مستحبات و مکروهات سجده-

مستحبات ومکروهات سجده

(مسأله 1091) در سجده چند چیز مستحب است1:

1- کسی که ایستاده نماز می خواند بعد از ان که سر از رکوع برداشت و کاملا ایستاد و کسی که نشسته نماز می خواند، بعد از آن که کاملاً نشست برای رفتن به سجده تکبیر بگوید2.

2- موقعی که مرد می خواهد به سجده برود، اول دسته ا را و زن اول زانوها را به زمین بگذارد.

3- بینی را3 به مهر یا چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد 4.

4- در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد به طوری که سر آنها رو به قبله باشد.

5- در سجده دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و این دعا را بخواند5. «یا خیر المسؤولین و یا خیر المعطین 6 ارزقنی وارزق عیالی من فضلک7 فانک ذوالفضل العظیم.» یعنی ای بهترین کسی که از او سوال می کنند و ای بهترین عطا کنندگان روزی بده به من و عیال من از فضل خودت، 8پس به درستی که تو دارای فضل بزرگی.

6- بعد از سجده بر ران چپ بنشیند و روی پای راست را بر کف پای چپ بگذارد9.

7- بعد از هر سجده وقتی نشست و بدنش آرام گرفت تکبیر بگوید10.

8- بعد از سجده اول بدنش که آرام گرفت «استغفرالله ربی و اتوب الیه» بگوید11.

9- سجده را طول بدهد12 و در موقع نشستن دستها را روی رانها بگذارد.

10- برای رفتن به سجده دوم در حال آرامی بدن «الله اکبر» بگوید13.

11- در سجده ها صلوات بفرستد14 و اگر آن را به قصد ذکری که در سجده ها دستور داده اند بگوید اشکال ندارد. 12- در موقع بلند شدن دست ها را بعد از زانوها از زمین بردارد15.

13- مردها آرنجها و شکم را به زمین نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شکم ا بر زمین بگذارند و اعضای بدن را به یکدیگر بچسبانند و مستحبات دیگر سجده در کتابهای مفصل گفته شده است16.

این مسأله در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- مکارم: چند چیز در سجده به رجاء ثواب الهی مطلوب است...

مظاهری: در سجده ، سیزده مورد مستحب است...

2- مکارم: 1- بعد از سر برداشتن از رکوع در حالی که بدن آرام است برای رفتن به سجده تکبیر گوید و همچنین بعد از سجده اول و نیز برای رفتن به سجده دوم...

3- فاضل: علاوه بر پیشانی، بینی را...

4- زنجانی: بلکه این امر، مطابق احتیاط استحبابی موکّد است...

5- فاضل: یکی از دعاهای مناسب در سجده این است...

زنجانی: خوب است این دعا را بخواند...

مکارم: از دعاهای خوب و مناسب این دعا است...

6- مکارم: یا خیر المسؤولین و اوسع المعطین...

7- وحید: من فضلک الواسع...

8- وحید: از فضل فراگیر خودت

9- فاضل، مکارم: و این را تورِّک گویند...

10- [مورد 7 در رساله آیت الله مکارم نیست]

11- مکارم: 7- در میان دو سجده هنگامی که بدن آرام است «استغفرالله ربی و اتوب الیه » گوید...

12- مکارم: و تسبیح و حمد و ذکر خدا گوید...

13- [مورد 10 در رساله آیت الله مکارم نیست]

- 14خوئی، فاضل، صافی، تبریزی، سیستانی، مکارم، زنجانی، وحید: [پایان مورد 11]

گلپایگانی: ولی ان را به قصد ذکری که در سجده دستور داده اند نگوید[پایان مورد11]

15- گلپایگانی، صافی: 12- در موقع بلند شدن، مرد اول زانوها و زن اول دست ها را از زمین بردارد...

مکارم: 10- به هنگام بلند شدن ، اول زانوها را از زمین بردارد و بعد دست ها را...

16- مظاهری: مردها آرنج ها را به زمین نچسبانند و بازوها از پهلو جدا نگه دارند و زن ها آرنج ها را بر زمسن بگذارند و اعضای بدن را به یکدیگر بچسبانند.

[مورد 13 در رساله آیت الله مکارم نیست.]

*****

بهجت: مسأله- مستحب است تکبیر گفتن در موقع رفتن به سجده و بعد از سربرداشتن از آن؛ و مستحب است در حال تکبیر دستها را بلند کند؛ و برای مرد مستحب است در موقع سجده رفتن، دستها را زودتر از زانوها بر زمین بگذارد و در موقع بلند شدن برای قیام، زانوها را زودتر از دست ها از زمین بردارد و زن در حال رفتن به سجده، اول زانوها را به زمین می گذارد بعد دستها را، و مستحب است در حال سجده بینی نیز به خاک و یا هر چه سجده بر آن جایز است گذاشته شود و بین دو سجده دعاهایی که وارد شده بخواند، مثل استغفار و مانند آن و مستحب است در بین دو سجده به حال تورک بنشیند(یعنی بر ران چپ بنشیند و قدم راست را بر کف قدم چپ بگذارد) و بر روی دو پا نشستن مکروه است؛ و برای زن مستحب است نشستن بر نشیمنگاه و بالا اوردن زانوها و چسباندن رانها به یکدیگر؛ و همچنین مستحب است نمازگزار در وقت بلند شدن برای ایستادن بگوید:«بحول الله و قوته اقوم و اقعد» [و نیز رجوع کنید به مسأله اختصاصی 925،بعد از مسأله 1121 متن اصلی]

(مسأله 1092)قرآن خواندن در سجده مکروه است و نیز مکروه است برای برطرف کردن گرد و غبار جای سجده را فوت کند، و اگر در اثر فوت کردن، دو حرف از دهان بیرون آید1، نماز باطل است2 و غیر اینها مکروهات دیگری هم در کتابهای مفصل گفته شده است.

این مسأله در رساله آیات عظام: بهجت و مظاهری نیست.

1- خوئی، تبریزی: حرفی از دهان عمداً بیرون آید...

سیستانی: دو حرف از دهان عمدا بیرون آید...

وحید: اگر در اثر فوت کردن حرفی از دهان عمدا بیرون آید حکم آن در مبطلات نماز(ششم) ذکر شده است.

مکارم: اگر در اثر فوت کردن عمداً کلمه دو حرفی از دهان بیرون آید، نماز اشکال دارد.[پایان مسأله]

2- تبریزی، سیستانی: بنابراحتیاط...

زنجانی: چنانچه این کار از روی علم و عمد باشد نمازش باطل است ...

سجده واجب قرآن

(مسأله1093) در هر یک از چهار سوره «والنجم، اقرء، الم تنزیل و حم سجده» یک آیه سجده است1 که اگر انسان بخواند یا گوش به آن دهد، بعد از تمام شدن آن آیه، باید فورا سجده کند2 و اگر فراموش کرد هر وقت یادش امد باید سجده نماید3.

این مسأله و توضیح در رساله آیت الله سبحانی نیست.

1- زنجانی: آیه های 15 سوره سجده، و 37 سوره فصلت و 62 سوره نجم و 19 سوره علق آیات سجده واجب است...

2- زنجانی: هر چند هنگام خواندن یا گوش دادن، به قرآن بودن آن توجه نداشته باشد...

3- خوئی، تبریزی، سیستانی: و(خوئی، تبریزی: ظاهر این است که) در شنیدن بدون اختیار سجده واجب نیست اگر چه بهتر سجده نمودن است.

وحید: مگر در حال نماز باشد، که در این صورت باید به دستوری که در مسائل [983 و 984 و 985] گذشت عمل کند؛ و اما اگر بدون اختیار آیه سجده را بشنود احتیاط مستحب این است که سجده کند.

زنجانی: و کسی که گوش نمی دهد ولی آیه را می شنود بنابراحتیاط مستحب سجده کند.

مکارم: و اگر گوش ندهد بلکه آیه سجده به گوشش بخورد بنابراحتیاط واجب باید سجده کند.

*****

گلپایگانی، صافی: مسأله- در هر یک از چهار سوره الم تنزیل «32» و حم سجده «41» و النجم «53» و أقرا«96» یک آیه سجده است که اگر انسان بخواند یا استماع کند بعد از تمام شدن آیه باید فوراً سجده کند و اگر فراموش کرد هر وقت یادش آمد باید سجده نماید؛ و فرق نیست در استماع بین این که از خود گوینده بشنود یا به وسیله بلندگو و رادیو بشنود؛ و همچنین است حکم در سماع بنابراحتیاط.

فاضل: مسأله- در چهار سوره از قرْآن مجید آیه سجده است:«سوره های والنجم(53) اقرا(96) الم تنزیل(32) و حم سجده(41) و هر گاه انسان آیه سجده را بخواند یا گوش کند باید فورا به سجده رود و اگر فراموش کرد هر زمان یادش آید سجده واجب است و اگر گوش ندهد بلکه آیه سجده به گوشش بخورد بنابراحتیاط واجب باید سجده کند.

(مسأله 1094)اگر انسان موقعی که آیه سجده را می خواند از دیگری بشنود1 چنانچه گوش داده دو سجده نماید و اگر به گوشش خورده یک سجده کافی است2.

1- گلپایگانی، صافی: بنابراحتیاط واجب، باید دو سجده نماید.

فاضل، مظاهری: باید دو سجده انجام دهد.

مکارم، سبحانی: یک سجده کافی است.

2- بهجت: اگر چه احتیاط در دو سجده است. و اگر انسان چند دفعه آیه سجده را شنید و یا خود، قرائت کرد اگر بعد از اولی سجده کرد واجب است باز هم برای دفعات بعد سجده کند؛ و اگر سجده نکرد، بنابراحتیاط واجب برای هر قرائت یا شنیدن آیه، سجده کند.

*****

خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی، وحید: مسأله- اگر انسان موقعی که آیه سجده را گوش می دهد خودش نیز بخواند( خوئی، تبریزی، زنجانی: بنابراحتیاط واجب) باید دو سجده نماید.

(مسأله 1095) در غیر نماز اگر در حال سجده آیه سجده را بخواند1 یا به آن گوش بدهد باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.

1- خویی، زنجانی، تبریزی: یا گوش کند باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.(زنجانی: و حکم خواندن و گوش دادن آیات سجده در حال نماز، در مسائل [985-983] گذشت)

گلپایگانی، صافی: یا بشنود باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.

(مسأله 1096)اگر آیه سجده را از کسی که قصد خواندن قرآن ندارد بشنود1 یا از مثل گرامافون2 آیه سجده را بشنود لازم نیست سجده نماید3، ولی اگر از آلتی4 که صدای خود انسان را می رساند5 بشنود واجب است سجده کند.

1- مظاهری: یا از رادیو و ضبط صوت و مانند این ها آیه سجده را بشنود، واجب است سجده کند.

2- اراکی: و ضبط صوت...

بهجت: از ضبط صوت...

3- اراکی: بنابراحتیاط واجب باید سجده نماید...

4- اراکی، بهجت: اگر از مثل بلندگو..

5- نوری: در حال خواندن آیه سجده و یا ضبط کرده است

*****

گلپایگانی، صافی: مسأله- اگر انسان از بچه غیرممیز -که خوب و بد را نمی فهمد- یا از کسی که قصد خواندن قرآن ندارد آیه سجده را بشنود احتیاط واجب آن است که سجده کند؛ و همچنین است اگر از مثل نوار آیه سجده را بشنود.

خوئی، تبریزی: مسأله- اگر انسان از گرامافون (خوئی: یا ضبط صوت) یا از بچه غیر ممیز -که خوب و بد را نمی فهمد- یا از کسی که قصد خواندن قرآن ندارد آیه سجده را بشنود یا گوش دهد سجده واجب نیست؛ و همچنین است رادیو اگر به طور نوار و ضبط صوت باشد، و اگر شخصی در ایستگاه رادیو آیه سجده را به قصد این که از قرآن است بخواند و انسان به وسیله رادیو گوش دهد، سجده واجب است.

زنجانی: مسأله- اگرشخصی در ایستگاه رادیو یا تلویزیون آیه سجده را بخواند، و به طور مستقیم پخش شود، بر کسی که به آن گوش می دهد سجده واجب است، بلکه اگربه طور مستقیم هم نباشد بنابراحتیاط واجب سجده واجب است و همچنین است اگر آیه سجده بوسیله ضبط صوت و مانند آن، پخش شود یا بچه غیر ممیز -که خوب و بد را نمی فهمد- آن را بخواند.

فاضل: مسأله- اگر آیه سجده را از صدا و سیما یا ضبط صوت یا رایانه بشنود، لازم نیست سجده کند؛ بلی اگر به صورت مستقیم از صدا و سیما پخش شود؛ مثل اینکه از بلندگو بشنود باید سجده کند.

سیستانی: مسأله- اگر انسان از شخص خواب یا دیوانه یا از بچه ای که قران را تشخیص نمی دهد آیه سجده را بشنود یا گوش دهد سجده واجب است ولی اگر از گرامافون یا ضبط صوت بشنود، سجده واجب نیست و همچنین است رادیو اگر به طور نوار ضبط صوت باشد ولی اگر شخصی در ایستگاه رادیو آیه سجده را بخواند و انسان به وسیله رادیو گوش دهد سجده واجب است.

مکارم: مسأله- هر گاه آیه سجده را از مثل نوار یا رادیو گوش گند احتیاط ان است که سجده کند.

سبحانی: مسأله- اگر آیه سجده را از نوار و یا رادیو بشنود لازم است سجده نماید.

وحید: مسأله- اگر انسان از بچه غیر ممیز -که خوب و بد را نمی فهمد- یا از کسی که قصد خواندن قرآن نداردف یا مثلا از گرامافون یا نوار ضبط صوت آی سجده را استماع کند سجده واجب نیست ولی اگر شخصی در ایستگاه رادیو آیه سجده را به قصد اینکه از قرآن است بخواند و انسان به وسیله رادیو گوش دهد سجده واجب است.

مسأله اختصاصی

بهجت: مسأله902- در وجوب سجده برای کسی که آیه سجده را می شنود فرق نمی کند که قرائت کننده مکلف باشد یا نباشد، و آن که قرائت کننده خودش هم سجده کند یا نکند، و آن که صحیح قرائت کند یا غلط، اما به صورتی که معلوم و مشخص باشد که آیه سجده را تلاوت کرده؛ و همینطور فرق نمی کند که به صورت حرام، مثل غنا بخواند یا نه، و ان که شنیدن به صورت حرام باشد مثل التذاذ از صدای اجنبیّه یا نه، و باز هم فرق نمی کند که وقت گوش دادن، بداند که به آیه سجده گوش می دهد یا بعد از گوش دادن بفهمد ایه سجده بوده است. و اما اگر قرائت کننده طفل ممیز باشد و یا از شخص خواب بشنود سجده واجب نمی شود؛ و همچنین است اگر شنونده کلمات و حروف را تشخیص ندهد و فقط همهمه ای را بشنود.

(مسأله 1097) در سجده واجب قرآن نمی شود بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد1 ولی سایر شرایط سجده که در نماز است لازم نیست مراعات کنند.

1- مکارم: در سجده واجب قرآن باید پیشانی را بر چیزی که سجده نماز بر آن جایز است بنابراحتیاط واجب؛ و هم چنین ستر عورت و غصبی نبودن را رعایت کند...

*****

گلپایگانی، اراکی، صافی: مسأله- در سجده واجب قرآن باید جای انسان غصبی نباشد (اراکی: و جای پیشانی او از جای زانوها و سر انگشتانش بیش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد) ولی لازم نیست با وضو یا غسل و رو به قبله باشد و عورت خود را بپوشاند و بدن و جای پیشانی او پاک باشد؛ و نیز چیزهایی که در لباس نمازگزار شرط می شود در لباس او شرط نیست اما اگر لباس او غصبی است چنانچه سجده کردن تصرف در آن لباس باشد سجده باطل است.

خوئی، تبریزی، سیستانی، وحید: مسأله- در سجده واجب قرآن باید *جای انسان غصبی نباشد و بنابراحتیاط واجب . جای پیشانی او از جای سر انگشتانش بیش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشدولی لازم نیست با وضو یا غسل و رو به قبله باشد و عورت خود را بپوشاند و بدن[ جای] پیشانی او پاک باشد و نیز چیزهایی که در لباس نمازگزار شرط می باشد در لباس او شرط نیست.

* سیستانی: بنابراحتیاط واجب...

. سیستانی: بنابراحتیاط مستحب...

. عبارت «بنابراحتیاط واجب» در رساله آیت الله تبریزی نیامده است.

فاضل: مسأله- بنابراحتیاط واجب در سجده واجب قرآن، نمی شود بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد ولی سایر شرایطی که در سجده نماز لازم است در این سجده واجب نیست.

زنجانی: مسأله- در سجده واجب قرآن بنابراحتیاط مستحب، جای انسان غصبی نباشد و بنابراحتیاط واجب جای پیشانی از جای پای او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پست تر نباشد؛ لکن با وضو یا غسل بودن، و رو به قبله بودن و پوشاندن بدن، و پاک بودن جای پیشانی و رعایت شرائط لباس نمازگزار در سجده واجب لازم نیست، امّا اگر لباس او غصبی است چنانچه سجده کردن تصرف در آن لباس باشد حرام و، بنابراحتیاط مستحب سجده باطل است.

بهجت: مسأله- در سجده واجب قرآن باید نیّت سجده کردن را داشته باشد و مکان هم مباح باشد و طوری باشد که اگر مردم دیدند، بگویند سجده کرد، ولی سایر شرایطی که در سجده نماز معتبر است لازم نیست مانند پوشانیدن عورت و پاک بودن مهر یا چیزی که بر آن سجده می کنند و بلندتر نبودن محل سجده از محلّ پا و گذاشتن دستها و زانوها و نوک انگشتان بزرگ پا بر زمین و مانند اینها اگر چه رعایت این امور مورد احتیاط است.

مظاهری: مسأله- در سجده واجب قرآن می شود بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد ، و نیز سایر شرایط سجده را که در نماز است لازم نیست مراعات نماید بلکه فقط باید پیشانی روی زمین قرار گیرد.

(مسأله 1098) در سجده واجب قرآن باید طوری عمل کند که بگویند سجده کرد1.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست.

1- فاضل: یعنی نیّت و صورت ظاهری سجده کفایت می کند.

بهجت: رجوع کنید به ذیل مسأله1097.

*****

خوئی، زنجانی: مسأله- احتیاط واجب آن است که در سجده واجب قرآن. پیشانی را بر مهر یا چیز دیگری که سجده بر آن صحیح است گذاشته و0 جاهای دیگر بدن را به دستوری که در سجده نماز گفته شد بر زمین بگذارد.

. تبریزی: باید در سجده واجب قرآن...

0گلپایگانی، صافی، سیستانی: و بنابراحتیاط مستحب...

وحید: مسأله- در سجده واجب قرآن باید پیشانی را بر چیزی که سجده بر آن صحیح است گذاشته و بنابراحتیاط واجب، جاهای دیگر بدن را که در سجده نماز ذکر شد بر زمین بگذارد.

مسائل اختصاصی

مکارم: مسأله 985- در سجده قرآن رو به قبله بودن شرط نیست و به هر سوی می تواند سجده کند ولی بهتر روبه قبله بودن است.

فاضل: مسأله 1114- سجده واجب قرآن، تکبیره الاحرام ، تشهّد و سلام ندارد و احتیاط واجب آن است که پس از سر برداشتن از سجده تکبیر بگوید.

(مسأله 1099)هر گاه در سجده واجب قرآن پیشانی را به قصد سجده به زمین بگذارد اگر چه ذکر نگوید کافی است و گفتن ذکر مستحب است1 و بهتر است بگوید2: «لا اله الا الله حقا حقا، لا اله الا الله ایمانا و تصدیقا، لا اله الا الله عبودیة و رقّا، سجدت لک یا رب تعبداً و رقا لا مستنکفا و لا مستکبرا بل انا عبد ذلیل ضعیف خائف مستجیر.»

1- گلپایگانی، صافی: و مطابق با احتیاط است...

2- مکارم: برای سجده واجب قرآن کافی است به سجده رود و ذکر گفتن واجب نمی باشد اما بهتر است ذکر بگوید و بهتر است این ذکر را انتخاب کند...

*****

زنجانی: مسأله- برای سجده واجب قران اگر با شرایطی که گفته شد پیشانی را بر زمین بگذارد کافی است هر چند ذکر نگوید و گفتن ذکر مستحب است و بهتر آن است که این ذکر را بگوید: «سجدت لک تعبداً و رقا، لا مستکبراً عن عبادتک و لا مستنکفا و لا متعظما، بل انا عبد ذلیل خائف مستجیر.»

تاریخ به روزرسانی: شنبه, ۲۹ آذر ۱۴۰۴