احکام نماز(آیت الله فاضل)-

س 237 ـتعریف بدعت چیست؟ و نیز شهادت ثالثه در اذان چه حکمىدارد؟

پاسخ:بدعت یعنى اینکه چیزى را که جزء دین نیست بهعنوان یک امر دینى وارد دین کردن و به آن عمل کردن، ولى شهادت ثالثه در اذان واقامه یک امر مستحب است ـ البته به عنوان ذکر مطلق ـ چون این شهادت به قول مرحوممجلسى(ره) در بحار از اشرف اذکار است و ذکر گفتن در بین اذان یا اقامه یا نمازمانعى ندارد و این مسأله ربطى به بدعت ندارد.

س 238 ـشهادت به ولایت امیر مؤمنان على(علیه السلام) در اذان و اقامه به چه قصدىگفته مى شود؟ و آیا صحیح است در تشهد بعد از شهادت به نبوت، شهادت به ولایت نیزگفته شود؟

پاسخ:همانطور که در توضیح المسائل، مسأله 938 ذکرشده، شهادت به ولایت جزء اذان و اقامه نیست ولى خوب است به قصد قربت گفته شود وتشهد نماز را همانطور که در مسأله 1122 توضیح المسائل بیان شده،بخوانند.⁽¹⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ مناسب است این مسأله از دو جنبه بررسى شود:

الف ـ نظر بعضى از علماى عظام رضوان الله تعالى علیهم (الاقوال).

ب ـ نقل روایات به دست آمده در این مورد (الاخبار(

الاقوال
قالالمجلسى قدس سره: لایبعد کون الشهادة بالولایة من الاجزاء المستحبة للأذان بشهادةالشیخ و العلامة و الشهید و غیرهم، بورود الاخبار بها.

«قال الشیخ فى المبسوط: فامّا قول «اشهد انّ علیا امیرالمؤمنین و آل محمد خیر البریة» على ما ورد فى شواذّالاخبار، فلیس بمعمول علیه فى الاذان ولو فعله الانسان لم یأثم به غیر انّه لیس منفضیلة الاذان و لاکمال فصوله، و قال فى النّهایة: فاما ما روى فى شواذّ الأخبار منقول «أنّ علیا ولىّ الله و انّ محمداً و آله خیر البشر» فَمِمّا لایعمل علیه فىالاذان و الاقامة، فمن عمل به کان مخطئاً

و قال فى المنتهى: و امّا ما روى منالشّاذ من قول «ان علیّا ولىّ اللّه و آل محمد خیر البریّة»، فممّا لایعوّل علیه. فیدلّ على استحباب ذلک عموماً و الأذان من تلک المواضع و قدمَرّ امثال ذلک فى ابوابمناقبه علیه السلام ولو قاله المؤذّن او المقیم لابقصد الجزئیة بل بقصد البرکة، لمیکن آثماً فانّ القوم جَوَّزوا الکلام فى اثنائهما مطلقاً و هذا من أشرف الأدعیة والأذکار، انتهى ملخصا ما فى بحارالانوار: ج84، ص 112.

مجلسى اول قدس سره در روضةالمتقین ج 2، ص 245 (شرح من لایحضر الفقیه) پس از نقل فرمایش شیخ صدوق، فرموده است: محقق، علامه و شهید اخبار دالّة بر شهادت به ولایت امیرالمؤمنین على(ع) بعد ازشهادتین را نسبت به شذوذ داده اند. (والشّاذ ما یکون صحیحاً غیر مشهور... مع انّعمل الشیعة کان علیه فى قدیم الزّمان و لعل ترک ذکره فى الاخبار الواردة فى الاذانللتّقیة

مرحوم صاحب جواهر قدس سره بعد از نقل کلام مرحوم صدوق در «فقیه» فرموده است: و مع ذلک کلّه فعن المجلسى انّه لایبعد کون الشهادة بالولایة منالاجزاء المستحبة للأذان استناداً الى هذه المراسیل الّتى رمیت بالشّذوذ و انّه ممالایجوز العمل بها و الى ما فى خبر القاسم بن معاویة المروى عن احتجاج الطبرسى عنالصادق علیه السلام «اذا قال احدکم لا اله الا الله محمد رسول الله صلى الله علیه وآله فلیقل على امیرالمؤمنین و هو کما ترى، الا انّه لابأس بذکر ذلک لاعلى سبیلالجزئیة عملاً بالخبر المزبور و لایقدح مثله فى الموالات و الترتیب بل هى کالصلوةعلى محمد صلى الله علیه و آله عند سماع اسمه و الى ذلک اشار العلامة الطباطبایى(ره) فى منظومته عند ذکر سنن الاذان و آدابه فقال:
صَلّ اذا ما اسم محمّد بدا علیه والآل فصل لتحمدا

و اکمل الشّهادتین بالّتى قد اکمل الدّین بها فى المِلّة

وانّها مثل الصلوة خارجة عن الخصوص بالعموم والِجَة

ثم قال (صاحب الجواهر): بللولا تسالم الاصحاب لأمکن دعوى الجزئیّة بناءً على صلاحیّة العموم المشروعیةالخصوصیّة و الأمر سهل. انتى کلام صاحب الجواهر(ره) (ج 9، ص 87)

و قال المحققالهمدانى فى مصباح الفقیه، ج 2، باب اذان و اقامه: فالأولى ان یشهد لعلىعلیه السلام بالولایة و اِمْرَةِ المؤمنین بعد الشهادتین قاصداً به امتثال العموماتالدالة على استحبابه...

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

و قال الحکیم قدس سره فى المستمسک ج 5، ص 544: کما انه لابأسبالاتیان بشهادة اَنّ علیّاً امیرالمؤمنین و ولى اللّه بقصد الاستحباب المطلق لمافى خبر الاحتجاج عن ابى عبدالله علیه السلام اذا قال احدکم لا اله الا اللّه محمدرسول الله فلیقل علىٌّ امیرالمؤمنین علیه السلام، بل ذلک فى هذه الأعصار معدود منشعائر الایمان و رمز التشیع فیکون من هذه الجهة راجحاً شرعاً بل قد یکون واجباً لکنلابعنوان الجزئیة من الأذان...
و قال الخویى(ره) فى منهاج الصالحین، ج 1، کتابالصلوة فى فصول الاذان و الاقامة: و یستحب الصلوة على محمد و آل محمد عند ذکرهالشریف و اکمال الشهادتین بالشهادة لعلى علیه السلام بالولایة و امرةِ المؤمنین فىالاذان و غیره.
پایان نقل کلمات جمعى از اعاظم قدس سرهم الشریف.

بلى مرحومشیخ صدوق(ره) در من لایحضره الفقیه در ابواب اذان واقامه فرموده است: مفوضه... دراذان، شهادت به ولایت را زیاد کرده اند و بعضى از آنان «خیرالبریة» را به «اشهد انمحمّداً رسول الله زص)» زیاد کرده اند....
و از آنان مذمّت کرده است، ولىهمانگونه که قبلاً گفته شد مرحوم مجلسى اول(ره) در شرح من لایحضره الفقیه، جوابمرحوم صدوق(ره) را داده است. (به صفحه 101 همین کتاب مراجعه شود).
و در هر حالظاهراً مراد شیخ صدوق(ره) از مفوضه کسانى بوده اند که اعتقاد داشته اند، کارها وامور به ائمه علیهم السلام واگذار و تفویض شده یا مراد او کسانى بوده اند که شهادتبه ولایت را به عنوان جزء اذان و زیادى درآن مى گفته اند، و شایدعلت مذمّت شیخ(ره) این بوده که در آن عصر و زمان، شیعه در برابر اهل سنت، تحت فشار وگرفتار تقیّه بودهاست والله العالم.

الأخبار:
1 ـ عن النبى صلى الله علیه و آله: قال دخلت الجنة فرایت على بابهامکتوباً بالذهب «لا اله الا الله، محمد حبیب الله، على بن ابیطالب ولىّ الله، فاطمةاَمَة الله، الحسن و الحسین صفوة الله، على مبغضیهم لعنة الله (فوائد الرضویه، ج 2،ص 390 به نقل از کتاب «صد منقبت فضل بن شاذان القمى ره»)

2 ـ عن ابى عبداللهعلیه السلام قال: انّا اوّل اهل بیت نوّه اللّه بأسماءنا (اى رفع اللّه ذکرنا بینالمخلوقات) انه لماخلق السموات و الارض امر منادیا فنادى اشهد ان لا اله الا الله،ثلاثا; اشهد انّ محمد رسول الله، ثلاثا; اشهد انّ علیّاً امیرالمؤمنین حقا، ثلاثا. (اصول کافى، ج 1، ص 441، کتاب الحجة باب مولد النّبى صلى الله علیه و آله، حدیث 8).
3 ـ و عنه علیه السلام قال قال رسول الله صلى الله علیه و آله: انّ العبداذا توضّأ فغسل وجهه تناثرت ذنوب وجهه (الى ان قال): و ان قال فى آخر وضوئه او غسلهمن الجنابة: سبحانک اللهم و بحمدک اشهد ان لا اله الا انت و اشهد ان علیّا ولیّک وخلیفتک بعد نبیّک و انّ اولیائه خلفائک و اوصیائک، تحاتت عنه ذنوبه... (وسایلالشیعه، ج 1، ص 280).
4 ـ عن النبى صلى الله علیه و آله قال: ان حلقة باب الجنةمن یاقوتة حمراء على صفائح الذهب، فاذادقّت الحلقة على الصفحة طنّت و قالت یا على،یعنى: حلقه و کوبه درب بهشت از یاقوت سرخىاست بر صفحه اى

از طلا، که چون کوبه و حلقه را بردرب مى کوبند، صدایى مى دهد وگوید: یا على. (امالى مرحوم شیخ صدوق، مجلس 86، حدیث 13).

5 ـ و عنه صلى اللهعلیه و آله قال: ذکرالله عبادة و ذکرى عبادة و ذکر علىّ عبادة و ذکر الائمة من ولدهعبادة (مستدرک الوسائل، ج 1، کتاب الصلوة، ابواب الذکر، باب 1، حدیث 1، سنداً عناختصاص شیخ مفید از شیخ صدوق«ره») .

6 ـ و عن الصادق علیه السلام: ما اجتماع فىمجلس قوم لم یذکروا الله و لم یذکرونا الا کان ذلک المجلس حسرة علیهم یوم القیامة. ثم قال ابوجعفر علیه السلام: ان ذکرنا من ذکرالله و ذکر عدوّنا من ذکر الشیطان (وسایل الشیعه، ج 4، ص 1215) مرحوم مجلسى در مرآة العقول، ج 12، ص120 در شرح اینحدیث فرموده است که، ذکر خدا بدون ذکر ائمه علیهم السلام متصور نیست (قال: ان الخبریدل على ان ذکرالله تعالى لایتصوّر بدون ذکر الائمة علیهم السلام).
7 ـ و فى فقهالرضا علیه السلام قال: فاذا صلیت الرکعة الرابعة فقل فى تشهده بسم الله و باللّه والحمدللّه اشهد ان لا اله الاّ اللّه و اشهد انّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالحقبشیراً و نذیراً اشهد انک نعم الربّ و انّ محمّداً نعم الرسول و انّ على بن ابىطالب نعم الولى و ان الجنة حق و النارحق... (مستدرک الوسائل، کتاب الصلوة ابوابالتشهد، باب کیفیة التشهد، حدیث 3).

8 ـ و فیه ایضاً عنه علیه السلام قال: اذاقلت تکبیر السابعة تقول وجهت وجهى للذى فطر السموات والارض حنیفاً مسلماً على ملّةابراهیم و دین محمد و ولایة امیرالمؤمنین على بن ابى طالب صلوات الله علیهم و ماانا من المشرکین... (مستدرک الوسائل، ابواب تکبیرة الاحرام، باب 6، حدیث 3).

9 ـو فى الوسائل عن الصادق علیه السلام فقل ـ بین التکبیرات السبع ـ على ملة ابراهیم ودین محمد و منهاج على بن ابیطالب علیه السلام و فى ذیله عن الحجة(عج) على ملةابراهیم و دین محمد صلى الله علیه و آله و هدى علىّ امیرالمؤمنین علیه السلام... (وسائل الشیعه، ابواب تکبیرة الاحرام، ج 4، ص 724، باب 8، ذیل حدیث 3).

10 ـ وفى اللؤلؤ و المرجان عن النبى صلى الله علیه و آله قال ذکر على بن ابیطالبعلیه السلام عبادة و من علامات المنافق ان یتنفّر عن ذکره و یختار القصص الکاذبة واساطیر المجوس على استماع فضائله ثم قرء علیه السلام و اذا ذکرالله وحده اشمأزتقلوب الذین لایؤمنون بالآخرة و اذا ذکرالذین من دونه اذاهم یستبشرون فسئل عنتفسیرها قال اما تدرون ان رسول الله صلى الله علیه و آله قال اذکروا على بن ابىطالب(ع) فى مجالسکم فان ذکره ذکرى و ذکرى ذکرالله تعالى... (لؤلؤ و مرجان، ص 211)

11 ـ و عن الصادق علیه السلام (فى ذیل خبر) قال: ان الله عزّوجل لمّا خلقالعرش کتب علیه لا اله الاّ الله محمد رسول الله علىّ امیرالمؤمنین(ع) (الى ان قال) ثم قال علیه السلام فاذا قال احدکم لا اله الا الله محمد رسول الله فلیقل علىامیرالمؤمنین (بحارالانوار، ج 84، ص 112) و عن ابى جعفر علیه السلام، قال: «إنالشیطان إذا سمع منادیاً ینادی یا محمد یا علی، ذاب کما یذوب الرصاص» (کافى: ج6،ص20، و عدة الداعى:77).

در اینجا مناسب است معناى ذکر بطور خلاصه بیان شود تا درموارد دیگر نیز که گفته مى شود ذکر یا ذکر مطلق، معناى آن روشن باشد. قال المجلسى فى مرأة العقول ج 84، ص 113; و المراد بالذّکر کل مایصیر سبباً لخطور الله سبحانه بالبال و اطاعة او امره و نواهیه.... و ذکر اصفیاءالله من انبیائه و حججه و ذکر مناقبهم و فضائلهم و دلائل امامتهم فقد ورد فىالاخبار ان ذکرنا من ذکرالله تعالى و ذکر عدونا من ذکر الشیطان و ذکر المعاد والحشر و الحساب و الجنّة والنار و کلّ ذلک من ذکرالله تعالى: و قال(ره) ایضاً فىبحارالانوار، ج 84، ص 113 و هذا من اشرف الادعیة و الاذکار

و فى صحیح الحلبى عنالصادق علیه السلام قال کلما ذکرت الله عزّوجل به او النبىّ صلى الله علیه و آلهفهو من الصلوة (وسائل الشیعة، ج 4، ص 944 ابواب الرکوع باب 20، حدیث 4) و قالالخوئى قدس سرّه فى فقه الشیعة کتاب التقلید ج 1، ص 12 فى ذیل قوله تعالى «فاسئلوااهل الذکر»: «الظاهر ان المراد بالذکر، هو مطلق ما یوجب ذکرالله تعالى ممایرجع الى امر النبوة والولایة و الاحکام الالهیة...».

و قال الشیخ ابوعلى: «الذکر حضور المعنى فى النفس و قد یستعمل الذکر بمعنى القول لانّ من شأنه ان یذکربه المعنى و التذکر هو طلب القول...». (مجمع البحرین فى معنى الذکر)

نتیجه گیرى
از آنچه نقل شد، استفاده مى شود که شهادت به ولایت،ذکر و دعا و عبادت است. و همانطور که در مسأله 9 مبطلات نماز در عروة الوثقى فرمودهاست: ذکر و دعا در تمام حالات نماز بى اشکال است. بنابراین شهادت به ولایت به قصدذکر مطلق، در تشهد نماز و غیره، اشکال ندارد و ضرر به نماز نمى رساند.

تذکر لازم

البته باید توجه داشت که اگر شهادت به ولایت موجباختلاف یا برخلاف تقیّه باشد، جایز نیست و چه بسا حرام مى باشدو نباید به زبان آوردو به مقتضاى آیه شریفه «اِلاّ من اکره و قلبه مطمئن بالایمان...» لازم است مؤمنینبه ائمه علیهم السلام و مقام ولایت آنان توجه داشته باشند. ولى هر عملى که موجبتفرقه و اختلاف شود باید ترک شود.
اللّهم احینا و امتنا باطاعتهم و ولایتهم وشفاعتهم آمین رب العالمین.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

س 239 ـنماز صبح چه وقت قضا مى شود؟

پاسخ:وقتى کهقرص خورشید در افق نمازگزار دیده شد، نماز قضا شده است.

س 240 ـاگر انسان نزدیک اذان صبح بیدار شود و بداند یااحتمال قوى بدهد که اگر مجدداً بخوابد، نماز صبحش قضا مى شود، آیا جایز استبخوابد؟

پاسخ:در فرض سوال اگر خوابیدن، بى اعتنایى و سبکشمردن نماز تلقى نمى شود، خوابیدن مجدّد مانعى ندارد وحرام نیست.

س 241 ـآیا بیدار کردن مهمان و افراد خانواده براى نماز صبح، لازماست؟

پاسخ:در حال خواب، تکلیف ساقط است، اما اگر بیدارنکردن افراد، سبک شمردن و بى اعتنایى به نماز تلقى شود، باید آنها را بیدار کرد وهمینطور اگر خود آنها رضایت داشته باشند.

س 242 ـمعمولاً اشخاص کارگر که اول وقت عازم رفتن سر کارهستند، بدون اینکه یقین بهدخول وقت پیدا کنند، به صِرف دیدن ساعت یا شنیدن اذان، نماز خود را مى خوانند، آیاصحیح مى باشد؟

پاسخ:اگر یقین به دخول وقت پیدا کنند، یا دوشاهد عادل، شهادت به دخول وقت دهند، یا مؤذنِ موثقِ وقت شناس اذان بگوید; مى توانندنماز بخوانند ولى اگر شک در دخول وقت دارند، باید صبر کنند

س 243 ـشخصى به گمان اینکه وقت نمازظهر گذشته است، قصد نماز عصرکرد و بعد از نماز متوجه شد که براى نماز ظهر لااقل به مقدار یک رکعت وقت داشتهاست، آیا نیّت کند نمازى که خوانده ظهر باشد و مجدداً نماز عصر را بخواند، یاوظیفه اى دیگر دارد؟

پاسخ:در فرض س چهار رکعت نماز به قصد مافى الذمه و بدون نیت ظهر یا عصر بخواند، کفایت مى کند.

س 244 ـشخصى در اثر بیمارى وعوارض جسمانى مجبور است همیشه به روبخوابد. وظیفه او در نماز از جهت رو به قبله بودن چگونه است؟

پاسخ:در فرض س طورى بخوابد که سر او رو به قبلهباشد.⁽¹⁾

س 245 ـآیا نماز زن باپوشش بدن نما صحیح است؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بطورى که اگر خودش بطور معمول برخیزد و بنشیند، صورت او بهسمت قبله قرار مى گیرد، ضمناً این فرع در کتب مربوطه به نظر نرسید.

پاسخ:نماز زن با لباسبدن نما صحیح نیست.

س 246 ـاگر زن با پیراهنآستین کوتاه نماز بخواند ولى چادرش دستهاى او را بپوشاند اشکالدارد؟

پاسخ:اشکال ندارد.

س 247ـما حکم صلاة المرأة التى یبرز بعض شعرها فى الاثناء ثم علمت قبل الفراغ اوبعده؟

پاسخ:إن علمت به بعد الفراغ صحت الصلاة، و صحت أیضاًإن علمت به فی الأثناء لکن لافی حال الانکشاف بل بعده و بعد الستر مجدداً، من غیرالتفات منها، و أما إن علمت به فی الأثناء فی حال الانکشاف ولو لحظة تجب المبادرةإلى ستره و الإتمام ثم الاستئناف على الأحوط وجوباً.

س 248 ـدر حال نماز، موى سر خانمى ظاهر شده و متوجه نیست، آیا لازم است به اوبگویند؟ و آیا نمازش اشکال پیدا مى کند؟

پاسخ:واجب نیست بهاو بگویند و تا ظاهر شدن موى خود را نداند، نمازش صحیح است.

س 249 ـاگر بدن و لباس نجس باشد و وقت تطهیر نباشد وظیفهچیست؟

پاسخ:در فرض س که اگر بخواهد بدن و لباس را تطهیریا تعویض کند، نماز تماماً درخارج وقت واقع شده و قضا مى شود، با بدن و لباس نجس بهمقدارى که ستر عورتین مى کند، نماز را بخواند و صحیح است، بلى اگر به قدرى وقتداشته باشد که اگر تطهیر یا تعویض کند، اقلاًّ یک رکعت نماز در وقت واقع مى شود،باید ابتدا لباس را تطهیر یا تعویض کرده و بعد نماز بخواند.

س 250 ـشخصى دو لباس داشته که یکى پاک و دیگرى نجس بوده و اشتباهاً

لباس نجس را پوشیده، به اعتقادِ اینکه لباسِ پاک را پوشیده و نماز خوانده است،بعداً معلوم شده اشتباه کرده، نماز او چه حکمى دارد؟

پاسخ:در فرض س نمازهایى که خوانده صحیح است و قضا ندارد.

س 251 ـآیا در حال نماز جایز است بچه اى را که بدن و لباس او نجساست در آغوش گرفت؟

پاسخ:اگر عین نجاست و لباس نجسى که بهتنهایى بشود با آن ستر عورت کرد همراه بچه نباشد، اشکال ندارد.

س 252 ـاگر چیز غصبى، مانند دستمال و امثال آن یا پول غیرمخمسهمراه نمازگزار باشد، آیا موجب بطلان نماز او مى شود؟

پاسخ:موجب بطلان نمى شود.

س 253 ـزمین منزل و فرشمباح است ولى زیرفرشى غصبى مى باشد، نماز خواندن روى آن چه حکمىدارد؟

پاسخ:نشست و برخاست روى چیز غصبى ولو با واسطه جایزنمى باشد و نماز روى آن هم باطل است.

س 254 ـخانمى به مسأله احتلام بانوان و امکان جنب شدن آنها توجه نداشته و بدون غسل،نماز خوانده و روزه گرفته است و فعلاً متوجه مسأله شده، وظیفه اشچیست؟

پاسخ:اگر یقین یا اطمینان ندارد که جنب شده است،نمازهاى او قضا ندارد و در هر صورت روزه هاى او صحیح است و قضاندارد.

س 255 ـخانمى روى ناخن خود را لاکمى زده و گمان مى کرده که براى وضو و غسل مانعى ندارد و مدتى با همان وضو و غسلنماز خوانده و روزه گرفته است، وظیفه او نسبت به عبادات گذشته چیست؟

پاسخ:نمازهایى را کهباآن وضو و غسل خوانده است، قضا دارد، اما روزه هاى او صحیح است و قضاندارد.

س 256 ـبر شخصى غسل مسّ میت واجب شده وانجام نداده است، نماز و روزهاى او چه حکمى دارد؟
پاسخ:روزه هاى او صحیح است، اما نمازهایى که در آن حال خوانده باطل است و باید اعاده وقضا کند، بلى، اگر پس از آن یک غسل واجب، مثل غسل جنابت یا حیض انجام داده باشد،نمازهاى بعد از آن غسل صحیح است.

س 257 ـشخصىدر آخر وقت نماز مى خواند، به طورى که اگر نماز را با آرامى و همراه با مستحباتبخواند مقدارى از آن در خارج وقت واقع مى شود، وظیفه او چیست؟

پاسخ:در فرض س که وقت تنگ است، باید مستحبات نماز راترک کند و به اقلواجبات اکتفاء کند، تا حتى المقدور نماز در وقت انجام شود و اگر مستحبات را بخواند،معصیت کرده ولى نمازش باطل نیست.

س 258 ـشخصىباید روى یک پا بایستد و اگر بخواهد ایستاده نماز بخواند باید عصا به دست بگیرد،آیا واجب است براى نماز با عصا بایستد یا مى تواند نشسته نمازبخواند؟

پاسخ:در فرض س واجب است ایستاده نمازبخواند.

س 259 ـخانمى به علت درد شدید کمر وزانو به یکى از دو حالت زیر قادر به نماز خواندن است:
1 ـ ایستاده نمازبخواند و براى سجده کردن روى صندلى نشسته و روى میزى که در مقابل خود گذاشته سجدهکند به نحوى که زانوها یا نوکانگشتان روى زمین قرار نمى گیرد بلکهکف پا روى زمین قرار مى گیرد.
2 ـ نشسته نماز بخواند و سجده را به شکلصحیح انجام دهد. کدام یک از این دو حالت صحیح است؟
پاسخ:فرضاوّل ترجیح دارد و باید به صورت اوّل نماز بخواند; بلى احتیاط این است که نماز رابه هر دو صورت بخواند.

س 260 ـاینجانب چندینسال نماز خوانده ام و فعلاً معلوم شده که در اثر جهل به مسأله قرائت حمد و سورهنمازم صحیح نبوده است، آیا باید نمازها را قضا کنم؟

پاسخ:اگر توجه و التفات داشته اید که جاهل به مسأله هستید و در س ویاد گرفتن مسامحه وبى اعتنایى کرده اید، جاهل مقصّر هستید و باید نمازها را که با قرائت غیرصحیحخوانده اید قضا کنید، اما اگر اصلاً التفات به جهل خود نداشته اید و معتقد به صحتنمازها بوده اید جاهل قاصر محسوب مى شوید و قضا ندارد.

س 261 ـآیا غلط خواندن قنوت یا ذکرهاى مستحبى نماز، مبطل نمازاست؟

پاسخ:اگر غلط خواندن، کلمه را از صدق ذکر و یا قرآن یادعا بودن خارج نکند و مغیر معنى نباشد مبطل نیست.

س 262* ـدر نمازهاى واجب که باید بعد از حمد یک سوره تمام بخوانند، آیا صحیحاست همان سوره حمد را تکرار کنند؟
پاسخ:لازم است سوره اىغیر از حمد بخوانند.

س 263 ـاگر نمازگزار بدوناینکه تصمیم به خواندن سوره معیّنى گرفته باشد، بسم الله را بگوید، بعد تصمیم بگیردکه سوره مبارکه قدر را بخواند، آیا باید مجددّاً بسم الله را بگوید؟

پاسخ:احتیاط واجب آن استکه مجدداً بسم الله را به قصد سوره قدر بگوید و به آنچه قبل از تعیین گفته اکتفانکند.

س 264 ـآیا ملاک در وقف، نفس تازه کردناست یا کمى مکث کردن کفایت مى کند؟

پاسخ:کمى مکث کفایتمى کند و نفس تازه کردن لازم نیست.

س 265 ـملاک در جهر و اخفات چیست؟

پاسخ:ملاک در جهر ظاهرکردن جوهره صوت است و ملاک در اخفات ظاهر نکردن جوهره صدا است هر چند کسانى کهاطراف انسان هستند صدا را بشنوند

س 266 ـفردىدر شرایطى است که اگر بخواهد رکوع و سجود متعارف انجام دهد وضویش باطل مى شود آیامى تواند رکوع و سجود را در حال ایستاده ایماءاً انجام دهد یا حتماً باید رکوع وسجود را به صورت متعارف انجام دهد ولو وضوى او باطل شود.

پاسخ:اگر باطل شدن وضو به جهت خارج شدن باد باشد و نمى تواند از خارج شدن آن جلوگیرىکند، باید به وظیفه کسى که نمى تواند از بیرون آمدن غائط جلوگیرى کند عمل کند. (همانگونه که در مسأله 314 توضیح المسائل بیان شده است) و رکوع و سجود را بطورمعمول انجام دهد. ولى احتیاط مستحب این است که دو نمازبخواند، چون در دوران امر بیننماز اضطرارى با طهارت و اختیارى بدون طهارت، اولى جمع بین هر دواست.

س 267 ـاین جانب ناچار شده ام که بادستمال پیشانى و دو طرف آن را ببندم، وظیفه ام براى سجده چیست؟

پاسخ:اگر رفع آن به مقدار سجده واجب ممکن نیست یا ضرر و مشقت دارد،

با همان دستمال سجده راانجام دهید. (پیشانى را با همان دستمال بر چیزى که سجده بر آن صحیح استبگذارید)

س 268 ـآیا سجده بر دستمال کاغذىصحیح است؟

پاسخ:بلى صحیح است.

س 269 ـآیا سجده بر اسکناس صحیح است؟

پاسخ:اگر اسکناس و پولهاى دیگر از چیزى که سجده بر آن صحیح است مثلاً از کاه یا پنبه یاچوب ساخته شده باشد مى شود بر آنها سجده کرد و صحیح است والاّ خیر. و در هر صورتبهتر این است که در حال اختیار بر اسکناس و پولهاى کاغذى که مظهر مادیّات هستندسجده نکنند.