فتاوای آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)

فرق وقف و حبس

سؤال5487. فرق وقف و حبس چیست؟

جواب: در وقف، دوام شرط است به خلاف حبس که می شود آن را تا مدت معین قرار دهد و در حبس، ملک از مالکیت حابس (حبس کننده) خارج نمی شود و به ارث هم می رسد و تصرّفات غیر منافی با حبس هم در آن جایز است، به خلاف وقف در تمام این امور.

وقف معلّق و مشروط

سؤال5488. آیا تنجیز در وقف شرط است و وقف معلّق و مشروط آیا صحیح است؟

جواب: بله، تنجیز در صحت وقف شرط است و تعلیق مبطل آن است.

قصد قربت در وقف

سؤال5489. آیا در وقف قصد قربت شرط است؟

و آیا به چنین وقف هایی پاداش آخرتی تعلق می گیرد؟

جواب: بنا بر احوط قصد قربت، هر چند به نحو داعی به داعی، شرط است اگر چه بدون قربت هم باید در عدم صحت آن احتیاط شود، البته در ترتّب ثواب، قصد قربت شرط است.

نقش اداره ی اوقاف نسبت به موقوفات

سؤال5490. اداره ی اوقاف نسبت به املاک و اموال موقوفه، آیا حکم متولّی یا ناظر یا واقف را دارند؟

جواب: وقفنامه باید ملاحظه شود.

اثبات و احراز وقفیت یک مکان

سؤال5491. از چه راه هایی می توان وقفیّت یک محل را اثبات و احراز نمود؟

جواب: به شیاع مفید علم یا اطمینان و به اقرار ذو الید یا ورثه ی او و به بیّنه شرعیه و به این که در تصرف وقف باشد که متصرّف ها معامله ی وقف با آن می کنند، بدون این که معارضی وجود داشته باشد.

تصرف بر خلاف نظر واقف

سؤال5492. آیا متولّیان وقف می توانند بر خلاف نظر واقف در موقوفه تصرف کنند؟

جواب: خیر، نمی توانند.

محدوده اختیارات تولیت یا واقف

سؤال5493. لطفاً محدوده اختیارات تولیت یا واقف را پس از وقف بیان فرمایید؟ و آیا تصرفات مالکانه توسط آن دو در وقف صحیح است؟

جواب: واقف پس از وقف با دیگران فرقی ندارد و متولّی یا واقف، در صورتی که تولّیت برای خود قرار داده باشد، در جهت وقف می توانند در موقوفه تصرّف کنند و حق تصرّفات مالکانه ندارند.

عمل نکردن متولّی وقف به وقف

سؤال5494. اگر متولّی موقوفه به وقف عمل نکند یا بر خلاف نظر واقف عمل کند، چه حکمی دارد؟

جواب: حاکم شرع باید به جای او متولّی امینی معین نماید.

مسجد نمودن یک مکان

سؤال5495. جهت مسجد قرار دادن یک محل چه شرایطی لازم است؟

و اگر کسی جایی را برای نماز مردم وقف کند، برای مسجد بودن کافی است؟

یا صیغه و یا عمل خاصی نیز باید انجام دهد؟

جواب: به مسأله ی منافع آن مال به آنها برسد. (مسأله ی 2152 رساله)

حکم وقف اموال نذر شده برای امامزاده

سؤال5497. چیزی را - مثل فرش، نذر امامزاده کرده اند، آیا حکم وقف را در عدم جواز بیع دارد، یا ملک جهت است؟

جواب: اگر نذرکننده خصوصیت عین منذوره را لحاظ کرده، نه صرف مالیت آن را، در حکم با وقف تفاوتی ندارد. (به مسأله ی 2135 رساله رجوع شود. )

وقف نهرها و رودخانه ها

سؤال5498. آیا نهرها و رودخانه ها و چشمه های طبیعی را می شود وقف کرد؟

جواب: چیزی که وقف می شود، باید عین مملوک شخص باشد.

سؤال5499. اگر ورودی نهرها و رودخانه ها را که طبیعیست و کسی آنها را احداث نکرده، در ملک موقوفه قرار دهد، آیا می شود از آن استفاده کرد و وضو و غسل انجام داد؟

جواب: چیزی که وقف می شود، لازم است مملوک شخص باشد.

مصداق بودن واقف برای موقوف له

سؤال5500. شخصی چیزی را وقف کرده بر اعلم علمای شهر یا امام جماعت مسجد، در حالی که خود اعلم یا امام جماعت است، آیا می تواند از آن بهره ببرد؟

جواب: مانعی ندارد و این غیر از وقف بر نفس است که صحیح نیست.

وقف بر کافر ذمّی

سؤال5501. آیا وقف بر کافر ذمّی صحیح است؟

جواب: بنا بر اظهر صحیح است، در صورتی که همراه با عنوان حرامی

مثل دوستی با کافر یا کمک بر کفر نباشد.

آب قناتی که مضر به چاه وقفیست

سؤال5502. چاه وقفیست مربوط به مزرعه ی وقفی، در نزدیکی آن قناتی حفر کرده اند که به واسطه ی آن، آب چاه وقفی خشک شده است.

آیا تصرّف در محصولات آن مزرعه جایز است؟

جواب: اگر حفر غیر مجاز و در حریم وقف بوده، باید مسدود شود و خسارت وقف هم پرداخت شود، ولی محصولات، مال خود آنها است.

مراد از سالی چند روز روضه خواندن

سؤال5503. در وقف نامه ای آمده:

سالی چند روز روضه خوانی شود. آیا شب را هم شامل می شود و می توانند در شب روضه ای بخوانند؟

جواب: اگر انصراف به خصوص روز ندارد، بلامانع است.

عدم جواز تصرّف اداره ی اوقاف

سؤال5504. در صورت معیّن بودن متولّی وقف، آیا اداره اوقاف یا دیگران می توانند در آن تصرف کنند؟

جواب: نمی توانند.

اجاره دادن زمین موقوف به مدّت طولانی

سؤال5505. آیا اجاره دادن زمین موقوف به مدت طولانی، مثل صد سال صحیح است؟

جواب: اگر بطن اوّل آن را اجاره دهد و قبل از تمام شدن مدت اجاره منقرض شوند، اجاره نسبت به بقیه ای مدت باطل است، مگر این که بطن بعدی آن را اجازه دهند.

ادّعای وقف بودن زمین

سؤال5506. زمین هاییست که سازمان زمین شهری به متقاضیان واگذار کرده است.

فعلاً بعضی افراد ادعا می کنند آنها وقف بوده است، وظیفه ی ما که در آنجا ساکن هستیم چیست؟

جواب: باید وقف بودن آنها شرعاً ثابت شود و اگر از قراین، اطمینان به وقفیت پیدا کردید، اجاره ی آن باید به مصرف وقف برسد.

تبدیل آب انبار موقوفه به مرکز فرهنگی

سؤال5507. آب انبار قدیمی وقف است، ولی فعلاً با وجود لوله کشی، از آن هیچ استفاده ای نمی شود. آیا اجازه می فرمایید آن را تخریب کرده و به جای آن مراکز ورزشی یا فرهنگی بسازیم؟

جواب: در هر مورد، نیاز به اجازه ی حاکم شرع دارد.

تصرّف بی اجازه در وقف و ساختن خانه

سؤال5508. اگر زمین وقفی را عده ای تصرف کنند و بدون اجازه خانه بسازند، وظیفه ی متولّی از نظر شرع مقدّس چیست؟

جواب: باید اجاره ی آن زمین را از آنها بگیرد و آن را در مصرف وقف صرف کند.

چیزهای خریداری شده با پول موقوفه

سؤال5509. اگر با پول فروش موقوفه چیزی برای وقف خریده شد، آیا خواندن صیغه وقف لازم است یا خیر؟

جواب: ظاهراً لازم نیست.

اموال حسینیّه ای که در حال خراب شدن است

سؤال5510. اگر در محلّی حسینیّه جدیدی بنا کردند و مردم از آن استفاده نمودند و حسینیه قبلی در حال خراب شدن بود، آیا می توان آن را فروخت و وسایل آن را به حسینیه ی جدید آورد؟

جواب: در فرض مسأله، فروش حسینیه - که وقف برای عزاداری بوده است - جایز نیست، مگر این که فعلاً و مَآلاً و مستقلاً در جهت وقف قابل استفاده نباشد و از حیّز انتفاع به عنوان حسینیه خارج شده باشد که در این صورت جایز است بفروشند و وجه آن را به مصرف حسینیه جدید برسانند و نقل اسباب و ظروف و فرش های آن به حسینیه جدید در این صورت مانع ندارد و اللَّه العالم.

فروش سرقفلی ساختمان بنا شده در وقف

سؤال5511. عدّه ای بر روی زمین وقفی با خرج خود برای تأمین غرض وقف، ساختمانی چند طبقه ساخته اند.

آیا می توانند سرقفلی یکی از طبقات را برای زیادی استفاده در جهت وقف در مقابل اجاره بفروشند؟

جواب: مانعی ندارد.

حفر چاه در ملک موقوفه و در جنب آن

سؤال5512. هفتاد سال پیش شخصی دوازده ساعت آب قنات با اراضی، وقف حضرت سیّد الشّهداء علیه السّلام کرده که اجاره ی این دوازده ساعت آب، هر ساله در ماه محرّم در همان روستا صرف تعزیه و روضه خوانی شود. شصت سال است از فوت واقف می گذرد. هر ساله پسر بزرگ واقف که از جانب آن مرحوم متولّی وقف می باشد، انجام

وظیفه می نمود. ولی به مرور زمان قنات خشک شده، مالکین جمع شدند و اقدام به کندن چاه عمیق در همان ملک نمودند که هر کس به هر مقدار در قنات شریک بود، در چاه عمیق به همان مقدار شریک باشد.

متولّی از خودش خرج کرده است و می گوید آب چاه عمیق از خودم می باشد و نه وارثین را شریک می داند و نه موقوفٌ علیه را، حکم شرع مقدّس را مرقوم فرمایید؟

جواب: اگر چاه در ملک موقوفه حفر شده، تابع وقف است و اگر با قراردادی شرعی در ملک دیگری حفر شده، تابع قرارداد است و چنان چه در ملک مشترک باشد مشترک است و اگر اختلاف دارند نیاز به مرافعه ی شرعیّه دارد.

تغییر جهت وقف

سؤال5513. آیا بعد از تمامیّت وقف به قبض و اقباض، واقف حق دارد که وقف را از عام به خاص یا بالعکس تغییر دهد؟

جواب: حق ندارد.

دو وقفنامه برای یک وقف

سؤال5514. با دو وقفنامه در مورد یک وقف چگونه عمل می شود؟

جواب: وقفنامه ای که از نظر تاریخ وقف مُقَدَّم است و کاشف تمامیّت آن است مورد عمل است؛ مگر این که وقفنامه ی جدایی با رقبات جدید تنظیم شده باشد که در آن صورت شرایط وقفنامه ی اوّل معتبر و در بقیّه ای رقبات مفاد وقفنامه ی دوّم با شرایط جدید مورد عمل قرار خواهد گرفت.

سؤال5515. در مورد وقفی، دو وقف نامه پیدا شده یکی قدیم و یکی جدید که این دو با هم اختلاف دارند. تکلیف، عمل به کدام یک می باشد؟

جواب: ناظر در وقف باید هر دو را ببیند و یکی را ترجیح دهد نسبت به ملاحظه ی وقت تمامیّت وقف.

مراد از فرزند ارشد

سؤال5516. اگر کسی در وقفنامه، فرزند ارشد را در هر نسلی متولّی

قرار دهد؛ مراد از ارشد آیا رشد سنّیست یا فکری و کفایتی؟

جواب: هم چنان که رشد مربوط به سن نیست، منظور از ارشد هم منظور ارشد سنّی نیست.

قرار دادن زمین مشکوک الوقف برای حسینیّه

سؤال5517. در کنار مسجدی زمینی بایر وجود دارد که مدّت ها پیش جنازه ی چند کودک در آن دفن شده است، ولی مدرکی بر وقف بودن آن نیست. آیا می توان مسجد را توسعه داده و اطراف آن را حسینیّه کرد؟

جواب: اگر وقف بودن زمین محرز نیست و بین مردم محل شایع نیست و ملک یا حریم ملک کسی هم نیست، می توانند از حریم مسجد برای توسعه مسجد استفاده کنند و اگر قسمتی از آن حریم مسجد نباشد، حسینیّه نمایند.

آب های زیر زمین موقوفه

سؤال5518. آیا آب های تحت الارضی املاک موقوفه در وقف تابع آنها هستند یا بدون اجازه متولی، دیگران هم می توانند استفاده کنند؟

جواب: منافع آب های تحت الارضی به حساب املاکیست که این آب ها در زیر آن قرار گرفته اند که بدون اجازه ی مالک یا متولّی، دیگران به استفاده آن مجاز نیستند، در صورتی که مربوط به همین زمین موقوفه باشد و استخراج هم از همین زمین باشد.

دایره ی اختیارات متولّی

سؤال5519. آیا اگر منظور واقف از تعیین ناظر، اعمال نظر و تصویب او باشد، متولّی حق اقدام و انجام کاری بدون اذن و تصویب ناظر دارد؟

جواب: حق ندارد.

حکم قرآنهای فرسوده شده وقفی

سؤال5520. در مسجد روستایی دو سری قرآن خطی موجود است که بیش از یکصد سال از عمر آن می گذرد. قرآنها در حال فرسوده شدن می باشند. آیا اجازه می فرمایید آنها را تعمیر نمایند و در منزل یکی از افراد مورد اعتماد نگهداری شود و یا این که چون وقف است، بعد از تعمیر دوباره به مسجد آبادی برگردانده شود

و یا این که چون نگهداری آنها برای افراد عامّی مشکل است، به نیابت از جانب ورثه ی واقف، به کتابخانه ی آیت اللَّه مرعشی هدیه شود؟ با توجّه به این که افراد سالمند آبادی اطّلاعی از ورثه و خود واقف ندارند.

جواب: وقف قابل اهدا نیست، قرآنها را تعمیر کنید و از آن در همان جهت وقف استفاده نمایید.

لزوم اجازه ی متولّی در تصرّف دیگران

سؤال5521. در صورتی که واقف برای موقوفه، متولّی منصوص تعیین کرده است و متولّی مزبور در قید حیات است و عمل به شرایط وقف نامه می نماید، آیا دیگران (غیر از متولّی وقف) از حکّام شرع و یا از حکّام عرف، حق دخالت و یا تصرّف در موقوفه را دارند؟

جواب: حق ندارند، مگر با اذن او.

وقف مدت دار اشیا

سؤال5522. اگر مالی تا بیست سال یا مانند آن وقف شود، آیا وقف تبدیل به حبس می شود یا وقف باطل می گردد؟

جواب: اظهر آن است که حبس می شود و بنا بر این شروط حبس در آن باید رعایت گردد، البته اگر قصد حبس نموده بوده یا آن که قصد او را نمی دانیم اما اگر قصد وقف کرده بوده است، پس وقف باطل می گردد.

تغییر در وقف

سؤال5523. آیا می توان با توجّه به شرایط روز جهت مصالح دولت و امّت اسلامی و ملاحظه ی نیّت اصلی واقف و در جهت هماهنگی با سایر برنامه های مدوّن و جاری دولت در کاربرد نظرات واقف تغییراتی به عمل آورد؟ نکته دیگر این که در جهت توسعه ی سنّت حسنه ی وقف، لازم است مبالغی صرف هزینه های پرسنلی و اداری کارکنان شود که در هیچ یک از وقفنامه ها به این موارد اشاره ای نشده است.

آیا می شود با تغییراتی در نحوه ی کاربرد درآمدهای حاصل از موقوفات، به

ویژه موقوفات متصرّفی که اوقاف متولّی آن است، مبالغی صرف هزینه های مزبور نمود؟ و در آخر این که موقوفات بسیاری در سطح کشور وجود دارد که یا شناسایی نشده و یا به مرور زمان از بین رفته است، آیا می توان با تغییرات جزیی در نحوه ی استفاده از درآمد موقوفات موجود برای شناسایی موقوفات شناخته نشده اقدام کرد؟

جواب: موقوفات به حسب آن چیزیست که اهل آن وقف کرده اند، بنا بر این تغییر وقف جایز نیست و باید از وقف در همان جهت وقف و زیر نظر متولّی شرعی وقف استفاده شود و عواید آن غیر جهت وقف صرف نشود.

حکم حمّام وقفی مخروبه

سؤال5524. شخصی مکانی را جهت حمام عمومی وقف نموده و پس از سال ها بهره برداری هم اکنون مخروبه گشته و بیشتر اهالی محل به لحاظ دارا بودن حمام شخصی، چندان تمایلی در جهت مرمّت و بازسازی آن ندارند و از جهتی اگر هم تعمیر گردد، با توجه به مطلب فوق استفاده ی قابل توجهی صورت نمی گیرد.

بنا بر این آیا وقف کننده می تواند محل مورد نظر را فروخته و پولش را در مصرف دیگری چون غسّالخانه که ضرورت بیشتری نیز دارد در مکان مناسب دیگری صرف نماید یا خیر؟ در صورت عدم فروش، حکم آن را بیان فرمایید.

جواب: اگر وضع حمام به گونه ای باشد که در حال و آینده قابل استفاده نباشد و استفاده از آن در جهت وقف کالعدم باشد، واقف می تواند آن را به یکی از دو طریق فروش یا اجاره بلند مدت واگذار نماید، هر کدام به مصلحت وقف باشد و درآمد حاصله را به مصرفی که نزدیک تر به وقف باشد علی الاحوط برسانند.

مراد از اقرب بودن یعنی نزدیک تر بودن به جهت وقف است.

سؤال5525. حدود بیست و سه سال پیش حمّام عمومی جهت استفاده ی اهالی احداث گردید که زمین آن متَعَلُّق به عدّه ای از اهل محل بوده است.

مشخّص نیست این زمین برای حمّام وقف گردیده است یا نه. حمّام مذکور به مدّت یک سال مورد استفاده عموم بوده و پس از آن متروکه مانده است.

چنان چه زمین حمّام موقوفه باشد.

آیا جایز است به مجتمع فرهنگی واگذار گردد و اگر موقوفه نباشد، بلکه هبه ی مردم اهالی باشد وظیفه چیست؟

جواب: اگر امکان استفاده از حمّام برای استحمام هست، تعمیر و تصرّف منافی دیگر در آن جایز نیست و در غیر این صورت، در مطلق خیرات می توانند از آن استفاده نمایند.

حکم بیمه ی اموال به نام حضرت مهدی علیه السّلام

سؤال5526. عده ای از مؤمنین خود و خانواده ی خود، یا ماشین و موتورسیکلت و مغازه و خانه ی مسکونی خود را بیمه ی «حضرت مهدی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف» نموده اند و ماهانه پولی می دهند، مصارف این پول چه صورتی دارد؟

جواب: مبالغ متعلق به حضرت حجّت علیه السّلام است و مصرف آن، مانند سهم مبارک امام علیه السّلام است.

ساخت و ساز جاهلانه در وقف

سؤال5527. در زمینی که وقف مساجد بوده است، از روی ناآگاهی و جهالت در آن حسینیّه و تعدادی مغازه و چند دستگاه ساختمان - از قبیل شرکت تعاونی و دفتر پست و تلگراف و نانوایی و … - ساخته اند.

آیا اینها باید ماهانه به مسجد، اجاره پرداخت کنند و یا این که بناها را تخریب کنند و موقوفه را به حال اوّل برگردانند؟

جواب: مطالبه ی اجرت المثل شود که بپردازند.

وقف در حال عصبانیّت

سؤال5528. این جانب در حالت عصبانیت ناشی از درگیری فرزندانم، خانه ی مسکونی ام را با اجرای صیغه وقف و صدور سند به نام اوقاف وقف نمودم

و بعد از مدّتی پشیمان شدم. آیا این وقف صحیح است؟

جواب: اگر قبض معتبر در وقف حاصل شده است، وقف تمام است و به ملک شما باقی نیست.

موقوفه ای که صرف زوّار امام حسین علیه السّلام شده است

سؤال5529. موقوفه ایست که مصرف آن کمک به زوّار کربلای معلّیست و به لحاظ این که سال هاست این نوع مصرف مُعَطَّل مانده آیا می توان در راه کمک به زوّار مشهد مقدّس صرف نمود؟

جواب: در جهتی که برای امام حسین علیه السّلام باشد، مانند:

روضه خوانی برای سید الشّهداء و یا زوّاری که از راهنمای غیر متعارف هر چند از کشورهای دیگر به کربلا می روند مصرف شود.

زیاد آمدن موقوفه از عزاداری امام حسین علیه السّلام

سؤال5530. درختان خرمایی را برای عزاداری سیدالشهداء علیه السّلام وقف کرده اند و بخشی از حاصل آنها زیاد می آید. آیا می توان در بنای حسینیه خرج کرد؟

جواب: همان طوری که وقف کرده اند باید عمل شود. چنان چه جهت وقف، عزاداری است، نمی توانند صرف در ساختن حسینیه نمایند، ولی در صورتی که مورد نیاز عزاداری باشد مانند این که توسعه ی حسینیه ضروری باشد یا آن که تعمیر ضروری داشته باشد، اشکالی ندارد.

زمین مشکوک در کشورهای خارجی

سؤال5531. زمینی در زمان حکومت هند قبل از قیام پاکستان طبق نوشته ی دولتی - که در دست هست، بعضی از جاهایش نشان قبرستان مسلمان ها و بعض دیگرش در دست مردم می باشد.

آیا شرعاً چنین زمین هایی برای عموم مسلمین است که در آنجا سکنی دارند یا وقف آن ثابت می شود؟

جواب: وقفیّت ملکی ثابت نمی شود مگر به علم یا به شهادت بیّنه و بعید نیست شیاع در محل هم کافی در وقفیّت باشد.

در هر حال نبش قبور مسلمین جایز نیست و آن چه وقفیّت آن به نحو مذکور در بالا ثابت نشود، تصرّف در آن مانعی

ندارد.

گفتار بعضی بر وقفیّت یک محل

سؤال5532. زمینی که به هیچ وجه آثار وقفیّت و مدرک و سندی که حاکی از موقوفه بودن آن باشد نیست و شاهدی که گواهی بر وقف بودن آن بدهد نیست، آیا به صرف گفتار یک عدّه می شود آن را موقوفه دانست؟

جواب: اگر شواهدی بر ملکیّت هست، می توان به این حرف ها توجّه نکرد و با اشتهار به وقفیّت باید احتیاط کرد.

در اختیار قرار دادن امکانات بنیاد اسلامی برای غیر مسلمین

سؤال5533. بنیادی که مؤسسه خیریه غیر انتفاعی می باشد، با اهداف ذیل در دفتر شرکت ها به ثبت رسید:

رفع نیازهای عمومی، نشر و تبلیغ اهداف و مفاهیم عالیه اسلام از لحاظ علمی، مذهبی، امدادی، تعاونی، اجتماعی، قرض الحسنه و …

با توجه به اهداف صریح و روشن بنیاد مزبور که به عبارت «رفع نیازهای عمومی» ذکر شده است، آیا در رفع نیازهای غیر مسلمانان نیز جایز است از امکانات بنیاد استفاده کرد یا نه؟ آیا غیر مسلمان می تواند از صندوق قرض الحسنه بنیاد استقراض کند؟

جواب: به قرینه ذیل آن، منظور عموم مسلمین بلکه مؤمنین است، مانند وقف عام در قبال وقف خاص، به لحاظ نامگذاری، مگر موردی که جهت تألیف قلوب و تبلیغ اسلام و ایمان داشته باشد.

انحلال مؤسّسه و بنیاد خیریه

سؤال5534. فردی به دسیسه و نیرنگ، بنیاد خیریه ای را منحل و کلیه امکانات، اموال و سرمایه های آن را به مسجدی که خود متولّی آن بوده منتقل نموده است، لطفاً حکم انحلال این مؤسسه عام المنفعه را بیان فرمایید.

جواب: شخص مزبور باید با مراجعه آن اموال را به محل خودش برگرداند وگرنه ضامن است.

وقف مغازه و اختصاص عایدات برای خمس و زکات

سؤال5535. این جانب اقدام به خرید دو باب مغازه نمودم که حدود هفت سال قبل عیناً وقف حوزه علمیه یکی از شهرستان ها کردم تا به اجاره

اشخاص واگذار و عایدات این دو باب مغازه نیز به عنوان خمس و زکات (بدهی این جانب) محسوب گردد. بهای مغازه ها لااقل در حال حاضر بیست میلیون تومان خواهد بود.

مال الاجاره ماهانه حد اقل یکصد هزار تومان می باشد، ولی از آن جایی که واقف حقیر پس از خرید واحدهای تجاری (دو باب مغازه)، به نام مدرسه علمیه انتقال داده ام، آیا عایدات حاصل به عنوان بدهکاری این جانب (سهم امام علیه السّلام و خمس و زکات) محسوب می گردد؟

جواب: اصل وقف صحیح است و از عایدات آن مقدار دین پرداخت و سپس برای مدرسه مصرف می شود و اللَّه العالم.

تخلّف از وقف

سؤال5536. فرد مرحومی در سال 1296 قمری رقباتی را در شهر ری و قزوین به صورت حبس مؤبّد، وقف بر خیرات و مبرات نمود که بالغ بر یکصد سال است به وسیله متولیان منصوص، عمل به وقف می شود:

در سطور آخر صفحه دوم وصیت نامه، چنین تصریح گردیده:

«… در این املاکِ ثلث، حق فروختن، مبادله کردن، رهن، بیع، شرط گذاشتن و اجاره زاید از سه سال دادن ندارند. تخلّف از این قرار حرام و باطل است، اگر العیاذ باللَّه خرابی فاحش در اینها روی دهد که اوصیا را به هیچ وجه امکان نگاهداری نباشد، باید نزد حاکم شرع نافذ الحکم ثابت نمایند، پس از آن به طور احسن مبادله نمایند …»

قسمتی از اراضی مسکونی در ابتدای انقلاب اسلامی به وسیله سازمان زمین و مسکن قزوین جهت احداث ساختمان مسکونی در اختیار شرکت های تعاونی مسکن و یا به متقاضیان فروخته شده بود، این گروه به ادّعای اینکه این اراضی را از دولت خریده اند، عرصه و اعیان را متعلق به خود

دانسته و در نتیجه با تجمّع در مساجد و ارسال طومار و نامه برای مسؤولین و درج در جراید و متعاقباً تشکیل جلساتی در دفتر امام جمعه محترم و بخشداری و فرمانداری، خواهان ادامه تَعَلُّق عرصه به صاحبان اعیان گردیدند و نهایتاً پس از انقلاب از مراجعه به دفتر موقوفه و تنظیم سند اجاره و پرداخت اجاره عرصه خود داری نمودند و عملاً این قسمت از اراضی موقوفه مسلوب المنفعه گردید و از طرفی اداره زمین و مسکن قزوین آمادگی خود را برای تأمین زمین معوّض اعلام داشتند.

آیا وضع موجود از نظر مسلوب المنفعه ماندن قسمتی از اراضی موقوفه، مشمول قید مندرج در وصیت نامه می باشد؟

آیا مبادله به نحوی که مطرح است و به شرط احسن بودن معوّض به صلاح موقوفه است یا متولّی را به طریق دیگری ارشاد می فرمایید؟

جواب: اگر راهی دیگر نیست و از احسن وجوه ممکنه باشد، اشکال ندارد.

تکلیف سهم موقوف علیه در صورت فوت

سؤال5537. واقف محترمی پنج دانگ از شش دانگ املاکی را بر اولاد ذکور ( فرزندان پسر) خود علی نحو التشریک و التسویه، بطناً بعد بطن و نسلاً بعد نسل وقف نموده و در صورت انقراض فرزندان پسر، بر فرزندان دختر و در صورت انقراض و نبودن اولاد، منافع این پنج دانگ صرف تعزیه داری شود و تولیت آنها را برای خود قرار داد و بعد خود مفوّض داشت به اولاد ذکور خود نسلاً بعد نسل و بطناً بعد بطن با تقدیم اصلح و ارشد و ابقای آنها. واقف محترم دارای شش فرزند ذکور بوده و هر یک از شش فرزند ذکور دارای فرزندانی بوده اند که تعداد آنها یازده نفر می باشد و این یازده

نفر هم دارای فرزندانی می باشند که تعداد آنها حدود شانزده نفر می باشد.

واقف فوت کرده است.

6 نفر اولاد ذکور واقف که نسل اوّل می باشند، همگی فوت نموده اند.

از یازده نفر اولاد ذکور که در نسل دوم می باشند، ده نفر فوت و تنها یک نفر در قید حیات می باشند. از نسل سوّم که تعداد آنها در حال حاضر شانزده نفر می باشند، اکثر آنها در قید حیات می باشند بفرمایید:

1) با توجه به اینکه منافع پنج دانگ موقوفه در نسل اوّل بین 6 نفر برادر به طور مساوی تقسیم می شود، در صورت فوت هر یک از برادران سهم متوفی به چه کسی باید پرداخت شود؟

جواب: با این فرض، مالک پس از وفاتِ هر فردی از طبقه عالیه، فردی از طبقه نازله است، اگر چه فردی از طبقه متقدّمه موجود باشد و احتیاط در استحلال از فرد مُقَدَّم در طبقه، خوب است.

2) آیا کلمه «بطناً بعد بطن و نسلاً بعد نسل» با کلمه «نسلاً بعد نسل و بطناً بعد بطن» با هم فرق دارند یا هر دو کلمه به یک مفهوم می باشد؟ در صورتی که فرق داشته باشد، مراتب را مرقوم فرمایید.

جواب: تفاوتی ندارد.

3) تولیت موقوفه با بودن اولادی با داشتن شرایط اصلح و ارشد و ابقا از نسل اوّل به اولادی از نسل بعد که دارای شرایط اصلح و ارشد و ابقا باشد می رسد یا خیر؟

جواب: نمی رسد.

تکلیف اموال مؤسّسه ای با تغییر آن

سؤال5538. هیأتی به نام «متوسلین به اهل بیت علیه السّلام» برای برگزاری مراسم اعیاد و وفیات ائمه طاهرین علیه السّلام به وجود آمد. پس از گذشت چند سال مسؤول هیأت، متوسلین بدون اطلاع تمام اعضا استعفا داده و این هیأت تبدیل به جمعیّت

طلاب گردید. تمام اعضای هیأت متوسلین، غیر از چهار نفر موافق جمعیَّت طلاب و اعضای جمعیَّت طلاب شدند و این چهار نفر نسبت به استعمال اثاث هیأت متوسّلین در جمعیَّت طلّاب مخالفت می کنند.

لازم به ذکر است مقداری اثاث با پول هیأت خریداری و مقداری اهل خیر برای طلاب اهدا نموده اند.

آیا استعمال اثاث هیأت سابق در این جمعیَّت طلاب که جدیداً به وجود آمده است، جایز می شود؟

جواب: اگر فقط تغییر در اسم باشد، اشکال ندارد و اگر در مصارف تفاوت کند، اشکال دارد.

وقف کلّی و تغییر مکان آن

سؤال5539. شخصی پنج هزار متر از زمین کشاورزی خود را وقف کرده، ولی مکان آن را مشخص نکرده است.

بعد از فوت این شخص ورثه او پنج هزار متر را در دو نقطه معین و پس از مدت کمی آن دو نقطه را در یک نقطه دیگری تعیین نمودند، لازم به ذکر است که: آن دو نقطه قبلی در یک محیط بسته و فاقد کوچه و خیابان می باشد.

یکی از دو نقطه قبلی توسط یکی از ورثه حدود 15 سال است که به باغ مرکّبات تبدیل شده است.

مکان فعلی دارای منافع و موقعیّت بهتری از دو مکان قبلی می باشد.

حکم شرعی را بیان فرمایید.

جواب: اگر افراز قبلی به نحو لزوم نبوده، مثلاً با تراضی بوده نه قرعه با شرایطی که قسمت لازمه را باعث شود، مانعی ندارد و طرف تقسیم در افراز وقف مشاعی حاکم شرع یا متولّی وقف است.

فروش موقوفه با عدم قابلیّت برای استفاده

سؤال5540. چندین سال پیش (حدوداً 35 سال) فرد خیّری یک دستگاه سماور را جهت استفاده در سقاخانه حضرت أبوالفضل علیه السّلام وقف نموده است.

اکنون واقف به رحمت خدا رفته و سماور به علت فرسودگی غیر قابل

استفاده گردیده است.

1) آیا مجاز به فروش آن هستیم؟

جواب: اگر صرف ضروریات وقف می شود، مانعی ندارد.

2) آیا می توانیم با سایر اقلام موقوفه که وضعی مشابه دارند بفروشیم و از عواید حاصله، تنها یک وسیله که مورد نیاز باشد بخریم تا به نام واقفین در محل وقف استفاده گردد؟

جواب: مانعی ندارد.

فروش موقوفه و جبران آن

سؤال5541. قطعه زمینی شالی کاری از سوی اجداد این جانب وقف اولاد ذکور گردید. متأسفانه پدر این جانب با علم و اطلاع از این مسأله، به دلیل فقر و تنگدستی، اقدام به فروش این قطعه زمین نمود می نماید و با آن پولی را تهیه و آن را به صورت ودیعه نزد بانک قرار داد. پس از یک سال دو برابر آن را وام گرفت و بدین ترتیب منزل مسکونی خریداری و به نام این جانب که فرزند ارشد وی می باشم به ثبت رساند. پس از گذشت 16 سال و مخالفت بی وقفه ام، پدر این جانب با فروش منزل مسکونی و خرید زمین موقوفه و برگشت دادن به شرایط اولیه، شدیداً مخالفت می نمایند. با توجه به مشکلاتی که در طی این مدت برای خانواده و به ویژه برای این جانب به وجود آمده، بفرمایید:

1) چنان چه منزل مسکونی به فروش برسد، ارزش افزوده منزل مسکونی نسبت به قطعه زمین موقوفه چندین برابر است، تکلیف این پول چه می شود؟

2) مالک فعلی زمین موقوفه از فروش و عودت آن ممانعت می نماید وظیفه چیست؟

3) چنان چه در یکی از محضرها سند منزل را به نام پدرم تغییر دهم، از عواقب ناگوار موقوفه مصون خواهم ماند؟

4) تکلیف بنده با پدرم که با فروش منزل مسکونی مخالفت می نماید، چیست؟

جواب: اگر شالیزار موجود

است، باید همان برگردانده شود و الّا مثل آن کمّاً و کیفاً در جای دیگری خریداری شود و با انجام وظیفه مزبور نیاز به فروش منزل نمی باشد.

تغییر مکان امامزاده به علت ساخت سد

سؤال5542. در روستایی امامزاده ای به نام سید محمد عابد فرزند امام موسی کاظم علیه السّلام مدفون بوده و زیارتگاه مردم استان می باشد.

همچنین مدفن شهدای جنگ تحمیلی و قبرستان قدیمی 27 نفر از افراد طایفه، در جوار امامزاده قرار دارد. امامزاده موصوف دارای شجره نامه ایست که طبق آن کلیه زمین های اطرافش وقف سادات ذکور است.

وزارت محترم نیرو قصد دارد با موجود بودن دو محل مناسب دیگر در این قریه اقدام به احداث سد نماید و امامزاده را حد اقل تا فاصله چهل کیلومتر جا به جا کند.

آیا انتقال امامزاده، با وجود دو گزینه مناسب دیگر برای سدسازی چه حکمی دارد؟

جواب: شبهه ای نیست که مودّت ذوی القربی واجب و منصوص قرآن است و اهانت به آنها حرام و ترک واجب قطعیست و اهانت و عدم اهانت از عرف معلوم می شود و از ملاحظه اشباه و نظایر و اعلی و اشرف مشخص می شود که اهانت صادق است یا نه.

بر کسانی که متصدّی اصلاح راه ها و خیابان ها و احداث سدّها می باشند، لازم است تحرّی @مندوحه در اطراف بقاع متبرّکه و مشاهد مشرّفه از یمین و یسار و بالا و پایین نمایند و نتیجه را به گونه ای که به مقدّسات و محترمات، ربطی نداشته باشد و موجب تغییرات نامشروع نباشد بگیرند و اللَّه الموفق المعین.

موارد جواز فروش موقوفه

سؤال5543. لطفاً موارد جواز فروش موقوفه را بیان فرمایید.

جواب: 1) اگر معلوم شود وقف باطل بوده، مثل آن که واقف بالغ نبوده؛

2) در نفروختن آن مفسده بزرگ تری

مثل قتل نفس و هتک عرض باشد؛

3) معلوم باشد که واقف محل خاصی در نظر نداشته، مثل زمینی که برای حمام ده وقف کرده باشد.

در این صورت ها فروختن جایز است.

اما در صورت اوّل، خود واقف یا وارث او می تواند آن را برای خود بفروشد و در صورت دوم، موقوفه فروخته می شود و تبدیل به چیزی که به نظر واقف نزدیک تر است می شود و در صورت سوم به مثل آن تبدیل می گردد، مثلاً در جای دیگر همان ده حمام ساخته می شود.

هم چنین وقفی را که در آن اختلاف شده، به طوری که علم یا اطمینان به خرابی وقف پیدا شود، بنا بر اظهر می توان فروخت.

ایجاد ساختمان در زمین وقف با اذن متولّی

سؤال5544. این جانب زمین موقوفه ای را در اردکان اجاره و با توجه به مفاد قرارداد، در آن ساختمانی را ایجاد کرده ام. آنچه بین این جانب و متولی موقوفه گذشته، این بوده که با این قرارداد، این جانب نتوانم پس از ده سال قیمت ساختمان را از متولی وقف مطالبه کنم و همچنان به کار خودم ادامه دهم. هرگز قصد و نیّت باطنی این جانب این نبوده که هستی و سرمایه زندگی خودم را در این زمین خرج کنم و در پایان ده سال آن را به متولّی وقف تحویل دهم، بلکه منظور این بوده که اگر این جانب نتوانستم در این محل به کارم ادامه دهم، آن را به دیگری واگذار نمایم و مبالغ خرج شده را از فرد ثالث بگیرم و با متولّی وقف کاری نداشته باشم. این نکته به نحوی در بند آخر قرارداد فی مابین در جمله «و این قرارداد در حقیقت هیچ گونه رسمیّتی ندارد و در

حکم اعلام و تفهیم وقف بودن زمین به آقای … می باشد» منعکس است و این جانب تاکنون فقط اجاره زمین موقوفه را پرداخت کرده ام. چون ساختمان را متعلق به خود می دانم و در این رابطه هیچ گونه اختلافی بین این جانب و متولی وقف وجود نداشته است؛ زیرا در قرارداد تأکید بر پرداخت اجاره زمین شده نه ساختمان. اما اداره اوقاف مدعیست که این ساختمان متعلق به وقف است؛ حکم شرعی را بیان نمایید.

جواب: اگر در ساختن ساختمان اجازه داشته است، قیمت ساختمان را حق دارد و باید پول آن ساختمان را به او بدهند با فرض این که در قرارداد صحبتی از ملکیّت آن نبوده است.

ادّعای زمین ها و باغ های وقفی

سؤال5545. در روستایی حدود دویست خانواده هستند که مالک نسل اندر نسل باغات، بیشه ها و املاک مزروعی می باشند که دارای اسناد محضری و قباله های قدیمی دویست و سیصد ساله هستند و بین آنان خرید و فروش می شود و مهریه زنان می باشد.

1) آیا کسی با ارایه کپی وقف نامه می تواند مدّعی وقفیّت این باغات و املاک شود؟

2) وقفیت در چه حالتی به اثبات می رسد؟

3) آیا وقتی هیچ کدام از پیرمردها، ریش سفیدان و اهالی محل هیچ گونه اطلاعی از ایام قدیم نداشته اند و به یاد نمی آورند که این املاک وقف باشد، چگونه می توان وقفیت را ثابت کرد؟

4) آیا مالک و کشاورز که روی این باغات تصرف دارند و از ایام قدیم درختان فراوانی را غرس نموده اند، می توان محصول آنان را توقیف کرد؟

5) آیا می توان این املاک و باغات را از تصرف و مهریه زنان خارج نمود؟

6) مالکیت در اسلام که از راه شرعی و عرف محل به دست آمده

باشد، آیا می توان از تصرف تعداد زیادی از مردم خارج کرد؟

جواب: وقفیت ملکی باید به حجّت شرعیه، مثل قیام بیّنه ثابت شود و الّا در مالکیّت ذو الید باقیست و تعرّض به آنها جایز نیست و همچنین است اگر از مصادیقی بوده که بیع وقف جایز بوده و فروخته شده و دوباره به وقفیّت بر نمی گردد.

وقف برای اطعام خاص و تبدیل آن به طعام بهتر

سؤال5546. درآمد موقوفه برای اطعام در روز عید غدیر به غذای مرسوم در آن زمان وقف شده بوده، پس از چند سال درآمد خیلی بیشتر شده و آن غذا هم دیگر مرسوم نیست.

آیا تبدیل آن غذا به طعام بهتر و موافق طبع جایز است؟

جواب: جایز است.

اگر وقف مشاع با تقطیع از انتفاع خارج شود

سؤال5547. زمینی بوده که به ده قطعه ی متفرق تقطیع شده که یک ربع مشاع آن وقف برای امام حسین علیه السّلام است، ولی با این تقطیع دیگر قابل انتفاع نیست. مستدعیست دربارهی این موقوفه حکم شرعی را ارشاد فرمایید.

جواب: اگر ممکن است قسمت وقف افراز شود و عمل به وقف شود و در صورت عدم امکان افراز و انحصار انتفاع به تبدیل آن، باید تبدیل شود به طریقی که عمل به وقف شود.

وقف منزل ده روز در سال برای روضه خوانی

سؤال5548. واقفی خانه ای را در سالی ده روز برای امام حسین علیه السّلام وقف نموده و تولیت آن را برای اولادش قرار داده است.

آیا پس از ده روز به ملک ورثه بر می گردد؟

جواب: ظاهراً این وصیت است نه وقف. زیرا در وقف تأبید لازم است و در غیر ده روز، این خانه مثل سایر املاک است.

اگر متولّی وقف از بعضی فرقه ها باشد

سؤال5549. واقفی زمین هایی را وقف روضه خوانی و غیره کرده و متولّی آن را فردی از فرقه شیخیّه قرار داده است.

چه حکمی دارد؟

جواب: صرف موقوفه در مصارف مشترکه مانعی ندارد، نه غیر آن.

وقف برای اولاد ذکور و فرض عدم وجود وی

سؤال5550. واقفی زمین های کشاورزی را به وقف خاص، وقف اولاد کرده است به عبارت:

«بطناً بعد بطن و طبقاً بعد طبق» و تولیت آن را پس از واقف به ارشد اولاد ذکور واگذار کرده و واقف مرده است و هیچ اولادی ندارد و برادرزاده و خواهرزاده دارد. آیا موقوفه به آنها ارث می رسد؟ اگر پاسخ منفی است، مصرف موقوفه باید چگونه باشد؟

جواب: این وقف خاص به ارث به آنها نمی رسد. زیرا مراد از طبقاً عن طبق، طبقات ارث نیست؛ بلکه عطف بیان همان بطناً عن بطن است و چون نسل او منقرض شده، تولیت آن با حاکم شرع است و چون موقوف علیهم هم ندارد، در وجوه بر صرف می شود.

مراد از عبارت «اولاد ذکور و احفاد و نوافل آن ها»

سؤال5551. در وقف نامه ای چنین آمده است:

«وقف برای اولاد ذکور و احفاد و نوافل آنها ما تعاقبوا و تناسلوا». آیا عبارت شامل اولاد اناث از احفاد و اعقاب طبقه اوّل می شود؟

جواب: اطلاق عبارت برای پس از طبقه ی اوّل که باید ذکور باشند، در احفاد و اعقاب آنها، اولاد اناث را هم می گیرد.

وقف به شرط تولیت واقف در طول زندگی

سؤال5552. شخصی چند سال پیش منزلی را برای مسجد جامع وقف کرده و صیغه وقف هم خوانده، به شرط اینکه تا خود واقف زنده است، اختیار وقف به دست او باشد و در این چند سال اجاره ی آن را هم داده است، ولی بعداً برای ضرورتی که برای اولادش پیدا شده، می خواهد آن را بفروشد و مصرف کند.

آیا جایز است؟

جواب: اگر تولیت آن را مادام الحیات برای خودش قرار داده و اجاره را به عنوان اجاره ی وقف می داده، امر وقف تمام شده و مصرف آن

در حاجتش جایز نیست، به خلاف این که اگر اختیار امر وقف را با خودش قرار داده، معلوم شود که امر وقف تمام نشده و این مانند وصیت به وقف است و هم چنین است شرط بازگرداندن هنگام حاجت که اگر محتاج شد، به ملک او بر می گردد و لو وقف تمام شده باشد.

درخت هایی که مستأجر در ملک وقف کاشته

سؤال5553. زمین هایی که وقف امامزاده بوده را به کسانی اجاره داده اند و آنها در آن زمین ها درخت هایی کاشته اند، آیا این درخت ها متَعَلُّق به مستأجرین مذکور می باشد؟

جواب: هر وقت بخواهند آنها را بیرون کنند، آن درخت ها مال آنهاست که باید قیمتش را به آنها بدهند.

وقف برای روشنایی حرم امیر المؤمنین علیه السّلام

سؤال5554. پولی وقف روشنایی حرم امیر المؤمنین حضرت علی علیه السّلام است.

تکلیف چیست؟

جواب: باید آن را به علمای آنجا بدهند که در خرج برق آنجا صرف شود و اگر به هیچ طریقی نمی توانند آن را در آن مورد مصرف کنند، آن را در زوّار مجاورین محتاج آنجا صرف کنند.

تبدیل بنای موقوفه

سؤال5555. موقوفه ای مشرف به خرابیست و چند سال معطل مانده و از آن استفاده نشده است و درآمدی هم ندارد که خرج تعمیر آن شود، ولی قابل تبدیل به احسن است.

تکلیف چیست؟

جواب: باید آن را تبدیل به معمور و بنای منفعت دار کنند.

وصیت به ساخت حسینیه و وقف کتاب بر آن

سؤال5556. شخصی وصیت کرده، در جای معیّنی حسینیه ای بسازند و کتاب هایی را وقف آن حسینیه کنند.

آیا وقف محقّق شده است؟

جواب: این وقف نیست، زیرا متعلق آن موجود نیست، بلکه وصیت به وقف است و اگر ورثه آن حسینیه را نساختند، چون احتمال دارد مقصود موصی (وصیت کننده) از قبیل تعدّد مطلوب باشد، لذا کتاب ها را وقف حسینیه ای که نزدیک به آن محل است کنند.

استفاده از آب قنات برای حمام

سؤال5557. قنات آبی بوده و مالکین آن اجازه می دادند که در مصرف شرب (نوشیدن)، مسجد و حمام استفاده شود، ولی بعداً برای حمام های جدید اجازه نمی دهند. آیا جایز است برای آن حمّام ها مصرف شود؟

جواب: جایز نیست.

فوت واقف پیش از تکمیل موقوفه

سؤال5558. فردی حفر قناتی را شروع کرده و قسمتی از آن را برای جهتی وقف کرده است؛ ولی واقف، پیش از تکمیل قنات و بهره برداری از آن وفات می کند، آیا وقف محقّق شده است؟

جواب: اگر تمام شرایط وقف محقق بوده و قبل از وفات اقباض کرده، هر چند به بهره برداری نرسیده بوده، امر وقف تمام است.

وقف کتب علوم غریبه

سؤال5559. فردی قصد دارد کتاب هایی در علوم غریبه را وقف یکی از کتابخانه ها نماید. از طرفی احتمال می رود برخی از استفاده کنندگان آن کتابخانه از آن کتاب ها استفاده خلاف موازین شرعی کنند.

آیا می تواند با فرض مذکور، این کتاب ها را وقف کند؟

جواب: اگر اطمینان دارد مسؤولان کتابخانه رعایت این امور را می کنند و به اهل آن می دهند، جایز است؛ ولی چون نمی داند در آینده چه کسی متصدّی کتابخانه می شود و چه کار می کند، حصول این اطمینان نمی شود.

دوَران متولّی بین دو نفر

سؤال5560. اگر در سند وقف متولّی از موقوف علیهم را شخص مسنّ تر و ارشد از اولاد معین کرده و مسنّ تر و ارشد، دوران بین دو شخص پیدا کرد، کدام یک مُقَدَّم هستند؟

جواب: ارشد در جهت وقف مقدم است و اگر تعیین ارشد و باتقواتر بود و دوران شد بین ارشد غیر متقی تر و متقی تر، دوّمی مقدم است و اگر هر دو باتقوا بودند و یکی اتقی (باتقواتر) بود، تعیین با نظر حاکم یا به قرعه است، گرچه احتیاط در جمع بین نظر هر دو است.

عدم امکان تغییر متولّی توسط واقف پس از تحقق وقف

سؤال5561. واقفی قطعه زمینی را برای احداث مدرسه وقف کرده و کیفیت آن را به اختیار امام جمعه ی وقت گذاشته و آن امام جمعه هم متصدّی آن شده، ولی پس از آن، امام جمعه تغییر کرده است.

آیا واقف می تواند آن را تغییر دهد؟

جواب: دیگر واقف نمی تواند آن را تغییر دهد.

تقسیم موقوفه مشاع توسط ورثه

سؤال5562. اگر واقفی مقدار زمینی را به طور مشاع وقف کند و پس از فوت واقف، ورثه بخواهند آن را تقسیم کنند، آیا اجازه این کار را دارند؟

جواب: باید حاکم و ورثه هر دو باشند و اگر ورثه یا بعض از آنها از تقسیم امتناع کنند، حاکم بر آن ولایت دارد.

موقوفه ای که متروک شده است

سؤال5563. زمینی که وقف قرآن خواندن بوده است، فعلاً چون آب ندارد بدون استفاده مانده و متروک شده است.

حکم شرعی را دربارهی این موقوفه بیان نمایید.

جواب: باید خود آن زمین یا درآمد آن در امر متمحّض در جهت وقف، صرف شود.

وظیفه دیگران در قبال فروش موقوفه توسط مدّعی تولیت

سؤال5564. ورثه در مورد موقوفه ای ادّعای تولیت دارند و در آن تصرف می کنند و اصل آن را می فروشند و درآمد آن را صرف می کنند و کمی از آن را صرف عزاداری می کنند.

آیا دیگران وظیفه دارند آنها را مانع شوند؟

جواب: باید از اصل وقف و کیفیت آن و جهت وقف تحقیق شود که آیا از مسوّغات (موارد جواز) فروش وقف در آن مورد بوده است یا نه.

مصرف کاشی های امامزاده ای در جای دیگر

سؤال5565. کاشی های گنبد امامزاده ای را دارند عوض می کنند و این کاشی ها وقف خاص است.

آیا می توان آن کاشی ها را در امامزاده ای دیگر که در همان حوالیست مصرف کرد؟ با توجه به اینکه اداره میراث فرهنگی از جابجایی منع می کند.

جواب: تا در همان جا محل استفاده ای دارد - بعینه یا ببدله، نمی توانند به جای دیگر ببرند.

عدم جواز فروش موقوفه

سؤال5566. ملکی وقف روضه خوانی بوده است.

واقف از ترس رضا خان ملعون که مبادا غصب کند، آن را فروخته است.

عالمی به او گفته: نباید می فروختی، حالا به مقدار آن باید جای دیگری را خریداری و وقف کنی. این شخص دو دانگ منزل خود را وقف کرده و اکنون مرده است، ورثه می خواهند خانه را بفروشند. تکلیف مال وقفی چیست؟

جواب: دو دانگ خانه را که وقف کرده است، نمی توانند بفروشند؛ مگر در مورد مستثنیات فروش موقوفه.

زمین موقوفه ای که درآمد ندارد

سؤال5567. اگر زمینی موقوفه برای روضه خوانی هیچ درآمدی نداشته باشد، چه کنند؟

جواب: اگر اجاره هم نمی توانند بدهند باید آن را بفروشند و جای دیگری بخرند که درآمد داشته باشد تا آن را در روضه خوانی صرف نمایند.

موقوفات تاریخی

سؤال5568. آیا می توان کتاب ها و وسایل و اموال موقوفه تاریخی را برای حفاظت در موزه نگهداری کرد و در معرض دید بازدید کنندگان قرار داد؟

جواب: خیر، باید در مصرف وقف صرف شود و در موارد خاصّه، به حاکم شرع مراجعه شود.

روستاهای موقوفه

سؤال5569. نسبت به برخی از روستاها، شبهه ی وقفیت وجود دارد، تکلیف اهالی آن روستا چیست و در صورت احراز وقفیت، اهالی چه باید بکنند؟

جواب: تا وقفیت ثابت نشود، تکلیفی ندارند و در صورت احراز وقفیت، باید اجاره ی آنها صرف در مصرف وقف شود، با تعیین متولّی شرعی آن.

نوشتن در کتاب وقفی

سؤال5570. کتاب هایی بر اولاد کسی وقف شده است، آیا نوشتن همین مطلب که «کتاب ها موقوفه فلانی بر اولاد خویش است» تصرف غیر جایز در وقف محسوب می شود؟

جواب: آن چه به عنوان محافظت از وقف محسوب شود و لازم باشد، اشکالی ندارد.

بهره مندی از آب مکان وقفی

سؤال5571. استفاده از آب مکان وقفی که نمی دانیم عمومیست یا خصوصی، چه حکمی دارد؟

جواب: در صورتی که همه مردم معمولاً از آن استفاده کنند و مثلاً وضو بگیرند و معلوم نباشد که از روی غفلت و یا عدم مبالات وضو می گیرند اشکالی ندارد، اگر با ساکنین مزاحمت نداشته باشد.

چاه در زمین مشاع

سؤال5572. چاهی را در حریم زمین های متعددی که مالکان مختلفی دارد و بعضی از آنها موقوفه است، حفر کرده اند.

برای گرفتن پروانه حفر چاه و مخارج آن، تنها برخی از مالکان اقدام کرده اند.

پس از گذشت سالیان، همگی مالکان ادعای حق در آن چاه را دارند. آیا آنها که در حفر چاه کمکی نکرده و پولی نداده اند، حقّی از آن دارند؟

جواب: محتاج به مرافعه ی شرعیه نزد حاکم شرع است.