حکم عاق اولاد شدن. مرجع تقلید: آیةالله العظمی مکارم شیرازی

جواب:

بسم الله الرحمن الرحیم
سلام علیکم و رحمة الله
وقت شما به خیر و برکت و سعادت و هدایت و نورانیت.
با تشکر از حُسن اعتمادتان به سایت انهار.
بزرگوار . بر خلاف آن که پدر و مادر ها خیال می کنند فقط اسلام «و بالوالدین احسانا» دارد، قرآن و احادیث به ما می آموزند که فرزندان هم حق و حقوقی دارند، پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در این باره می فرمایند: «پدر و مادر در اثر آزردن فرزند، همان چیزی گریبانشان را می گیرد که فرزند در آزردن آن ها بدان دچار می شود.»
حقوق کودکان
از گذشته تا به امروز معمولا در جوامع مختلف و در کشورهای مختلف والدین سالاری در خانواده ها اصلی ثابت بوده است. در عصر حاضر و با توجه به استمرار بی توجهی های والدین به حقوق فرزندان، در عصر مدرنیته بچه ها توانستند از والدین خود پیشی بگیرند و فرزند سالاری را تحقق ببخشند.
اما نه والدین سالاری و نه فرزند سالاری، نمی توانند خانواده را به آرامش و تعالی برسانند بلکه باید روابط بین افراد جامعه به درستی تعریف شود و هیچ کس به حقوق دیگری تجاوز نکند تا مشکلی پیش نیاید.
در این راستا باید حقوق هر یک از اجزای خانواده تعریف شود ولی در این یادداشت می خواهیم به حقوق فرزندان از نگاه اسلام و همچنین نیاز امروز آن ها از نگاه عقل بپردازیم.
حقوق در اسلام
بر خلاف آن که پدر و مادرها خیال می کنند فقط اسلام «و بالوالدین احسانا» دارد قرآن و احادیث به ما می آموزند که فرزندان هم حق و حقوقی دارند. از اسم خوب انتخاب کردن تا شیر دادن و تربیت کردن و... تا جایی که عاق و نفرین کردن ولد هم موضوعیت داشته و فقط عاق کردن مخصوص والدین نیست. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) در این باره می فرمایند: «یَلزَمُ الوالِدَینِ مِن عُقوقِ الوَلَدِ ما یَلزَمُ الوَلَدَ لَهُما مِن العُقوق؛ [1] پدر و مادر در اثر آزردن فرزند، همان چیزی گریبانشان را می گیرد که فرزند در آزردن آن ها بدان دچار می شود.»
امام سجاد (علیه السلام) نیز در رساله حقوق درباره حق فرزند بر پدر می‌فرماید: «حق فرزندت بر تو این است که بدانی او از تو است و نیک و بد این جهانش به تو بستگی دارد؛ درباره‌اش چنان کوشش نما که بدانی رفتار نیک نسبت به او پاداش، و رفتار بدت نسبت به او کیفر دارد.‌»
زن و مرد زمانیکه مجرد هستند و یا هنوز بچه دار نشده اند مختارند که هر طور می خواهند زندگی کنند، اما بچه ای که به دنیا می آورند را نمی توانند مجبور کنند هر طور آن ها می خواهند زندگی کند.
به همین دلیل باید والیدن به خصوص پدر ها تمام تلاششان را برای ایجاد رفاه و آرامش به کار بگیرند.
اما متاسقانه با وجود این همه معارف تحقیقی و عمیق اسلامی بعد از چهارده قرن باید عده ای تازه به دوران رسیده در سازمان ملل «اعلامیه جهانی حقوق کودک» را تصویب کنند و به خودمان عرضه کنند.
باید قبل از آنکه دیر شود و پدر و مادر قداست خود را از دست بدهند و مانند کشورهای غربی کودک و فرزند کاملا مستقل از خانواده شود، کاری کرد. بدین منظور باید حقوق فرزندانمان را بیشتر بشناسیم به خصوص حقوقی که تا به حال به آن توجه نکرده ایم.
حقوق فرزندت را بشناسید
1. حق رفاه و آرامش
زن و مرد زمانی که مجرد هستند و یا هنوز بچه دار نشده اند مختارند که هر طور می خواهند زندگی کنند، اما بچه ای که به دنیا می آورند را نمی توانند مجبور کنند هر طور آن ها می خواهند زندگی کند.
به همین دلیل باید والدین به خصوص پدرها تمام تلاششان را برای ایجاد رفاه و آرامش به کار بگیرند.
امام سجاد (علیه السلام) می فرماید: «ان ارضاکم عندالله اسبغکم علی عیاله؛ [2] خداوند از کسی بیش تر خشنود است که بر خانواده اش توسعه دهد. »
امام رضا (علیه‌السلام) درباره این موضوع می‌فرماید: «ینبغی للرجل ان یوسع علی عیاله لئلا یتمنوا موته؛ [3] شایسته است که مرد زمینه رفاه و آسایش خانواده‌اش را فراهم سازد تا آرزوی مرگ او را نکنند.»
2. فرزندان کالا نیستند که ما صاحب آن ها باشیم
همه انسان ها وابسته به خدا هستند «انا لله» و در این عالم هیچکس حتی مالک حقیقی دارایی های خود هم نیست چه برسد به مالک انسانی دیگر بودن که قطعا امری باطل است.
با این تفکر باید بپذیریم که پدر و مادر فقط وسیله ای برای به دنیا آمدن کودک هستند و مالک آن نیستند. البته این موضوع به معنای سلب مطلق قیومیت از پدر و مادر نیست بلکه عقلا و شرعا مادامی که بچه ها به بلوغ فکری برسند و بتوانند گلیم خود را از آب بیرون بکشند وظیفه والدین است که از آن ها مراقبت کنند.
3. حق اختیار در تمام مراحل زندگی
خداوند انسان را مختار خلق کرده است و آنقدر برای بُعد اختیار انسان ارزش قائل است که گمراهی عده ای را ترجیح می دهد بر بهشت زوری و اجباری. آیه قرآن در این خصوص می فرماید:
اِنّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ اِمّا شاكِراً وَ اِمّا كَفُوراً ؛ [4] ما راه را بدو نمایاندیم ، خواه شاكر باشد و [پذیرا گردد] یا ناسپاس »
حال خداوندی که خالق انسان است و بیش از هر کسی سعادت بشر را می خواهد، حاضر نیست اختیار را از انسان سلب کند، پس پدر و مادر که قطعا نمی توانند و اجازه ندارند از خداوند جلو بزنند.
اما متاسفانه هنوز هم در بسیاری از خانواده ها فرزندان هیچ اختیاری ندارند و حتی نوع لباس پوشیدن، تغذیه، تفریح، انتخاب دوست و در ادامه انتخاب رشته و همسر هم اختیاری ندارند.
4. تربیت بر اساس المان های عقلی و دینی و نه سلیقه شخصی
کودک ما نیاز به تربیت دارند اما تربیت نباید مبتنی بر سلیقه های شخصی پدر و مادرها باشد.
باید کودکان را به گونه ای تربیت کنیم که اگر بیست سال بعد در جوانی وارد اجتماع شد فکرش و اطلاعاتش برای بیست سال پیش نباشد.
امام علی (علیه السلام) در این خصوص می فرماید: «فرزندان خود را به عادات و آداب خود مجبور نكنید؛ زیرا آنها برای زمانی غیر از زمان شما خلق شده اند.» [5]
5. رفاقت با فرزندان و نه برخورد از موضع بالا
یک نگاه اشتباهی که در بین والدین وجود دارد این است که فکر می کنند اگر با بچه ها رفاقت کنند آن ها را پر رو می کنند اما بالعکس باید هم سن و سال فرزندانمان شویم و در هر دوره ای رفیق و همنشین آن ها باشیم.
پیامبر درباره رفتار با کودک می فرمایند: «مَن کانَ عِندَهُ صَبِیٌ فَلیَتَصابَ لَه؛ [6] هر کس کودکی داشته باشد باید با او مانند خودش رفتار کند.»
پی نوشت ها:
[1] من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج3، ص483، ح4705
[2] کافی، ج 4، ص11
[3] وسائل‌الشیعه، ج۱۵، ص۲۴۹
[4] دهر (76)، آیه 3
[5] نهج البلاغه گفتار 240
[6] وسائل‌الشیعة ج21 ص486. یاحقّ.