نفقه و مخارج زن و فرزند

سؤال1679:زنى که تا به حال در روستا زندگى مى کرده است و فرزندان وى هم در روستازندگى مى کنند به شهر آمده و از فرزندان خود، نفقه مناسب با شهر را طلب مى کند، حکمآن را بیان کنید.

پاسخ:به طور کلى نفقه مادر در صورت توانِ فرزندو فقر مادر لازم است و در فرض سؤال، اگرفرزند توان مالى ندارد، تکلیفى ندارد و اگرتوان دارد و مادر فقیر است، باید نفقه را مطابق شأن مادر بدهد، یعنى اگر شأن فعلىمادر این است که در شهر زندگى کند، مثل اینکه همه یا اکثر فرزندان و فامیل او درشهر زندگى مى کنند و عرفاً شأن او هم این است که در شهرزندگى کند، باید نفقه شهررا به او بدهد، ولى اگر چنین نیست، باید همان نفقه روستا را به اوبدهد.

سؤال1680:اگر زنى حاضر نشود با شوهر بهمنزل وى برود و بدون اجازه شوهر در خانه پدر بماند، آیا حق نفقه دارد؟

پاسخ:به طور کلى نفقه زوجه دائمه وقتى بر شوهر واجب است که از او اطاعتکند و در امور مربوط به زناشویى بدون عذر شرعى سرپیچى نکند، و اگربدون اذن از خانه خارجشد، نفقه اش ساقط مى شود.

سؤال1681:زوجه اىبا مراجعه به دادگاه تقاضاى نفقه و مهریه کرده است. دادگاه زوج را براى اداىتوضیحات احضار کرده است. زوج در دادگاه اعلام کرده که نفقه در قبال تمکین است ونامبرده فعلا منکوحه غیر مدخوله است. آیا با توجه به عرف متعارف ایران که چند ماهىزوجین بصورت نامزد مى مانند زوجه حق مطالبه نفقه در مدت زمان نامزدى دارد یاخیر؟

پاسخ:اگر زوجه حاضر به تمکین نبوده، استحقاق نفقه راندارد.

سؤال1682:زید با دختر عموى خود ازدواجکرده بعد به جهت اختلاف وى را طلاق مى دهد، آیا علاوه بر مهریه، مخارج لباس و نفقهبعد از عقد و قبل از زفاف به عهده زوج مى آید؟

پاسخ:اگر پس ازعقد آمادگى براى هرگونه استمتاع داشته، لباس و نفقه دارد. و در غیر این صورتندارد.

سؤال1683:آیا زن مى تواند مخارجروزهاى آینده را از شوهر مطالبه کند؟

پاسخ:خیر.

سؤال1684:آیا زن مى تواند مخارج روزهاىگذشته را که مرد نپرداخته و زن از پول خود یا پس انداز مخارج روزهاى قبل خرج کرده،از شوهر طلب کند؟

پاسخ:نفقه زن از دیون است که به عهده مردمى باشد. و اگر نپرداخته مى تواند مطالبه کند. ولى اگر پس انداز مال شوهر بوده وخرج کرده حق مطالبه مجدد ندارد. چون به حقش رسیده است.

سؤال1685:در صورتى که زن از شوهر خود مطالبه منزل جدا کند و بگویددر منزلى که پدر و مادر شوهر باشند حاضر به زندگى نیستم، آیا بر شوهر لازم است کهبه خواسته زن خود جامه عمل بپوشد یا خیر؟ در صورتى که مرد به خواسته زن جامه عملنپوشاند و زن هم حاضر به زندگى نشود و به منزل پدرش برود و بگوید تا منزل جداگانهتهیه نکنى به خانه اتنمى آیم، آیا زن ناشزه مى شود؟ درصورتى که زوج تمکن مالى نداشته باشد و قادر به جدا کردن منزل نباشد، وظیفه اشچیست؟
پاسخ:از قضیه شخصیه اطلاع ندارم. به طور کلى بر شوهر واجباست مسکن مناسب با شأن زن و متعارف محل تهیه کند و منزل جداگانه لازم نیست. مگراین که داشتن منزل جداگانه از شؤون آن زن باشد.

سؤال1686:شخصى عیال گرفته و بعد از ازدواج معلوم شده که چند سال قبل از ازدواجعیال نامبرده مبتلا به مرضى بوده است. در موقع خواستگارى هم زوج نمى دانسته که اینمرض را دارد، حال احتیاج به عمل جراحى و مخارج زیادى مى باشد، آیا مخارج درمان چنینمرضى به عهده زوج است یا به عهده زوجه؟ و بر فرض این که به عهده زوج باشد، آیا درصورت عدم اقدام زوج به معالجه، مى تواند او را اجبار کند یا خیر و همچنین اگر بهعهده زوجه باشد، آیا زوج مى تواند او را اجبار به معالجه کند یا خیر؟

پاسخ:مخارج معالجه زوجه به مقدار متعارف بر عهده زوج است و زاید بر آن بهعهده خود زوجه است و در این مسأله فرقى بین مریضى قبل از ازدواج و بعد از آن نیست. در عین حال سزاوار است که زوج کوتاهى نکند، خصوصاً اگر زن توان مالى نداشته باشد. ودر مقدار متعارف، زوجه حق دارد زوج را الزام کند و در زاید بر متعارف که بر عهدهخود زوجه است، زوج حق الزام ندارد، مگر از باب امر به معروف.

سؤال1687:آیا زن حق دارد از زندگى در خانه اى که در آنجا پدر شوهرو مادر شوهر زندگى مى کنند امتناع و درخواست منزل جداگانه بکند؟

پاسخ:به طور کلى بر شوهر واجب است مسکن مناسب به شأن زن و متعارف محل،تهیه کند و منزل جداگانه لازم نیست. مگر این که داشتن منزل جداگانه از شؤون آن زنباشد.

سؤال1688:اگر اولاد قدرت بر کسب و کارداشته باشند و دنبال کار نروند، آیا در این فرض نفقه آنان بر پدر واجب است؟

پاسخ:در این فرض انفاقواجب نیست. چون در صورتى انفاق بر فرزندان واجب است که فقیر باشند و کسانى که قدرتبر کسب و کار دارند و کار نمى کنند، فقیر محسوب نمى شوند.

سؤال1689:اگر خانمى ماهانه از شوهرش براى مخارج تغذیه خانواده پولمى گیرد و هرماه مقدارى را پس انداز مى کند آیا مى تواند بدون اذن شوهر براى خودشیا بچه ها با این پول لباس یا چیز دیگرى بخرد؟

پاسخ:اگر ماهانهرا تملیک او کرده و اختیار مصرف را به او داده است، مى تواند لباس و غیره بگیرد ونیز اگر ماهانه نفقه واجب خود زن است که به او داده، اختیار با زن است. اما نسبت بهمخارجى که براى بچه ها داده زن چنین اختیارى ندارد، مگر از پدر آنان اذنبگیرد.

سؤال1690:آیا مرد مى تواند پولهایى راکه زن با صرفه جویى در مخارج خانه پس انداز کرده، از زن طلب کند؟

پاسخ:اگر حق النفقه زن بوده و به مقدار متعارف و به عنوان حق النفقه به اوداده است، و زن از مخارج خود کم گذاشته، حق پس گرفتن ندارد. و اگر زیادتر داده یابه عنوان دیگر داده و کم گذاشته است، مثلا مصرف بچه ها نکرده، مى تواند پسبگیرد.

سؤال1691:آیا جایز است زن بدون اجازهشوهر دست در جیب او کرده و براى مخارج خانه یا فرزندان پولى را بردارد؟ در فرض اینکه شوهر نفقه مى پردازد و یا نمى پردازد؟

پاسخ:در صورتى که نفقهرا مى پردازد جایز نیست. و در صورت دوّم مى تواند بدون اجازه شوهر نفقه خود را ازمال او بردارد.

سؤال1692:اگر زنى بدون اجازهشوهر از مال او بردارد و مى داند رضایت وى را، یا احتمال مى دهد، چه حکمىدارد؟

پاسخ:با احراز رضایت مانعى ندارد. ولى در صورت احتمال جایزنیست.

سؤال1693:اگر زنى از پولى که شوهر براىمخارج خانه مى دهد مجلس روضه یا ختمانعام و امثال اینها را بگیرد، آیاجایز است؟

پاسخ:اگر پول را تملیک او کرده و اختیار مصرف آن را بهزن داده یا بداند راضى است، مانعى ندارد و گرنه جایز نیست

سؤال1694:خانمى مریض است و هرماه چند هزار تومان خرج دارو و دکتراو مى شود و شوهر او هم به همین علت چندین هزار تومان قرض دارد و این خانم زمینىدارد که یک میلیون تومان ارزش دارد. آیا شوهر مى تواند بابت مخارجى که کرده است ازقیمت زمین خانم کسر کند؟ و آیا خانم با چنین وضعى مستطیع بوده و حج بر او واجباست؟

پاسخ:در صورتى که شوهر پولى که پرداخته به قصد مجانیت ورایگان نبوده، مى تواند از همسر خود مطالبه کند. و زن اگر بتواند با فروش زمین بهمکه برود و مشکلى در زندگى نداشته باشد و نیاز به همراه داشتن کسى در سفر نداشتهباشد، حج بر او واجب است.

سؤال1695:زنى بهسبب آتش سوزى در خانه شوهر، در بیمارستان بسترى و سپس فوت شده است، آیا هزینهبیمارستان او بر عهده شوهر است یا خیر؟

پاسخ:هزینه بیمارستان بهعهده شوهر نیست. ولى اگر مخارج را بدون خواهش زن انجام داده و قصد قرض نداشته است،نمى تواند از مال او بردارد.

سؤال1696:زنىمنزل شوهر خود را بى اجازه شوهر ترک کرده و تمکین نمى کند. بعداً معلوم شد که علتاین بود که شوهر او را اذیت مى کرده و کتک مى زده و موجبات شکنجه روحى او را فراهممى کرده است، آیا در این فرض حق مطالبه نفقه خود را دارد؟

پاسخ:اذیت و کتک زدن هرکس خصوصاً زوجه انسان کار زشت و حرامى است و کتک زدن در مواردىموجب دیه مى شود; در هرصورت نفقه زن در صورت عدم تمکین ساقط است. ولى اگر زوجبواسطه اذیت کردن و کتک زدن امکان تمکین زوجه را از بین برده و او مضطر به ترک منزلشده است مستحق نفقه مى باشد.

سؤال1697:زنىبعد از طلاق پسر خود را که بیش از دو سال داشته به مدت دو سال نزدخود نگه داشته است و فعلا که پدر بچهمى خواهد بچه را بگیرد مى گوید باید مخارج دو ساله بچه را بدهى تا او را تحویل دهم. آیا مادر حق مطالبه نفقه گذشته کودک را دارد؟

پاسخ:در صورتى کهشوهر نفقه فرزند خود را نپرداخته معصیت کرده است. امّا مادر حق مطالبه نفقه گذشتهفرزند خود را ندارد.

سؤال1698:زن ناشزه اى کهبدون اجازه شوهر منزل شوهر را ترک کرده است، دختر دو ساله خود را همراه خود بردهاست و نسبت به ملاقات پدر با او محدودیت قائل مى شود، آیا جایز است این زن چنینکارى بکند؟ و آیا در این حال نفقه دختر بر مرد است و زن مى تواند مطالبهکند؟

پاسخ:حکم کلى مسأله این است که مادر نسبت به تربیت ونگهدارى دختربچه تا هفت سالگى بر پدر حق تقدم دارد و جایز نیست پدر در این مدت بچهرا از مادرش بگیرد. ولى مادر حق محدود کردن ملاقات پدر و دختر را ندارد. و نفقه بچهبر پدر است. اما ملزم نیست آن را به صورت نقدى یا غیر نقدى تحویل مادر دهد. و مادرحق مطالبه و درخواست نفقه کودک را ندارد.

سؤال1699:آیا پرداخت نفقه ولدالزنا بر پدر عرفى واجب است یا خیر؟

پاسخ:بلى، بعید نیست نفقه بر زانى باشد.

سؤال1700:آیا ولایت و حضانت ولدالزنا با پدر عرفى است یا خیر؟

پاسخ:در فرض سؤال، ظاهراً ولایت و سرپرستى ولد با پدر عرفى و زانى است. البته در صورتى که پسر باشد تا 2 سال و اگر دختر باشد تا 7 سال حق حضانت با مادراست. بعد از آن با پدر عرفى است.

سؤال1701:نفقه زندانى به عهده چه کسى است؟ بیت المال یا خود افراد؟ آیا تمکن مالى وعدم آن، نوع جرم، قدرت و توان بر کار و غیر آن، حدود و تعزیرى بودن، فرقى در تأمیننفقه وى دارد یا خیر؟ افراد واجب النفقه زندانى چطور؟

پاسخ:بطورکلى در مواردى که زندان کردن شخص مشروع باشد و خود شخص تمکن تأمین نفقه خود رادارد، وجهى براى پرداخت نفقه او از بیت المالمسلمانان نیست. بلى اگرفقیر باشد و زندانى شدن او مانع تهیه معاش خود و عائله اش شده، حکم او حکم سایرفقرا است. که نفقه او و عائله اش از بیت المال تأمین مى شود و خلاصه مقتضاى قاعدهاین است که نفقه هرکس به عهده خودش مى باشد. ولى در مورد زندانى باید تفصیل داد بینغنى و فقیر، که فقیر به جهت فقر از بیت المال تأمین مى شود. بلى در موردى که زندانىمتهم شده و هنوز جرم او به اثبات نرسیده تا قبل از ثبوت جرم نفقه اش بر بیت المالاست چون زندانى شدن او به لحاظ مصالح نظام و عامه مردم است. بلى ظاهراً مصلحت حکومتایجاب مى کند که فرقى بین زندانیان نگذارد و یا مصلحت نباشد که نفقه زندانى از خارجتأمین شود. البته روایاتى وارد شده (وسائل، کتاب الحدود) که نفقه محکوم به حبس ابدو سارق و مرتد از بیت المال تأمین مى شود، ولى ظاهر این موارد همان موارد فقرزندانى است، لذا اقوى همان تفصیل مى باشد.