماید.

گلپایگانی، صافی: مسأله 994- اگر در نماز آیه سجده را بشنود نمازش صحیح است و بنابراحتیاط برای سجده واجب اشاره کند و بعد از نماز هم سجده را بجا آورد.

خوئی، تبریزی: مسأله 994- اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد نمازش صحیح است و بنابراحتیاط به سجده اشاره نماید و بعد از نماز سجده آن را بجا اورد.

امام خامنه ای: مسأله ۱۷۹- اگر در حال نماز آیه سجده را گوش کند نمازش صحیح است و باید پس از شنیدن آیه سجده به جای سجده کردن با اشاره سجده کند و سپس نماز را ادامه دهد‌.

سیستانی: مسأله 971- اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد نمازش صحیح است و اگر در نماز واجب باشد بنابراحتیاط واجب به سجده اشاره نماید و بعد از نماز سجده آن را بجا اورد.

وحید: مسأله 994 - اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد نمازش صحیح است و به قصد سجدۀ تلاوت اشاره کند و بنابراحتیاط مستحب بعد از نماز به نحو متعارف هم سجده آن را بجا آورد.

بهجت : مسأله 812- اگر در نماز آیۀ سجده را بشنود بنابراحوط بعد از نماز سجده آن را بجا می آورد و نمازش صحیح است.

نوری: مسأله 986- اگر در نماز آیه سجده را بشنود نماز خود را تمام کند و بعد از نماز ، سجده را بجا آورد.

زنجانی: مسأله 994- اگر در نماز آیه سجده را گوش دهد – خواه عمدی باشد یا سهوی- لازم است سجده نموده و چنانچه قبل از رکوع باشد برخاسته و پس از خواندن حمد رکوع کرده نماز را ادامه دهد و اگر سجده نکند معصیت کرده و لی نمارش صحیح است. و اگر عمدا آیۀ سجده را گوش داده باشد و در نماز سجده کند ، باید نمازش را دوباره بخواند. و اگر سهوا گوش داده باشد دوباره خواندن نماز لازم نیست. و چنانچه امام جماعت آیۀ سجده را بخواند، بر وی و بر مامومین -هر چند آیه سجده را نشنیده باشند- لازم است سجده نموده و چنانچه قبل از رکوع باشد برخاسته و پس از خواندن حمد رکوع نموده و نمازشان را تمام کنند و اگر سجده نکنند نمازشان صحیح است؛ هرچند اگر بدون عذر باشد معصیت کرده ا ند.

مسأله اختصاصی

مکارم: مسأله900- خواندن سوره های سجده در نمازهای مستحب مانعی ندارد و باید به دنبال آیه سجده ، سجده کند، سپس برخیزد و نماز را ادامه دهد.

(مسأله 986) در نماز مستحبّی خواندن سوره لازم نیست1 ، اگر چه آن نماز به واسطه نذر کردن 2 واجب شده باشد3، ولی در بعضی از نمازهای مستحبّی، مثل نماز وحشت که سورۀ مخصوصی دارد ، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار کرده باشد ، باید همان سوره را بخواند4.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- زنجانی: بی تردید لازم نیست...

2- زنجانی، وحید: و مانند ان...

3- سبحانی: مگر اینکه نماز متعارف را نذر کند...

امام خامنه ای ۱۸۳: ولی در بعضی نماز های مستحبی که سوره مخصوص در آن وارد شده مانند نماز برای والدین اگر بخواهد به دستور نماز رفتار کند باید همان سوره را بخواند.

۴- فاضل: هر چند به نصف آن نرسیده باشد.

*****

جوادی آملی: مسأله 1028- سوره در نماز مستحب لازم نیست، حتی اگر نماز مستحب بر اثر نذر واجب شود، مگر آنکه آن نماز مستحب، با سوره نذر شود. نماز‌های مستحب که سوره‌های خاص در آن‌ها شرط شده باشد، مانند نماز شب دفن، بدون آن سوره به دستور عمل نمیشود.

(مسأله 987) در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه مستحب است1 در رکعت اول بعد از «حمد» ، سوره «جمعه» و در رکعت دوم بعد از «حمد» ، سوره «منافقین» بخواند 2 و اگر مشغول یکی از این ها شود3 بنابراحتیاط واجب4 نمی تواند5 آن را رها کند و سوره دیگر بخواند.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست.

1- مكارم: مستحب است در نماز ظهر روز جمعه...

سيستاني: در نماز جمعه و در نماز صبح و ظهرو عصر روز جمعه و عشاي شب جمعه مستحب است...

2- مظاهری: [پایان مسأله]

بهجت: بلكه احتياط مستحب در اين است كه بدون عذر، اينها را ترك نكند...

3- سيستاني: اگر مشغول یکی از این ها در نمازهاي روز جمعه شود...

4- وحید: بنابراحتیاط مستحب...

5- زنجانی: اگر مشغول یکی از این ها شود نمی تواند...

*****

جوادی آملی: مسأله 1029- نمازگزار در نماز ظهرِ روز جمعه، خواه دو رکعت (نماز جمعه) بگزارد یا چهار رکعت، مستحب است در رکعت اول بعد از حمد، سوره جمعه و در رکعت دوم پس از حمد، سوره منافقون بخواند. اگر یکی از این دو سوره را انتخاب، و شروع به خواندن آن‌ها نمود، بنابر احتیاط واجب، نمیتواند آن‌ها را رها کند و سورهٔ دیگر بخواند.

(مسأله 988) اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره «قل هو الله احد» يا سوره «قل يا ايها الكافرون» شود، نمي تواند آن را رها كند و سوره ديگر بخواند1 ولي در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه2 اگر از روي فراموشي به جاي سوره «جمعه» و «منافقين» يكي از اين دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسيده3، مي تواند رها كند و سوره جمعه و منافقين را بخواند4.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست

1- مظاهری: [پایان مسأله]

2- بهجت: اگر به نصف نرسيده مي تواند ان را رها كند و سوره جمعه و منافقين را بخواند.

3- اراكي: تا از نصف نگذشته...

4- خوئي، تبريزي: می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند و احتياط اين است كه بعد از تجاوز از نصف، سوره را رها ننمايد.

زنجانی، وحید: می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند و احتیاط مستحب این است که بعد از تجاوز از نصف سوره را رها ننماید.

*****

مكارم: مسأله 903 - عدول كردن از سوره «قل هو الله » يا سوره «قل يا ايها الكافرون» به سوره ديگري، در هر نماز باشد جايز نيست؛ جز در نماز جمعه كه اگر به جاي سوره جمعه و منافقين يكي از اين دو سوره را بخواند، پيش از انكه به نصف برسد مي تواند آن رها كرده سوره جمعه و منافقين را بخواند.

سیستانی: مسأله 974- اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره «قل هو الله احد» یا سوره «قل یا ایها الکافرون» شود، نمی‌تواند آن را رها کند و سوره دیگری بخواند، و این حکم در نافله‌ها هم ـ بنا بر احتیاط واجب ـ جریان دارد، ولی در نماز جمعه و نمازهای روز جمعه، اگر از روی فراموشی به‌جای سوره جمعه و منافقون، یکی از آن دو سوره را بخواند، می‌تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقون را بخواند، و احتیاط مستحب آن است که بعد از رسیدن به نصف، رها نکند.

جوادی آملی: مسأله 1030- نمازگزار میتواند سوره‌ای را که شروع کرده، پیش از آنکه به نصف آن برسد، آن را رها کند و سورهٔ دیگر شروع نماید، مگر سوره ﴿قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ﴾ یا ﴿قُلْ یا أَیُّهَا الْكافِرُونَ﴾ که اگر این‌ها را اول شروع کرده باشد، نمیتواند آن‌ها را رها کند و سوره دیگر شروع نماید، چنان‌که نمیتواند از یکی از این دو به دیگری رجوع نماید. البته در روز جمعه میتواند از این دو سوره، در صورتی که عمداً شروع نکرده باشد، به دو سوره جمعه و منافقون رجوع کند، چون در صورت شروع عمدی، رها نمودن دو سوره ﴿قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ﴾ و ﴿قُلْ یا أَیُّهَا الْكافِرُونَ﴾ به احتیاط واجب، جایز نیست.

امام خامنه ای: مسأله ۱۸۰- اگر بعد از حمد سوره "قل هو الله احد" یا "قل یا ایها الکافرون" را شروع کند نمی‌تواند آن را رها کند و سوره دیگری بخواند ولی در نماز جمعه اگر از روی فراموشی به جای سوره جمعه و منافقین یکی از آن دو سوره را بخواند می تواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند.

(مسأله 989) اگر در نماز جمعه يا نماز ظهر روز جمعه 1 عمداً سوره «قل هو الله احد» يا سوره «قل يا ايها الكافرون» بخواند اگر چه به نصف نرسيده باشد2 بنابراحتياط واجب نمي تواند رها كند و سوره جمعه و منافقين را بخواند3.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت، امام خامنه ای، مظاهری و سبحانی نیست.

1- سيستاني: اگر در نماز جمعه يا نمازهاي روز جمعه...

2- اراكي: اگر چه از نصف نگذشته...

3- زنجاني: احتياط مستحب اين است كه برای خواندن سوره جمعه و منافقین آن را رها نكند.

مكارم، جوادی آملی: رجوع كنيد به ذيل مسأله 988.

(مسأله 990) اگر در نماز، غير سوره «قل هو الله احد» و «قل يا ايها الكافرون» سوره ديگري بخواند تا به نصف نرسيده1 مي تواند 2 رها كند و سوره ديگر بخواند3.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- اراكي، وحید: تا از نصف نگذشته...

2- زنجاني: بی تردید مي تواند...

3- خوئي: و بنابراحتياط در مابين نصف و دو ثلث رها نكند و پس از اين كه به دو ثلث رسيد، رها كردن آن و عدول به سوره ديگر جايز نيست.

زنجاني: و بنابراحتياط مستحب در مابين نصف و دو ثلث رها نكند و پس از اين كه به دو ثلث رسيد، رها كردن آن و عدول به سوره ديگر جايز نيست.

وحید: و بنابراحتیاط واجب بعد از تجاوز از نصف تا دو ثلث رها نکند و پس از اینکه به دو ثلث رسید رها کردن و عدول به سوره دیگر جایز نیست.

صافي: و بنابراحتياط مابين نصف و ثلث آن را رها نكند و پس از اينكه به دو ثلث رسيد عدول جايز نيست.

امام خامنه ای: مسأله ۱۸۱-

*****

سیسانی: مسأله 976- اگر در نمازهای واجب یا نافله‌ها، غیر سوره «قل هو الله احد» و «قل یا ایها الکافرون» سوره دیگری بخواند، تا به نصف نرسیده می‌تواند رها کند و سوره دیگر بخواند، و پس از رسیدن به نصف ـ بنا بر احتیاط واجب ـ مطلقاً رها کردن آن و عدول به سوره دیگر جایز نیست.

جوادی آملی: مسأله 1031- هر گاه بر اثر عذری مانند فراموشی، تنگی وقت یا ضرورت پیش‌بینی نشده، نتواند سوره‌ای را که شروع کرده ادامه دهد، میتواند آن را رها کند و سورهٔ دیگر بخواند، هرچند از نصف سوره‌ای که شروع کرده گذشته باشد؛ یا آن سوره، ﴿قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ﴾ یا ﴿قُلْ یا أَیُّهَا الْكافِرُونَ﴾، یا سوره جمعه و منافقون باشد.

(مسأله 991) اگر مقداري از سوره را فراموش كند يا از روي ناچاري، مثلاً بواسطه تنگي وقت يا جهت ديگر نشود1 آن را تمام نمايد2 مي تواند آن سوره را رها كند و سوره ديگر بخواند، اگر چه ازنصف گذشته باشد3 يا سوره اي كه مي خوانده «قل هو الله احد» يا «قل يا ايها الكافرون» باشد4.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- بهجت: به هيچ وجه نشود...

2- مكارم: هر گاه مقداري از سوره را فراموش كند يا از جهت تنگي وقت نتواند به سوره ادامه دهد...

زنجاني: اگر مقداري از سوره را فراموش كند يا به جهتي مثل تنگي وقت نتواند ان را تمام نمايد...

3- بهجت: و احتياط در اين است كه به سوره «قل هو الله احد» يا «قل يا ايها الكافرون» عدول نمايد و در ظهر جمعه به سوره جمعه و منافقين، اگر مانعي در كار نباشد.

خوئي، زنجاني، تبريزي، وحید: اگر چه از دو ثلث هم گذشته باشد...

سيستاني: اگر چه به نصف هم رسيده باشد...

4- سيستاني: و در صورت فراموشي مي تواند به همان مقدار كه خوانده است اكتفا نمايد.

جوادی آملی: رجوع كنيد به ذيل مسأله 991.

*****

امام خامنه ای: مسأله ۱۸۲- اگر مقداری از سوره ای را که مشغول خواندن آن است فراموش کند یا به خاطر تنگی وقت یا جهت دیگری به ناچار نتواند آن را تمام کند باید آن سوره را رها کند و سوره دیگری بخواند و در این صورت فرقی نمی‌کند که از نصف گذشته باشد یا نه و یا سوره ای که به خواندن آن مشغول است "قل هوالله احد" و "قل یا ایها الکافرون" باشد و یا غیر از آن دو.

مسأله اختصاصی

جوادی آملی: مسأله 1032- در نماز مستحب، هر سوره‌ای را که شروع کرده، میتواند آن را رها نماید، هرچند به نصف آن رسیده باشد و سوره دیگر را شروع کند.

(مسأله 992) بر مرد واجب است1 حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است2 حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند3.

1و 2- سيستاني: بنابراحتياط...

3- بهجت: مگر در ظهر جمعه كه مستحب است دو ركعت اول را بلند بخوانند.

زنجاني: البته مستحب است مردها حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه و بسم الله الرحمن الرحيم را در همه نمازهاي ظهر و عصر بلند بخوانند.

وحید: ولی حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه را مستحبّ است بلند بخواند، و بنابراحتیاط واجب حمد و سوره نماز جمعه را بلند بخواند.

مظاهری: ولی اگر بعضی از حروف آن بلند یا آهسته شود مانعی ندارد.

امام خامنه ای: مسأله ۱۹۰-

*****

جوادی آملی: مسأله 1033- بر نمازگزار مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند بخواند و بر هر نمازگزار (مرد یا زن) واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخواند، مگر نماز ظهر روز جمعه ـ خواه دو رکعت جمعه باشد یا چهار رکعت معمول ـ که بلند خواندن آن راجح است، هر چند رجحان بلند خواندن چهار رکعت ظهر، مانند استحباب بلند خواندن دو رکعت جمعه، نیست.

(مسأله 993) مرد بايد1 در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد كه تمام كلمات حمد و سوره حتي حرف آخر آنها را بلند بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای، بهجت نیست.

1- سيستاني: بنابراحتياط...

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 992.

*****

جوادی آملی: مسأله 1034- بر نمازگزار مرد واجب است عمداً هیچ کلمه یا حرف حمد و سورهٔ رکعت اول و دوم نماز‌های صبح و مغرب و عشاء را آهسته نخواند، به صورتی که حرف آخر هیچ کلمه‌ای عمداً آهسته ادا نشود؛ همچنین واجب است که عمداً هیچ کلمه یا حرف حمد و سورهٔ نماز‌های ظهر و عصر بلند ادا نشود.

(مسأله 994) زن مي تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند يا آهسته بخواند، ولي اگر نامحرم صدايش را بشنود1 بنابراحتياط واجب بايد آهسته بخواند2.

1- سيستاني: و موردي باشد كه شنواندن صدا به نامحرم حرام است بايد اهسته بخواند. و اگر عمداً بلند بخواند، بنابراحتياط واجب نمازش باطل است.

2- خوئي، تبريزي، زنجاني: اگر نامحرم صدايش را بشنود بنابراحتياط (زنجاني:بنابراحتياط مستحب) آهسته بخواند.

امام خامنه ای ۱۹۱: اگر نامحرم صدای او را میشنود بهتر است آهسته بخواند.

بهجت: اگر نامحرم صدايش را بشنود بايد آهسته بخواند در صورتي كه شنيدن صداي او حرام باشد مثلاً ترس فتنه و لذت بردن در بين باشد، بنابراظهر.

وحید: ولی در صورتی که شنواندن بر زن حرام باشد –مثل اینکه قرائت را با خضوع در قول و صدای ظریف بخواند و نامحرم بشنود- جایز نیست بلند بخواند. و اگر خواند نمازش باطل است.

مكارم: احتياط مستحب آن است كه اهسته بخواند.

مظاهری: در صورتی که مفسده داشته باشد باید آهسته بخواند ولی اگر بلند خواند نمازش صحیح است.

*****

جوادی آملی: مسأله 1035- نمازگزار زن در نمازهای صبح و مغرب و عشاء میتواند حمد و سوره را بلند یا آهسته بخواند و در صورت بلند خواندن، بنابراحتیاط واجب، نامحرم صدای او را نشنود. خانم‌های کهنسال مطلقاً مخیّرند.

(مسأله 995) اگر در جايي كه بايد نماز را بلند خواند عمداً آهسته بخواند، يا در جايي كه بايد آهسته خواند عمداً بلند بخواند، نمازش باطل است1 ولي اگر از روي فراموشي يا ندانستن مسأله باشد صحيح است2 و اگر در بين خواندن حمد و سوره هم بفهمد اشتباه كرده3، لازم نيست4 مقداري را كه خوانه دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهر نیست.

1- سيستاني: بنابراحتياط واجب نمازش باطل است...

زنجاني: اگر با علم و عمد و يا در حال ترديد در مسأله در جايي كه بايد نماز را بلند بخواند آهسته بخواند يا در جايي كه بايد آهسته بخواند بلند بخواند نمازش باطل است...

2- بهجت: اگر از روي فراموشي باشد، يا مسأله را نداند و احتمال خلاف هم ندهد و ترديد در صحت عملش نداشته باشد، بطوري كه قصد قربت از او حاصل بشود نمازش صحيح است...

امام خامنه ای ۱۹۷: و چنانچه هنگام خواندن حمد و سوره یا تسبیحات متوجه شود لازم نیست مقداری را که به اشتباه بلند یاآهسته خوانده دوباره بخواند.

3- زنجاني: بفهمد فراموش كرده...

4- بهجت: بنابرأظهر لازم نیست...

*****

جوادی آملی: مسأله 1036- نمازی که حمد و سوره آن باید بلند خوانده شود، اگر روی علم و عمد آهسته خوانده شود، آن نماز باطل است، چنان‌که نمازی که باید آهسته خوانده شود، اگر با علم و عمد بلند خوانده شود، آن نماز باطل است؛ ولی اگر در جایی که باید بلند خوانده شود، بر اثر فراموشی یا کوتاهی (نه تقصیر) در یادگرفتن حکم شرعی آن، آهسته خوانده شد، نماز صحیح است و اگر در بین خواندن حمد و سوره یادش بیاید، یا به حکم شرعی آگاه شود، لازم نیست مقداری را که خوانده، دوباره بخواند.

مكارم: مسأله 909 - در جايي كه بايد حمد و سوره را بلند بخواند، اگر عمداً يك كلمه را آهسته بخواند نماز باطل است، هم چنين در جايي كه بايد آهسته بخواند، اگر يك كلمه را بلند بخواند نماز باطل مي شود. {و} هر گاه در اثناء حمد و سوره متوجه شود مقداري را برخلاف دستور بالا سهوا بلند يا آهسته خوانده، لازم نيست برگردد هر چند بهتر است برگردد و صحيح بخواند. {و} هرگاه در جايى که بايد قرائت را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند يا در جايى که بايد آهسته بخواند عمداً بلند بخواند نمازش باطل است، ولى اگر از روى فراموشى، يا ندانستن مسأله باشد، صحيح است، مگر اين که در ياد گرفتن مسأله کوتاهى کرده باشد که بنابر احتياط واجب اعاده مى کند.

مسائل اختصاصی

امام خامنه ای: مسأله ۱۹۳- وجوب آهسته یا بلند خواندن در رکعت اول و دوم نماز ها مختص به قرائت حمد و سوره و وجوب آهسته خواندن در رکعت سوم و چهارم مختص قرائت حمد یا تسبیحات است اما در ذکر رکوع؛سجده تشهد، سلام و دیگر ذکر های نماز های پنجگانه مکلف بین آهسته یا بلند خواندن آنها مخیر است.

امام خامنه ای: مسأله ۱۹۴- در وجوب جهر و اخفات در نمازهای واجب یومیه فرقی بین نماز ادا و قضا نیست هر چند نماز قضا احتیاطی باشد.

امام خامنه ای: مسأله ۱۹۵- ملاک جهر (بلند خواندن) آشکار کردن‌جوهر صدا و در مقابل اخفات (آهسته خواندن) آشکار نکردن آن است هر چند کسی که کنار نمازگزار است صدای او را بشنود.

امام خامنه ای: مسأله ۱۹۸- در قرائت واجب است کلمات تلفظ شوند به گونه ای که قرائت بر آن صدق کند از این رو قرائت قلبی یعنی گذراندن کلمات در قلب بدون تلفظ آنها کافی نیست نشانه صدق قرائت این است که نمازگزار در صورتی که دچار سنگینی گوش یا سر و صدای محیط نباشد بتواند آنچه را می خواند و بر زبان جاری می‌کند بشنود.

امام خامنه ای: مسأله ۱۹۹ - کسی که گنگ و لال است و توانایی بر تکلم ندارد اگر نماز را با اشاره بخواند صحیح است.

مسأله ۹۹۶ - اگر كسي در خواندن حمد و سوره بيشتر از معمول صدايش را بلند كند، مثل ان كه آنها را با فرياد بخواند، نمارش باطل است۱.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهر نیست.

۱- بهجت: بنابراحتياط.

امام خامنه ای: مسأله ۱۹۶-

*****

زنجاني: مسأله 1005- اگر كسي در خواندن حمد و سوره صدايش را به قدري بلند كند كه به ان قرائت گفته نشود، نمازش باطل است.

مكارم: مسأله 996 - هر گاه كسي در قرائت و ذكر نماز صداي خود را بيش از حد معمول بلند كند وبا فرياد بخواند نمازش باطل است.

جوادی آملی: مسأله 1037- صدای نمازگزار در نمازهایی که باید بلند خوانده شوند، نباید به صورت فریاد باشد، چنان‌که در نمازهایی که باید آهسته خوانده شوند، نباید آن‌قدر کوتاه باشد که خود نمازگزار بدون مانع آن را نشنود؛ وگرنه در هر دو صورت، نماز باطل است.

مسأله ۹۹۷ - انسان بايد نماز را ياد بگيرد كه غلط نخواند۱ و كسي كه به هيچ قسم نمي تواند صحيح آن را ياد بگيرد، بايد هر طور كه مي تواند بخواند و احتياط مستحب آن است كه نماز را به جماعت به جا آورد۲.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهر نیست.

۱- وحید: انسان باید نماز را یاد بگیرد که صحیح به جا آورد...

امام خامنه ای: مسأله ۲۰۰- انسان بايد نماز را صحیح و بدون غلط بخواند...

۲- گلپايگاني، صافي: احتياط لازم آن است كه نماز را به جماعت به جا آورد، مگر آنكه بر او حرج باشد.

وحید: احتیاط مستحب آن است که آنچه را که امام از ماموم تحمّل می کند اگر نتواند یاد بگیرد نماز را به جماعت بجا آورد.

سبحانی: احتیاط واجب آن است که نماز را به جماعت بجا آورد.

*****

مكارم: مسأله 911 - بايد قرائت و ذكر نماز را صحيح بخواند و اگر نمي داند ياد بگيرد؛ امّا كساني كه نمي توانند تلفّظ صحيح را ياد بگيرند بايد همان طور كه مي توانند بخوانند و براي چنين اشخاصي بهتر است كه تا مي توانند نماز خود را با جماعت بجا آورند.

سيستاني: مسأله 983- انسان بايد قرائت نماز را صحيح بخواند و كسي كه به هيچ قسم نمي تواند همه سوره حمد را صحيح را بخواند، بايد به همان نحو كه مي تواند بخواند اگر مقداري را كه صحيح مي خواند معتنابه باشد، ولي اگر آن مقدار ناچيز باشد، بايد بنابراحتياط واجب مقداري از بقيه قرآن را كه مي تواند صحيح بخواند به آن ضميمه كند و اگر نمي تواند بايد تسبيح را به آن ضميمه كند و اما كسي كه نمي تواند به كلي سوره را صحيح بخواند لازم نيست چيزي عوض آن بخواند؛ و در هر صورت احتياط مستحب آن است كه نماز را به جماعت بجا آورد.

مظاهری: مسأله 901- کسی که نمی تواند نماز را درست بخواند باید هر طور که می تواند بخواند و نمازش صحیح است. و اعاده و قضا ندارد. انسان باید نماز را یاد بگیرد که غلط نخواند و کسی که به هیچ قسم نمی تواند صحیح آن را یاد بگیرد باید هر طور که می تواند بخواند و بهتر است که نماز را به جماعت به جا آورد.

جوادی آملی: مسأله 1038- نمازگزار باید تمام کلمات واجب، اعم از قرائت و ذکر را، صحیح ادا نماید. کسی که قادر بر تلفّظ صحیح نیست، به هر صورتی که میتواند اکتفا نماید و احتیاط مستحب، آن است که نماز را به جماعت اقامه کند، هرچند تسبیحات اربعه و ذکرهای واجب دیگر را برابر با عجز خود ادا نماید.

(مسأله 998) كسي كه حمد و سوره و چيزهايي ديگر نماز را به خوبي نمي داند1 و مي تواند ياد بگيرد، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، بايد ياد بگيرد و اگر وقت تنگ است بنابراحتياط واجب در صورتي كه ممكن باشد، بايد نمازش را به جماعت بخواند2.

1- اراكي: و نمي تواند آن را به جماعت بخواند، اگر مي تواند ياد بگيرد، بايد ياد بگيرد.[پايان مسأله]

2- خوئي ،تبريزي، وحید، زنجانی: اگر وقت تنگ است در صورتی که ممکن باشد باید نمازش را به جماعت بخواند.

نوري: بنابراحتياط واجب بايد نمازش را به جماعت بخواند، مگر اينكه بر او حرج و مشقت باشد.

بهجت: اگر وقت تنگ است، دو صورت دارد:

1- اگر در ياد گرفتن كوتاهي كرده، در صورتي كه عسر و حرج نباشد بنابرأظهر بايد نمازش را به جماعت بخواند، يا كسي بخواند و او هم همراه او بخواند يا اگر ممكن است از روي نوشته اي بخواند.

2- اگر كوتاهي نكرده بنابراحتياط مستحب اين كارها را انجام دهد. اگر كسي از قرآن هيچ نمي داند به مقداري كه واجب است در نماز از قرآن بخواند، تسبيح و تهليل و تكبير مي گويد.

امام خامنه ای: م ۲۰۱-

*****

مكارم: مسأله 912 - كسي كه در ياد گرفتن قرائت و ذكر نماز كوتاهي كرده نمازش باطل است و اگر وقت تنگ شده احتياط واجب آن است كه با جماعت نماز بخواند واگر دسترسي به جماعت ندارد، نمازش در تنگي وقت صحيح است.

سيستاني: مسأله 984- كسي كه حمد را به خوبي نمي داند بايد سعي كند وظيفه خود را انجام دهد- چه با ياد گرفتن يا تلقين باشد و چه با اقتدا در جماعت يا تكرار نماز در مورد شك باشد- و اگر وقت تنگ شده است، چنانچه نماز را به طوري كه در مسأله پيش گفته شد، بخواند نمازش صحيح است ولي در صورتي كه در ياد گرفتن كوتاهي كرده باشد اگر ممكن باشد براي فرار از عقوبت، نمازش را به جماعت بخواند.

مظاهری: مسأله 903- کسی که نماز را به خوبی نمی داند ولی می تواند یاد بگیرد چنانچه وقت نماز وسعت دارد باید یاد بگیرد.

جوادی آملی: مسأله - نمازگزاری که میتواند کلمات و ذکر و دعای واجب را صحیح ادا کند و آفتی در زبان ندارد، باید همه آن‌ها را فراگیرد تا صحیح ادا نماید و در تنگی وقت، احتیاط واجب، آن است که نماز را به جماعت اقامه نماید. در صورت عدم امکان جماعت، نمازش با همان وصفی که دارد، صحیح است، هرچند بر اثر یاد نگرفتن کیفیّت ادای کلمات گناه کرده است.

مسأله اختصاصی

مظاهری: مسأله 896- واجبات نماز باید به عربی صحیح گفته شود پس اگر طوری به عربی غلط بگوید که معنا عوض شود یا ترجمه آنها را بگوید صحیح نیست.

(مسأله 999) احتياط واجب آن است1 كه براي ياد دادن واجبات نماز مزد نگيرند ولي براي مستحبات آن اشكال ندارد2.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و امام خامنه ای نیست.

1- نوري: بهتر آن است...

فاضل: احتياط مستحب آن است...

2- وحید: جایز است.

*****

خوئي: مسأله 1008- مزد نگرفتن براي ياد دادن واجبات نماز بهتر است. و مزد گرفتن براي ياد دادن مستحبات آن، بدون اشكال جايز است.

گلپايگاني، صافي، زنجاني: مسأله 1008- مزد گرفتن براي ياد دادن واجبات نماز بنابراحتياط واجب (زنجاني: بنابراحتياط) حرام است ولي براي مستحبات آن اشكال ندارد.

تبريزي: مسأله 1008- مزد گرفتن براي ياد دادن واجبات نماز اشكال دارد. و مزد گرفتن براي ياد دادن مستحبّات آن، بدون اشكال جايز است.

سيستاني: مسأله 985- مزد گرفتن براي ياد دادن واجبات نماز بنابراحتياط حرام است، ولي مزد گرفتن براي ياد دادن مستحبات آن جايز است.

مكارم: مسأله 913 - کسی نمی تواند برای یاد دادن واجبات نماز، مزد بگیرد (بنابراحتیاط واجب)؛ اما برای مستحبّات مانعی ندارد، مگر اينكه از شعائر دين باشد يا حفظ احكام الهي منوط به تعليم آن گردد.

مظاهری: مسأله 904- مزد گرفتن برای یاد دادن نماز اشکال ندارد.

جوادی آملی: مسأله 1040- بنا بر احتیاط واجب برای یاد دادن احکام واجبِ نماز مزد نگیرند و مسئول اموال بیت المال باید نیاز یاد دهندهٔ احکام واجب نماز را برطرف نماید. دریافت مزد برای یاد دادن احکام مستحبِ نماز، جایز است.

(مسأله 1000) اگر يكي از كلمات حمد يا سوره را نداند1 يا عمداً آن را نگويد2 يا به جاي حرفي حرف ديگر بگويد، مثلاً بجاي «ض» «ظ» بگويد3 يا جايي كه بايد بدون زير و زبر خوانده شود زير و زبر بدهد4، يا تشديد را نگويد نماز او باطل است5.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- وحید: و مقصر باشد...

زنجاني: اگر يكي از كلمات حمد را نداند يا شك داشته باشد...

2- سيستاني: اگر يكي از كلمات حمد يا سوره را عمداً يا از روي جهل تقصيري نگويد...

3- بهجت: به طوري كه در زبان عربي بگويند آن حرف را تلفظ نكرده و موافق هيچ يك از قرائت هاي هفتگانه نباشد...

4- سيستاني: مثلاً بجاي «ض» «ذ يا ز» بگويد يا زير و زبر حروف را رعايت نكند به گونه اي كه غلط شمرده شود...

5- بهجت: بنابراحتياط.

امام خامنه ای: م ۲۰۳-

*****

مكارم: مسأله 914 - هر گاه يكي از كلمات حمد و سوره يا ذكر هاي ديگر نماز را نداند، يا زير و زبر آن را غلط بخواند يا حرفي را به حرف ديگري تبديل كند مثلا بجاي «ض» «ز» بگويد به طوري كه از نظر لغت عرب غلط باشد، نماز او باطل است.

جوادی آملی: مسأله 1041- تمام کلمات، حروف و حرکت‌های قرائت، ذکر و دعای واجب نماز باید بدون غلط ادا شود. ترک یا جابه‌جایی عمدی آن‌ها موجب بطلان نماز است.

(مسأله 1001) اگر انسان كلمه اي را 1 صحيح بداند و در نماز همان طور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده لازم نيست دوباره نماز را بخواند2 و يا اگر وقت گذشته قضا نمايد.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.

1- خوئي، تبريزي، سيستاني: كه ياد گرفته ...

2- خوئي، سيستاني، تبريزي، مظاهری: [پایان مسأله].

اراكي، گلپايگاني، صافي: بايد دوباره نماز را بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد.

نوري: احتياط واجب آن است كه آن را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نمايد.

زنجاني: اگر اشتباهش از اشتباهات متعارف بین مردم باشد لازم نیست نمازش را دوباره بخواند؛ هر چند احتیاط مستحب در آن است که نماز را دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.

وحید: در صورتی که در اعتقاد به صحت قاصر بوده نمازش صحیح است. و احتیاط مستحب آن است که دوباره نماز را بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید و در صورتی که مقصّر بوده باید دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.

*****

مكارم: مسأله 915 - هر گاه كلمه يا تلفّظ يا ذكري را صحيح مي دانسته و مدّتي در نمازها خوانده، و بعد بفهمد غلط بوده، نمازش اعاده ندارد، هر چند احتياط مستحب اعاده يا قضاي آن است.

فاضل: مسأله 1015- اگر اطمينان داشته باشد كه حمد و سوره و اذكار واجب نماز را به صورت صحيح مي خواند و بعد متوجه شود كه غلط بوده نمازهايي را خوانده صحيح است و قضا ندارد هر چند احتياط مستحب آن است كه قضا كند امّا اگراحتمال غلط بودن حمد و سوره و ساير اذكار واجب نماز را مي داده و سهل انگاري كرده و نماز خوانده و بعد متوجه شده كه غلط بوده نمي تواند به نمازهايي كه خوانده اكتفا كند. و اگر به جهت لهجه خاصي كه دارد نتواند نماز خود را به صورت عربي صحيح بخواند، به همان مقدار كه قدرت دارد بخواند صحيح است.

جوادی آملی: مسأله 1042- کسی که کلمه یا حرف یا حرکت خاص را صحیح بداند و برابر آن، نمازهای گذشته را اقامه کرده باشد و بعد از آن بفهمد که درست نبوده، لازم نیست دوباره آن را در وقت ادا یا در خارج وقت، قضا نماید.

امام خامنه ای: مسأله ۲۰۴- کسی که قرائت یا ذکرهای نماز را اشتباه تلفّظ می کرده مثلاً کلمه "یولَد" را به جای فتح لام به کسر لام می خوانده در صورتی که جاهل مقصّر (*) بوده بنابر احتیاط واجب نمازش باطل است و اگر جاهل قاصر (**) بوده و با اعتقاد به صحّت، به صورت مذکور می‌خوانده است، نمازش صحیح است.

(*) کسی که متوجه جهل خود بوده و راه‌های رفع جهالت خود را هم می‌داند ولی در آموختن احکام کوتاهی می‌کند.
(**) کسیکه یا اصلاً متوجه جهل خود نیست و یا اگر متوجه است راهی برای برطرف کردن جهل خود ندارد.

(مسأله 1002) اگر زير و زبر كلمه اي را نداند1 بايد ياد بگيرد(ولي اگر كلمه اي را كه وقف كردن آخر آن جايز است هميشه وقف كند ياد گرفتن زير و زبر آن لازم نيست2 و نيز اگر نداند مثلاً كلمه اي به «س» است يا به «ص» بايد ياد بگيرد3) و چنانچه دو جور يا بيشتر بخواند4، مثل آن كه در «اهدنا الصراط المستقيم» مستقيم را 5 يك مرتبه با سين و يك مرتبه با صاد بخواند نمازش باطل است6 مگر آن كه هر دو جور قرائت شده باشد و به اميد رسيدن به واقع بخواند.

این مسأله در رساله امام خامنه ای نیست.

1- خوئي، گلپايگاني، تبريزي، صافي، زنجاني: يا نداند مثلاً كلمه اي به «س» يا به «ص»...

2- سبحانی: می تواند همیشه وقف کند و یاد گرفتن زیر و زبر آن لازم نیست ...

3- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: گلپايگاني، خوئي، زنجاني، صافي و تبريزي نيست]

4- فاضل: كه يكي از آن دو غلط و داخل در كلام زائد است...

5- خوئي: صراط را...

6- اراكي، گلپايگاني، صافي، فاضل: [پایان مسأله].

خوئي، تبريزي: ولي اگر آن كلمه اي را كه دو جور خوانده از اذكار باشد و غلط خواندنش از ذكر بودن خارجش نكند، نمازش صحيح است.

زنجاني: مگر كلمه به هر دو نحو عربي صحيح باشد و يكي از انها را به قصد ذكر بگويد.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1000

*****

وحید: مسأله 1011- اگر نداند مثلا کلمه ای به «س» است یا به «ص» باید یاد بگیرد و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند در صورتی که قصد جزئیت داشته باشد به آنچه که صحیح است و به غیر آن هم عرفا ذکر غلط یا قرآن غلط گفته شود -مثل آنکه در «اهدنا الصراط المستقیم» مستقیم را یک مرتبه با «س» و یک مرتبه با «ص» بخواند.- نمازش صحیح است و در صورتی که کلام آدمی گفته شود نمازش باطل است؛ و همچنین است اگر مثلا زیر و زبر کلمه ای را نداند ولی اگر در اخر کلمه ای باشد که وقف در آن جایز است و همیشه وقف کند یا وصل به سکون نماید ،یاد گرفتن حرکت آخر کلمه واجب نیست و نمازش صحیح است.

سيستاني: مسأله 988- اگر مکلف، فتحه یا کسره یا ضمّه کلمه‌ای را نداند، یا نداند مثلاً کلمه‌ای به «هـ» است یا به «ح»، باید وظیفه خود را به نحوی انجام دهد، مثلاً یاد بگیرد یا به جماعت بخواند، یا آن را دو جور یا بیشتر بخواند که یقین کند صحیح آن را خوانده است، ولی در این صورت نماز او بر فرضی صحیح است که آن جمله غلط باز هم قرآن یا ذکر به حساب بیاید.

مظاهری: مسأله 906- اگر کلمه ای را نداند باید یاد بگیرد و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند نمازش باطل است.

جوادی آملی: مسأله 1043- کلماتی که دارای حروف متشابه‌اند و مخارج آن‌ها متفاوت است ـ مانند «صاد و دال و زاء وظا» ـ در صورتی که برخی از آن‌ها صحیح و بعضی غلط باشند، باید صحیح آن یاد گرفته و ادا شود؛ نیز حرکت اول یا وسط کلمه را باید ادا کرد؛ اما حرکت پایان کلمه، در صورتی که همواره آن را وقف ـ یعنی ساکن ـ نماید، فراگیری صحیح آن، لازم نیست و در صورت وقفِ به حرکت ـ بنا بر جواز آن ـ باید حرکت آن را یاد بگیرد.

(مسأله 1003) اگر1 در كلمه اي «واو» باشد و حرف قبل از «واو» در آن كلمه پيش [ضمه] داشته باشد و حرف بعد از «واو» در آن كلمه همزه «ء» باشد مثل كلمه «سوء» بهتر است2 آن واو را مدّ بدهد يعني آن را بكشد و همچنين اگر در كلمه اي «الف» باشد (و حرف قبل از الف در آن كلمه زبر[فتحه] داشته باشد3) و حرف بعد از «الف» در آن كلمه همزه باشد مثل «جاء» بهتر است 4 «الف» آن را بكشد و نيز اگر در كلمه اي «ي» باشد و حرف پيش از«ي» در آن كلمه زير [كسره] داشته باشد و حرف بعد از «ي» در آن كلمه همزه باشد مثل «جيء» بهتر آن است5 «ي» را با مدّ بخواند و اگر بعد از اين «واو» و «الف» و «ي» به جاي همزه «ء» حرفي باشد كه ساكن است يعني زير و زبر و پيش ندارد باز هم بهتر آن است اين سه حرف را 6 با مدّ بخواند7، مثلاً در «ولاالضالين» كه بعد از «الف» حرف لام ساكن است بهتر آن است8 «الف» آن را با مد بخواند9.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- بهجت: رعايت مدّي كه در يك كلمه واقع شده واجب است، يعني اگر...

سيستاني: علماي تجويد گفته اند اگر...

زنجاني: بنابراحتياط مستحب اگر...

2- خوئي، گلپايگاني، اراكي، صافي، بهجت، سيستاني، نوري: بايد...

تبريزي: بنابراحتياط...

[عبارت «بهتر است» در رساله آيت الله زنجاني نيست]

3- [قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: گلپايگاني، زنجاني و صافي نيست]

4- اراكي، گلپايگاني، خوئي، سيستاني، بهجت، صافي، نوري: بايد...

[عبارت «بهتر آن است» در رساله آيات عظام: زنجاني و تبريزي نيست]

5- گلپايگاني، خوئي، اراكي، بهجت، صافي، سيستاني، نوري: بايد...

‍[عبارت «بهتر آن است» در رساله آيات عظام: زنجاني و تبريزي نيست]

6- خوئي، گلپايگاني، اراكي، بهجت، صافي، سيستاني، نوري: باز هم بايد اين سه حرف را...

زنجاني: باز هم بنابراحتياط مستحب اين سه حرف را...

تبريزي: باز هم اين سه حرف را...

7- سيستاني: ولي ظاهراً صحّت قرائت در اين چنين موارد توقف بر مدّ ندارد پس چنانچه به دستوري كه ذکر شد، رفتار نكند، باز هم نماز صحيح است. بلي در مثل «ولا الضالين» كه تحفّظ بر تشديد و الف توقّف بر مقداري مدّ دارد، بايد به همان مقدار الف را مدّ بدهد.

8- اراكي، گلپايگاني، خوئي، بهجت، صافي، تبريزي، نوري: بايد...

‍[عبارت «بهتر آن است» در رساله آيت الله زنجاني نيست]

9- خوئي، گلپايگاني، صافي، نوري: و چنانچه به دستوري كه گفته شد رفتار نكند احتياط واجب(گلپايگاني، صافي: احتياط) آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

تبريزي: و چنانچه به دستوري كه گفته شد رفتار نكند، بنابراظهر نماز را تمام كند و دوباره بخواند.

زنجانی: وچنانچه به دستوری که گفته شد رفتار نکند بنابراحتیاط مستحب نماز را تمام کند و دوباره بخواند.

*****

وحید: مسأله 1012 - اگر در کلمه ای «واو» باشد و حرف قبل از «واو» در آن کلمه پیش داشته باشد و حرف بعد از «واو» در آن کلمه «ء» باشد مثل کلمه «سوء» و همچنین اگر در کلمه ای الف باشد و حرف قبل از الف در آن کلمه زبر داشته باشد و حرف بعد از الف در آن کلمه «ء» باشد مثل «جاء» و نیز اگر در کلمه ای «یاء» باشد و حرف پیش از «یاء » در آن کلمه زیر داشته باشد و حرف بعد از «یاء » در آن کلمه همزه باشد مثل «جی ء » بنابراحتیاط مستحب این سه حرف را با مد - یعنی با کشیدن- بخواند .و اگر بعد از این حروف «واو» و «الف» و« یاء » باشد بجای همزه حرفی باشد که ساکن است- یعنی زیر و زبر و پیش ندارد- باید این سه حرف را مدّ بدهد، مثلا در «والضالین» که بعد از «الف» حرف «لام» ساکن است ، باید «الف» آن را با مد بخواند، و چنانچه به دستوری که در این صورت بیان شد رفتار نکند نمازش باطل است.

سیستانی: مسأله 989- علمای تجوید گفته‌اند اگر در کلمه‌ای واو باشد و حرف قبل از واو در آن کلمه ضمّه داشته باشد و حرف بعد از واو در آن کلمه همزه باشد، مثل کلمه «سوء» باید آن واو را مدّ بدهد یعنی آن را بکشد. و همچنین اگر در کلمه‌ای «الف» باشد و حرف قبل از الف در آن کلمه فتحه داشته باشد، و حرف بعد از الف در آن کلمه همزه باشد، مثل «جاء» باید الف آن را بکشد. و نیز اگر در کلمه‌ای «ی» باشد، و حرف پیش از «ی» در آن کلمه کسره داشته باشد، و حرف بعد از «ی» در آن کلمه همزه باشد، مثل «جیء» باید «ی» را با مدّ بخواند. و اگر بعد از این حروف «واو و الف و یا» بجای همزه، حرفی باشد که ساکن است، باز هم باید این سه حرف را با مدّ بخواند، ولی ظاهراً صحت قرائت در این‌چنین موارد توقف بر مدّ ندارد، پس چنانچه به دستوری که ذکر شد رفتار نکند، باز هم نماز صحیح است، ولی در مثل وَلَا الضَّالِّینَ که تحفّظ بر تشدید، و الف توقف بر مقداری مدّ دارد، باید به همان مقدار الف را مدّ دهد..

مكارم: مسأله 916 - لازم نيست آنچه را علماي تجويد براي بهتر خواني قرآن ذكر كرده اند، رعايت كند بلكه لازم است طوري بخواند كه بگويند عربي صحيح است هر چند رعايت دستورات تجويد بهتر است.

مظاهری: مسأله 907- رعایت کردن آنچه را که علمای تجوید می گویند نظیر مدهای واجب، مراعات مخارج حروف، وقف به حرکت، وصل به سکون و مانند این ها, واجب نیست؛ بلکه اگر طوری بخواند که بگویند عربی صحیح است ، کفایت می کند. اختلاف در قرائت که قرّاء گفته اند صحیح نیست و نماز باید بر طبق قرآن خوانده شود.

جوادی آملی: مسأله 1046- مدِّ واجبِ احتیاطی، جایی است که پس از حرف مدّ باشد. حرف مدّ عبارت است از واوی که قبل از او حرکت پیش (ضمّه) است و یایی که قبل از آن، حرکتِ زیر (کسره) است و اَلِفی که پیش از آن، حرکت زَبَر (فتحه) است و پس از آن (در همان کلمه)، همزه باشد؛ مانند کلمه «جَاء» و «سُوء» و «جِیء» یا پس از آن‌ها سکون لازم باشد مانند ﴿الضّالین﴾.

امام خامنه ای: مسأله ۲۰۲- ملاک صحت قرائت رعایت حرکات و سکنات حروف و ادای آنها از مخارجشان است به گونه‌ای که عرب زبانان، آن را اداء آن حرف (نه حرف دیگری) بدانند و رعایت محسّنات تجویدی لازم نیست.

(مسأله 1004) احتياط مستحب1 آن است كه در نماز، وقف به حركت و وصل به سكون ننمايد2 و معني وقف به حركت آن است كه زير يا زبر يا پيش آخر كلمه اي را بگويد و بين آن كلمه و كلمه بعدش فاصله دهد. مثلاً بگويد «الرحمن الرحيم» و ميم «الرحيم» را زير بدهد و بعد قدري فاصله دهد و بگويد: «مالك يوم الدين»، و معني وصل به سكون آن است كه زير يا زبر يا پيش كلمه اي را نگويد و آن كلمه را به كلمه بعد بچسباند مثل آن كه بگويد «الرحمن الرحيم» و ميم «الرحيم» را زير ندهد و فوراً «مالك يوم الدين» را بگويد.

1- اراكي، خوئي، نوري: احتياط واجب...

گلپايگاني، صافي: احتياط...

2- فاضل: أقوي اين است كه لازم نيست در نماز وقف به حركت و وصل به سكون را مراعات نمايد...

بهجت: وصل به سكون در نماز –بنابرأظهر- جايز است و وقف غير عمدي بر حركت وضعاً صحيح است و اعاده ندارد و أحوط آن است كه بدون عذر، وقف به حركت ننمايد...

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1003.

*****

وحید: مسأله 1013 - احتیاط واجب آن است که در نماز، وقف به حرکت ننماید و معنی وقف به حرکت ان است که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه ای را بگوید و بین آن کلمه و کلمه بعدش فاصله دهد. مثلا بگوید «الرحمن الرحیم» و «میم» «الرحیم » را زیر بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید «مالک یوم الدین» و احتیاط مستحب آن است که وصل به سکون ننماید و معنی وصل به سکون آن است که زیر یا زبر یا پیش آخر کلمه ای را نگوید و آن کلمه را به کلمه بعد بچسباند. مثل آنکه بگوید «الرحمن الرحیم» و میم «الرحیم» را زیر ندهد و بدون فاصله «مالک یوم الدین» را بگوید.

سیستانی: مسأله 990- احتیاط مستحب آن است که در نماز، وقف به حرکت و وصل به سکون ننماید، و معنای وقف به حرکت آن است، که فتحه یا کسره یا ضمّه آخر کلمه‌ای را بگوید، و بین آن کلمه و کلمه بعدش فاصله دهد، مثلاً بگوید: «الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ» و میم «الرحیم» را کسره بدهد و بعد قدری فاصله دهد و بگوید: «مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ». و معنای وصل به سکون آن است که فتحه یا کسره یا ضمّه کلمه‌ای را نگوید و آن کلمه را به کلمه بعد بچسباند، مثل آنکه بگوید: «الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ» و میم «الرحیم» را کسره ندهد و فوراً «مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» را بگوید.

مكارم: مسأله 917 - احتياط واجب آن است كه در نماز وقف به حركت ننمايد و معني وقف به حركت آن است كه زير و زبر آخر كلمه را بگويد امّا بين آن كلمه و كلمه بعد فاصله دهد مثل اين كه بگويد الله اكبر (و آخر آن را ضمه دهد) امّا مدتي سكوت كند بعد بسم اللهِ را شروع نمايد، ولي وصل به سكون مانعي ندارد هر چند ترك آن بهتر است، معني وصل به سكون اين است كه آخر جمله را بدون کسره و فتحه بخواند و بلافاصله آيه يا كلمه بعد را بگويد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۰۵- اگر در قرائت نماز آیه ای را به آیه دیگر وصل کند لازم نیست حرکت آخر آیه اول را ظاهر کند مثلاً اگر بگوید: "مالک یوم الدین" و نون آخر آیه را ساکن کند و بلافاصله بگوید: "ایاک نعبد و ایاک نستعین" اشکال ندارد. این کار را وصل به سکون می‌نامند همچنین است در مورد آخر کلماتی که آیه از آنها تشکیل شده است؛ اگرچه در مورد اخیر احتیاط مستحب آن است که وصل به سکون نکند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۰۶- وقف و فاصله انداختن بین عبارات یک آیه در صورتی که به وحدت جمله ضرر نزند، اشکال ندارد؛ مانند اینکه «وَ لاَ الضَّالِّینَ» با فاصله کمی از "غیر المغضوب علیهم" قرائت شود‌.

جوادی آملی: مسأله 1044- وقفِ به حرکت و وصلِ به سکون، جایز است، هرچند احتیاط مستحب، ترک آن است. وقفِ به حرکت، آن است که حرکت حرف آخر کلمه را ظاهر کند و بین این کلمه و کلمه دیگر، لحظه‌ای ساکت شود و وصلِ به سکون، آن است که حرکت حرف آخر کلمه را ظاهر نکند و بدون مکث، کلمه بعدی را بگوید.

مسائل اختصاصي

امام خامنه ای: مسأله ۲۰۸- هنگام قرائت حمد و سوره یا تسبیحات بدن باید آرام و بدون حرکت باشد و در صورتی که بخواهد کمی جلو یا عقب برود یا بدن را کمی به طرف راست و چپ حرکت دهد باید ذکری را که به خواندن آن مشغول است در حال این حرکت قطع کند.

بهجت: مسأله ۸۲۷- تنوين اگر به كلمه اي كه با يكي از حروف (ي، ر، م، ل،،و، ن) شروع مي شود برسد، ادغام شود، يعني نون را به آن حرف تبديل كند و با تشديد بگويد. و نون ساكن اگر به يكي از آنها برسد، احتياط مستحب آن است كه ادغام شود.

جوادی آملی: مسأله ۱۰۴۵- ادای حروف از مخارج متعارف که در عرف عرب صحیح است، کافی است، هرچند مطابق قواعد تجویدی نباشد و در این جهت، فرقی بین شَدّ (تشدید) و مدّ نیست.

(مسأله 1005) در ركعت سوم و چهارم نماز مي تواند فقط يك حمد بخواند يا سه مرتبه1 تسبيحات اربعه بگويد يعني سه مرتبه2 بگويد3 «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر»4 (واگر يك مرتبه هم تسبيحات اربعه بگويد كافي است5) و مي تواند در يك ركعت حمد و در ركعت ديگر تسبيحات بگويد و بهتر است در هردو ركعت تسبيحات بخواند6.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهر نیست.

1- خوئي، گلپايگاني، زنجاني، صافي، تبريزي، وحید: يك مرتبه...

2- خوئي، تبريزي، زنجاني، وحید: يك مرتبه...

3- گلپايگاني، صافي: يعني بگويد...

4- مكارم: بلكه يك مرتبه نيز كافي است و مانعي ندارد در يك ركعت حمد و در ركعت ديگر تسبيحات بگويد.

5- خوئي، صافي، تبريزي، وحید: بهتر آن است كه سه مرتبه بگويد...

زنجاني: احتياط مستحب آن است كه سه مرتبه بگويد...

فاضل: احتياط واجب ان است كه سه مرتبه تسبيحات اربعه را بگويد...

بهجت: بنابرأقوي كافي است ولي سه مرتبه فضيلت بيشتر دارد و موافق احتياط است...

[قسمت داخل پرانتز در رساله آيات عظام: گلپايگاني و سبحانی نيست]

خوئي، تبريزي: در نماز فرادي بهتر است در هر دو ركعت تسبيحات بخواند و براي مأموم در نمازهاي جهريه، أحوط لزومي، اختيار تسبيحات است.

*****

مظاهری: مسأله 804- در رکعت سوم و چهارم نماز می تواند فقط یک حمد بخواند یا یک مرتبه بگوید : «سبحان الله والحمدلله و لا اله الا الله والله اکبر» و بهتر آن است که سه مرتبه بگوید. و می تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید. و بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند.

سیستانی: مسأله 990- در رکعت سوّم و چهارم نماز می‌تواند فقط یک حمد بخواند، یا یک مرتبه تسبیحات اربعه بگوید، یعنی یک مرتبه بگوید: «سُبْحانَ الله وَ الْحَمْدُ لله وَ لا إِلهَ إِلاَّ اَلله و الله اَکبَرُ»، و بهتر آن است که سه مرتبه بگوید. و می‌تواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید. و بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند.

جوادی آملی: مسأله 1047- نمازگزار در رکعت سوم نماز مغرب و رکعت سوم و چهارم نماز ظـهـر و عـصـر و عشاء باید حمـد بخواند یا یک مرتبه «سُبحانَ اللهِ وَ الحَمدُ للهِ وَ لا اِلهَ إِلّا اللهُ وَ اللهُ أکبَر» بگوید. احتیاط مستحب، سه بارگفتن آن است. نمازگزار میتواند در رکعت سوم مثلاً حمد را بخواند و در رکعت چهارم تسبیحات اربعه را یا به عکس. در این جهت، فرقی بین نماز جماعت و فرادا نیست.

امام خامنه ای: مسأله ۱۸۴- در رکعت سوم و چهارم نمازها گفتن یک بار "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر" کافی است هر چند احتیاط مستحب آن است که سه مرتبه گفته شود البته می توان به جای این ذکر ( که تسبیحات اربعه نامیده می شود) سوره حمد خواند.

مسأله اختصاصی

امام خامنه ای: مسأله ۱۸۵- کسی که میداند تسبیحات اربعه را گفته ولی تعداد آن را نمی داند چیزی بر او واجب نیست ولی تا به رکوع نرفته می تواند بنا را بر اقل گذاشته و آن را تکرار کند تا یقین کند که سه مرتبه گفته است.

(مسأله 1006) در تنگي وقت بايد تسبيحات اربعه را یك مرتبه بگويد1.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای، جوادی آملی، مكارم و مظاهری نیست.

1- گلپايگاني، صافي: و در وسعت وقت، يك مرتبه كافي است لكن سزاوار است ترك نشود سه مرتبه مگر در ضرورت.

سيستاني: و اگر به مقدار آن هم وقت ندارد كافي است يك مرتبه « سبحان الله» بگويد.

(مسأله 1007) بر مرد و زن1 واجب است كه در ركعت سوم وچهارم نماز، حمد يا تسبيحات را آهسته بخوانند.

1- سيستاني: بنابر احتياط...

*****

جوادی آملی: مسأله 1048- هر نمازگزار (اعم از زن و مرد) واجب است قرائت رکعت سوم و چهارم نماز را آهسته انجام دهند و اگر خواستند سورهٔ حمد بخوانند به احتیاط واجب بسم الله... را آهسته بگویند.

امام خامنه ای: مسأله ۱۹۲- در رکعت سوم و چهارم باید تسبیحات یا حمد را آهسته بخواند و در صورتی که حمد را می خواند بنابر احتیاط باید "بسم الله" را هم آهسته بگوید.

(مسأله 1008) اگر در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابراحتياط واجب1 بايد بسم الله آن را هم آهسته بگويد2.

1- اراكي، زنجاني: بنابراحتياط...

2- فاضل: خصوصاً براي مأموم و كسي كه نمازش را فرادي مي خواند.

سيستاني: واجب نيست بسم الله آن را آهسته بگويد مگر آن كه مأموم باشد كه در اين صورت احتياط واجب آن است كه بسم الله را هم آهسته بگويد.

امام خامنه ای، جوادی آملی: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۰۰۷.

*****

مکارم: مسأله 919 - واجب است در رکعت سوم و چهارم نماز ، حمد یا تسبیحات اربعه را آهسته بخواند حتی بسم الله را ، (بنابراحتیاط واجب.)

مظاهری: مسأله 800- اگر در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند، بايد بسم الله آن را هم آهسته بگويد.

مسأله اختصاصی

مظاهری: مسأله 801- ذکر رکوع و سجده و تشهّد و سلام و قنوت را در همه نمازها مرد و زن می توانند بلند یا آهسته بخوانند.

(مسأله 1009) كسي كه نمي تواند تسبيحات را ياد بگيرد يا درست بخواند1، بايد در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای، مكارم و مظاهری نیست.

1- فاضل: درست يا صحيح بخواند...

وحید: ولی می تواند حمد را درست بخواند...

*****

جوادی آملی: مسأله 1049- کسی که نمیتواند تسبیحات را صحیح ادا کند، باید در رکعت سوم و چهارم سوره حمد را بخواند.

(مسأله 1010) اگر در دو ركعت اول نماز به خيال اين كه دو ركعت اخر است تسبيحات بگويد1، چنانچه پيش از ركوع بفهمد، بايد حمد و سوره را بخواند2 و اگر در ركوع يا بعد از ركوع بفهمد، نمازش صحيح است3.

1- اراكي: چنانچه بعد از ركوع بفهمد، نمازش صحيح است و اگر پيش از ركوع بفهمد، بايد حمد و سوره را بخواند و نمازش صحيح است ولي بعد از نماز بايد دو سجده سهو بجا آورد.

2- فاضل: و بنابراحتياط مستحب بعد از نماز سجده سهو براي تسبيحات زيادي انجام بدهد و اگر در ركوع بفهمد، نمازش صحيح است.

زنجاني: بايد حمد را بخواند...

3- مكارم: و احتياط مستحب ان است كه دو سجده سهو بجا آورد.

بهجت، نوري، مظاهری: اگر در ركوع بفهمد، نمازش صحيح است.

سبحانی: و برای ترک هر یک از حمد و سوره دو سجده سهو بعد از نماز انجام دهد.

*****

جوادی آملی: مسأله 1050- هرگاه در رکعت اول یا دوم نماز سهواً تسبیحات بخواند و پیش از رکوع آگاه شود، باید حمد و سوره را بخواند و اگر در حال رکوع یا پس از آن آگاه شود، نماز او صحیح است و در هر دو حال، بنا بر احتیاط مستحب، جهت زیاد نمودن تسبیحات، سجده سهو به جا آورد.

امام خامنه ای: مسأله ۱۸۶- کسی که عادت دارد در رکعت سوم و چهارم تسبیحات اربعه بگوید اگر تصمیم گرفت سوره حمد بخواند ولی به خاطر غافل شدن از این تصمیم بر طبق عادت تسبیحات را خواند نمازش صحیح است و همچنین اگر عادت به خواندن حمد دارد و تصمیم بگیرد تسبیحات بخواند ولی در اثر غفلت حمد را بخواند.

(مسأله 1011) اگر در دو ركعت آخر نماز به خيال اين كه در دو ركعت اول است حمد بخواند، يا در دو ركعت اول نماز با اينكه گمان مي كرده در دو ركعت آخر است حمد بخواند، چه پيش از ركوع بفهمد چه بعد از آن نمازش صحيح است.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

امام خامنه ای: رجوع کنید به ذیل مسأله ۱۰۱۰.

*****

جوادی آملی: مسأله 1051- اگر در دو رکعت آخر نماز به عنوان اینکه دو رکعت اول نماز است، حمد بخواند، نماز او صحیح است؛ چه پیش از رکوع آگاه شود؛ چه در حال رکوع و چه پس از آن، چنان‌که در دو رکعت اول نماز، به خیال آنکه دو رکعت آخر نماز است و حمد در آن‌ها کافی است، سوره حمد بخواند، نماز او صحیح است؛ چه پیش از رکوع آگاه شود؛ یا پس از رفتن به رکوع. البته اگر قبل از رکوع آگاه شد، بنا بر احتیاط واجب، سوره را باید بخواند.

(مسأله 1012) اگر در ركعت سوم يا چهارم مي خواست حمد بخواند تسبيحات به زبانش آمد، يا مي خواست تسبيحات بخواند حمد به زبانش آمد1 بايد آن را رها كند2 و دوباره حمد يا تسبيحات را بخواند3. ولي اگر عادتش خواندن چيزي بوده كه به زبانش آمده4 و در خزانه قلبش آن را قصد داشته مي تواند همان را تمام كند و نمازش صحيح است5.

1- سيستاني: چنانچه به كلي خالي از قصد نماز بوده، حتّي در ضمير ناخودآگاه...

مظاهری: و یا عادتش خواند چیزی بوده که به زبانش آمده همان را تمام کند و نمازش صحیح است.

2- اراكي: بنابراحتياط واجب بايد آن را رها كند...

فاضل: در چنین صورتی اقوی آن است آن را رها کند...

3- مكارم: ولي اگر هر دو در نيّت او بوده است هر كدام به زبانش آيد، كافي است.

4- خوئي، اراكي، تبريزي، وحید: مي تواند همان را تمام كند و نمازش صحيح است.

زنجاني: همان را تمام مي كند و نمازش صحيح است.

5- گلپايگاني، صافي: اگر قصدش خواندن چيزي بوده كه به زبانش آمده اگر چه بواسطه عادت باشد مي تواند همان را تمام كند و نمازش صحيح است.

سيستاني: اگر خالي از قصد نبوده، مثل آنكه عادتش خواندن چيزي بوده كه به زبانش آمده، مي تواند همان را تمام كند و نمازش صحيح است.

امام خامنه ای: مسأله ۱۸۷-

*****

جوادی آملی: مسأله 1052- هرگاه در دو رکعت آخر نماز؛ قصد خواندن حمد داشت و تسبیحات بر زبان او آمد یا قصد گفتن تسبیحات داشت و حمد بر زبان او آمد، در صورتی که آنچه بر زبان او آمد اصلاً مورد قصد نماز او نبود، باید آن را رها کند و دوباره حمد یا تسبیحات را به قصد نماز بخواند و در صورتی که عادت او این بوده، هر کدام از این دو بر زبان آمد، همان به‌عنوان قرائت نماز باشد، کافی است.

(مسأله 1013) كسي كه عادت دارد در ركعت سوم و چهارم تسبيحات بخواند1 اگر بدون قصد2 مشغول خواندن حمد شود3 بايد4 آن را رها كند و دوباره حمد يا تسبيحات را بخواند5.

این مسأله در رساله آیات عظام: امام خامنه ای، مکارم ، سبحانی و مظاهری نیست.

1- خوئي، تبريزي، سيستاني: اگر از عادت خود غفلت نمايد و به قصد اداء وظيفه مشغول خواندن حمد شود، كفايت مي كند ولازم نيست دوباره حمد يا تسبيحات را بخواند.

صافي: اگر با غفلت از عادت خود به قصد اداي وظيفه حمد بخواند كفايت مي كند.

جوادی آملی: اگر بدون قصد قرائت نماز، مشغول حمد شد، باید آن را رها کند و دوباره حمد یا تسبیحات بخواند؛ ولی اگر از عادت خود غفلت نموده و به قصد امتثال دستور نماز، حمد را خواند، کافی است و نماز او صحیح است.

2- وحید: حتی قصد انجام آنچه که بر او واجب است...

3- اراكي: كفايت مي كند[پايان مسأله]

زنجاني: اگر بدون قصد حمد به زبانش آمد...

4- فاضل: أقوي آن است كه...

5- زنجاني: ولي اگر از عادت خود غفلت كند و به قصد انجام وظيفه حمد را بخواند، مي تواند آن را تمام كرده و نمازش صحيح است.

(مسأله 1014) در ركعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبيحات استغفار كند، مثلاً بگويد: «استغفرالله ربي و اتوب اليه» يا بگويد «اللهم اغفر لي»1 (و اگر به گمان آن كه حمد يا تسبيحات را گفته مشغول گفتن استغفار شود و شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده، يا نه، بايد به شك خود اعتنا ننمايد2) ولي اگر3 نمازگزار پيش از خم شدن براي ركوع در حالي كه مشغول گفتن استغفار نيست، شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه بايد حمد يا تسبيحات را بخواند4.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.

1- مكارم، مظاهری: [پایان مسأله]

خوئي، تبريزي، وحید: و اگر نمازگزار پيش از خم شدن براي ركوع اگر چه مشغول گفتن استغفار يا بعد از فراغ از ان باشد شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بايد حمد يا تسبيحات را بخواند.

سيستاني: و اگر نمازگزار پيش از استغفار و خم شدن براي ركوع شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بايد حمد يا تسبيحات را بخواند؛ و اگر در حال گفتن استغفار يا بعد ازآن شك كند باز هم بنابراحتياط واجب بايد حمد يا تسبيحات را بخواند.

زنجاني: و كسي كه مشغول گفتن استغفار است، اگر شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده ، يا نه اگر به قصد ذكر خاصّ، استغفار كرده باشد، لازم نيست حمد يا تسبيحات را بخواند ولي احتياط مستحب آن است كه حمد يا تسبيحات را به قصد ذكر مطلق، دوباره بخواند؛ مخصوصاً اگر عادتش خواندن آن استغفار نباشد، و چنانچه بدون قصد ذکر خاص بلکه به این قصد که استغفار در هر جای نماز مستحب است، استغفار کرده، لازم است حمد یا تسبیحات را بخواند.

2- [در رساله آيات عظام: گلپايگاني و صافي بجاي قسمت داخل پرانتز آمده است: و كسي كه مشغول استغفار است، اگر شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، چنانچه خود را در استغفار بعد از حمد يا تسبيحات ببيند، بايد به شك خود اعتنا ننمايد و الا بايد حمد يا تسبيحات را بخواند]

3- گلپايگاني، فاضل، صافي: و نيز اگر...

4- فاضل: [باید]به شك خود اعتنا كند و تسبيحات را بگويد.

*****

جوادی آملی: مسأله 1054- پس از تسبیحات رکعت سوم و چهارم، مستحب است استغفار کند؛ مثلاً بگوید «أَستَغفِرُاللهَ رَ‌بِّي» و یا بگوید «اَللَّهُمَّ اغْفِر لي» و اگر در حال استغفار شک کند که حمد یا تسبیحات را گفته یا نه، به شک خود اعتنا نکند؛ امّا اگر استغفار را به عنوان ذکر مطلق که در هر حال مطلوب است ـ نه به عنوان دستور خاص در دو رکعت آخر نماز ـ گفته است، باید به شک خود اعتنا کند و حمد یا تسبیحات را بگوید؛ نیز اگر در حال رفتن به رکوع و پیش از رسیدن به حدّ رکوع شک نمود، باید برگردد و حمد یا تسبیحات را بگوید.

امام خامنه ای: مسأله ۱۸۸- اگر در حالی که ایستاده شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه باید حمد یا تسبیحات را بخواند ولی اگر هنگام گفتن استغفار مستحب قبل از رکوع شک کند که تسبیحات را خوانده یا نه لازم نیست آن را بخواند.

امام خامنه ای: مسأله ۲۱۰- مستحب است در رکعت سوم و چهارم بعد از تسبیحات استغفار کند مثلاً بگوید: "استغفرالله ربی و اتوب الیه" یا بگوید: "اللهم اغفرلی".

(مسأله 1015) اگر در ركوع ركعت سوم يا چهارم يا در حال رفتن به ركوع شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت ، مظاهری و سبحانی نیست.

جوادی آملی: رجوع کنید به ذیل مسأله 1014.

*****

اراکی: مسأله 1007- اگر در رکوع رکعت سوم یا چهارم شک کند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند ولي چنانچه در حال رفتن به ركوع شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه، بنابراحتياط واجب بايد برگردد و حمد و سوره را بخواند.

خوئي، تبريزي، وحید: مسأله 1024- اگر در رکوع رکعت سوم یا چهارم شک کند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر پيش از رسيدن به حدّ ركوع شكّ كند لازم است برگردد و حمد يا تسبيحات را بخواند.

امام خامنه ای: مسأله ۱۸۹- اگر در رکوع رکعت سوم و چهارم شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه باید به شک خود اعتنا نکند ولی اگر در هنگام رفتن به رکوع در حالی که هنوز به حد رکوع نرسیده است شک کند، بنابر احتیاط واجب باید برگردد و حمد یا تسبیحات را بخواند.

زنجاني: مسأله 1024- اگر در ركوع ركعت سوم يا چهارم شك كند كه حمد يا تسبيحات را خوانده يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر برای رکوع خم شده و پیش از رسیدن به حد رکوع شک کند، چنانچه استغفار نكرده باشد لازم است برگردد و حمد و تسبیحات را بخواند و اگر استغفار كرده باشد حكم مسأله با همان تفضيلي است كه در مسأله قبل گذشت.

مكارم: مسأله 923 - اگر در ركوع يا بعد از آن شك كند كه تسبيحات را خوانده يا نه، اعتنا به شكّ نكند؛ امّا اگر هنوز به اندازه ركوع خم نشده احتياط واجب آن است كه برگردد و بخواند .

(مسأله 1016) هر گاه شك كند كه آيه يا كلمه اي را درست گفته يا نه اگر به چيزي كه بعد از آن است مشغول نشده، بايد 1 آن آيه يا كلمه را به طور صحيح بگويد2 و اگر به چيزي كه بعد از آن است مشغول شده، چنانچه آن چيز ركن باشد مثل آن كه در ركوع شك كند كه فلان كلمه از سوره را درست گفته يا نه، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر ركن نباشد مثلاً موقع گفتن «الله الصمد» شك كند كه «قل هو الله احد» را درست گفته يا نه، باز هم مي تواند به شك خود اعتنا نكند3 ولي اگر احتياطاً ان آيه يا كلمه را به طور صحيح بگويد اشكال ندارد و اگر چند مرتبه هم شك كند، مي تواند چند بار بگويد امّا اگر به وسواس برسد و باز هم بگويد، بنابراحتياط واجب بايد نمازش را دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت ، مظاهری و سبحانی نیست.

1- فاضل: بنابراحتياط واجب...

2- زنجاني: و اگر در ركوع يا بعد از آن شك كند كه فلان كلمه از حمد را درست گفته يا نه بايد به شك خود اعتنا نكند؛ و اگر پيش از ركوع باشد ولي به چيزي كه بعد از آن است مشغول شده؛ مثلاً موقع خواندن سوره شك كند كه حمد را صحيح خوانده یا نه، یا موقع خواندن «اهدنا الصراط المستقیم » شک کند که «ایاک نعبد و ایاک نستعین» را صحیح خوانده بايد قسمت خوانده شده را به طور صحيح به قصد قربت مطلقه تكرار كند، و اگر چند مرتبه هم شك كند وظيفه اش همين است، اما اگر به حد وسواس برسد نبايد به شك خود اعتنا كند و چنانچه بتواند به وسواس خود عمل نكند و با اين حال با علم به مسأله يا شك در آن، باز هم آن قسمت را تكرار كند نمازش را بايد دوباره بخواند.

3- اراكي: ولي احتياط مستحب است آن آيه و كلمه را به طور صحيح بگويد[پايان مسأله]

*****

گلپايگاني، صافي: مسأله 1025- هر گاه بعد از تمام شدن آيه يا كلمه اي شک کند که آن را درست گفته یا نه، تا داخل دررکن بعد نشده می تواند برگردد و احتیاطا آن آيه يا كلمه را به طور صحيح بگويد، ولی اگر جزء بعدی رکن باشد؛ مثلا در رکوع شک کند که سوره را درست خوانده یا نه، نمی تواند برگردد و باید به شک خود اعتنا نکند.

خوئی، تبریزی: مسأله 1025، سیستانی: 1002- هر گاه شک کند که آیه یا کلمه ای را درست گفته یا نه؛ مثلا شک کند که «قل هو الله احد» را درست گفته یا نه، می تواند به شک خود اعتنا نکند، ولی اگر احتیاطا آن آیه یا کلمه را دوباره به طور صحیح بگوید، اشكال ندارد و اگر چند مرتبه هم شك كند مي تواند چند بار بگويد امّا اگر به وسواس برسد و باز هم بگويد، بنابراحتياط مستحبّ نمازش را دوباره بخواند.

. سيستاني: اگر به وسواس برسد، بهتر است تكرار نكند.

وحید: مسأله 1025 - هر گاه بعد از فراق از آیه ای شک کند که آیه یا کلمه ای از آن را درست گفته یا نه، به شک خود اعتنا نکند چه داخل در غیر آن شده یا نشده باشد. و اگر قبل از فراق از آیه شک کند کلمه ای از آیه را درست گفته یا نه، باید به شک خود اعتنا کند و دوباره آن کلمه و مابعد ان را به طور صحیح بگوید، اگر چه به تکرار ماقبل آن کلمه باشد؛ و در هر دو صورت، تکرار آن آیه یا کلمه و مابعد آن برای احراز صحّت اشکال ندارد تا به حد وسواس نرسد، که در این صورت دوباره گفتن حرام است ولی بطلان نماز محلّ اشکال است و احتیاط واجب این است که نمازش را تمام کرده و دوباره بخواند.

مكارم: مسأله 924 - هر گاه در آيه و يا ذكري از نماز شك كند، بايد آن را تكرار كند تا صحيح بگويد، امّا اگر به حد وسواس برسد، نبايد اعتنا كند و اگر اعتنا كند نمازش اشكال دارد و بنابراحتياط واجب بايد دوباره بخواند.

جوادی آملی: مسأله 1055- هرگاه شک کند که آیه یا ذکری از اذکار نماز را گفته یا نه، یا آن را صحیح ادا کرده یا نه، تا وارد جزء بعدی نماز نشده باشد، باید آن را به صورت صحیح بگوید و اگر وارد جزء بعدی شد، لازم نیست به شک خود اعتنا کند، هرچند آن جزء بعدی رکن نباشد.

امام خامنه ای: مسأله ۲۰۷ - اگر پس از وارد شدن در آیه ای در صحّت آیه ی قبل آن شک کند به شک خود اعتنا نکند همچنین اگر پس از وارد شدن در جمله ی بعدی شک در صحت جمله قبل کند مانند اینکه هنگام گفتن "ایاک نستعین" شک کند که "ایاک نعبد" را صحیح ادا کرده یا نه به شک خود اعتنا نکند البته اگر آنچه را که در صحیح ادا کردن آن شک دارد احتیاطا دوباره بخواند اشکال ندارد.

امام خامنه ای: مسأله ۳۵۶ - اگر در حال خواندن آیه‌ای شک کند که آیه پیش را خوانده یا نه، یا وقتی آخر آیه را میخواند، شک کند که ابتدای آیه را خوانده است یا نه، به شک خود اعتنا نکند.؟؟؟؟؟

(مسأله 1017) مستحب است در ركعت اول، پيش از خواندن حمد بگويد1: «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم» 2 و در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر «بسم الله » را بلند بگويد3و حمد وسوره را شمرده بخواند4 و در آخر هر آيه وقف كند يعني آن را به آيه بعد نچسباند و در حال خواندن حمد و سوره به معناي آيه توجه داشته باشد5 {و} اگر نماز را به جماعت مي خواند بعد از تمام شدن حمد امام و اگر فرادي مي خواند بعد از آن كه حمد خودش تمام شد بگويد: «الحمدلله رب العالمين» بعد از خواندن سوره «قل هو الله احد» يك يا دو، يا سه مرتبه6 «كذلك الله ربي» يا سه مرتبه «كذلك الله ربنا» بگويد7 بعد از خواندن سوره كمي صبر كند بعد تكبير پيش از ركوع را بگويد يا قنوت را بخواند.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- بهجت: آهسته بگويد:...

2- مكارم: و نیز مستحب است امام جماعت «بسم الله» را در ركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر در جماعت بلند بگويد همچنين مستحب است حمد و سوره و اذكار نماز را شمرده بخواند و آيات را به هم نچسباند و مخصوصاً به معني آنها توجه داشته باشد و اگر نماز را با جماعت مي خواند بعد از تمام شدن حمد امام به اميد ثواب پروردگار بگويد:«الحمدلله رب العالمين» و بعد از خواندن سوره «قل هو الله احد» يك يا دو يا سه مرتبه بگويد: «كذلك الله ربي» يا كذلك الله ربنا».

3- زنجانی: بر مردها مستحب است در رکعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر«بسم الله الرحمن الرحیم» را بلند بگویند...

فاضل: اگر امام جماعت است «بسم الله » را بلند بگوید و در حال فرادی آهسته بگوید...

4- گلپايگاني، صافي: در رركعت اول و دوم نماز ظهر و عصر «بسم الله الرحمن الرحيم» را بلند بگويد و نيز مستحب است در تمام نمازها حمد و سوره را شمرده بخواند...

زنجاني: مستحب است نمازگزار حمد و سوره را شمرده بخواند...

۵- امام خامنه ای ۲۰۹: و پس از قرائت سوره حمد چه در جماعت و چه در فرادی و چه امام باشد یا ماموم بگوید: "الحمدلله رب العالمین" و پس از سوره "قل هو الله احد" یک یا دو یا سه مرتبه بگوید: "کذلک الله ربی" و پس از قرائت حمد و نیز بعد از سوره، لحظه ای مکث کند و سپس به ادامه نماز بپردازد.

6- بهجت: يك يا دو مرتبه...

7- سيستاني: يك يا دو یا سه مرتبه «كذلك الله ربّي» يا «كذلك الله ربّنا» بگويد...

جوادی آملی: مسأله 1056- امور مستحب در قرائت نماز: مستحب است پیش از شروع در قرائت رکعت اول نماز بگوید: «أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الشَّیطانِ الر‌َّجِیمِ». حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آیه وقف نماید. درصورتی که مأموم است؛ یا خود به تنهایی نماز اقامـه میکند، بعد از حمـد بگوید: «الحَمدُ للهِ رَبِّ العٰالَمینَ». در رکعت اول هر نماز سوره ﴿إِنَّا أَنْزَلْناهُ﴾ و در رکعت دوم آن ﴿قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ﴾ بخواند. پس از ﴿قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ﴾ بگوید: «کَذٰلِكَ اللهُ رَ‌‌بِّي» (یک تا سه بار). معانی آیات و اذکار را به ذهن آورده و خواهان نعمت الهی و برکناری از نقمت او باشد. «بِسمِ اللهِ...» را در نمازهایی که آهسته خوانده میشود، بلند بخواند.

(مسأله 1018) مستحب است 1 در تمام نمازها در ركعت اول ، سوره «انا انزلناه» و در ركعت دوم، سوره «قل هو الله احد» را بخواند2.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1- مكارم: شايسته است...

تبريزي : احتیاط مستحب است...

2- مكارم: و هيچ سوره اي را در هر دوركعت تكرار نكند؛ مگر سوره «قل هو الله ». و سزاوار نيست در تمام نمازهای شبانه سوره «قل هو الله احد» را ترك كند. و بهتر است سوره هايي براي نماز انتخاب شود كه انسان را متوجه اموري كه به آن نياز دارند و ترك گناهاني كه به آن آلوده اند كند.

جوادی آملی: رجوع کنید به ذیل مسأله 1017.

امام خامنه ای: مسأله ۲۱۲ -

*****

سبحانی: مسأله 853 - مستحب است در تمام نمازها در رکعت اول، سورۀ «توحید » و در رکعت دوم «قدر» بخواند؛ و عکس آن نیز وارد شده است و بهتر است به صورت نخست خوانده شود.

(مسأله 1019) مكروه است انسان در تمام نمازهاي يك شبانه روز سوره «قل هو الله احد» را نخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۱۰۱۸.

*****

سیستانی: مسأله 105- مکروه است انسان در هیچ یک از نمازهای یک شبانه‌روز سوره «قل هو الله احد» را نخواند.

جوادی آملی: مسأله 1057- امور مکروه در قرائت نماز: یكم: ترک سوره ﴿قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ﴾ در نمازهای یک شبانه روز. دوم: خواندن ﴿قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ﴾ به یک نفس. سوم: یک سوره را در دو رکعت خواندن، مگر سوره ﴿قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ﴾.

امام خامنه ای: مسأله ۲۱۱- نخواندن سوره "قل هو الله احد" در هیچ یک از نمازهای شبانه روز مکروه است همچنین تکرار یک سوره در دو رکعت از یک نماز مکروه است مگر سوره "قل هو الله احد".

(مسأله 1020) خواندن سوره «قل هو الله احد» به يك نفس مكروه است1.

این مسأله در رساله آيات عظام: امام خامنه ای، مكارم، بهجت و سبحانی نیست.

1- فاضل: چنانكه خواندن حمد هم با يك نفس مكروه است.

جوادی آملی: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1019.

(مسأله 1021) سوره اي را كه در ركعت اول خوانده مكروه است در ركعت دوم بخواند، ولي اگر سوره «قل هو الله احد» را در هر دو ركعت بخواند مكروه نيست.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت و سبحانی نیست.

مكارم: رجوع كنيد به ذيل مسأله 1018.

امام خامنه ای، جوادی آملی: رجوع كنيد به ذيل مسأله ۱۰۱۹.