احکام سجود-

سجود

(مسأله 1045)نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحب، بعد از رکوع دو سجده کند1 و سجده آن است که پیشانی و کف دو دست2 و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد3.

1- زنجانی: یعنی به قصد خضوع پیشانی را به زمین بگذارد و بنابراحتیاط مستحب مقداری از پیشانی که بر زمین قرار می گیرد کمتر از درهم نباشد(مقدار درهم در مسأله [848] بیان شد) و باید در حال سجده ذکر بگوید و در حال ذکر، کف دو دست و دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد و نهادن پشت دست کفایت نمی کند و بنابراحتیاط واجب باید انگشتان دست نیز روی زمین قرار گیرد.

وحید: یعنی پیشانی را به قصد خضوع به زمین بگذارد و در سجدۀ نماز واجب است که کف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد.

2- بهجت: تمام کف دو دست...

3- خوئی، تبریزی: سجده آن است که پیشانی را به قصد خضوع به زمین بگذارد و و در حال سجده در نماز، واجب است کف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را به زمین بگذارد.

سیستانی: سجده محقق می شود به این که به هیئت مخصوصی، پیشانی را به قصد خضوع به زمین بگذارد و در حال سجده در نماز، واجب است کف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را به زمین بگذارد. و منظور از پیشانی بنابراحتیاط واجب وسط آن است و ان مستطیلی است که از کشیدن دو خط فرضی بین دو ابرو در وسط پیشانی تا مرز موی سر به دست می آید.

سبحانی: و سجده آن است که پیشانی را بر زمین بگذارد. و گذاردن کف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت پاها برزمین ، از واجبات نماز است.

مظاهری: و دو سجده روی هم یک رکن است .

*****

مکارم : مسأله- در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحبّ، دو سجده واجب است و محلّ آن بعد از رکوع است. و هر گاه هر دو را عمدا یا از روی فراموشی ترک کند یا به جای دو سجده چهار سجده بجا آورد نماز باطل است، اما زیادی یا کمی یک سجده به شرط اینکه از روی سهو باشد نماز را باطل نمی کند.

در سجده باید هفت موضع بر زمین قرار گیرد: پیشانی، کف دست ها، سر دو زانو، سر دو انگشت بزرگ پا و هر گاه یکی از این اعضا را عمدا به زمین نگذارد سجده اش باطل است و اگر سهوا پیشانی را به زمین نگذارد باز سجده باطل است، اما اگر پیشانی به زمین برسد و یعضی دیگر از اعضا را سهوا به زمین نگذارد سجده صحیح است.

مسأله اختصاصی

بهجت: مسأله 855-بنابراحتیاط مقدار پیشانی که به زمین گذاشته می شود نباید کمتر از مقدار پهنای یک ناخن باشد، گرچه کفایت مطلق گذاشتن پیشانی روی زمین بدون تعیین مقدار ، خالی از وجه نیست؛ و در صورت رعایت احتیاط در مقدار سجده گاه یعنی پهنای یک ناخن، أحوط ، اتّصال این مقدار از زمین است به همدیگر، پس سجود بر دانه های تسبیح متعارف، خلاف احتیاط است.

(مسأله 1046) دو سجده روی هم یک رکن است1 که اگر کسی در نماز واجب عمداً یا از روی فراموشی 2 هر دو را ترک کند یا دو سجده دیگر به انها اضافه نماید نمازش باطل است.

1- گلپایگانی، صافی: دو سجده از یک رکعت با هم رکن است...

2- خوئی، تبریزی، وحید: در یک رکعت...

مکارم، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1045

*****

زنجانی: مسأله- سجده در هر رکعت رکن است که اگر کسی در یک رکعت از نماز واجب عمداً یا از روی فراموشی هر دو را ترک کند، نمازش باطل می شود.

سیستانی: مسأله- دو سجده روی هم یک رکن است و اگر کسی در نماز واجب هر چند از روی فراموشی یا جهل به مسأله در یک رکعت هر دو را ترک کند نمازش باطل است و همچنین است بنابراحتیاط لازم اگر دو سجده را در یک رکعت از روی فراموشی یا جهل قصوری اضافه کند(جهل قصوری این است که جاهل در جهل خود معذور باشد).

(مسأله 1047) اگر عمداً یک سجده کم یا زیاد کند، نماز باطل می شود و اگر سهواً یک سجده کم کند1 حکم آن بعداً 2 گفته خواهد شد. 3

1- خوئی: کم یا زیاد کند...

2- گلپایگانی، صافی: در مسائل[1251 تا 1262]...

3- سیستانی، مظاهری: اگر سهوا یک سجده کم یا زیاد کند نمازش باطل نمی شود (سیستانی:و در صورت کم شدن حکم آن در احکام سجده سهو خواهد آمد).

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1045

*****

زنجانی: مسأله- اگر با علم و عمد یک سجده کم یا زیاد کند نماز باطل می شود، و اگر سهواً یک سجده زیاد کند نماز صحیح است و اگر سهواً یک سجده کم کند حکم آن در مسأله [1109] گفته خواهد شد.

(مسأله 1048)اگر پیشانی را عمداً1 یا سهوا به زمین نگذارد سجده نکرده است. اگر چه جاهای دیگر به زمین برسد ولی اگر پیشانی را2 به زمین بگذارد و سهواً جاهای دیگر را به زمین نرساند، یا سهواً ذکر را نگوید سجده صحیح است.

1- سیستانی: کسی که می تواند پیشانی را به زمین بگذارد اگر آن را عمداً...

2- زنجانی: به قصد خضوع...

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1045

(مسأله 1049)(در سجده هر ذکری بگوید کافی است ولی1) احتیاط واجب آن است که2 مقدار ذکر از سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده» کمتر نباشد3 و مستحب است «سبحان ربی الاعلی و بحمده» را سه یا پنج یا هفت مرتبه4 بگوید.

1- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله سبحانی نیست.]

2- اراکی، فاضل: در سجده هر ذکری بگوید کافی است به شرط آنکه...

3- گلپایگانی: احتیاط واجب آن است که در سجده سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربّی الاعلی و بحمده» بگوید، یا ذکر دیگری که به قدر سه «سبحان الله» باشد چنانچه در رکوع گفته شد. و باید این کلمات به عربی صحیح گفته شود...

خوئی، تبریزی: بهتر آن است که در حال اختیار در سجده سه مرتبه«سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربّی الاعلی و بحمده» بگوید و باید این کلمات دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود ظاهر این است که گفتن هر ذکری به این مقدار باشد کفایت می کند ...

سیستانی: بهتر آن است که در حال اختیار در سجده سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربّی الاعلی و بحمده» بگوید و باید این کلمات دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود گرچه گفتن هر ذکری کفایت می کند، ولی بنابر احتیاط لازم باید به این مقدار باشد...

بهجت: کفایت هر ذکری که در سجده بگوید، خالی از وجه نیست، ولی احتیاط مستحب آن است که سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه«سبحان ربّی الاعلی و بحمده» بگوید...

زنجانی: یکی از واجبات سجده، ذکر است و آن گفتن «سبحان ربی الاعلی و بحمده یا سبحان الله سبحان الله سبحان الله» است و ظاهر آن است که گفتن هر ذکری که به مقدار اینها باشد کفایت می کند لکن بنابراحتیاط واجب در سجده «سبحان ربّی العظیم و بحمده نگوید؛ و باید ذکر سجده به دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود...

صافی: احتیاط مستحب آن است که در سجده، سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده» بگوید هر چند ظاهر این است که اکتفا به گفتن هر ذکری که به این مقدار باشد، مثل سه مرتبه «الله اکبر» جایز است. و باید این کلمات به عربی صحیح گفته شود...

4- خوئی، تبریزی، زنجانی، سیستانی: یا بیشتر...

*****

وحید: مسأله- در حال اختیار واجب است در سجده سه مرتبه «سبحان الله» یا هر ذکری که به این مقدار باشد بگوید و احتیاط مستحب آن است که تسبیح را بر مطلق ذکر مقدّم بدارد. و باید این کلمات دنبال هم و به عربی صحیح گفته شود. و مستحب است «سبحان ربی الاعلی و بحمده» را سه مرتبه یا پنج یا هفت مرتبه یا بیشتر بگوید.

مکارم: مسأله- ذکر سجده نیز واجب است و احتیاط آن است که حداقل سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده» بگوید و هر چه بیشتر بگوید بهتر است.

مظاهری: مسأله- هر ذکری در سجده گفته شود کافی است ولی مستحب است سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده» گفته شود و اگر ذکر دیگری گفته شود باید از سه مرتبه «سبحان الله» یا یک مرتبه «سبحان ربی الاعلی و بحمده» کمتر نباشد. و مستحب است ذکر سجده سه یا پنج یا هفت مرتبه گفته شود.

(مسأله 1050)در سجود باید به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد1 و موقع گفتن ذکر مستحب هم2، اگر آن را به قصد ذکری که برای سجده دستور داده اند بگوید، آرام بودن بدن لازم است3.

این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.

1- بهجت: و اگر نتوانست به اندازه ذکر واجب آرامش بدن داشته باشد، اصل وجوب ذکر ساقط نمی شود؛ و اگر به هیچ وجه بدنش آرام نمی گیرد أحوط این است که نماز دیگری هم بخواند و سجده آن را با اشاره انجام دهد و منظور از آرامش بدن، توقّف و مکث بین سرگذاشتن و برداشتن است.

زنجانی: در سجده باید پس از رسیدن پیشانی به مهر سر و بدن آرام بگیرد و در حال ذکر واجب آن باید سر و بدن آرام باشد...

2- فاضل: بنابراحتیاط...

3- زنجانی: بنابراحتیاط واجب آرام بودن سر وبدن لازم است.

مکارم: و اما اگر به قصد ذکر مطلق باشد که در هر جای نماز جایز است، حرکت مانعی ندارد.

خوئی: موقع گفتن ذکر مستحب هم آرام بودن بدن با قصد خصوصیّت، أحوط است.

تبریزی: در موقع گفتن ذکر مستحب هم آرام بودن بدن بهتر است.

سبحانی: ولی در گفتن ذکر به قصد قربت مطلقه، آرام بودن بدن لازم نیست.

*****

سیستانی: مسأله- در حال سجود باید بدن نمازگزار آرام باشد و نباید بدن خود را به اختیار طوری حرکت دهد که از حال آرام بودن خارج شود، حتّی –بنابراحتیاط- در زمانی که مشغول به ذکر واجب نیست.

وحید: مسأله- در سجود باید به مقدار ذکر واجب بدن آرام باشد ، و همچنین بنابراحتیاط واجب در موقع گفتن ذکر مستحب، در صورتی که ان را به قصد ذکر در سجده بگوید.

(مسأله 1051) اگر پیش از آن که پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد عمداً ذکر سجده را بگوید1، یا پیش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است2.

1- سیستانی: نماز باطل است، مگر این که ذکر را دوباره در حال آرامش بگوید. و اگر پیش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

تبریزی: باید دوباره ذکر را بعد از گذاشتن پیشانی و آرام شدن تکرار کند و بنابراحتیاط نماز را نیز اعاده نماید. و اگر پیش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

2- وحید: مگر اینکه جاهل قاصر باشد ف که در این صورت، در هر دو فرض، نماز صحیح ا ست .

*****

گلپایگانی، صافی: مسأله- اگر پیش از آنکه به زمین برسد یا پیش از آن که بدن آرام بگیرد عمداً ذکر سجده را بگوید، باید بعد از رسیدن پیشانی به زمین و آرام گرفتن بدن دوباره ذکر را بگوید و بنابراحتیاط لازم نماز را پس از اتمام اعاده نماید و اگر به همان ذکر اوّل اکتفا نماید نماز باطل است؛ و همچنین اگر پیش از تمام شدن ذکر عمداً سر از سجده بردارد، نماز باطل است.

مکارم: مسأله- هر گاه پیش از آن که بدن آرام بگیرد ذکر سجده را شروع کند نماز باطل است، همچنین اگر قسمتی از آن را هنگام بلند شدن از سجده بگوید؛ اما اگر سهواً باشد مانعی ندارد و اگر قبل از برداشتن سر از سجده متوجه شود باید ذکر را اعاده کند.

زنجانی: مسأله- اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و سر و بدن آرام گیرد، با علم و عمد ذکر سجده را بگوید. یا بدون ذکر یا قبل از تمام شدن آن سر از سجده بردارد، یا در حال ذکر واجب یا ذکر مستحبی که به قصد ورود می گوید بدن را حرکت دهد، نمازش باطل است و این امر در ذکر مستحب بنابراحتیاط وجوبی است.

(مسأله 1052) اگر پیش از آن که پیشانی به زمین برسد و بدن آرام گیرد، سهواً ذکر سجده را بگوید1 و پیش از آن که سر از سجده بردارد بفهمد اشتباه کرده باید دوباره در حال آرام بودن، ذکر را بگوید2.

1- خوئی، سیستانی، تبریزی، وحید: اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد ، سهوا ذکر سجده را بگوید ...

زنجانی: اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و سر و بدن آرام گیرد سهوا یا ر یا به جهت ندانستن مسأله ذکر سجده را بگوید...

[عبارت «و بدن آرام گیرد» در رساله آیت الله مظاهری نیامده است]

2- سیستانی: باید آرام بگیرد و دوباره ذکر را بگوید ولی اگر پیشانی به زمین رسیده باشد و سهواٌ پیش از آرامش ذکر را بگوید تکرار لازم نیست.

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1051.

(مسأله 1053) اگر بعد از ان که سر از سجده برداشت، بفهمد (که پیش از آرام گرفتن بدن، ذکر را گفته 1 یا 2) پیش از ان که ذکر سجده تمام شود سربرداشته نمازش صحیح است.

این مسأله در رساله آیات عظام : مکارم و سبحانی نیست.

1- زنجانی: بفهمد که ذکر نگفته یا در حال گفتن ذکر، بدنش آرام نبوده...

2- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: خوئی، تبریزی ، سیستانی و وحید نیست.]

(مسأله 1054) اگر موقعی که ذکر سجده را می گوید یکی از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد1، نماز باطل می شود2ولی موقعی که مشغول گفتن ذکر نیست اگر غیر پیشانی جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد اشکال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- سیستانی: اگر با استقراری که در سجود معتبر است منافات داشته باشد...

زنجانی: اگر موقعی که ذکر واجب سجده را می گوید یکی از هفت عضو را با علم و عمد از زمین بردارد...

وحید: در صورتی که جاهل قاصر نباشد

2- سیستانی: و همچنین است بنابراحتیاط واجب در موقعی که مشغول ذکر نیست.

گلپایگانی، صافی: احتیاط لازم آن است که بعد از آرام گرفتن همه اعضاء دوباره ذکر واجب را بگوید و نماز را تمام کند و اعاده نماید...

تبریزی: باید ذکر را دوباره بعد از گذاشتن تمام اعضاء تکرار و بعد نماز را اعاده کند...

بهجت: موقعی که ذکر سجده را می گوید باید تمام هفت عضو روی زمین باشند و از زمین برداشته نشوند...

*****

مکارم: مسأله- هنگامی که مشغول ذکر نیست می تواند بعضی از اعضای هفت گانه را جز پیشانی از زمین بردارد یا جابجا کند ولی در موقع ذکر جایز نیست.

(مسأله 1055)اگر پیش از تمام شدن ذکر سجده1 سهواً پیشانی را از زمین بردارد نمی تواند دوباره به زمین بگذارد و باید ان را یک سجده حساب کند و لی اگر جاهای دیگر را سهواً 2از زمین بردارد باید دومرتبه به زمین بگذارد وذکر را بگوید.

این مسأله دررساله آیت الله مکارم نیست.

1- زنجانی: اگر قبل از شروع ذکر سجده یا پیش از تمام شدن آن...

2- [کلمه «سهواً» در رساله آیت الله زنجانی نیست.]

(مسأله 1056)بعد از تمام شدن ذکر سجده اول باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.

(مسأله 1057)جای پیشانی نمازگزار باید از جاهای زانوهایش1 پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد2، بلکه احتیاط واجب آن است که جای پیشانی او از جای انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

این مسأله دررساله آیت الله سبحانی نیست.

1- اراکی: زانوها و سر انگشتان پای او...

فاضل: زانوها و از جای انگشتانش...

2- اراکی، فاضل: [پایان مسأله]

*****

خوئی، تبریزی: مسأله- جای پیشانی نمازگزار باید از جای سر انگشتان پای او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد؛بلکه واجب آن است که جای پیشانی او از جای انگشتان پایش پست تر از چهار انگشت بسته نیز نباشد.

گلپایگانی، صافی: مسأله- جای پیشانی نمازگزار باید از جای زانوها و سر انگشتان پای او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد؛ بلکه احتیاط واجب آن است که جای پیشانی او از جای انگشتان و سر زانوهایش از چهار انگشت بسته پست تر نیز نباشد.

وحید: مسأله- جای پیشانی نمازگزار باید از جای زانوها و سر انگشتان پای او بلندتر یا پست تر از چهارانگشت بسته نباشد ، وبنابراحتیاط واجب از جای زانوهای او هم بلندتر یا پست تر از این مقدار نباشد .

سیستانی: مسأله- جای پیشانی نمازگزار باید از جای زانوها و سر انگشتان پای او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پست تر نباشد؛ بلکه احتیاط واجب آن است که جای پیشانی او از جای ایستادنش نیز بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پست تر نباشد.

زنجانی: مسأله - جای پیشانی سجده کننده باید از جای پای او عرفا بلندتر و پست تر از چهار انگشت بسته نباشد، و در این حکم فرقی بین زمین شیب دار و غیر آن نیست.

مکارم: مسأله- بنابراحتیاط واجب جای پیشانی نمازگزار باید از جای زانوها بیش از چهار انگشت بسته بالاتر و پایین تر نباشد، همچنین جای پیشانی نسبت به جای انگشتان پای او، خواه زمین سراشیبی باشد یا نباشد.

بهجت: مسأله- جای پیشانی نمازگزار از محلّ ایستادن او در قیام و محلّ دو انگشت بزرگ پا در موقع سجده، به اندازه یک خشت که چهار انگشت بسته است باید بلندتر نباشد و احتیاط در این است که پایین تر از چهار انگشت بسته هم نباشد.

مظاهری: مسأله- جای پسشانی نمازگزار باید از جاهای دو کف دست و دو سر زانوها و دو سر انگشتان پای او پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

(مسأله 1058)در زمین سراشیب که سراشیبی آن درست معلوم نیست احتیاط واجب1 آن است که جای پیشانی نمازگزار از جای انگشتهای پا و سر زانوهای او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد2.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- فاضل: احتیاط...

2- اراکی، گلپایگانی، صافی: اگر جای پیشانی نمازگزار از جای انگشتان پا و سر زانوهای او مختصری بیش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد اشکال ندارد.

خوئی، تبریزی: اگر جای پیشانی نمازگزار از جای انگشتهای پای او(تبریزی: و سر زانوهای او) بیش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد اشکال ندارد.

بهجت: باید جای پیشانی نمازگزار از جای انگشتهای پا بیش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد و بنابراحتیاط باید پایین تر نیز نباشد.

فاضل: و سزاوار نیست این احتیاط ترک شود.

مظاهری: اگر جای پیشانی بیش از چهار انگشت بسته پست تر یا بلندتر باشد اشکال ندارد.

مکارم، زنجانی: رجوع کنید به ذیل مسأله 1057.

*****

وحید: مسأله- در زمین سراشیب که شیب آن درست معلوم نیست اگر جای پیشانی از جای سر انگشت های پای او و زانوهایش بیش از چهارانگشت بسته بلندتر یا پست تر باشد، بنابراین احتیاط نماز او باطل است.

سیستانی: مسأله- در زمین سراشیب –هرچند که سراشیبی آن درست معلوم نباشد- اگر جای پیشانی نمازگزار از جای زانوها و انگشتهای پای او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پست تر باشد نماز او محلّ اشکال است.

(مسأله 1059) اگر پیشانی را سهواً به چیزی بگذارد1 که از جای انگشتهای پا و سر زانوهای او بلندتر از چهار انگشت بسته است، چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده است می تواند2 سر را بردارد و به چیزی که بلندی آن به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد (و می تواند سر را به روی آن، که به اندازه چهار انگشت یا کمتر است بکشد3) و اگر بلندی آن به قدری است که می گویند در حال سجده است احتیاط واجب ان است که پیشانی را از روی آن به روی چیزی که بلندی ان به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بکشد و اگر کشیدن پیشانی ممکن نیست بنابراحتیاط واجب باید (پیشانی را بلند کند و بر موضعی که بلندی زایدی ندارد بگذارد و 4) نماز را تمام کند و دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست

1- اراکی، گلپایگانی، صافی: اگر پیشانی را به چیزی بگذارد...

2- گلپایگانی، صافی: باید...

3- بهجت: کم کم بکشد...

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: گلپایگانی و صافی نیست]

4- [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام : اراکی، گلپایگانی، فاضل، نوری، بهجت و صافی نیست]

*****

خوئی: مسأله- اگر پیشانی را اشتباهاً بر چیزی بگذارد که از جای انگشتهای پای او بلندتر از چهار انگشت بسته است، باید سر را بردارد و بر چیزی که بلند نیست یا بلندیش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و بنابراحتیاط باید نماز را بعد از تمام نمودن دوباره بخواند.

زنجانی: مسأله- اگر پیشانی را اشتباهاً بر جایی بگذارد که از جای پای او بلندتر از چهار انگشت بسته است چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده است می تواند سر را بردارد و به جایی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و می تواند سر را به جایی که سجده بر آن صحیح است بکشاند و اگر بلندی آن به قدری کم است که می گویند در حال سجده است بنابراحتیاط واجب سر را به جایی که سجده بر ان صحیح است بکشاند و کفایت می کند و احتیاط مستحب آن است که پس از تمام کردن نماز آن را اعاده کند. و اگر نمی تواند سر را بکشاند ، باید سر را بردارد و بر جایی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و نمازش صحیح است .

اگر پیشانی را اشتباهاً بر جایی بگذارد که از جای پای او بیش از چهار انگشت بسته پایین تراست، بنابراحتیاط واجب پیشانی را به جایی که سجده به آن صحیح است بگذارد و نمازش صحیح است.

تبریزی: مسأله- اگر پیشانی را اشتباها به چیزی بگذارد که از جای انگشت های پا و سر زانوهای او بلندتر از چهارانگشت بسته است باید سر را به چیزی که بلند نیست یا بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و بنابراحتیاط باید پیشانی را بر جایی که بلند نیست یا بر چیزی که سجده بر آن جایز است بکشد.

وحید: مسأله- اگر پشانی را اشتباها بر چیزی بگذارد که ز جای انگشت های پای او بلند تر از چهارانگشت بسته است چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده ا ست باید سر را بردارد و به چیزی که بلند نیست یا بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بگذارد و اگر بلندی آن به قدری است که می گویند در حال سجده است باید پیشانی را از روی آن بر روی چیزی که بلندی اش به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بکشد و اگر کشیدن پیشانی ممکن نیست بنابراحتیاط واجب باید نماز را تمام کند و دوباره بخواند.

سیستانی: مسأله- اگر پیشانی را اشتباهاً بر چیزی بگذارد که از جای زانوها و انگشتهای پای او بیش از چهار انگشت بسته بلند تر باشد، چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده است باید سر را بردارد و به چیزی که بلندی آن بیش از چهار انگشت بسته نیست بگذارد، و اگر بلندی آن به قدری است که می گویند در حال سجده است چنانچه پس از انجام ذکر واجب ملتفت شو د می تواند سر از سجده بردارد و نماز را تمام کند و اگر قبل از انجام ذکر واجب ملتفت شد، باید پیشانی را از روی ان بر روی چیزی که بلندی آن به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است بکشد و ذکر واجب را بجا آورد و اگر کشیدن پیشانی ممکن نباشد، می تواند ذکر واجب را در همان حال بجا اورد و نماز را تمام کند و لازم نیست نماز را دوباره بخواند.

مکارم: مسأله- هر گاه پیشانی را سهواً بر جایی بگذارد که از محلّ زانوها یا انگشتان پا بیش از چهار انگشت بسته پست تر و بلندتر باشد، اگر بلندی به حدی است که به ان سجده نمی گویند باید سر را بردارد و روی چیزی بگذارد که بلندی آن از چهار انگشت بسته کمتر است، اما اگر به قدری است که سجده به آن می گویند واجب است پیشانی را از روی ان به روی چیزی بکشد که به اندازه چهار انگشت بسته یا کمتر است و اگر کشیدن پیشانی ممکن نیست احتیاط آن است که نماز را تمام کند و دوباره بخواند.

مظاهری: مسأله- اگر پیشانی را سهوا به چیزی بگذارد که از چهار انگشت بسته بلندتر است ، چنانچه بلندی آن به قدری است که نمی گویند در حال سجده است باید سر را بردارد، و اگر بلندی آن به قدری است که می گویند در حال سجده است باید پیشانی را از روی ان به روی چیزی که بلندی آن به اندازه چهارانگشت بسته یا کمتر است بکشد و اگر کشیدن پیشانی ممکن نیست نماز او باطل است.

(مسأله 1060)باید بین پیشانی و انچه بر آن سجده می کند چیزی نباشد1 پس اگر مهر2 به قدری چرک باشد که پیشانی به خود مهر نرسد سجده باطل است ولی اگر مثلاً رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد.

این مسأله در رساله آیات عظام: سبحانی و مظاهری نیست.

1- خوئی: چیزی فاصله نباشد...

سیستانی: باید بین پیشانی و آنچه بر آن سجده صحیح است چیز دیگری فاصله نباشد...

2- زنجانی: اگر چادر تمام سطح مهر را بپوشاند یا تمام سطح مهر...

*****

مکارم: مسأله- پیشانی باید روی چیزی قرار گیرد که سجده بر آن صحیح است و شرح آن به خواست خدا در مسائل آینده ذکر می شود و اگر حائلی در این وسط باشد مانند موی سر یا چرک بودن مهر به حدی که پیشانی به خود مهر نرسد سجده باطل است ، ولی تغییر رنگ مهر اشکال ندارد.

مظاهری: مسأله- مهر یا چیز دیگری که سجده بر آن می کند باید تمیز باشد پس اگر مهر به قدری چرک باشد که پیشانی به خود مهر نرسد سجده باطل است ولی اگر مثلا رنگ مهر تغییر کرده باشد اشکال ندارد.

(مسأله 1061)در سجده باید کف دست1 رابر زمین بگذارد2 ولی در حال ناچاری پشت دست هم مانعی ندارد و اگر پشت دست ممکن نباشد، باید 3 مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند باید4 تا آرنج هر جا که می تواند بر زمین بگذارد و اگر آن هم ممکن نیست، گذاشتن بازو کافی است5.

1- بهجت: تمام کف دست...

صافی: کف هر دو دست...

2- سیستانی: در سجده باید دو کف دست را بر زمین بگذارد و بنابر احتیاط واجب در صورت امکان، همه کف دست را بگذارد...

3- خوئی، تبریزی،: بنابراحتیاط ...

سیستانی: بنابراحتیاط واجب...

4- [کلمه «باید» در رساله آیات عظام: خوئی، تبریزی و سیستانی نیست].

5- مظاهری: خوب است مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند، خوب است تا آرنج هر جای دست را که می تواند بر زمین بگذارد.

*****

وحید: مسأله- در سجده باید دو کف دست را بر زمین بگذارد و در حال ناچاری باید پشت دست را بر زمین بگذارد و اگر پشت دست هم ممکن نباشد بنابراحتیاط واجب مچ دست را به زمین بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند تا آرنج، هر جا را که می تواند به زمین بگذارد و اگر آن هم ممکن نیست بازو را بگذارد.

مکارم: مسأله- هر گاه نتواند کف دستها را بر زمین بگذارد باید پشت دستها را به زمین بگذارد و اگر ان هم ممکن نیست مچ دستها را بر زمین بگذارد، و چنانچه آن هم ممکن نباشد بنابراحتیاط واجب هر جای دست تا آرنج، ممکن شود روی زمین می گذارد و در صورتی که نتواند، بازو را بگذارد.

زنجانی: مسأله- برای سجده اگر گذاشتن تمام دست ممکن نباشد باید هر مقداری از دست را که ممکن است ولو انگشتان دست- به زمین بگذارد و بنابر احتیاط اگر هیچ ممکن نباشد، پشت دست را بر زمین بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند، مچ دست را بر زمین بگذارد و اگر ممکن نباشد تا آرنح هر جا را که می تواند بر زمین بگذارد واگر ان هم ممکن نیست گذاشتن بازو کافی است.

(مسأله 1062)در سجده بنابراحتیاط واجب باید1 سر و دو انگشت بزرگ پاها را به زمین بگذارد2 و اگر 3 انگشتهای دیگر پا4 یا روی پا را به زمین بگذارد5 یا به واسطه بلند بودن ناخن سر شست به زمین نرسد نمازش باطل است6.

1- گلپایگانی، صافی، زنجانی، سبحانی ، مظاهری: در سجده باید...

2- بهجت: در سجده بایدسر دو انگشت بزرگ پاها را به زمین بگذارد و اگر روی انگشت بزرگ پا یعنی طرف ناخن و یا پشت آن را هم به زمین بگذارد، کافی بودنش خالی از وجه نیست، ولی خلاف احتیاط است...

فاضل: در سجده باید دو انگشت بزرگ پاها را به زمین بگذارد و احتیاط واجب این است که سر دو انگشت بر زمین گذاشته شود...

مکارم: و انگشتهای دیگر کافی نیست، حتّی اگر ناخن انگشت بزرگ پا طوری بلند باشد که سر انگشت به زمین نرسد اشکال دارد.

3- زنجانی: و اگر بجای آن...

بهجت: و اگر فقط...

4- اراکی: اگر انگشتهای دیگر پا بدون آن که انگشت بزرگ بر زمین باشد...

5- گلپایگانی، صافی: و سر دو انگشت بزرگ را به زمین نگذارد...

6- گلپایگانی، صافی: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده باید بنابراحتیاط لازم دوباره بخواند.

فاضل: و قرار گرفتن انگشتهای دیگر پا همراه با انگشت بزرگ بر روی زمین مانعی ندارد.

زنجانی، نوری: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده، بنابراحتیاط باید دوباره بخواند.

سبحانی: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده، بنابراحتیاط مستحب باید دوباره بخواند.

مظاهری: و کسی که بواسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده بهتر است دوباره بخواند ولی اگر علاوه بر سر دو انگشت بزرگ پاها انگشتان دیگر را هم بر زمین بگذارد مانعی ندارد.و

*****

خوئی: مسأله- در سجده باید دو انگشت بزرگ پاها را به زمین بگذارد* و اگر* انگشت های دیگر پا یا روی زمین بگذارد یا به واسطه بلند بودن ناخن، شست به زمین نرسد نمازش باطل است. و کسی که از روی تقصیر و ندانستن مسأله* نمازهای خود را این طور خوانده باید دوباره بخواند* .

*سیستانی: ولی لازم نیست که سر دو انگشت را بر زمین بگذارد بلکه گذاشتن پشت یا روی آنها نیز کفایت می کند....

* وحید: هر چند احتیاط مستحب این است که سر دو انگشت بزرگ را به زمین بگذارد.

*سیستانی: و اگر انگشت بزرگ را نگذارد و...

.وحید: و کسی که به واسطه ندانستن مسأله نمازهای خود را این طور خوانده اگر مقصر است باید دوباره بخواند و اگر قاصر است نمازش صحیح است.

*تبریزی: از روی تقصیر به واسطه ندانستن مسأله...

*تبریزی: و اگرروی شست یا باطن آن را بر زمین بگذارد کافی است.

(مسأله 1063) کسی که مقداری از شست پایش بریده، باید بقیه آن را به زمین بگذارد، و اگر چیزی از آن نمانده1، یا اگر مانده خیلی کوتاه است2 باید 3 بقیه انگشتان را بگذارد4 و اگر هیچ انگشت ندارد، باید 5 هر مقداری از پا مانده به زمین بگذارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- زنجانی: یا نمی تواند بقیه را بر زمین بگذارد، باید بعضی از انگشتان دیگر را بگذارد و اگر هیچ انگشت ندارد باید سر هر مقداری از پا را که باقی مانده به زمین بگذارد.

2- سیستانی: که نمی توان ان را به هیچ وجه بر زمین یا چیز دیگری گذاشت...

3- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط ...

مظاهری: خوب است...

سیستانی: بنابراحتیاط واجب...

4- گلپایگانی، صافی: اگر چیزی از آن نمانده یا اگر مانده خیلی کوتاه است احتیاط لازم آن است که همان را به زمین گذارد و ذکر سجده را بگوید و باز بقیه انگشتان را به زمین بگذارد و دو مرتبه ذکر را بگوید...

وحید: احتیاط واجب آن است که بقیه انگشتان را به زمین بگذارد...

مکارم:اگر چیزی نمانده بقیه انگشتان را بگذارد...

5- مظاهری: خوب است...

[کلمه «باید» در رساله ایات عظام: خوئی، سیستانی و تبریزی نیست]

(مسأله 1064)اگر به طور غیر معمول سجده کند، مثلاً سینه و شکم را به زمین بچسباند1، بنابر احتیاط مستحب2 باید نماز را دوباره بخواند3، ولی اگر4 پاها را دراز کند، اگر چه هفت عضوی که گفته شد به زمین برسد ، بنابراحتیاط واجب5 باید نماز را دوباره بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام: سبحانی و بهجت نیست.

1- گلپایگانی، صافی: یا پاها را دراز کند ولی هفت عضوی که گفته شد به زمین برسد، اگر طوری است که عرفا می گویند: سجده کرده، صحیح است و الّا باطل است.

اراکی، خوئی، تبریزی: یا پاها را دراز کند (خوئی، تبریزی: اگر چه هفت عضوی که گفته شد به زمین برسد)...

سیستانی: یا پاها را مقداری دراز کند،چنانچه بگویند سجده کرده نمازش صحیح است، ولی اگر بگویند دراز کشیده و سجده صدق ننمایند نماز او باطل است.

فاضل، وحید: و یا پاها را دراز کند، اگر چه هفت عضوی که گفته شد به زمین برسد باید بنابراحتیاط واجب نماز را دوباره بخواند.

زنجانی: یا پاها را دراز کند، اگر هفت عضوی که گفته شد به زمین برسد کفایت می کند لکن بنابراحتیاط مستحب نماز را دوباره بخواند.

2- نوری: بنابراحتیاط واجب...

3- اراکی: [پایان مسأله]

خوئی، تبریزی: ولی اگر طوری دراز بکشد که سجده صدق ننماید نماز او باطل است.

4- نوری: و اگر...

5- [عبارت «بنابراحتیاط واجب» در رساله آیت الله نوری نیست.]

*****

مکارم: مسأله- هر گاه به طور غیر معمول سجده کند، مثلا بخوابد و هفت عضو بدن را بر زمین بچسباند، سجده اش باطل است.

مظاهرِی: مسأله- اگر به طور غیر معمول سجده کند مثلا به رو بخوابد و مواضع سجده را بر زمین بگذارد سجده او باطل است.

(مسأله 1065)مهر1 یا چیز دیگری که بر آن سجده می کند2، باید پاک باشد، ولی اگر مثلا مهر را روی فرش نجس بگذارد3، یا یک طرف مهر نجس باشد و پیشانی را به طرف پاک ان بگذارد4 اشکال ندارد.

این مسأله در رساله آیات عظام: مکارم و سبحانی نیست.

1- زنجانی: مقداری از سطح مهر...

2- سیستانی: به مقداری که سجده بر آن صحیح است...

3- زنجانی: یا پشت مهر نجس باشد، سجده بر آن مانعی ندارد، مگر آن که موجب نجس شدن پیشانی شود به طوری که موجب بطلان نماز گردد.

4- سیستانی: یا قسمتی از روی مهر پاک باشد و قسمتی نجس باشد اگر پیشانی را نجس نکند اشکال ندارد.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل شرط چهارم از شرایط مکان نمازگزار، بعد از مسأله 885.

مسائل اختصاصی

بهجت: مسأله875- کسی که فراموش کرده که موضع سجده او نجس بوده و یا نمی دانسته و بعد از نماز فهمیده در صورتی که قصد قربت داشته، نمازش صحیح است؛ و اگر در بین نماز فهمید، اگر در حال سجده است پیشانی را از موضع نجس کم کم بکشد تا به موضع پاک برسد و اگر بعد از سجده فهمید، سجده های گذشته صحیح است.

بهجت: مسأله 876- اگر محل سجده منحصر در نجس شد، سقوط شرطیت طهارت خالی از وجه نیست، و اگر امر دائر است که به محل نجس سجده کند یا بر لباس پاک، تخییر خالی از وجه نیست و در صورتی که امید برطرف شدن عذر را دارد أحوط تأخیر نماز برای آخر وقت است.

بهجت: مسأله 877- اگر موضعی که پیشانی بر آن گذاشته می شود نجس باشد و حالت سرایت هم نداشته باشد ولی قسمتی از آن به مقداری که برای سجده لازم است پاک باشد، سجده بر آن کفایت می کند.

(مسأله 1066)اگر در پیشانی دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممکن است باید با جای سالم پیشانی سجده کند 1و اگر ممکن نیست باید زمین را گود کند و دمل را در گودال و جای سالم را به مقداری که برای سجده کافی باشد بر زمین بگذارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- مظاهری: [پایان مسأله]

وحید: و اگر ممکن نیست باید آنچه را که سجده بر آن صحیح است گود کند و دمل را در گودال و جا ی سالم را به مقداری که برای سجده کافی باشد بر آن بگذارد و احتیاط مستحب آن است که آن گودال در زمین باشد

*****

مکارم: مسأله- هر گاه در پیشانی دمل و مانند آن باشد و نتواند آن را بر مهر و مانند آن بگذارد، می تواند مهر را در کنار پیشانی یا در هر دو طرف انقدر از زمین بلند کند که دمل در وسط آن قرار گیرد به شرط این که از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد. و هر گاه دمل یا زخم تمام پیشانی را گرفته باشد باید به یکی از دو طرف بیرون پیشانی سجده کند و اگر ممکن نیست چانه را بر مهر می گذارد و اگر آن هم ممکن نیست هرجای از صورت که ممکن شود بر مهر بگذارد و اگر به هیچ جای از صورت ممکن نشود باید به اندازه ای که می تواند خم شود.

زنجانی: مسأله- اگر در پیشانی دمل و مانند آن باشد که نتواند با آن سجده کند، باید با جای سالم پیشانی سجده کند؛ ولو به این شکل که مهر بلندی بردارد و دمل را در کنار مهر قرار داده با قسمت سالم پیشانی سجده کند، یا زمین را گود کند و دمل را در گودال و جای سالم پیشانی را بر زمین بگذارد.

سیستانی: مسأله- اگر در پیشانی دمل یا زخم و مانند آن باشد که نتواند آن را هر چند بدون فشار بر زمین بگذارد، چنانچه آن دمل مثلا همۀ پیشانی را فرا نگرفته باشد باید با جای سالم پیشانی سجده کند؛ و اگر سجده کردن با جای سالم پیشانی توقف بر آن داشته باشد که زمین را گود کند و دمل را در گودال و جای سالم را به مقداری که برای سجده کافی باشد بر زمین بگذارد، باید این کار را انجام دهد(منظور از پیشانی در اول فصل سجود ذکر شد.)

(مسأله 1067)اگر دمل یا زخم تمام پیشانی را گرفته باشد باید به یکی از دو طرف پیشانی سجده کند1 و اگر ممکن نیست به چانه و اگر به چانه هم ممکن نیست باید2 به هر جای از صورت که ممکن است سجده کند 3 و اگر به هیچ جای از صورت ممکن نیست4 باید با جلوی سر سجده نماید.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- بهجت: و احتیاط در این است که اگر طرف دست راست آن را برطرف چپ پیشانی مقدّم بدارد و اگر ممکن نیست به چانه و اگر به چانه هم ممکن نیست باید با سر اشاره کند و اگر آن هم نشد با بستن و باز کردن چشم ها سجده را انجام می دهد.

زنجانی: و بنابر احتیاط مستحب طرف راست را مقدّم بدارد و اگر نتواند بر ابرو سجده کند و بنابراحتیاط واجب ابروی راست را مقدّم بدارد و اگر نمی تواند به چانه سجده نماید و موی ریش حایل محسوب نمی شود و اگر ممکن نیست باید برای سجده کردن اشاره کند.

2- فاضل: بنابراحتیاط واجب...

3- گلپایگانی، صافی: رجاءً سجده کند...

4- گلپایگانی، صافی: با جلوی سر سجده نماید رجاءً؛ و در دو این صورت، با اشاره نیز رجاءً سجده نماید.

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1066.

*****

خوئی، تبریزی، وحید: مسأله- اگر دمل یا زخم تمام پیشانی را گرفته باشد بنابراحتیاط باید (وحید: بنابراحتیاط واجب) به یکی از دو طرف پیشانی و چانه و اگر چه به تکرار نماز باشد، سجده کند و اگر ممکن نیست فقط به چانه و اگر به چانه هم ممکن نیست باید برای سجده اشاره کند(تبریزی: و موی چانه حائل حساب نمی شود).

سیستانی: مسأله- اگر دمل یا زخم تمام پیشانی را –به معنایی که گفته شد- فرا گرفته باشد باید بنابراحتیاط واجب دو طرف آن را که مابقی پیشانی است یا یکی از آنها را به هر نحو که می تواند بر زمین بگذارد و اگر نتواند باید بعضی از اجزاء صورت خود سجده کند و احتیاط لازم ان است که اگر می تواند به چانه سجده کند؛ و اگر نمی تواندبه یکی از دو طرف پیشانی سجده کند و اگر سجده کردن به صورت، به هیچ وجه ممکن نبود، باید برای سجده اشاره کند.

(مسأله 1068)کسی که نمی تواند پیشانی را به زمین برساند باید به قدری که می تواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را که سجده بر آن صحیح است روی چیز بلندی گذاشته1 و طوری پیشانی را برآن بگذاردکه بگویند سجده کرده است2، ولی باید 3کف دستها و زانوها و انگشتان پا را بطور معمول به زمین بگذارد.

1- زنجانی: روی جای بلندی بگذارد و پیشانی را بر آن قرار دهد بطوری که بگویند سجده کرده است ، و هر مقدار از مواضع سجده را که می تواند بطور معمول بر زمین بگذارد.

مکارم: بر محل بلندتری قرار دهد که پیشانی به آن برسد و کف دستها و زانوها و انگشتان را بطور معمول بر زمین بگذارد.

2-مظاهری : واگر اصلا نمی تواند خم شود باید به نیّت سجده ذکر سجده را بگوید و مستحب است برای سجده با سر یا چشم هم اشاره کند، و چنانچه خوب است مهر را بر پیشانی هم بگذارد.

3- فاضل: ولی اگر مهر را بالا بیاورد و به پیشانی بچسباند سجده صحیح نیست امّا...

بهجت: ولی بنابراحتیاط...

*****

سیستانی: مسأله- کسی که می تواند بنشیند ولی نمی تواند پیشانی را بر زمین برساند اگر بتواند به قدری خم شود که عرفا سجده بر آن صدق کند باید به آن مقدار خم شود و مهر یا چیز دیگری را که سجده بر آن صحیح است، روی چیزی بلندی گذاشته و پیشانی خرا بران بگذارد ولی باید کف دستها و زانوها و انگشتان پا را در صورت امکان به طور معمول بر زمین بگذارد.

مسائل اختصاصی

خوئی، تبریزی، زنجانی، وحید: مسأله 1078- سیستانی: مسأله 1056- اگر. چیز بلندی نباشد که مهر یا چیز دیگری را که سجده بر آن صحیح است بگذارد0، لازم است که مهر یا چیز دیگر را با دست بلند کرده و بر آن سجده نماید.*

. سیستانی: در فرض مذکور...

0سیستانی: و کسی هم نباشد که مثلاً مهر را بلند کند و بگیرد تا ان شخص بر آن سجده کند، باید مهر یا چیز دیگر را با دست بلند کرده بر ان سجده نماید.

*وحید: و در صورتی که خودش نتواند، دیگری بلند کند و او بر آن سجده کند.

(مسأله 1069)کسی که هیچ نمی تواند خم شود باید برای سجده بنشیند و با سر اشاره کند و اگر نتواند باید با چشمها اشاره نماید1 و در هر دو صورت احتیاط واجب آن است که اگر می تواند به قدری مهر را بلند کند که پیشانی را برآن بگذارد2(و اگر نمی تواند احتیاط مستحبّ آن است که مهر را بلند کند و به پیشانی بگذارد3) و اگر با سر یا چشمها هم نمی تواند اشاره کند باید در قلب نیّت سجده کند و بنابراحتیاط واجب با دست و مانند آْن برای سجده اشاره نماید.

1- سبحانی: یعنی چشم ها را به قصد سجده ببندد و به نیّت سر برداشتن باز کند...

2- فاضل: در هر دو صورت احتیاط آن است که اگر می تواند مهر را بلند کند و بر پیشانی بگذارد...

3- گلپایگانی، صافی: در هر دو صورت احتیاط واجب آن است که اگر می تواند مهر را بلند کند و پیشانی را برآن بگذرد و اگر ممکن نیست مهر را به پیشانی بگذارد...

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: اراکی و فاضل نیست].

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله1068.

*****

خوئی، تبریزی: مسأله- کسی که هیچ نمی تواند سجده نماید.باید برای سجده با سر اشاره کند و اگر نتواند باید با چشمها اشاره نماید و اگر با چشمها هم نمی تواند اشاره کند0بنابراحتیاط مستحب با دست و مانند ان برای سجده اشاره کند و در قلب نیز نیّت سجده نماید.

.سیستانی: و مقداری که می تواند خم شود بر ان سجده صدق نمی کند...

0سیستانی: باید در قلب نیّت سجده کند و بنابراحتیاط لازم با دست و مانند آن برای سجده اشاره کند و ذکر واجب را بگوید.

0وحید: باید در قلب نیّت سجده کند و ذکر آن را بگوید.

بهجت: مسأله-کسی که هیچ نمی تواند خم شود برای سجده باید سررا به قصد سجده خم کند و برای برخاستن از سجده، سر را بلند کند و اگر این هم ممکن نشد، به قصد سجده چشم را می بندد و به قصد برخاستن چشم را باز می کند و لازم نیست در این صورت بقیه اعضاء یعنی کف دست و زانو و انگشت بزرگ پا روی زمین باشد. گرچه این کار در صورت امکان موافق احتیاط است.

زنجانی: مسأله- کسی که هیچ نمی تواند سجده کند باید در حالی که در قلب نیّت سجده می کند با سر اشاره کند و کافی است و اگر ممکن نباشد بنابراحتیاط واجب به نیّت سجده با چشمها اشاره کند و پس از برطرف شدن عذر نماز را دوباره بخواند؛ و اگر اشاره نیز ممکن نباشد، سجده واجب نیست و بنابراحتیاط واجب نماز را بدون سجده بخواند و بعد از برطرف شدن عذر اعاده کند و احتیاط مستحب آن است که در حال نماز به نیّت سجده با دست اشاره کند و ذکر نیز بگوید.

مکارم: مسأله- هر گاه نتواند خم شود باید با سر اشاره کند و الا با چشمها اشاره می نماید یعنی آن را به قصد سجده می بندد و به نیّت سر برداشتن باز می کند و در هر صورت احتیاط واجب آن است که مهر را بلند کند و بر پیشانی بگذارد؛ اگر هیچ یک از اینها را نتواند احتیاط این است که در قلبش نیّت سجده کند.

(مسأله 1070) کسی که نمی تواند بنشیند، باید ایستاده نیّت سجده کند و چنانچه می تواند برای سجده با سر اشاره کند و اگر نمی تواند با چشمها اشاره نماید1 و اگراین را هم نمی تواند در قلب نیّت سجده کند و بنابراحتیاط واجب با دست و مانند آن برای سجده اشاره نماید.

این مسأله در رساله آیات عظام: سبحانی و مظاهری نیست.

1- فاضل: یعنی ان را به قصد سجده می بندد و به نیّت سر برداشتن باز می کند...

خوئی، بهجت، تبریزی، زنجانی، سیستانی، مکارم، وحید: رجوع کنید به ذیل مسأله 1069.

(مسأله 1071) اگر1 پیشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود، چنانچه ممکن باشد2 باید نگذارد دوباره به جای سجده برسد و این یک سجده حساب می شود چه ذکر سجده را گفته باشد یا نه و اگر نتواند سر را نگهدارد و بی اختیار دوباره به جای سجده برسد3 روی هم یک سجده حساب می شود و اگر ذکر نگفته باشد باید بگوید4.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- زنجانی: اگر پس از آن که پیشانی به زمین رسید و بدن آرام گرفت...

2- بهجت: چنانچه در موقع سجده استقرار پیدا کرده بود و حالا می تواند خود را نگه دارد و به سجده بر نگردد...

3- سیستانی: همان یک سجده حساب می شود، ولی اگر ذکر نگفته باشد احتیاط مستحب آن است که آن را بگوید، ولی باید به قصد قربت مطلقه باشد و قصد جزئیّت نکند.

4- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط.

بهجت: و اگر استقرار پیدا نکرده بود، حتّی اگر می تواند خود را نگه دارد باید به سجده برگردد و روی هم یک سجده حساب می شود و باید ذکر را بگوید و اگر سجده اول است یک سجده دیگر بجا آورد.

وحید: روی هم یک سجده حساب شدن، محلّ اشکال است اگر چه یک سجده یقینا آورده شده ، پس اگر ذکر نگفته باشد ، بنابراحتیاط واجب به قصد آنچه امر دارد –اعم از واجب و مستحب- بگوید.

*****

گلپایگانی، صافی: مسأله- اگر پیشانی بی اختیاربه جای سجده بخورد و بلند شود سجده به عمل نیامده است و باید سجده را به طور صحیح بجا آورد و بعد از تمام شدن احتیاط مستحب آن است که دو مرتبه نماز را بخواند.

مکارم: مسأله- هر گاه پیشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود و برگردد یک سجده حساب می شود چه ذکر سجده را گفته باشد یا نه، ولی اگر اختیارا آن را بردارد اگر قبل از ذکر از روی عمد باشد نمازش باطل است و الا اشکال ندارد.

(مسأْه 1072)جایی که انسان باید تقیه کند می تواند بر فرش و مانند آن سجده نماید 1و لازم نیست برای نماز به جای دیگر برود2.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1-سبحانی: و اگر بدون زحمت می تواند در جای دیگر نماز بخواند برای نماز به جای دیگر برود.

2- خوئی، تبریزی، وحید: ولی اگر بتواند بر حصیر یا چیزی که سجده بر آن صحیح می باشد، طوری سجده کند که به زحمت نیفتد نباید بر فرش و مانند آن سجده نماید.

فاضل: ولی اگر در آن مکان حصیر یا سنگ یا چیزی که سجده بر ان صحیح صحیح است، وجود دارد و بتواند طوری بر آن سجده کند خلاف تقیه نباشد باید برآن سجده نماید.

سیستانی: یا نماز را تأخیر بیندازد تا در همانجا بعد از رفع سبب تقیه بجا آورد؛ ولی اگر بتواند در همان مکان بر حصیر یا چیزی که سجده بر آن صحیح می باشد طوری سجده کند که مخالفت تقیه نکرده باشد نباید بر فرش و مانند آن سجده نماید.

مظاهری: چنانچه می تواند لازم است برای نماز به جای دیگر برود.

*****

گلپایگانی، صافی: مسأله- جایی که انسان باید تقیه کند اگر بتواند بر حصیر یا چیزی که سجده بر آن صحیح می باشد طوری سجده کند که به زحمت نیفتد، نباید بر فرش و مانند آن سجده نماید و اگر نمی تواند احتیاط لازم (صافی: احتیاط) آن است که درصورت امکان برای نماز به جای دیگر برود؛ و الا در همانجا نماز بخواند.‍‍‍‍‍‍‍و بر فرش و مانند آن سجده نماید.

.‍‍‍‍‍‍‍ صافی: هر چند ظاهر این است که در مورد تقیه به جهت تحبیب و تألیف قلوب لازم نیست که برای نماز به جای دیگر برود.

مکارم: مسأله- در مورد تقیه می تواند بر فرش و مانند ان سجده نماید و لازم نیست برای نماز به جای دیگری برود تا روی مهر سجده کند، ولی اگر در همانجا بتواند روی سنگ یا بوریا و مانند آن سجده کند واجب است.

زنجانی: مسأله- جایی که انسان می تواند تقیه کند تا می تواند نباید بر فرش و مانند آن سجده نماید؛ بلکه اگر بتواند بر حصیر یاچیزی که سجده بر آن صحیح می باشد طوری سجده کند که به زحمت نیفتد نباید بر فرش و مانند ان سجده کند؛ بلکه اگر لازم باشد باید برای نماز به جای دیگر برود؛ بلکه اگر در صورت ناچاری هم بر فرش و مانند آن سجده نماید باید نماز را دوباره بخواند.

(مسأْله 1073)اگر روی چیزی که1 بدن روی آن آرام نمی گیرد سجده کند باطل است2 ولی روی تشک پر3، یا چیز دیگری که بعد از سر گذاشتن و مقداری پایین رفتن آرام می گیرد سجده کند اشکال ندارد.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- گلپایگانی، صافی: اگر روی تشک پر یا چیز دیگری که...

خوئی، تبریزی، سیستانی: اگر روی تشک پر و مانند آن در صورتی که ...

زنجانی: اگر روی تشک فنری یا چیز دیگری که...

2- اراکی، خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی: [پایان مسأله]

گلپایگانی، صافی: ولی چنانچه بعد از سر گذاشتن و مقداری پایین رفتن، بدن آرام بگیرد اشکال ندارد.

مکارم: اشکال دارد ولی چنانکه قبلاً نیز گفتیم اگر در کشتی و قطار و مانند آن بتواند واجبات نماز را در حال حرکت رعایت کند نمازش صحیح است. اگر انسان روی تشک یا چیز دیگری سجده کند که بدن در اول آرام نیست و بعد آرام می گیرد مانعی ندارد.

1- بهجت: روی تشک...

*****

وحید: مسأله- اگر روی تشک پر یا چیز دیگری که استقرار بر آن حاصل نمی شود سجده کند باطل است.

مظاهری: مسأله- اگر روی تشک پر یا چیز دیگری که بعد از سر گذاشتن و مقداری پایین رفتن آرام می گیرد سجده کند اشکال ندارد.

(مسأله 1074)اگر انسان ناچار شود که در زمین گل نماز بخواند1 بنابراحتیاط واجب باید در حالی که ایستاده است برای سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و سبحانی نیست .

1- ارکی: می تواند ایستاده نماز بخواند و برای سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند.

*****

خوئی، گلپایگانی، فاضل، تبریزی، سیستانی، صافی، نوری، زنجانی: مسأله- اگر انسان ناچار شود که در رمین گل . نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدون لباس برای او مشقت0ندارد، باید * سجده و تشهّد را به طور معمول بجا آورد و اگر مشقت دارد* می تواند * در حالی که ایستاده برای سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند* و اگر* سجده و تشهّد را به طور معمول هم بجا آورد، نمازش صحیح است.

. زنجانی: گل آلود...

0فاضل: مشقّتی که معمولاً تحمل نمی شود...

*گلپایگانی، صافی: باید بنابراحتیاط لازم...

*زنجانی: اگر مشقت دارد...

*[کلمۀ می تواند دررساله آیت الله سیستانی نیست]

*خوئی، تبریزی، سیستانی: و نمازش صحیح است.

*گلپایگانی، صافی: و اگر در عین مشقت...

وحید: مسأله- اگر انسان ناچار شود که در زمین گل نماز بخواند چنانچه آلوده شدن بدن و لباس برای او حرجی نیست باید سجده و تشهّد را به طور معمول بجا آورد و اگر حرجی باشد در حالی که ایستاده برای سجده با سر اشاره کند و تشهّد را ایستاده بخواند و نمازش صحیح است.

مکارم: مسأله- هر گاه زمین گل باشد که اگر بخواهد سجده کند بدن و لباس او آلوده می شود می تواند ایستاده نماز بخواند و برای سجده با سر اشاره کند.

مظاهری: مسأله- اگر انسان ناچار شود که در زمین گل نماز بخواند می تواند سجده و تشهّد را ایستاده بخواند و اگر سجده و تشهّد را به طور معمول هم بجا آورد نمازش صحیح است.

(مسأله 1075)در رکعت اول و رکعت سومی که تشهّد ندارد، مثل رکعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا1 اگر بعد از سجده دوم بدون آن که مقداری بنشیند برای رکعت بعد برخیزد نمازش صحیح است2 ولی بنابرحتیاط واجب3 باید بعد از سجده دوم قدری بی حرکت بنشیند و بعد برخیزد.

1- اراکی، سبحانی: باید بعد از سجده دوم قدری بی حرکت بنشیند و بعد برخیزد.

گلپایگانی، صافی، نوری: بنابراحتیاط واجب باید بعد از سجده دوم قدری بی حرکت بنشیند و بعد برخیزد(گلپایگانی، صافی: و این عمل را جلسه استراحت می گویند).

خوئی، تبریزی، زنجانی، وحید: بنابراحتیاط مستحب بعد از سجده دوم قدری بی حرکت بنشیند و بعد برخیزد.

سیستانی: احتیاط واجب این است که بعد از سجده دوم قدری بی حرکت بنشیند و بعد برخیزد

2- بهجت: بنابرأظهر...

3- بهجت: بنابراحتیاط مستحبّ...

*****

فاضل، مکارم: مسأله- بعد از سجده دوم در جایی که تشهّد واجب نیست (فاضل: مثل رکعت سوم نماز ظهر و عصر و عشا) بهتر است لحظه ای بنشیند سپس برای رکعت بعد برخیزد(فاضل: و این عمل را جلسه استراحت می گویند.)

مظاهری: مسأله- در رکعت اول و رکعت سومی که تشهّد ندارد باید جلسه استراحت بجا آورد یعنی بعد از سجدۀ دوم مقداری آرام بنشیند و بعد برخیزد و اگر بدون نشستن برخیزد ، نماز باطل است.